Aaway Hayqqikkokka Aawa Demmaas

TA AAWAY Osttiriyaa biittan Graz giyo kataman 1899n yelettiis; yaatiyo gishshawu, i Koyro Alamiyaa Olaa wode yelaga. I Naaꞌꞌantto Alamiyaa Olay 1939n doommi simmin sohuwaara Jarmane wotaaddara gidiis. I Raashiyaa biittan olettiiddi 1943n hayqqiis. Taayyo layttay naaꞌꞌaa heera gidido wode ta aaway hegaadan hayqqidoogee azzanttiyaaba. Taani ta aawaa aynne erikke; qassi timirtte keettan deꞌiya daro naatussi aaway deꞌiyoogaa akeekido wode, taassi aawi baynna gishshawu keehi azzanaas. Guyyeppe, taani saluwan deꞌiya hayqqana danddayenna gita Aawaabaa yelagatettan erido wode minettaas.

BOY ISKAWUT GIYO DIRIJJITIYAA YARA GIDAAS

Taayyo layttay laappunaa gidin, Boy Iskawut giyo yelagatu dirijjitiyaa yara gidaas. Boy Iskawut giyo kumetta saꞌan deꞌiya dirijjitee Robert Istifensen Ismit Bedn-Poꞌal giyo Birttaaniyaa biittaa wotaaddaratu letenal jeneraalee 1908n essidoogaa. I ta mala naatussi 1916n Wolf Kabs (woy Kab Iskawuts) giyo dirijjitiyaa essiis.

Nuuni Qeeraanne Woggaa katamaappe haahosaa biidi dunkkaane giddon aqiyoogaa, iskawutetu maayuwaa maayiyoogaanne karaabiyaa baqqiiddi salppiyan biyoogaa dosays. Hara Iskawutetuura issippe omarssi deriyan tamaa matan shiiqidi yexxiyoogeenne wora giddon kaaꞌiyoogee tana keehi ufayssees. Nuuni meretaabaakka darobaa tamaarida; hegee taani nuna Medhidaagaa oosuwaa nashshanaadan maaddiis.

Boy Iskawuteti ubba galla loꞌꞌobaa oottanaadan etawu zoree imettees. Hegee eti ubbatoo kaalliyo maara. Nuuni issoy issuwaa sarotiyo wode, “Ubbatoo Giigetta Utta” yaagoos. Hegee tana ufayssiyaaba. Nu citan deꞌiya xeetaappe dariya attuma naatu giddoppe, bagga gidiyaageeti Kaatolike, baggay Protesttantte, qassi issoy Budistte haymaanootiyaa kaalliyaagaa.

Daro biittaa Iskawuteti 1920ppe doommidi, amarida layttaa takki takkidi issippe shiiqoosona. Kumetta saꞌaa Iskawutetu laappuntta shiiquwaa Osttiriyan, Bat Ishil giyo kataman, Naase 1951n, qassi kumetta saꞌaa Iskawutetu uddufuntta shiiquwaa Inggilizen, Bermingiham giyo katamaa matan deꞌiya Saten Park giyo sohuwan, Naase 1957n shiiqaas. He naaꞌꞌantto shiiquwan, 85 biittaappenne heeraappe yiida 33,000 gidiya Iskawuteti shiiqidosona. Qassi Inggilize Kawiyo Elzzaabeeto gujjin, 750,000 gidiya asay nu shiiquwaa yiis. Hegee taassi kumetta saꞌan deꞌiya ishanttu maabaraa mala. Daro gamꞌꞌennan taani hegaappe keehi aadhiya ayyaana ishanttu maabaraabaa eranaagaa he wode akeekabeykke.

