Geeshsha Maxaafay Daaneelabaa Woygii?

Geeshsha Maxaafay yootiyobaa

Daaneeli laappunttanne usuppuntta xeetu layttaa K.K deꞌida hananabaa yootiya erettida Ayhuda asa. Xoossay I aymuwa birshshanaadan, sinttappe hananabata ajjuutan beꞌanaadaaninne Geeshsha Maxaafan Daaneela maxaafaa geetettiyagaa xaafanaadan oottiis.—Daaneela 1:17; 2:19.

Daaneeli oonee?

Daaneeli Yerusalaame katamaynne Ayhudatu beeta maqidasee deꞌiyo Yihudaa kawotettaa haaruwan dicciis. Baabiloone kawoy Naabukadanaxoori, 617 K.K. Yerusalaame katamaa oyqqiis, qassi he “biittan de7iya” erettida asata omooddidi Baabiloone efiis. (2 Kawotu Maxaafaa 24:15; Daaneela 1:1) Daaneelikka omoodettidi biis, he wode I yelaga gidennan aggenna.

Kawo keettan oottiyageeti Daaneelanne hara yelagata Baabiloone kawo keetti efoosona.

Daaneelanne hara amarida yelagata (Sidiraaqa, Misaaqanne Abddanaaga gujjin) kawotettaa oosuwara gayttidaagan dumma loohissuwa loohissanawu Baabiloone kawo keetti efiidosona. Daaneelinne A heezzu laggeti ammanettidi deꞌennaadan kawo keettaa halaqati wolqqanttikkonne, eti bantta Xoossaa Yihoowawu ammanettidi deꞌidosona. (Daaneela 1:3-8) Eti heezzu layttawu loohi simmin, Kawuwa Naabukadanaxoori eta eraanne akeekaa gishshawu eta sabbiis; qassi “kawotettan de7iya shareechchotuppenne murunniyaageetu ubbaappe eti tammu kushe aadhdhidi” beettidoogaa yootiis. Daaneelinne A laggeti kawo keettan oottanaadan I sunttiis.—Daaneela 1:18-20.

Tamman qoodettiya layttati aadhdhi simmin, Daaneeli kawo keetti xeegettiis; he wode awu layttay 90 heera gidennan aggenna. He wode Baabiloone biittaa haariya Belshshaaxaara giyo kawoy godaa bolli kushiyan xaafettida xuurabaa birshshanaadan Daaneela oychchiis. Daaneeli he xaafettidabaa birshshettaa eranaadan Yihooway maaddin, Meedoonatinne Parsseti Baabilooneta xoonanaagaa qonccissiis. He qammi Baabiloone katamay oyqettiis.—Daaneela 5:1, 13-31.

Godaa bolli kushiyan xaafettidabaa Daaneeli birshshees.

Meedoonatinne Parsseti Baabiloone haariyo wode, Daaneeli kawotettan xoqqa maatay deꞌiyo asa gididi sunttettiis, qassi Kawuwa Daariyoosi awu hegaappekka aadhdhiya maataa immanawu koyiis. (Daaneela 6:1-3) Sunttati qanaatidi Daaneela gaammotu ollan olidi woranawu maqettikkonne, Yihooway A ashshiis. (Daaneela 6:4-23) Daaneeli hayqqanawu matido heeran, kiitanchchay awu qonccidi, I “Xoossai keehi siiqido” asa gidiyogaa naaꞌꞌutoo yootiis.—Daaneela 10:11, 19.

Daaneela: Ba Deꞌo Laytta Ubban Mintti Ammaniis giya, he hanotata loytti qonccissiya naaꞌꞌu shaahoy deꞌiyo diraamaa beꞌa.

Daaneela maxaafaabaa taariketi qonccissiyobay aybee?

Daaneeli yootidobaa: Naabukadanaxoori keehi wolqqaama misiliya essidi A haaruwan deꞌiya asay hegawu gufannidi goynnanaadan azaziis, qassi azazettennan ixxidaageeta eexxiya itoone tamaa giddo oliis.—Daaneela 3:1-6.

