Yihooway “Xuuraa Qonccissiyaagaa”

“Tumaappe ne Xoossai xoossatu Xoossaa, kawotu Godaanne xuuraa qonccissiyaagaa.” —DANE. 2:47.

WOYGADA ZAARUUTII?

Yihooway sintta wodiyaa xeelliyaagan nuussi aybaa qonccissidee?

Doꞌaayyo koyro usuppun huupheti malaata gidido kawotettati awugeetee?

Doꞌay Naabukadanaxoori beꞌido misiliyaara gayttiyoy ayba ogetuunee?

1, 2. Yihooway nuussi ay qonccissidee, qassi i hegaadan oottidoy aybissee?

XOOSSAA Kawotettay asa haaruwaa xayssiyo wode saꞌan deꞌana waannatiya kawotettati awugeetee? ‘Xuuraa qonccissiya,’ Xoossaa Yihooway nuuyyo hegaa qonccissido gishshau he oyshaa zaaruwaa eroos. I nuuni he kawotettata shaakki eranaadan, hananabaa yootiya Daaneelinne kiitettida Yohaannisi xaafidoban qonccissiis.

² Yihooway Daaneelanne Yohaannisa amarida ajjuutan doꞌata bessiis. I Daaneelassi, Naabukadanaxoori beꞌido issi gita birata misiliyaa aymuwaa birshshettaakka yootiis. Yihooway he taariketi nu goꞌꞌaassi Geeshsha Maxaafan xaafetti uttanaadan oottiis. (Roo. 15:4) I ba Kawotettay mata wode asa kawotetta ubbaa xayssanaagaa nuuni hidootidobaa minttidi ammanana mala hegaadan oottiis.—Dane. 2:44.

3. Nuuni hiraagaa loyttidi akeekanau, koyro ay erana koshshii, qassi aybissi?

³ Daaneelinne Yohaannisi xaafidobay, asa haaro gidida hosppun kawotettatu oonatettaa xallaa gidennan, he kawotettati awugee awugaappe kaallidi denddanaakkokka qonccissees. Gidikkokka, nuuni he hiraagaa loyttidi akeekana danddayiyoy, Geeshsha Maxaafan xaafettida koyro hiraagaa birshshettaa eriyoogaa xallaana. Hegaadan giyoy aybissee? Geeshsha Maxaafaa kumetta qofaynne an deꞌiya hiraagay ubbay he hiraagaara gayttidaba gidiyo gishshataassa.

SHOOSHSHAA ZERETTAANNE DOꞌAA

4. Maccaasee zerettaa gididay oonee, qassi he zerettay ay oottanee?

⁴ Edenen makkalay denddi simmin sohuwaara, Yihooway issi ‘maccaaseeppe’ ‘zerettay’ kiyanaagaa qaalaa geliis.a (Doomettaabaa 3:15 nabbaba.) He zerettay wurssettan shooshshaa, Seexaanaa huuphiyaa qoxxana. Yihooway guyyeppe, he zerettay Abrahaama baggaara, Israaꞌeela deriyaappe, Yihuda yaraappe, Kawuwaa Daawita zerettaappe yaanaagaa qonccissiis. (Doo. 22:15-18; 49:10; Maz. 89:3, 4; Luq. 1:30-33) He zerettau waannatiyaagee Yesuus Kiristtoosa. (Gal. 3:16) He zerettau naaꞌꞌantto shaahoy ayyaanan tiyettida Kiristtaanetu gubaaꞌiyaa. (Gal. 3:26-29) Yesuusinne ayyaanan tiyettida he asati issippe, Xoossay Seexaanaa xayssanau goꞌettiyo massaare, giishin Xoossaa Kawotetta gidoosona.—Luq. 12:32; Roo. 16:20.

5, 6. (a) Daaneelinne Yohaannisi aappun wolqqaama kawotettatubaa yootidonaa? (b) Ajjuutaa maxaafan odettida doꞌaa huuphee aybaassi malaatee?