ISSI YIHOOWA MARKKAARA KOYRO GAYTTIDO WODE

Osttiriyan Graz giyo kataman Grand Hotel Visla giyo hooteeliyan 1958n, Laappuniyaa woy Hosppuniyaa heeran miyoobaanne uyiyoobaa aattanawu loohiyoogaa wurssana hanays. Yan tanaara oottiya, keekkiyaa uukkiya Rudolf CHigerli tawu markkattiis. Hegaappe kase tumaabaa taani mule siya erikke. I koyro Sillaasiyaabaa denttidi hegee Geeshsha Maxaafaa timirtte gidennaagaa yootiis. Taani Sillaasiyaa timirttiyawu exatada aara palamettaas; qassi i likke gidennay aybiinakko bessanawu koyaas. Taani a dosiyo gishshawu, a ammanttada Kaatolike Woosa Keettawu zaaranawu qoppaas.

Nuuni Rudi giyo Rudolfi taayyo Geeshsha Maxaafaa immana koyiis. I taassi Kaatolike woosa keettay attamissidoogaa ehaanaadan yootaas. Taani he Geeshsha Maxaafaa nabbabiyoogaa doommada, Rudi Wochtawur Sosayti giyo maabaray attamissido trakttiyaa a giddon wottidoogaa sohuwaara demmaas. Likke gidennabaa likke milatissidi hegaa mala xuufiyaa asay xaafana danddayees gaada taani qoppido gishshawu, hegaa nabbabanawu koyennaagaa yootaas. Gidoppe attin, taani aara Geeshsha Maxaafaa qofaa tobbanawu maayaas. Rudi akeekancha gidiyo gishshawu, hegaappe hara xuufe tawu immibeenna. Heezzu agina gidiya wodiyawu, issi issitoo qamma bilahe gakkanaashin Geeshsha Maxaafaa qofaa tobboos.

Taani diccido Graz giyo kataman deꞌiya hooteeliyan loohiyoogaa wurssa simmin, hooteeliyaa aysuwaabaa tamaaranaadan ta aayyiyaa timirtte keettawu miishshaa qanxxaasu. Yaatiyo gishshawu, he timirtte keettay deꞌiyo, Alps giyo deree dariyo heeran deꞌiya Bat Hofgastayn giyo katamaa baas. He timirtte keettay Bat Hofgastayn kataman deꞌiya Grand Hotel giyo hooteeliyaara issippe oottees; qassi kifiliyan tamaariyoobaa loytta meezetanawu issi issitoo yan oottaas.

NAAꞌꞌU MISOONAAWE MICHOTI TANA OYCHIDOSONA

Rudi ta ooratta adrashaa Viyena giyo kataman deꞌiya macara biiruwawu kiittin, macara biiroy qassi Ilza Untardorfar giyoonne Elfride Lor giyo misoonaawe michonttussi kiittiis. Issi gallassi, he hooteeliyan imattaa mokkiyaagee tana xeesidi, karen kaamiyaa giddon deꞌiya naaꞌꞌu maccaasati tana haasayissanawu koyiyoogaa yootiis. Taani etabaa aybanne erenna gishshawu hegan garamettaas. SHin taani eti oonakko beꞌanawu kare kiyaas. Eti Jarmane biittan Naaꞌꞌantto Alamiyaa Olaappe kase Naaze haaroy Yihoowa Markkatu oosuwaa teqqido wode ishanttussi xuufiyaa gattiyaageeta gidiyoogaa taani guyyeppe eraas. Eta Jarmane poliseti (Gestapo) olay doommanaappe kasekka naaꞌꞌutoo oyqqidi Liktanberg giyo kambbiyan qashettanaadan yeddidosona. Guyyeppe olaa wode, eta Berlin giyo katamaa matan deꞌiya Havansbuk giyo kambbiyaa yeddidosona.

He michoti ta aaye lagge; yaatiyo gishshawu, eta bonchays. Taani etaara tobbiyoogaa agganawu qoppido gishshawu, eta wodiyaa coo wurssanawu koyabeykke. Hegaa gishshawu, kiitettidaageetu sohuwan sunttettiyoogaa xeelliyaagan Kaatoliketi tamaarissiyoobaara gayttidaagan taayyo xiqiseta xaafi immanaadan eta oychaas. Taani hegaa qeesiyaa bessada aara tobbanaagaa etawu yootaas. Hegaappe simmin taani awugee tumakko erana gaada qoppaas.

