diccidoy 500-1500 giddon deꞌiya wodiyan eranchati asa eranne qofaa qonccissanau denddido wodiyaana” yaagees.

Atinaatiyoosa Wogaa

SILLAASIYAA loyttidi qonccissidoy Atinaatiyoosa Wogaana. Atinaatiyoosi Niiqiyaa yaaꞌan Qosxxenxxinoosa qofaa maayida qeese. A sunttan xeesettiya wogay: “Nuuni Sillaasiyan issi Xoossa gididaagau goynnoos . . . Aaway Xoossa, Naꞌay Xoossa, qassi Xillo Ayyaanay Xoossa; gidikkokka, heezzu xoossa gidennan issi Xoossa” yaagees.

Gidikkokka, loyttidi tamaarida eranchati ha wogaa giigissiday Atinaatiyoosa gidennaagaa maayoosona. Zi Niwu Insaykilooppiidiya Briitaanika giyo maxaafay kaallidi deꞌiya qofaa yootees: “Arshsho bagga Woosa Keettan 12⁠tta xeetu layttay gakkanaashin he wogay erettenna. Eranchati 17⁠tta xeetu layttaappe doommidi, Atinaatiyoosa Wogaa xaafiday Atinaatiyoosa (373n hayqqiis) gidennan, 5⁠tta xeetu layttan tohossa Paransaayen xaafettennan aggenna yaagidi maayoosona. . . . He wogay koyro 6⁠ttanne 7⁠tta xeetu layttan tohossa Paransaayenne Isppeene gakkidaba milatees. Hegee Jarmanen 9⁠tta xeetu layttan, Roomen qassi hegaappe guyyiyan woosa keettati tamaarissiyooban gujettiis.”

Yaatiyo gishshau, Sillaasiyaa timirttee Kiristtaane giyo ammanuwan aahuwan erettidoy Kiristtoosappe simmin xeetan qoodettiya layttati aadhiina. Qassi ha ubbabaa kuuyiyo wode kaaleto gididay aybee? Xoossaa Qaalayiyye woy qeesetettaanne polotikaa aysuwaa qofay? Oriijin end Ivoluushin of Rilijin giyo maxaafan I. W. Hopkinsi: “Daro asan erettida Sillaasiyaa qonccissoy imettidoy woosa keettaa polotikaara gayttidaagaana” yaagidi zaariis.

Kaseti Odettida Kaddiyoogaa

YESUUSINNE i kiittidoogeeti bantta wodiyaappe simmin yaanaagaa yootidobaara ha sheneyiya Sillaasiyaa taarikee moggiyaaba. Eti Xoossay ha siraataa xayssiyo gallassan tumu goynoy zaarettidi eqqiyo, Kiristtoosi simmiyo wodee gakkanaashin, kaddiyoogee woy tumu goynuwaappe deshiyoogee woy shaahettiyoogee deꞌanaagaa yootidosona.

He ‘gallassaa’ xeelliyaagan kiitettida PHauloosi: “Kasetidi makkaliyoogeenne qassi nagaranchchai, bashshaa na7ai qonccennan de7⁠ishin, he gallassai gakkenna” yaagiis. (2 Tasalonqqe 2:3, 7) Guyyeppe i: ‘Taani biidoogaappe guyyiyan, wudiyaassi qarettenna iita wanggireelloti intte giddo gelananne, kaalliyaageetakka bantta geeduwaa kaalettanau wordduwaa haasayiya asati intte giddoppe denddana’ yaagidi kasetidi yootiis. (Oosuwaa 20:29, 30) Yesuusa kaalliya haratikka kaddiyoogaabaanne ‘nagarancha’ gidida eta qeesetubaa xaafidosona.—Leemisuwau, 2 PHeexiroosa 2:1; 1 Yohaannisa 4:1-3; Yihudaa 3, 4 xeella.

PHauloosi: “asai tumu timirttiyaa ezggennan ixxiyo wodee yaana. SHin asai bantta amuwaa kaallidi, siyanau ufaissiyaabaa yootiya tamaarissiyaageeta gujji gujji shiishshana. Eti tumu yohuwaa siyiyoogaa aggidi, haisiyaa siyanau bantta haittaa wora zaarana” yaagidikka xaafiis.—2 Ximootiyoosa 4:3, 4.

