Geeshsha Ayyaanaa—Xoossaa Wolqqaa
SILLAASIYAA timirttee yootiyoogaadan xillo ayyaanay, Aawaaranne Naꞌaara issi lagge; Sillaasiyau hezzantto shaaho. Awur Orttodokis Kiristtiyan Feyz giyo maxaafay: “Xillo Ayyaanay muleera Xoossa” yaagidi hegaa qonccissees.
Ibraysxxe Geeshsha Maxaafaa xuufetun darotoo “ayyaanau” goꞌettido ruah giya qaalaa birshshettay “shemppuwaa; carkkuwaa; ayyaanaa.” Giriike Geeshsha Maxaafaa xuufee, hegaara issi mala birshshettay deꞌiyo pneꞌuma giya qaalaa goꞌettees. Ha qaalati xillo ayyaanay Sillaasiyaa shaaho gidiyoogaa bessiyoonaa?
Wolqqa
GEESHSHA MAXAAFAY, “xillo ayyaanay” Xoossaa Yihooway ba dumma dumma halchuwaa polanau goꞌettiyo wolqqa gidiyoogaa bessees. Darobaa oottanau goꞌettiyo korinttiyaa wolqqaara amarida keenan leemisettana danddayees.
Doomettaabaa 1:2n Geeshsha Maxaafay, “Xoossaa Ayyaanai [Ibraysxxe qaalan, ruah] haattaappe bollaara maayi” uttidoogaa yootees. Ha sohuwan Xoossaa ayyaanay, biittaa giigissanau oosuwan peꞌida a wolqqaa.
Xoossay baayyo oottiyaageetuyyo eraa immanau ba ayyaanaa goꞌettees. Daawiti: “Neeni ta Xoossaa gidiyo gishshau, taani ne sheniyaa oottana mala, tana tamaarissa. Ne ayyaanay [ruah] keha; i tana suure biittan kaaletto” yaagidi woossiis. (Mazamure 143:10, NW) Muusa maaddanaadan 70 asati sunttettido wode Xoossay ayyo: “Taani nenan de7iya Ayyaanaappe [ruah] ekkada, he Ayyaanaa eta bolli wottana” yaagiis.—Qoodaabaa 11:17.
Geeshsha Maxaafan odettida hiraagata Xoossaa asati “Geeshsha Ayyaanai [pneꞌuma giya Giriike qaalaappe ekettiis] kaalettin” xaafidosona. (2 PHeexiroosa 1:20, 21) Geeshsha Maxaafay ‘Xoossaa Ayyaanay deꞌiyoogaa,’ Giriike qaalan Teꞌopneꞌosttoos, (“Xoossay shemppidoogaa” giyoogaa) geetettidoy hegaassa. (2 Ximootiyoosa 3:16) Geeshsha ayyaanay kaalettin, issi issi asati ajjuutaanne aymuwan hiraagaa beꞌidosona.—2 Sameela 23:2; Yuuꞌeela 2:28, 29; Luqaasa 1:67; Oosuwaa 1:16; 2:32, 33.
Yesuusi xammaqetti simmidi bazzo baanaadan geeshsha ayyaanay denttettiis. (Marqqoosa 1:12) Ayyaanay Xoossaa ashkkaratu giddon tama mala gididi, eti wolqqan kumanaadan oottiis; eti xalatettan haasayanaadankka oottiis.—Mikiyaasa 3:8; Oosuwaa 7:55-60; 18:25; Roome 12:11; 1 Tasalonqqe 5:19.
Xoossay ba ayyaanan asaa bollinne deretu bolli pirddees. (Isiyaasa 30:27, 28; 59:18, 19) Qassi Xoossaa ayyaanay asaa maaddanau woykko qohanau ubbasaa gakkana danddayees.—Oosuwaa 5:9.