SALUWAN DEꞌIYA TUMU GEESHSHA AAWAABAA TAMAARIYOOGAA

Roma Kaatoliketi kiitettidaageetu sohuwan sunttettiyoogaa xeelliyaagan kiitettida PHeexiroosappe doommidi phaaphaaseti ubbay a sohuwan sunttettidosona giidi tamaarissoosona. (Yesuusi Maatiyoosa 16:18, 19n yootido qofaa he woosa keettay bala ogiyan tamaarissees.) Kaatolike haymaanootee, phaaphaasee ba maatan haymaanoote timirttiyaabaa yootiyo wode balenna giidikka tamaarissees. Taani he wode hegaa ammanays; qassi Kaatolike haymaanootiyaa kaalliyaageeti Geeshsha Aawaa giidi xeesiyo phaaphaasee haymaanoote timirttiyaabaa yootiyo wode balennabanne i Sillaasiyaa timirttee tuma giidi tamaarissiyaaba gidikko, hegee tuma gidana bessees gaada qoppaas. SHin i balikko, he timirttee worddo gidana danddayees. Kiitettidaageetu sohuwan sunttettiyoogaa xeelliyaagan tamaarissiyoobay daro Kaatoliketussi gitaba gidiyoogee maalaalissiyaaba gidenna; ayssi giikko, Kaatoliketi tamaarissiyo hara timirtte ubbay likke woy likke gidennaagee he timirttiyaara gayttidaba.

Taani qeesiyaakko bin i ta oyshata zaarana danddayibeenna; shin i Kaatoliketi kiitettidaageetu sohuwan sunttettiyoogaa xeelliyaagan tamaarissiyoobaa yootiya maxaafaa ba maxaafaa wottiyo sohuwaappe ekkidi tawu immiis. Taani hegaa so efaada i yootidoogaadan nabbaba simmada, hara daro oyshaa oychanawu akko baas. Wurssettan, taani oychido oyshata zarana danddayibeenna gishshawu qeesee hagaadan giis: “Taani nena ammanttana danddayikke; qassi neenikka tana ammanttana danddayakka. . . . Saro deꞌa!” I hegaappe simmin tanaara tobbanawu koyibeenna.

Taani he wode Ilziiranne Elfridiira Geeshsha Maxaafaa xannaꞌanawu giigetta uttaas. Eti saluwan deꞌiya tumu Geeshsha Aawaa, Xoossaa Yihoowabaa tana darobaa tamaarissidosona. (Yoh. 17:11) He wode hegaa heeran gubaaꞌee baynna gishshawu, Geeshsha Maxaafaa xannaꞌiya uraa son shiiqiyo shiiquwaa he naaꞌꞌu michontti kaalettoosona. He wode shiiqiya asay keehi guutta. SHiiquwaa kaalettanawu xammaqettida ishi he wode yan baynna gishshawu, shiiquwan tamaariyo timirttiyaappe dariya baggaa he michonttu xallay tobboosona. SHin issi issitoo, issi ishay harasaappe yiidi keraa ekkido keettan dere haasayaa shiishshees.

HAGGAAZIYOOGAA DOOMMAAS

Ilzanne Elfrida Xiqimita 1958n Geeshsha Maxaafaa tana xannaꞌissiyoogaa doommin, taani heezzu aginappe guyyiyan Ichashe 1959n xammaqettaas. Taani xammaqettanaappe kase, waati sabbakiyaakko beꞌanawu etaara sooppe soo baana danddayiyaakkonne eta oychaas. (Oos. 20:20) Taani etaara koyro gallassi haggaaza simmada, haggaaziyo moottaa ekkana danddayiyaakkonne oychaas. Eti taassi issi moottaa immin tarkka sooppe soo baada sabbakaas; qassi siyanawu koyiyaageeta zaarettada oychaas. Tanaara sooppe soo sabbakida koyro ishay guyyeppe nuna oychanawu yiida, woradaa xomoosiyaagaa.