⁵ Edenen odettida he koyro hiraagay Seexaanau ‘zerettay’ deꞌanaagaakka yootees. Seexaanaa zerettay maccaasee zerettau morkke gidana woy a ixxana. SHooshshaa zeretta gidiyaageeti oonee? Seexaanaagaadan Xoossaa ixxiyaanne Xoossaa asaara eqettiya ubbata. Asaa naati deꞌido wode ubban, dumma dumma polotikaa woy kawotetta dirijjiteti Seexaanaa zerettaa gididosona. (Luq. 4:5, 6) Gidikkokka, asaa naatu kawotettatuppe Xoossaa asaa, giishin Israaꞌeela deriyaa gidin, ayyaanan tiyettida Kiristtaanetu gubaaꞌiyaa qohidaageeti amaridaageetu xalla. Hegee, hara kawotettati deꞌiyaaba gidikkokka, Daaneelanne Yohaannisa ajjuutay hosppun wolqqaama kawotettatubaa xallaa qonccissiyoy aybissakko nuuni akeekanaadan maaddees.

⁶ Koyro xeetu layttaa M.L. wurssettaa heeran, hayquwaappe denddida Yesuusi kiitettida Yohaannisa maalaaliya ajjuutaa bessiis. (Ajj. 1:1) Hegeetuppe issuwan, Yohaannisi miimminttiyan leemisettida, Dabloosi abbaa doona shafiyan eqqidaagaa beꞌiis. (Ajjuutaa 12:18-13:2 nabbaba.) Yohaannisi issi dumma doꞌay he abbaappe kiyidi, Dabloosappe gita maataa ekkidoogaakka beꞌiis. Ajjuutaa 13:1n odettida doꞌaa misile gidida, he zoꞌo doꞌaa laappun huuphee, “laappun kawota” woy kawotettata malaatiyoogaa issi kiitanchay guyyeppe Yohaannisau qonccissiis. (Ajj. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Yohaannisi ajjuutaa xaafiyo wode etappe ichashu kawoti kunddidosona, issoy he wode haariiddi deꞌees, issoy qassi “yiichchibeenna.” He kawotettati woy alamiyaa wolqqati oonee oonee? Ajjuutaa maxaafan odettida doꞌaa huupheta ane huuphiyan huuphiyan beꞌoos. Daaneeli xaafidobay he kawotettatuppe darotubaa qonccissiyoobaakka beꞌana; Daaneela hiraagay hegeetuppe issoti issoti denddanaappe xeetan qoodettiya layttaa kasetidi etabaa qonccissiis.

GIBXXENNE ASOORE —KOYRONNE NAAꞌꞌANTTO HUUPHETA

7. Koyro huuphee oossi malaatee, qassi aybissi?

⁷ Doꞌaayyo koyro huuphee Gibxxe kawotettaa malaata. Aybissi? Xoossaa asau morkke gidiyoogaa qonccissida wolqqaama kawotettay koyroogee Gibxxe gidiyo gishshataassa. Abrahaama zerettatu, giishin maccaasee zerettay etappe yaanaageetu qooday Gibxxen keehippe dariis. Yaatin, Gibxxeti Israaꞌeelata huqqunnidosona. Seexaanay zerettay yaanaappe kasetidi Xoossaa asaa xayssanau koyiis. Waatidi? Israaꞌeele attuma naata ubbaa woranaadan Paaroona denttettiyoogaana. Yihooway hegee polettennaadan oottiis, qassi ba asaa Gibxxe aylletettaappe kessiis. (Kes. 1:15-20; 14:13) Guyyeppe i Israaꞌeeleta Hidootaa Biittan wottiis.

8. Naaꞌꞌantto huuphee oossi malaatee, qassi i ay oottanau malidee?

⁸ Doꞌaayyo naaꞌꞌantto huuphee Asoore kawotettaa malaata. Ha wolqqaama kawotettaykka Xoossaa asaa xayssanau maliis. Yihooway tammu zaretu kawotettay eeqau goynnidonne makkalido gishshau eta qaxxayanau Asoore goꞌettidoogee tuma. Gidikkokka, hegaappe simmin Asoore kawotettay Yerusalaame oliis. Seexaanay Yesuusakko gattiya kawotettaa turaa xayssanau halchennan aggenna. He olay Yihoowa halcho gidenna, qassi i he woraajjida olanchata xayssiyoogan, maalaaliyaabaa oottidi ammanettida ba asaa ashshiis.—2 Kaw. 19:32-35; Isi. 10:5, 6, 12-15.