Tumu goynuwaappe shaahettiyoogau gaasoy aybakko Yesuusi ba huuphe qonccissiis. I loꞌꞌo zerettaa zeriis; shin morkkee, Seexaanay goshshan zardduwaa zeridoogaa yootiis. Yaatiyo gishshau, gisttee mokkidi gitatiyo wode zarddoykka a giddon beettiis. Hegaa gishshau, Kiristtoosi hanotaa giigissiyo, cahaa wodee gakkanaashin tumu Kiristtaane ammanuwaappe deshiyoogee deꞌanaagee naagiyooba. (Maatiyoosa 13:24-43) Zi Insaykilooppiidiya Amerikaana giyo maxaafay: “Oyddantto xeetu layttaa Sillaasiyaa timirttee Xoossaa xeelliyaagan koyro Kiristtaaneti tamaarissidobaa tumuppe qonccissenna; hegaappe dumma hanotan, hegee he timirttiyaappe deshidaba” yaagiis. Yaatin, ha deshabay doommidoy awaanee?—1 Ximootiyoosa 1:6.

Hegau Doomettaa

BENI wode deretetta ubban, Baabiloone wodekka, heezzay issippe waaxettida eeqa xoossatuyyo goynniyoogee meeze gididaba. He meezee Gibxxe, Giriikenne Roome biittatunkka Kiristtoosappe kase deꞌiya daro xeetu layttatun, a wodenne appe simmin aakkidi deꞌiyaaba. Kiitettidaageeti hayqqi simmin, hegaa mala eeqa goynuwaa ammanoy Kiristtaane ammanuwaa woraajjiyoogaa doommiis.

Taarikiyaa eranchaa Wil Durantti: “Kiristtaane ammanoy eeqa goynuwaa xayssibeenna; he ammanuwaa babaa oottidi ekkiis. . . . xoossay sillaase giyo qofay Gibxxeppe yiis. Ijjipshiyan Rilijin giyo maxaafan Sigfrid Morenzi: “Sillaasee Gibxxe haymaanoote eranchata keehippe qofissidaba . . . Heezzu xoossati issippe issi xoossadan xeelettoosonanne xeesettoosona. Yaatiyo gishshau, Gibxxe haymaanootiyaa ayyaana wolqqay Kiristtaane haymaanootiyaa timirttiyaara qoncce hanotan gayttidaba” yaagiis.

Yaatiyo gishshau, Gibxxen Aleksanddiriyaa kataman, heezzantto xeetu layttaa wurssettaaninne oyddantto xeetu layttaa doomettan, Atinaatiyoosa mala woosa keettaa asati Sillaasiyaa timirttiyau kaalettiya qofaa giigissiyo wode he xeelay deꞌiyoogaa bessidosona. Eta xeelay, Moorenzi “Gibxxe haymaanootiyaa wogaa Kiristtaane haymaanootiyaara Aleksanddiriyaa haymaanoote timirttee” gattidobadan qoppanaadan oottidoogaa keena aakkiis.

Histtirii of Kiristtiyaanitii giya Edward Giboona maxaafaa geluwan kaallidi deꞌiyaagaa nabbaboos: “Eeqa goynoy Kiristtaane ammanuwan xoonettiis giikko, Kiristtaane ammanoykka eeqa goynuwan moorettiis. Koyro Kiristtaaneti issi Xoossan ammaniyoogaa . . . Rooma Woosa Keettay akeekanau metiya Sillaasiyaa timirttiyan laammiis. Gibxxeti doommidonne Pilaatoy aassi qonccissido eeqa goyno ammanuwaappe daroti, ammananau bessiyaabadan xeelettidi deꞌidosona.”

E Dikshineerii of Rilijiyes Noleej giyo maxaafay daroti Sillaasiyaa “eeqa goynuwaappe ekettidi, Kiristtaane ammanuwan walakettida mooriyaaba” yaagiyoogaa yootees. Qassi Zi Peganizim in Awur Kiristtiyaanitii giyo maxaafay: “[Sillaasiyaa] doomettay muleera eeqa goynuwaappe” yaagees.