Taani hooteeliyaa oosuwaa tamaariyoogaa wurssa simmada, ta dabboti Geeshsha Maxaafaa tumaa eranaadan maaddanawawu taani diccido katamaa 1960n baas. Hanno gakkanaassikka etappe ooninne tumaa ekkana xayikkonne, amaridaageeti haꞌꞌi siyanawu koyoosona.

KUMETTA WODIYAA HAGGAAZIYOOGAA

Macara biiroy 1961n kiittido, ishatinne michoti aqinye gidanaadan minttettiya dabddaabbee gubaaꞌiyan nabbabettiis. Taani he wode machabeykke qassi payya; yaatiyo gishshawu, taani aqinye gidennaadan diggiyaabi baawa gaada qoppaas. Aqinye gidada haggaazanawu maaddiya kaamiyaa shammanawu taani amarida aginaa oottana koyiyoogaa woradaa xomoosiya Kurt Kunayyo yootaas. Oychin i hagaadan giis: “Kumetta wodiyaa haggaazanawu Yesuusassinne i kiittidoogeetussi kaame koshshidee?” He qofay tana keehi maaddiis! Taani danddayettida keenan sohuwaara aqinye gidanawu halchaas. SHin taani issi hooteeliyan saaminttan saaminttan 72 saate oottiyo gishshawu, koyro issi issibaa laammana koshshees.

Taani 60 saate oottanaadan paqqadana danddayiyaakkonne ta halaqaa oychaas. I paqqadidi, tawu kaseegaa keena damoozaa qanxxiis. Guuttaa takkada, saaminttan 48 saate xallaa oottana danddayiyaakkonne a oychaas. I hegaakka paqqadidi, tawu kaseegaa keena damoozaa qanxxiis. Hegaappe simmin saaminttan 36 saate xallaa, woykko 6 gallassan galla galla 6 saate oottanawu oychin, hegaakka paqqadiis. He wodekka tawu kaseegaa keena damoozaa qanxxidoogee garamissiyaaba! Ta halaqay taani oosuwaa agganaadan koyibeennaba milatees. Hegaadan oottaydda kumetta wode aqinye gidada haggaaziyoogaa doommaas. He wode, aqinyeti aginan aginan 100 saatiyaa haggaazana koshshees.

Oyddu aginappe guyyiyan, Karinttiyaa giyo heeran SHipital an der Draꞌu giyo kataman deꞌiya guutta gubaaꞌiyan dumma aqinyenne ha wodiyan cimata shiishshiyaagee oottiyoogaadan oottanawu sunttettaas. He wode, dumma aqinyeti aginan aginan 150 saate haggaazana koshshees. Tanaara haggaaziya aqinyee baawa; shin ha wodiyan gubaaꞌiyaa xaafee oottiyoogaadan oottida Gertruda Lobner giyo michiyaa haggaazuwan tana maaddidoogaa keehi nashshaas.

TAANI OOTTIYO OOSOY EESUWAN EESUWAN LAAMETTIIS

Taani 1963n woradaa xomoosiyaagaa gidanaadan shoobettaas. Deexxiya shanxxaa tookkada issi issitoo gubaaꞌiyaappe gubaaꞌiyaa baaburiyan bays. Daro ishanttussi kaamee baynna gishshawu, baabure xaabiyaa yiidi tana mokkana danddayiya uri baawa. Tana harati ‘miishshan ceeqettees’ geennaadan, taani shemppiyo keetti takisiyan baanawu koyabeenna gishshawu, tohuwan bays.

Taani 1965n Giiliyaade Timirtte Keettan 41tta kifiliyan tamaaranaadan xeesettaas; he wode machabeykke. Tanaara tamaariyaageetuppe darotikka aqo oyqqibookkona. Timirtte keettaappe anjjettada ta biitti Osttiriyaa baada kaseegaadan woradaa xomoosanaadan maddabettidoogee tana keehi garamissiis. SHin, Amarkkaappe baanaappe kase, woradaa xomoosiya issi ishaara oyddu saaminttaa haggaazanaadan tana oychidosona. Ishantta siiqiya, haggaaziyoogaa dosiyaanne an loꞌꞌo ayfiyaa demmiya Anteni Konti giyo ishaara haggaazidoogaa keehi nashshaas. Nuuni Niwu Yorken huuphessa baggan, Kornwol giyo heeran issippe haggaazida.