BAABILOONE—HEEZZANTTA HUUPHIYAA

9, 10. (a) Yihooway Baabilooneti ay oottanaadan paqqadidee? (b) Hiraagi polettanaadan aybi hanana bessii?

⁹ Yohaannisi beꞌido doꞌaassi heezzantto huuphee Baabiloone kawotettaa malaata. Yihooway Baabilooneti Yerusalaame xayssanaadaaninne ba asaa omooddidi efaanaadan paqqadiis. Gidikkokka, Yihooway hegaa paqqadanaappe kasetidi, hegaa mala bashshay eta bolli gakkanaagaa makkalancha Israaꞌeelata akeekissiis. (2 Kaw. 20:16-18) Yerusalaamen “GODAA kawotaa araatan” uttoosona geetettida kawotu haaroy attanaagaa i kasetidi yootiis. (1 Odi. 29:23) Gidikkokka, Kawuwaa Daawita zeretta gidida, “maatai” deꞌiyoogee yaanaagaanne he kawotettan haaranaagaakka Yihooway qaalaa geliis.—Hiz. 21:25-27.

¹⁰ Qaalaa gelido Masee woy Tiyettidaagee yiyo wode, Ayhudati Yerusalaamen deꞌiya beetamaqidasiyan goynnanaagaa hara hiraagay qonccissees. (Dane. 9:24-27) Israaꞌeelati omoodettidi Baabiloone baanaappe kase xaafettida issi hiraagay, Masee Beetaliheemen yelettanaagaa yootees. (Mik. 5:2) He hiraagati polettanaadan, Ayhudati omooduwaappe kiyananne bantta biitti simmidi beetamaqidasiyaa zaaretti keexxana koshshees. SHin Baabilooneti omooddido asaa yeddokkona. Yaatin Xoossaa asay bantta biitti waanidi simmana danddayiyoonaa? Yihooway hegaa zaaruwaa i kiittin hananabaa yootiyaageetussi qonccissiis.—Amo. 3:7.

11. Baabiloone Kawotettay ayba dumma dumma ogetun leemisettidee? (Tohossa qofaa xeella.)

¹¹ Hananabaa yootiya Daaneeli omoodettidi Baabiloone biidaageetuppe issuwaa. (Dane. 1:1-6) Alamiyan wolqqaama kawotetta gidida Baabilooneppe simmin kaalli kaallidi denddana kawotettata Yihooway ayyo qonccissiis. Dumma dumma gidida daro malaatata goꞌettidi Yihooway ha xuuraa qonccissiis. Leemisuwau, I Baabiloone Kawuwaa Naabukadanaxoori dumma dumma birataappe merettida issi wogga misiliyaa aymuwan beꞌanaadan oottiis. (Daaneela 2:1, 19, 31-38 nabbaba.) Worqqaappe merettida he misiliyaa huuphee Baabiloone Kawotettaa malaata gidiyoogaa Yihooway Daaneela baggaara qonccissiis.b Baabilooneppe simmin denddiya alamiyaa wolqqaama kawotettay, biraappe merettida tiraaninne kushetun leemisettiis. He kawotettay oonee, qassi i Xoossaa asaa ayba ogiyan oyqqanee?

MEEDOONANNE PARSSE —OYDDANTTA HUUPHIYAA

12, 13. (a) Baabiloonee xoonettanaagaa xeelliyaagan Yihooway ay qonccissidee? (b) Meedoonanne Parsse kawotettay doꞌaayyo oyddantta huuphe gidiyoogee bessiyaaba gididoy aybissee?

¹² Daaneela wodiyaappe xeetaappe dariya layttaa kasetidi, Yihooway Baabiloone katamaa xoonana kawotettaa xeelliyaagan keehippe koshshiyaabaa hananabaa yootiya Isiyaasa baggaara qonccissiis. Yihooway Baabiloone katamay xoonettiyo ogiyaa xalla gidennan, xoonana bitaniyaa sunttaakka yootiis. He olaa kaalettiday Parsse biittaa asa gidida Qiiroosa. (Isi. 44:28– 45:2) Daaneeli alamiyan wolqqaama gidida Meedoonanne Parsse kawotettaa xeelliyaagan hara naaꞌꞌu ajjuutaa beꞌiis. Issi ajjuutan, he kawotettay issi baggaa xoqqu giidi eqqida beere giyo doꞌaa mala gididi qoncciis. “Daro ashuwaa ma” geetettidi ayyo odettiis. (Dane. 7:5) Hara ajjuutan, Daaneeli ha waatta alamiyaa wolqqaama kawotettay, naaꞌꞌu kacee deꞌiyo dorssa orggiyan leemisettidaagaa beꞌiis.—Dane. 8:3, 20.