‘Ubbaappe Aadhiya Wolqqaa’
XOOSSAA ayyaanay Xoossaayyo oottiyaageetussi ‘ubbaappe aadhdhiya wolqqaa’ immanaukka danddayees. (2 Qoronttoosa 4:7) Hegee, eti ammanuwan gakkiya paaciyaa genccanaadan woykko i baynnaakko oottana danddayennabaa oottanaadan danddayissees.
Leemisuwau, Samssoona xeelliyaagan, Daannatu 14:6y: “GODAA Ayyaanai Samssoona bollan wolqqappe wodhdhiis; wodhdhin . . . ba kushiyan aibanne oikkennan gaammuwaa duuteretti yeggiis” yaagees. Xoossay Samssoona giddo gelidi woykko a bolli wodhidi, a bollaa ba koyidoogaadan oottidi Samssooni oottidobaa ootissidee? CHii; tumuppe “Samssoona mino [oottiday] GODAA wolqqa.”—TEV.
Yesuusi xammaqettido wode geeshsha ayyaanay a bolli asadan gidennan, haraphedan wodhidoogaa Geeshsha Maxaafay yootees. (Marqqoosa 1:10) Hagee, Xoossaa wolqqay, Yesuusi harggidaageeta pattanaadaaninne hayqqidaageeta denttanaadan oottiis. Luqaasa 5:17y: “Yesuusi hargganchchata pattana mala, Godaa [Xoossaa] wolqqai a bolli de7ees” yaagidi hegaa qonccissees.
Xoossaa ayyaanay Yesuusa kaalliyaageetikka maalaalissiyaabaa oottanaadan wolqqaa immiis. Oosuwaa 2:1-4y PHenxxaqosxxe gallassi Yesuusa kaalliyaageeti issippe shiiqidaashin “gagantti yeggiya gotiyaadan guummiya gunttai akeekennan saluwaappe yiidi, . . . eta ubban Geeshsha Ayyaanai kumidi, dumma dumma qaalan haasayana mala, eta danddayissin, haasayaa” doommidoogaa yootees.
Yaatiyo gishshau, geeshsha ayyaanay Yesuusinne Xoossaa ashkkarati harati asi oottana danddayennabaa oottanaadan wolqqaa immiis.
Asa Mala Gidenna
GIDOSHIN, geeshsha ayyaanaa asa malatissidi yootiya xiqiseti Geeshsha Maxaafan deꞌokkonaayye? Deꞌoosona; shin hegaa xeelliyaagan Kaatolike haymaanootiyaa eranchaa Edmund Portmaani, Zi Tiriyun God giyo maxaafan giidobaa akeeka: “Geeshsha ayyaanaa darotoo asa malatissidi qonccissidaba gidikkokka, [Ibraysxxe Geeshsha Maxaafaa xuufetu] geeshsha xaafeti Xoossaa ayyaanaa asadan oottidi mule qoppibeennaagee woykko qonccissibeennaagee keehi qoncce milatees.”
Geeshsha Maxaafan issibaa asadan qonccissiyoogee meeze gididaba. Aadhida eratettau naati deꞌiyoogee odettiis. (Luqaasa 7:35, NW) Nagaraynne hayqoy haariyaabadan woy kawodan qonccidosona. (Roome 5:14, 21) Doomettaabaa 4:7n Zi Niwu Inglish Baybil (NE) giyo maxaafay: “Nagarai penggen zuggiya daydantta” yaagidi, nagaraa Qaayeela penggen zuggiya iita ayyaanadan qonccissees. SHin, nagaray ayyaana mereta gidennaagee qoncce; qassi geeshsha ayyaanaa asadan qonccissiyoogee, ayyo ayyaana bollay deꞌiyoogaa bessenna.
Hegaadankka, 1 Yohaannisa 5:6-8n (NE) ayyaanaa xalla gidennan ‘haattaynne suuttaykka’ “markka” geetettidosona. SHin haattaynne suuttay asa mala gidennaagee qoncce; qassi geeshsha ayyaanaykka asa mala gidenna.