Taani Osttiriyaa simmada, woradaa xomoosana mala maddabettaas; yan Tove Merete giyo, azinaa gelabeenna puulancha micheera gayttaas. Iyyo layttay ichasha gidido wodiyaappe doommada tumaa keettan diccaasu. Nuuni waani gayttidaakko ishantti oychiyo wode qiriiddi, “Hegaa macara biiroy giigissiis” yaagoos. Nuuni issi layttappe guyyiyan, Hosppune 1967n aqo oyqqi simminkka, woradaa xomoosiyo oosuwaa issippe oottanaadan paqqadettiis.

Kaalliya layttan, Yihooway ba aaro kehatettan tana baassi ayyaana naꞌa oottidoogaa akeekaas. He wode, saluwan deꞌiya ta Aawaaranne Roome 8:15y yootiyoogaadan, ‘“Abbaa! Ta Aawau” yaagidi xeesiya’ ubbaara dumma ogiyan dabbotiyoogaa doommaas.

Meretanne taani woradaanne awuraajjaa xomoosiyo oosuwaa 1976 gakkanaassi oottida. Issi issitoo balgguwan keehi kinchiya keettan aqoos. Issi galla nuuni beegottiyo wode, nu shemppido shemppoy shacha gididi, birddilibisiyaa xeeray booxxanaadaaninne keechanaadan oottidoogaa beꞌida. Wurssettan, qammi keettaa hoꞌettanawu korinttiyan oottiyaabaa ekkidi baanawu qofaa qachida. Qammi bollaa meecettanawu issi issi heeran shachaa bollaara hemettidi, darotoo keehi meeggiya carkkoy carkkiyo keetti boos. Nuuyyo keetti baynna gishshawu, Saynno galla darotoo kase saaminttan haggaaziyo wode shemppido keettan takkoos. Hegaappe, Masqqaynno galla guuran hara gubaaꞌiyaa boos.

Ta siiqo machiyaa aadhida daro layttawu tana keehi maaddidoogaa yootiyoogan ufayttays. A haggaazuwaa dosiyo gishshawu, haggaazanaadan taani o mule minttetta erikke. A ishanttanne michontta siiqawusu; qassi hara asawu keehi qarettawusu. Hegee keehi maaddiis.

Nuuni 1976n Viyena kataman deꞌiya Osttiriyaa biittaa macara biiruwan haggaazanawu xeesettida; taani qassi Macara Biiruwaa Konttiyaa yara gidada sunttettaas. He wode, Osttiriyaa macara biiroy Arshsho Awurooppan daro biittatun oosettiya oosuwaa xomoosees; qassi asi erennan he biittatussi xuufiyaa kiittees. Ishaa Yuꞌergan Rundali sintta xeera gididi he oosuwaa loytti kaalettiis. Taani aara oottiyo maataa demmaas; qassi Arshsho Awurooppaa biittatun deꞌiya tammu qaalatun xuufiyaa birshshiyo oosuwaa xomoosanaadan guyyeppe tana oychidosona. Yuꞌerganinne a machiyaa Gertruda Jarmanen dumma aqinye gididi ammanettidi haggaazoosona. Osttiriyaa macara biiroy 1978ppe doommidi, maxeeteta giigissidi guutta maashiniyan usuppun qaalan attamissees. Maxeetiyaa ekkanawu konttiraatiyaa gelida dumma dumma biittan deꞌiya asawukka kiittoos. Haꞌꞌi ba machee Ingritiira Jarmane macara biiruwan haggaaziya Otto Kuglich giyo ishay he oosuwan keehi maaddiis.

Arshsho Awurooppan deꞌiya ishanttikka pootuwaa pilimiyan xaafettidabaa goꞌettidi woy xuufiyaa attamiyo guutta maashiniyan bantta biittawu xuufiyaa attamidosona. SHin etawu hara biittaa maadoy koshshiis. Yihooway eti he oosuwaa oottiyo wode naagiis; qassi metiya wodiyaaninne nu oosoy daro layttawu teqettido wodiyan haggaazida ishantta he macara biiruwan deꞌiyaageeti keehi siiqoos.