¹³ Meedoonanne Parsse Kawotettay Baabiloone kawotettaa xooniyoogaaninne Israaꞌeelati bantta biitti simmanaadan oottiyoogan hiraagaa polanaadan Yihooway goꞌettiis. (2 Odi. 36:22, 23) Gidoppe attin, Meedoonanne Parsse kawotettay guyyeppe Xoossaa asaa muleera xayssiichi ashshiis. Parsse biittan kawuwaappe kaallidi maatay deꞌiyo, Hamaana giyo bitanee maqqidobaa Asttiri maxaafay yootees. I Parsse Kawotetta ubban deꞌiya Ayhudata ubbaa xayssanau hanotaa giigissiis, qassi eta woriyo gallassaa keeriis. Yihooway kelttiyaa gelidi, Ba asaa Seexaanaa zerettay xayssennaadan haranttuwaakka ashshiis. (Ast. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Yaatiyo gishshau, Ajjuutaa maxaafan odettida doꞌaayyo oyddantta huuphee Meedoonanne Parsse gidiyoogee bessiyaaba.

GIRIIKE—ICHASHANTTA HUUPHIYAA

14, 15. Beni Giriike Kawotettaa xeelliyaagan Yihooway ay qonccissidee?

¹⁴ Ajjuutaa maxaafan odettida doꞌaayyo ichashantta huuphee Giriike kawotettaa malaata. Daaneeli Naabukadanaxoori aymottido aymuwaa yootido wode kasetidi qonccissidoogaadan, ha wolqqaama kawotettay, nahaasiyaa giyo birataappe merettida, misiliyaa uluwaaninne wodiratun leemisettiis. Daaneeli ha kawotettaabaanne keehippe erettida a kawuwaabaa loyttidi qonccissiya naaꞌꞌu ajjuutaakka beꞌiis.

¹⁵ Issi ajjuutan, Daaneeli Giriikee oyddu qefee deꞌiyo maahiyan leemisettidoogaa beꞌiis; hegee he kawotettay eesuwan xoonanaagaa bessees. (Dane. 7:6) Daaneeli hara ajjuutan qassi, issi wogga kacee deꞌiyo deeshshaa orggee, naaꞌꞌu kacee deꞌiyo dorssaa orggiyaa, giishin Meedoonanne Parsse waatidi eesuwan woridaakko yootiis. Yihooway he deeshshay Giriike kawotettaa malaata gidiyoogaa qassi a gita kacee he kawotettaa kawotuppe issuwaa malaata gidiyoogaa Daaneelassi yootiis. Daaneeli he wogga kacee meꞌꞌanaagaanne a sohuwan oyddu guutta kaceti mokkanaagaa gujjidi yootiis. Ha hiraagay xaafettidoy Giriikee wolqqaama kawotetta gidanaappe xeetan qoodettiya layttaa kasetidi gidikkokka, odettida ubbabay polettiis. Beni Giriike kawotu ubbaappe keehi erettida Gita Iskkinddiri, Meedoonanne Parsse xoonida olanchata kaalettiis. Iskkinddiri hayqqees giidi qoppibeenna wodiyan hayqqin he kacee meꞌꞌiis. I hayqqiyo wode ayyo layttay 32, qassi he wode i keehippe wolqqaama. Hegaappe simmin, a kawotettaa guyyeppe a olaa gadaawati oyddati shaakkidi haaridosona.—Daaneela 8:20-22 nabbaba.