Geeshsha Maxaafay “geeshsha ayyaanaa” haattaaranne tamaara gattiyoogaa mala, asa malatissennan darotoo yootiyoogee hegaara moggiyaaba. (Maatiyoosa 3:11; Marqqoosa 1:8) Woyniyaa eessaa gidennan geeshsha ayyaanay etan kumanaadan asau minttettoy imettiis. (Efisoona 5:18) Etan aadhida eratettaa, ammanuwaanne ufayssaa milatiya eeshshati kumidoogaadan, geeshsha ayyaanay kumidoogee odettiis. (Oosuwaa 6:3; 11:24; 13:52) Qassi 2 Qoronttoosa 6:6n geeshsha ayyaanay hara daro eeshshatuura issippe qoodettiis. Geeshsha ayyaanay asa mala gidikko, hegaa mala guussay hegaa keena darenna shin.
Hegaadankka, Geeshsha Maxaafan issi issi xiqiseti ayyaanay haasayidabadan yootiyaaba gidikkonne, hara xiqiseti qassi hegee asaa woykko kiitanchatu baggaara odettidoogaa yootoosona. (Maatiyoosa 10:19, 20; Oosuwaa 4:24, 25; 28:25; Ibraawe 2:2) Hegaa mala hanotan geeshsha ayyaanay oottiyoobay eraadooniyaa cenggurssay issisaappe hara haahosaa gakkanaadan oottiya hanotaagaa (radio waves) mala.
Maatiyoosa 28:19n “Geeshsha Ayyaanaa sunttan” yaagiyaagee deꞌees. SHin “sunttaa” giya qaalay Giriike qaalan gidin Wolayttattuwan gidin, ubbatoo issi ura sunttaa giyoogaa gidenna. Nuuni “higgiyaa sunttan” giyo wode, issi ura malaatokko. Higgiyau deꞌiya maataa yootiiddi deꞌoos. Roobertsaani xaafido Word Pikcheris in zi Niwu Testtament giyo maxaafay: “Hagan sunttaa (onoma) goꞌettidoy paapiiresiyan xaafettida xuufetuuninne Septujenttiyan meeze gidida, wolqqau woy maatau goꞌettiyo ogiyaana” yaagees. Yaatiyo gishshau, ‘geeshsha ayyaanaa sunttan’ xammaqettiyoogee, ayyaanaa maataa, giishin i Xoossaappe gidiyoogaanne a sheniyaa poliyoogaa ammanidi ekkiyoogaa giyoogaa.
‘Minttettiyaagaa’
YESUUSI geeshsha ayyaanay ‘minttettiyaagaa’ gidiyoogaa yootiis; qassi i tamaarissana, kaalettananne odana yaagiis. (Yohaannisa 14:16, 26; 16:13) Yesuusi minttettiyaagaa (parakletos) giyaagau goꞌettido Giriike qaalay attumau goꞌettiyoogaa. Yaatiyo gishshau, Yesuusi minttettiyaagee oottanabaa yootido wode, attumau goꞌettiyo qaalatun qonccissiis. (Yohaannisa 16:7, 8) Hara baggaara, Giriike qaalan ayyaanau (pneꞌuma) darotoo goꞌettiyo qaalay attuma woy macca malaatenna.
Yohaannisa 14:17 xeelliyaagan Niwu Amerikan Baybil giyo Kaatolike maxaafay qonccissiyoogaadan, Geeshsha Maxaafaa birshshiya, Sillaasiyan ammaniya daroti he tumaa genttoosona: “‘Ayyaanau’ goꞌettiyo Giriike qaalay attuma woy macca malaatenna; qassi nuuni Inggilizettuwan asa sunttaa gishshaa geliya qaalata goꞌettiyaaba gidikkonne (‘i,’ ‘aagaa,’ ‘a’), kushiyan xaafettida daro xuufeti attuma woy macca qonccissenna ‘it’ giya Inggilizetto qaalaa goꞌettoosona” yaagees.