RUMANIYAA XOMOOSIDO WODIYAA

Bolla Gididi Heemmiyaagaa yara gidida Ishaa Teꞌodor Jaraazaara 1989n Rumaniyaa biitti biyo maataa demmaas. Nuuni yaa biidoy keehi daro ishantti dirijjitiyaara zaarettidi gayttanaadan maaddanaassa. Eti 1949ppe doommidi, dumma dumma gaasuwan dirijjitiyaappe duuxxidi banttawu gubaaꞌeta essidosona. Gidoppe attin, sabbakiyoogaanne xammaqiyoogaa aggibookkona. Eti Yihoowa dirijjitiyan deꞌiya hara ishanttuugaadan polotikaaban oossinne exatenna gishshawukka qashettidosona. Rumaniyaa biittan nu oosoy teqetti uttido gishshawu, Pamfil Albu giyo ishaa son oyddu cimatuuranne Rumaniyaa Biittaa Konttee kiittidoogeetuura qosan issippe shiiqida. Rolf Kelni nuna wokkaalanaadan Osttiriyaappe ekkidi biida.

Naaꞌꞌantto qammi tobbishin Ishaa Albu, “Haꞌꞌi nuuni simmana xayikko, hara injjiyaa waayi demmana” yaagidi, banaara deꞌiya oyddu cimati nunaara issippetettaa medhanaadan ammanttiis. Hegaappe simmin, 5,000 gidiya ishantti zaarettidi dirijjitiyaa yara gididosona. Hegee Yihoowawu gita xoono; qassi Seexaanay keehi kawuyyanaadan oottidaba!

Arshsho Awurooppan Koministte haaroy kunddanaappe kase, taaninne ta machiyaa Niwu Yorken deꞌiya waanna biiruwan haggaazanaadan Bolla Gididi Heemmiyaagee 1989 wurssettaa heeran nuna oychiis. Hagee nuna keehi garamissiis. Nuuni Isiine 1990n Birukiliine Beeteelen oottiyoogaa doommida. Taani 1992n Bolla Gididi Heemmiyaagaa Haggaazo Konttiyaa maaddanawu sunttettaas; qassi Isiine 1994ppe doommada Bolla Gididi Heemmiyaagaa yara gidada haggaaziyo maataa demmaas.

KASEBAA QOPPAYDDA SINTTANAABAA HIDOOTAN NAAGIYOOGAA

Taani hooteeliyan miyoobaanne uyiyoobaa aattiyaagaa gidada oottidoy daro wodeppe kase. Haꞌꞌi taani kumetta saꞌan deꞌiya ishanttu maabarawu ayyaanaabaa qumaa giigissiyoonne immiyo oosuwaa haratuura ufayssan oottays. (Maa. 24:45-47) Taani kumetta wodiyaa dumma haggaazuwaa haggaazido 50ppe dariya layttaa qoppiyo wode, kumetta saꞌan deꞌiya ishanttu maabaraa Yihooway anjjido gishshawu a wozanappe galatays; qassi hegee tana keehi ufayssees. Saluwan deꞌiya nu Aawaa Yihoowabaanne Geeshsha Maxaafaa tumaabaa loytti tamaaranawu daro biittaappe yiidaageetuura issippe shiiqiyoogaa dosays.

Daro miilooniyan qoodettiya asay Geeshsha Maxaafaa xannaꞌanaadan, tumaa ekkanaadaaninne kumetta saꞌan deꞌiya Kiristtaane ishanttuura issippe Yihoowawu haggaazanaadan woossays. (1 PHe. 2:17) Taani saluwan uttada saꞌan hayquwaappe denddiya asaanne tana yelida aawaakka beꞌanawu hidootan naagays. Ta aaway, ta aayyiyaanne ta dabboti Gannatiyan Yihoowawu goynnana gaada hidootays.