Jems Hestingisi Insaykilooppiidiya of Rilijin end Etiks giyo maxaafan: “Leemisuwau, sillaasedan xeelliyo heezzu xoossati Hindde haymaanootiyan Brahima, Siivanne Vishinu giyoogeeti, Gibxxe haymaanootiyan qassi Osiriis, Aysiisinne Hores giyoogeeti deꞌoosona . . . Xoossay Sillaasedan xeelettiyoy taarikiyan erettiya haymaanootetu xallaana gidenna. Issi uri heezzan qonccida Ubbaappe Xoqqiyaagaabaa yootiya, ooraxissido Pilaato timirttiyaa hassayees” yaagidi xaafidoy hegaassa. Giriike palasppaa Pilaatoy Sillaasiyaa timirttiyaara waanidi gayttii?

Pilaato Timirttiyaa

PILAATOY Kiristtoosappe kase 428⁠ppe 347 gakkanaashin deꞌidabadan qofettees. I Sillaasiyaa ha wodiyan deꞌiyaagaadan tamaarissibeennaba gidikkonne, a timirttee Sillaasiyau ogiyaa dooyiis. Guyyeppe, heezzaa waattan ammaniyoogaa gujjiya qofay doommiis; qassi hegee doommanaadan oottiday Xoossaanne meretaa xeelliyaagan Pilaatoyyo deꞌiya qofaa.

Nuuvo Diksiyoonaar Yuniversel giyo Paransayetto maxaafay, Pilaato timirttee kaalettidobaa xeelliyaagan: “Pilaatoy tamaarissido sillaasee ba huuphe beni asatu wodiyaappe doommidi deꞌiya kasetiya sillaaseta wotti yeggidi giigissidoba; hegee Kiristtaane woosa keettatun tamaarissiyo issi xoossan deꞌiya heezzu bollatu qofau doometta gidida, sillaasiyaa timirttiyaa loytti qonccissido qofa malatees. . . . Xoossay sillaase giyo ha Giriike palasppaa qofay . . . beni wode [eeqa goyno] haymaanootetu ubban demmana danddayiyooba” yaagees.

Zi Niwu SHaf-Herzog Insaykilooppiidiya of Rilijiyes Noleej giyo maxaafay ha Giriiketu qofay kaalettidobaa qonccissees: “Loogosanne Sillaasiyaa timirttee haꞌꞌiigaadan hanidoy Giriike Aawatuuna; . . . qoncce hanotan gidin aggin Pilaato timirttee eta keehippe bochiis . . . Balabaynne mooriyaabay Woosa Keettaa loddan gelidoy he sohuwaappe gidiyoogee sirissenna.”

Zi CHerch of zi Ferist Sirii Sencheris giyo maxaafay: “Sillaasiyaa timirttee loddaaninne guutta wodiyaa takkidi merettidaba; . . . ayyo doomettay Ayhudanne Kiristtaane Geeshsha Maxaafaa Xuufetun mule deꞌennaba; . . . Pilaato qofaa tamaarissiya Aawati a dichidi Kiristtaane ammanuwan walakkidosona” yaagees.

Kiristtoosappe simmin heezzantto xeetu layttaa wurssettan, “Kiristtaane ammanoy” ooraxissido Pilaato timirttiyaappe shaakkanau metiya hanotan issi mala gidiis. Awutlaynis of zi Histirii of Dogima giyo maxaafan Adolf Harnaki giidoogaadan, “woosa keettaa timirttee minni eqqidoy Helenizimiyaana [Giriike eeqa goyno qofaana]. Hegaappe denddidaagan daro Kiristtaanetuyyo hegee geemmidaba gidiis.”

Woosa keettay ba ooratta timirttee Geeshsha Maxaafan baasettiis yaagees. SHin Harnaki: “Tuma gididabay woosa keettati Giriiketu mala qofaa, geema gidida eeqa goynuwaa mala ammanuwaanne meeziyaa banttabaa oottidoogaa” yaagees.

E Istteetment of Rizins giyo maxaafan Andriwus Nortteni Sillaasiyaa xeelliyaagan: “Nuuni ha timirttiyaa taarikiyaanne a doomettaa beꞌiyo wode, Kiristtaanetuyyo qonccidaba gidennan, Pilaato timirttiyaappe gidiyoogaa akeekana danddayoos; . . . Sillaasee Yesuusinne i Kiittidoogeeti tamaarissido timirtte gidennan, guyyeppe Pilaato timirttiyaa kaalliyaageeti medhido qofa” yaagees.