Hegaa gishshau, Geeshsha Maxaafay Yohaannisa 16:7, 8n, parakletos giya qaalau attuma asa suntta gishshaa geliya qaalaa goꞌettiyo wode, qaalatu gatuwaa wogaara moggiyaabappe attin, haymaanoote timirtte qonccissiyaaba gidenna.
Sillaasiyaa SHaaho Gidenna
DARO naqaashati xillo ayyaanay Sillaasiyau heezzantto shaaho giya qofaa Geeshsha Maxaafay kaafennaagaa qonccissoosona. Leemisuwau:
Zi Kaatolik Insaykiloopiidiyaa: “Galꞌꞌa Maachchan awaaninne Heezzantto Ura qonccissi bessiyaabi baawa.”
Kaatolike haymaanootiyaa eranchaa Portimaani: “Ayhudati ayyaanaa asadan mule xeelli erokkona; qassi Galꞌꞌa Maachaa xaafidaageetuppe ooyyoonne hegaa mala xeelay deꞌiyoogaa bessiya qoncce naqaashi baawa. . . . Xillo Ayyaanay darotoo Synoptiks [Wonggeliyaa] giyo maxaafatuuninne Oosuwaa Maxaafan Xoossaa wolqqadan qoncciis.”
Niwu Kaatolik Insaykiloopiidiyaa: “Galꞌꞌa Maachay Xoossaa ayyaanaa asadan qonccissenna . . . Xoossaa ayyaanay Xoossaa Wolqqa. Issi issitoo Xoossaappe dumma gididi qonccikko, hegee Yahweh shemppiyo shemppoy appe kareera gididi oottiyo gishshataassa.” He naqaashay gujjidikka yaagees: “Ooratta Maachaa xiqisetuppe daroti Xoossaa ayyaanaa issi uradan gidennan, issibadan qonccissoosona; hegee ayyaanaynne Xoossaa wolqqay issi mala gididi qonccidoogan beettees.”—Geddi oottidi xaafiday nuna.
E Kaatolik Dikshineerii: “Galꞌꞌa Maachaagaadan, Ooratta Maachaa kumettay ayyaanay Xoossaa wolqqa gidiyoogaa yootees.”
Hegaa gishshau, Ayhudata gidin beni wode Kiristtaanetakka gidin, geeshsha ayyaanaa Sillaasiyaa shaaho oottidi xeellibookkona. He timirttee daro xeetu layttappe simmin yiidaba. Hegaa xeelliyaagan E Kaatolik Dikshineerii giyo maxaafay yaagees: “Heezzantto bollaa xeelliyaagan 362n Aleksanddiriyaa Yaaꞌan . . . qassi wurssettan 381n Konisttanttinopiliyaa Yaaꞌan minttidi qonccissidosona.” Hegee hanidoy PHenxxaqosxxe gallassi Yesuusa kaalliyaageetun ayyaanay kumoosappe 350 gidiya layttay aadhi simmiina!
Akkay, geeshsha ayyaanay asa mala gidenna; qassi Sillaasiyaa shaahokka gidenna. Geeshsha ayyaanay Xoossay ba sheniyaa polanau goꞌettiyo a wolqqaa. I Xoossaara issi lagge gidenna; shin ubbatoo a kushiyan deꞌiyaanne ayyo haarettiyaagaa.
[Sinttaa 22n deꞌiya misiliyaa]
“Galꞌꞌa Maachaagaadan, Ooratta Maachaa kumettay ayyaanay Xoossaa wolqqa gidiyoogaa yootees.”—A Catholic Dictionary
[Sinttaa 21n deꞌiya misiliyaa]
Geeshsha ayyaanay issi wode haraphe milatidi, hara wode qassi tama laco milatiya inxxarssadan qoncciis—asa milatidi mule qonccibeenna