16. Anttaykes Oyddanttoy ay oottidee?

¹⁶ Giriikee Parsse kawotettaa xooni simmidi, Xoossaa asaa biittaa haariis. He wode Ayhudati simmidi Hidootaa Biittan deꞌoosona, qassi Yerusalaamen zaarettidi beetamaqidasiyaa keexxidosona. Eti he wodekka Xoossay doorido dere, qassi zaaretti keexxido beetamaqidasee he wodekka tumu goynuwaa goynniyo soho. Gidikkokka, naaꞌꞌantto xeetu layttan K.K., doꞌaayyo ichashantta huuphee Giriikee, Xoossaa asaa naaqqiis. Iskkinddira kawotettay shaahettidaagaa laattidaageetuppe issoy, Anttaykes Oyddanttoy Yerusalaame beetamaqidasiyan eeqa goynuwau yarshshiyo sohuwaa essiis, qassi Ayhuda haymaanootiyaa kaalliya ura hayquwan qaxxayissiya higgiyaa kessiis. Hegee Seexaanaa zerettay Xoossaa asaa keehi ixxiyoogaa bessiyaaba! Gidikkokka, takkennan Giriike sohuwan hara wolqqaama kawotettay denddiis. Doꞌaayyo usuppuntta huuphee oona gidanee?

ROOME—‘YASHSHIYAANNE DAGANTTIYA’ USUPPUNTTA HUUPHIYAA

17. Usuppuntta huuphee Doomettaabaa 3:15y polettiyoogaara gayttidaagan oottidobay aybee?

¹⁷ Yohaannisi doꞌaa ajjuutaa beꞌido wode alamiyan wolqqaama kawotetta gididi haariyaagee Roome. (Ajj. 17:10) Ha usuppuntta huuphee Doomettaabaa 3:15n deꞌiya hiraagay polettiyoogaara gayttida issibaa oottiis. Seexaanay guutta wodiyau gidikkonne zerettaa “qirbbiyaa” dukkidi masunxxissanau Roome kawotettan haariyaageeta goꞌettiis. Hegaadan oottidoy ayba ogiyaanee? He asati, kawotettaayyo asay azazettennaadan oottees giidi Yesuusa wordduwan mootidi etakko ehin, a woridosona. (Maa. 27:26) SHin Yihooway Yesuusa hayquwaappe denttido gishshau, he masunttay sohuwaara paxiis.

18. (a) Yihooway doorido ooratta deree awugee, qassi aybissi dooridee? (b) SHooshshaa zerettay maccaasee zerettaa ixxiyoogaanne oliyoogaa aggibeennay ayba ogiyaanee?

¹⁸ Israaꞌeele biittan haymaanootiyaa kaalettiyaageeti Roomatuura Yesuusa bolli maqettidosona, qassi Israaꞌeela asaappe dariya baggay a ixxiis. Yaatiyo gishshau, Israaꞌeele deree Yihoowa asa gidiyoogee attiis. (Maa. 23:38; Oos. 2:22, 23) Hegaappe simmin Yihooway ooratta deriyaa, “Xoossaa Israaꞌeela” dooriis. (Gal. 3:26-29; 6:16, NW) He deree Ayhudatinne Ayhuda gidennaageeti deꞌiyo, ayyaanan tiyettida Kiristtaanetu gubaaꞌiyaa. (Efi. 2:11-18) Yesuusi hayquwaappe denddi simminkka, shooshshaa zerettay maccaasee zerettaa ixxiyoogaanne oliyoogaa aggibeenna. Roome kawotettay, maccaasee zerettau naaꞌꞌantto shaaho gidida Kiristtaane gubaaꞌiyaa xayssanau malidoy issitoo xalla gidenna.c

19. (a) Daaneeli usuppuntta wolqqaama kawotettaa qonccissidoy ayba ogiyaanee? (b) Hara huuphe yohoy ay qonccissii?

¹⁹ Daaneeli Naabukadanaxoorau qonccissido aymuwan birata suylee Roome kawotettaa malaata. (Dane. 2:33) Daaneeli Roome Kawotettaa xallaa gidennan, Roome kawotettaappe kiyana wolqqaama kawotettaakka qonccissiya ajjuutaa beꞌiis. (Daaneela 7:7, 8 nabbaba.) Daro xeetu layttau Roome kawotettay “yashshiya, daganttiyaanne keehippe minniya” doꞌaa mala gididi deꞌiis. Gidikkokka, he kawotettaappe “tammu kacee” mokkanaageenne hegeetuppe issoy keehippe wolqqaamanaagee he hiraagan odettiis. He tammu kaceti oonee oonee, qassi guutta kacee oonee? Naabukadanaxoori beꞌido gita misiliyaa bollaappe, he guutta kaciyaara issi mala gididaagee awugee? Sinttaa 16n deꞌiya huuphe yohoy ha oyshatu zaaruwaa qonccissees.