Yaatiyo gishshau, K.S. oyddantto xeetu layttan, Yesuusinne i kiittidoogeeti kasetidi yootido kaddiyoogee qonccidi kiyiis. Sillaasiyaa dichay hegau issi naqaasha. Kaddida woosa keettati siꞌooliyaa tamaa, shemppoy hayqqenna giyonne eeqau goynniyoogaa mala hara eeqa goyno qofaakka ammaniyoogaa doommidosona. Kiristtaane giyo haymaanooteti dicciiddi biya ‘nagarancha’ qeesetu citan haarettidi, ayyaana hanotan kasetidi odettida xuma wodiyaa doommidosona.—2 Tasalonqqe 2:3, 7.

Xoossay Kiittin Hananabaa Yootiyaageeti Sillaasiyaa Tamaarissibeennay Aybissee?

XOOSSAY kiittin hananabaa yootiyaageetuppe ooninne a asaa shaꞌan qoodettiya layttau Sillaasiyaabaa tamaarissibeennay aybissee? Wurssettan, Yesuusi Gita Asttamaare gidiyoogaadan ba eraa goꞌettidi, bana kaalliyaageetussi Sillaasiyaa qonccissenneeshin? Sillaasee ammanuwau “waanna timirtte” gidiyaakko, Xoossay kumetta Geeshsha Maxaafaa ba ayyaanan xaafissiiddi, issisaaninne Sillaasiyaa tamaarissiyaabaa goꞌettennee?

Kiristtoosappe simmin daro xeetu layttay aadhiininne Geeshsha Maxaafaa ba ayyaanan kaaletti xaafissi simmidi, Xoossay “eranau danddayettennaba,” “asay akeekana danddayennaba,” eeqa goynuwaappe yiidoogee qoncce gididonne “woosa keettaa polotikaara gayttidaba,” ba ashkkarati shaꞌan qoodettiya layttau erenna timirttiyaa giigissanaadan oottees giidi Kiristtaaneti ammanana koshshii?

Taarikiyaa markkatettay qoncce: Sillaasiyaa timirttee tumaappe deshidaba, tumaa kaddiyoogaa.

Geeshsha Maxaafay Xoossaanne Yesuusa Xeelliyaagan Ay Yootii?

ASAY kasetidi Sillaasiyaa qofaa erennan deꞌiiddi Geeshsha Maxaafaa gaxaappe gaxaa gakkanau nabbabiyaakko, barkka hegaa mala qofaa kuuyanee? Mule kuuyenna.

Kasetidi issi baggi baqqida qofaa oyqqennan nabbabiya urau Xoossaa xallay Ubbaa Danddayiyaagaa, Medhidaagaa, bana danddayidaagaanne hara ooppenne dummatiyaagaa gidiyoogee, qassi Yesuusi asa gidanaappe kasekka bana danddayidi dummatidi merettidaagaanne Xoossau haarettiyaagaa gidiyoogee keehippe qoncce gidees.

Xoossay Issuwaa; Heezza Gidenna

XOOSSAY issuwaa yaagiya Geeshsha Maxaafaa timirttiyaa xeelliyaagan woosa keettatu taarikiyaa profeeseree L. L. Peyni he geeshsha timirttee Sillaasiyaabaa yootennaagaa qonccissiis: “Galꞌꞌa maachay muleera Xoossay issuwaa gidiyoogaa yootees. Xoossay bana danddayidi deꞌiya issuwaa. Sillaasee Geeshsha Maxaafan deꞌees giyo qofau . . . baaso gidiyaabi mule baawa.”

Yesuusi saꞌaa yi simmin Xoossay issuwaa giyo timirttiyan laamettidabi deꞌii? Peyni kaallidi deꞌiyaagaadan zaariis: “Ha qofaa xeelliyaagan Galꞌꞌa Maachaanne Ooratta Maachaa giddon dummatetti baawa. Xoossay issuwaa giyo meezee attibeenna. Yesuusikka a yelidaageetikka Ayhuda. Eti a Galꞌꞌa Maachan loohissidosona. I ba timirttiyan Ayhuda ammanuwaa minttidi kaalliis. He timirttee ooratta wonggele gidikkonne, ooratta haymaanoote timirtte gidenna. . . . I Xoossay issuwaa giyo Ayhuda ammanuwan keehippe erettida: ‘Nenoo Israaꞌeelaa, siya;