Geeshsha Maxaafaa—Tumawu Ammanttiya Pulttuwaa
Asi deꞌido wode ubban, dumma dumma wogan diccida daro asay Geeshsha Maxaafay tumawu ammanttiya pultto giidi ammanees. Ha wodiyan, miilooniyan qoodettiya asay Geeshsha Maxaafay tamaarissiyoogaadan deꞌees. SHin harati Geeshsha Maxaafaa ha wodiyawu maaddennabadan woy hayse gididabadan xeelloosona. Ne qofay aybee? Neeni Geeshsha Maxaafaappe tumaa demmana danddayay?
NEENI GEESHSHA MAXAAFAN AMMANETTANA DANDDAYIYOY AYBISSE?
Geeshsha Maxaafay neeni ammanettana bessiyaabakkonne waata kuuyana danddayay? Issi leemisuwaa qoppa: Issi laggee daro layttawu neessi ubbatoo tumubaa yootikko, I ammanettiya lagge gaada qoppana danddayaasa. Geeshsha Maxaafay he ammanettiya laggiyaadan ubbatoo tumubaa yootii? Amarida leemisota beꞌa.
Xaafidaageeti Tumanchcha
Geeshsha Maxaafaa xaafidaageeti daro tumanchcha; eti darotoo bantta balaanne bantta nagaraa qonccissidosona. Leemisuwawu, hananabaa yootiya Yoonaasi I azazettennan ixxidoogaa xaafiis. (Yoonaasa 1:1-3) Yoonaasi Geeshsha Maxaafan ba sunttan xaafettida maxaafaa wurssettan Xoossay A waati seeridaakko yootiis; shin I ba xeelaa waati giigissidaakko yootibeenna. (Yoonaasa 4:1, 4, 10, 11) Geeshsha Maxaafaa xaafida ubbati tumanchcha gididoogee tuma gididabay eta keehi qofissiyoogaa bessees.
Goꞌꞌiya Tumaa
Geeshsha Maxaafay goiyaabaa xeelliyaagan ubbatoo loꞌꞌo zoriyaa zorii? Ee zorees. Leemisuwawu, haratuura loꞌꞌo dabbotan deꞌiyoogaa xeelliyaagan Geeshsha Maxaafay yootiyoobaa akeeka: “Hegaa gishshau, hara asi intteyyo oottanau koyiyo ubbabaa inttekka asau oottite.” (Maatiyoosa 7:12) “Liiqo haasayai hanqquwaa zarbbissees; shin porddolla qaalai hanqquwaa denttettees.” (Leemiso 15:1) Ee, Geeshsha Maxaafaa tumay I xaafettido wodiyaagaadan haꞌꞌikka goꞌꞌees.
Taarikiyaara Gayttidaagan Tumubaa
Geeshsha Maxaafan odettida, dumma dumma asatinne sohoti deꞌidoogaanne hanidabati tuma gidiyoogaa daro layttawu bookki demmidobati qonccissoosona. Leemisuwawu, guuttaba milatiya issibaa qoppa. Nahimiyaa wode, Yerusalaamen deꞌida Xiiroosa biittaa asati (Xiiroosappe yiida Pinqqe asata) “moliyaanne hara issi issi zal77e miishshata ehiidi. . .[bayzziyoogaa]” Geeshsha Maxaafay yootees.—Nahimiyaa 13:16.
Ha xiqisiyaa kaafiya hara naqaashi deꞌii? Ee, deꞌees. Pinqqe asati zalꞌꞌiyo issi issi zalꞌꞌe miishshati Israaꞌeele biittan deꞌiyoogaa biittaa bookki xannaꞌiyaageeti qonccissoosona; hegee ha naaꞌꞌu beni dereti zalꞌꞌiyan issoy issuwaara gayttiyoogaa bessiyaaba. Hegaa bollikka, Mediteraaniyaa Abbaa moliyaa bollaappe attidaagaa Yerusalaamen demmidosona. Zalꞌꞌanchchati he moliyaa haahosaappe ehiidoogaa biittaa bookki xannaꞌiyaageeti yootoosona. Issi eranchchay naqaasha pilggi simmidi, “Nahimiyaa 13:16n Xiiroosa biittaa asay Yerusalaamen moliyaa bayzziyoogaa yootiyo qofay ammanttiyaaba” giidi kuuyiis.