Yihooway “Eesuwan Hananau Bessiyaabaa” Qonccissees

“Eesuwan hananau bessiyaabaa ba ashkkarata bessana mala, Xoossai Yesuus Kiristtoosayyo immido [ajjuutaa].”—AJJ. 1:1.

WOYGADA ZAARUUTII?

Wogga misiliyaa bollaappe alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettaa malaata gididay awugee?

Alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettay Kawotettatu Issippetettaara gayttiyo ogiyaabaa Yohaannisi woygidi qonccissidee?

Daaneelinne Yohaannisi asaa naatu kawotettaa xayuwaabaa ayba ogiyan qonccissidonaa?

1, 2. (a) Daaneelanne Yohaannisa hiraagati nuna ayba ogiyan maaddiyoonaa? (b) Doꞌaa huuphetuppe koyro usuppunati aybau aybau malaatee?

DAANEELANNE Yohaannisa hiraagatun ha wodiyan haniyaanne sinttappe hanana darobaa birshshettaa nuuni akeekanaadan maaddiya, issi mala gidida qofay deꞌees. Yohaannisi beꞌido doꞌaa ajjuutaabaa, Daaneeli yootido tammu kacee deꞌiyo, yashshiya doꞌaabaa, qassi Daaneeli a birshshettaa yootido wogga misiliyaabaa yiggi xeelliyoogan nuuni ay tamaarana danddayiyoo? He hiraagata loyttidi akeekiyoogee nuuni ay oottanaadan denttettii?

² Ane Yohaannisi ajjuutan beꞌido doꞌaabaa beꞌoos. (Ajj., shem. 13) Hagaappe kase huuphe yohuwan, doꞌaa huuphetuppe koyro usuppunati Gibxxe, Asoore, Baabiloone, Meedoonanne Parsse, Giriikenne Roome kawotettatu malaata gidiyoogaa beꞌida. Eti ubbaykka maccaasee zerettaa ixxiyoogaa qonccissidosona. (Doo. 3:15) Usuppuntta huuphee, Roome kawotettay Yohaannisi ajjuutaa xaafi simmin, daro xeetu layttau alamiyan wolqqaama kawotetta gididi haariis. Guyyeppe, laappuntta huuphee Roome sohuwan denddana. He wolqqaama kawotettay oonee, qassi i maccaasee zerettaa waatanee?

INGGILIZEENNE AMARKKAY WOLQQAAMA KAWOTETTA GIDANA

3. Tammu kacee deꞌiyo yashshiya doꞌay aybaa malaatee, qassi tammu kaceti aybaa malaatee?

³ Yohaannisa ajjuutaa, Daaneeli tammu kacee deꞌiyo yashshiya doꞌaabaa beꞌido ajjuutaara gatti xeelliyo wode, Ajjuutaa shemppo 13n odettida doꞌaayyo laappuntta huuphee oonakko akeekana danddayoos.a (Daaneela 7:7, 8, 23, 24 nabbaba.) Daaneeli beꞌido doꞌay alamiyan wolqqaama gidida, Roome Kawotettaa malaata. (Sinttaa 14-15n deꞌiya sanxxarazhiyaa xeella.) Ichashantta xeetu layttaa M.Ln, Roome Kawotettaappe dumma dumma kawotettati shaahettidi kiyidosona. He yashshiya doꞌaa huuphiyaappe kiyida tammu kaceti he kawotettaappe kiyida dumma dumma kawotettatu malaata.

4, 5. (a) Guutta kacee ay oottidee? (b) Doꞌaayyo laappuntta huuphee aybaa malaatee?