Taarikee qonccissiyobaa: Insaykilooppiidiya Britaanika giyo maxaafay yootiyogaadan, Naabukadanaxoori “ba bonchcho xallawu gidennan, eeqa xoossata bonchchissanawu” Baabiloonen gita gimbbeta gimbbiis. I, ‘asay gita xoossatussi goynnanaadan oottida asa’ gidiyogan erettees.”

Asaa itoone taman yeggiyogaara gayttidaagankka Baabiloone xuufetun darobay deꞌees; hegeetu giddon kawoti azazin hegaadan oottidoogaa yootiyabay deꞌees. Naabukadanaxoora haaruwa wodiyabaa qonccissiya issi beni xuufee, Baabiloone eeqa xoossata bonchchibookkona geetettida kawotettaa sunttatu qixaatee aybakko yootees. He xuufee hagaadan gees: “Eta xayssite, eta xuuggite, eta xiixxite, . . . tamaa eettiyo coociyan . . . eta cuwayite, eti hayqqana mala tamaa pololayidi eettite.”a

Daaneeli xaafidobaa: Kawuwa Naabukadanaxoori ba gimbbissidobatun ceeqettiis.—Daaneela 4:29, 30.

Naabukadanaxoora sunttay deꞌiyo Baabiloonen bookki demmido issi xuubiya

Taarikee qonccissiyobaa: “Naabukadanaxoori babaa xaafidobay I bana xillonne wolqqaama gidida gita kawo giidi qoppiyogaa bessees.”b Leemisuwawu, Naabukadanaxoori ceeqettidi hagaadan giidobay issi gimbbiya bolli xaafettiis: “Deriyadan qaaxxenna wolqqaama gimbbiya taani shidaaninne xuubiyan keexxaas . . . Asay ta haaruwa merinawu hassayanaadan taani Isajilanne Baabiloone dirssaa gimbbiya minttaas.”c Baabiloonen bookki demmido xuubetuppe darotun Naabukadanaxoora sunttay deꞌees.

Daaneeli xaafidobaa: Daaneeli Baabiloone “kawotettaa haariya heezzantto asa” gidanaadan oottanawu Kawuwa Bilxxaasoori qaalaa geliis.—Daaneela 5:1, 13-16.

Ha 550 K.K. deꞌiya beni xuufiyan, Kawuwa Nabonidiyusanne A naꞌaa Bilxxaasoora sunttay deꞌees

Taarikee qonccissiyobaa: Daaneela shemppo 5n deꞌiyabay xaafettido wode Nabonidiyus giyo kawoy haarees. Gidikkonne, Nabonidiyusi ba haaruwa wodiyan dariya baggaa Baabiloonen gidennan, Araba biittan deꞌiis. I baynna wodetun Baabiloonen haariyay oonee? Taarikiya eranchchaa Raymend Filip Dorti, Nabonidiyusanne Bilxxaasoora geetettiya ba maxaafan hagaadan giis: “Issi beni xuufee, Nabonidiyusi ba bayra naꞌaa Bilxxaasoorawu kawotettaa immidoogaa yootees. Bilxxaasoori, kawo gidida ba aawaa sohuwan, I oottana bessiya kawotettaa oosota poliis.” Nabonidiyusinne Bilxxaasoori kawotettan koyronne naaꞌꞌantto sohuwa oyqqido gishshawu, Bilxxaasoori Daaneelawu heezzantto sohuwa immanaagaa yootiis.

a Jornal of Baybilikal Litirecher, Shaaho 128, Paydo 2, sinttaa 279, 284.

b Baabiloon—Sitii of Wonderis, Irving Finkelinne Mikaꞌel Seymori xaafidoogaa, sinttaa 17.

c Arkiyolooji end ze Baybil, Jiyorj Barttoni xaafidoogaa, sinttaa 479.