Saynisiyaara Gayttidaagan Tumubaa
Geeshsha Maxaafay haymaanootiyaabaanne taarikiyaabaa waannayidi yootiya maxaafa. SHin Geeshsha Maxaafay saynisiyaabaa yootiyoobay saynisiyaa yiggettan likkeba. Issi leemisuwaa beꞌa.
Geeshsha Maxaafay saꞌay “aibakko bainnasan” kaqettidoogaa, 3,500 layttappe kase yootiis. (Iyyooba 26:7) Saꞌay haattaa bolli uttidabadan woy A gita geeggee tookkidabadan odettiya haysiyaappe hagee keehi dummatees. Iyyooba maxaafay xaafettoosappe 1,100 gidiya layttay aadhdhi simminkka, saꞌay carkkuwan coo kaqqettana danddayenna, I issibaa bolli uttana bessees giidi ammaniyoogaa asay aggibeenna. Ayzak Niwuteni heezzu xeetu layttappe kase, 1687n, I xannaꞌido dafuwaa higgiyan beettenna wolqqan saꞌay ba sohuwaappe deshennan yuuyiyoogaa qonccissiis. Saynisiyaara gayttidaagan ha gitabaa Geeshsha Maxaafay 3,000ppe dariya layttaa kasetidi yootiis!
Kasetidi Odettida Tumubaa
Geeshsha Maxaafan odettida daro hiraagati ay keena tumee? Issi leemisuwaa beꞌa: Isiyaasa hiraagay Baabiloone kunddettaabaa yootees.
Hiraagaa: Hosppuntta xeetu layttan K.K., Geeshsha Maxaafaa xaafida Isiyaasi, Baabiloone katamay guyyeppe wolqqaama kawotetta gidanaagaa, qassi kunddanaagaanne wurssettan baysa gidanaagaa yootiis. (Isiyaasa 13:17-20) Hegaa polana bitaniyaa sunttay Qiiroosa gidanaagaakka Isiyaasi yootiis. Yaatanawu Qiiroosi haattaa ‘melissanaagaakka’ Isiyaasi yootiis. Qassi he katamaa penggeti dooyetti uttanaagaa I kasetidi yootiis.—Isiyaasa 44:27–45:1.
Poluwaa: Isiyaasa hiraagay odettoosappe 200 gidiya layttay aadhdhin, Parsse kawoy Baabiloone katamaa bolli denddiis. He kawoy oonee? Qiiroosa. Baabiloone katamaa geliyoogee keehi metiyo gishshawu, Qiiroosi he katamaa kanttidi goggiya Efiraaxiisa SHaafaa goꞌettanawu qofaa qachchiis. A olanchati shaafay wora gogganaadan waaruwaa bookkidosona. Yaatin, katamaa dirssaa gimbbiyaa miyyiyaara goggiya haattay wodiraa gakkiyaagaa keenaa wodhdhidaagaa gidduwaara Qiiroosa wotaaddarati pinnidosona. Maalaaliyaabay, shaafaakko baqqida penggeta Baabilooneti dooya wottidosona. Qiiroosa wotaaddarati dooya deꞌiya penggiyaara Baabiloone katamaa gelidi eta oyqqidosona.
SHin guuttaba milatiya issibay attiis: Baabiloonee baysa gididee? Amarida xeetu layttawu asay yan deꞌiis. SHin ha wodiyan, Iiraaqe katamaa Baagidaade matan, laalettida Baabilooneppe attidabay Geeshsha Maxaafaa hiraagay polettidoogaa bessees. Ee, Geeshsha Maxaafay sinttanaabaa yootiyo wodekka ammanttiya maxaafa.