⁴ He yashshiya doꞌaa kacetuppe woy appe kiyida kawotettatuppe oyddati dumma ogiyan qonccidosona. Issi “guutta kacee” heezzu kaceta xoqolli oliis. Kase Roome Kawotettan guutta biitta gidida Inggilizee wolqqaamido wode, ha hiraagay polettiis. Inggilizee 17tta xeetu layttaa gakkanaashin haratuppe guuxxiya kawotetta. Kase Roome Kawotettay haariyo hara heezzati, giishin Isppeenee, Nezerlanddeenne Paransaayee Inggilizeppe minnoosona. Inggilizee he kawotettata kayan kayan xoonidi eta xoqolli oliis. Inggilizee 18tta xeetu layttaa baggaa heeran alamiyan wolqqaama kawotetta gidanau giigi uttiis. Gidikkokka, i he wode doꞌaayyo laappuntta huuphe gidiichibeenna.

⁵ Guyyeppe Inggilizee wolqqaama kawotetta gidikkonne, Huuphessa Amarkkan kase i haariyo biittati a haaruwaappe kiyidosona. Gidikkokka, Inggilize ola markkabee naagin, Amarkkay wolqqaama kawotettaa gidiis. Godaa gallassay 1914n doommiyo wode, Inggilizee asaa naatu taarikiyan keehi gita kawotetta gidiis, qassi Amarkkay saꞌan deꞌiya kawotetta ubbaappe keehi dure kawotetta gidiis.b Koyro Alamiyaa Olaa wode Amarkkay Inggilizeera yametiis. Wolqqaama gidida Inggilzenne Amarkkaa waatta Kawotettay he wode, doꞌaayyo laappuntta huuphe gidiis. Ha huuphee maccaasee zerettaa waatidee?

6. Laappuntta huuphee Xoossaa asaa waatidee?

⁶ Godaa gallassay doommi simmin takkennan, laappuntta huuphee Xoossaa asaa bolli, giishin Kiristtoosa ishanttuppe saꞌan attidaageetu bolli woraajjiis. (Maa. 25:40) Yesuusi maccaasee zerettaappe attidaageeti ba yuussaa wode saꞌan minnidi oottanaagaa yootiis. (Maa. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettay he geeshshatu bolli olaa denttiis. (Ajj. 13:3, 7) He kawotettay Koyro Alamiyaa Olaa wode Xoossaa asaa huqqunniis, eta xuufetuppe amaridaageeti asau imettennaadan diggiis, qassi ammanettida wozannaama ashkkaraa kalꞌꞌatiyaageeta qashissiis. Doꞌaayyo laappuntta huuphee amarida wodiyau eti sabbakennaadan mule diggiis, woykko eta woriis gaana danddayettees. Yihooway he hanotaa kasetidi erees, qassi hegaa Yohaannisayyo qonccissiis. Xoossay maccaasee zerettaayyo naaꞌꞌantto shaahoy ayyaanaabaa oosuwaa zaarettidi kaseegaappe aaruwan oottanaagaakka Yohaannisau yootiis. (Ajj. 11:3, 7-11) Ha wodiyan deꞌiya Yihoowa Markkatu taarikee he hanotati polettidoogaa bessees.

INGGILIZENNE AMARKKAA WAATTA KAWOTETTAANNE BIRATAYNNE URQQAY WALAHETTIDO TOHUWAA

7. Gita misiliyaa bollaappe doꞌaayyo laappuntta huuphiyaara issi mala gididay awugee?

⁷ Wogga misiliyaa bollaappe doꞌaayyo laappuntta huuphiyaara issi mala gididay awugee? Inggiliizee, qassi appe kiyida Amarkkaykka Roome Kawotettaappe kiyidosona. Misiliyaa gediyaabaa shin woygana danddayettii? He gedee birataanne urqqaa walaha gidiyoogee odettiis. (Daaneela 2:41-43 nabbaba.) Hegee laappuntta huuphee, giishin alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa kawotettay denddiyo wode hananabaara maayettiyaaba. Biratay urqqaara walahettiyo wode birataadan minnennaagaadan, alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettay i kiyido kawotettaagaadan mino gidenna. I shuggidoy ayba ogiyaanee?

8, 9. (a) Alamiyan wolqqaama gidida, laappuntta kawotettay birata mala mino gididoy ayba ogiyaanee? (b) Misiliyaa gediyau urqqay aybaa malaatee?

⁸ Issi issitoo, doꞌaayyo laappuntta huuphee birata mala gidiyoogaa bessiis. Leemisuwau, Koyro Alamiyaa Olan xoonidi ba wolqqaa bessiis. Naaꞌꞌantto Alamiyaa Olaa wodekka, laappuntta huuphee birata mala mino gidiyoogee qoncciis.c He olaappe simminkka, laappuntta huuphee birataadan mino gidiyoogaa issi issitoo bessiis. Gidikkokka, koyroppekka doommidi biratay urqqaara walahettiis.

⁹ Yihoowa ashkkarati misiliyaa gediyaa birshshettaa eranau daro wodiyau mintti koyidosona. Daaneela 2:41 birataanne urqqaa walahay daro kawotetta gidennan, issi “kawotetta” gidiyoogaa yootees. Yaatiyo gishshau, urqqay alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettaa haaruwan deꞌiya, birata mala gidida Roome Kawotettaadan i minnennaadan oottiyaabatu malaata. Urqqay ‘asaa’ malaata gidiyoogaa Daaneela hiraagay bessees. (Dane. 2:43) Alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettan asay biittaawatettaa maatau, oosuwaara gayttida maataunne naxa kiyanau baaxetiyoogan ba maataa bonchissanau denddiis. Alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettay birataagaa mala minotettan oottennaadan asay shugissiis. PHalqqettiya qofaynne dooruwaa wode issoy haraagaappe keehi darenna qoodan xooniyoogee, biittaa ayssiya, ubba daro asay dosiyoogeetu wolqqaakka shugissiyo gishshau, eti bantta koyiyoobaa polana danddayokkona. Daaneeli, “Ha kawotettau baggai mino baggai laafa gidana” yaagidi kaseti yootiis.—Dane. 2:42; 2 Xim. 3:1-3.

10, 11. (a) ‘Tohoy’ waananaagee odettidee? (b) Tohuwaa biradhetu qoodaabaa woygana danddayiyoo?

¹⁰ Inggilizeenne Amarkkay 21tta xeetu layttankka yametiyoogaa aggibookkona. Eti keehi koshshiyaaban issoy issuwaara maadettoosona. Gita misiliyaanne doꞌaa xeelliyaagan odettida hiraagay, alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettaa sohuwan hara wolqqaama kawotettay denddennaagaa bessees. Alamiyan wolqqaama gidida ha wurssetta kawotettay birata gediyan leemisettidaagaa keena mino gidennan aggana danddayees shin, coo bau xayenna.

¹¹ Misiliyaa gediyaa biradhetu qoodau dumma birshshetti deꞌii? Daaneeli hara ajjuutatun dumma dummabaa qoodaa—leemisuwau, dumma dumma doꞌatu huuphiyaa kaciyaa qoodaa yootiis. He qooday keehippe koshshiyaaba. Gidikkokka, Daaneeli misiliyaabaa yootido wode, tohuwaa biradhetu qoodaa yootibeenna. Yaatiyo gishshau, misiliyaa qesiyaa, kushiyaa, kushe biradhetunne gediyaa qooday keehippe koshshennaagaadan, tohuwaa biradhetu qoodaykka keehi koshshiyaaba milatenna. Daaneeli tohuwaa biradheti birataappenne urqqaappe merettidaba gidanaagaa qonccissi yootiis. Daaneeli yootidobay bessiyoogaadan, ‘shuchan’ leemisettida Xoossaa Kawotettay misiliyaa gediyaa bolli wodhiyo wode alamiyan wolqqaama gididi haaranay Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettaa gaana danddayoos.—Dane. 2:45.

INGGILIZENNE AMARKKAA WAATTA KAWOTETTAANNE NAAꞌꞌU KACEE DEꞌIYO DOꞌAA

12, 13. Naaꞌꞌu kacee deꞌiyo doꞌay aybaassi malaatee, qassi i ay oottidee?

¹² Alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettay birataanne urqqaa walaha mala gidikkonne, ha kawotettay wodiyaa wurssettan gitabaa oottanaagaa Yesuusi Yohaannisa bessido ajjuutati qonccissoosona. Yohaannisi miimminttiyaadan haasayiya, naaꞌꞌu kacee deꞌiyo issi doꞌaa ajjuutan beꞌiis. He dumma doꞌay aybaa malaatee? Ayyo naaꞌꞌu kacee deꞌiyo gishshau, he doꞌay waatta kawotetta. Yohaannisi alamiyan wolqqaama gidida Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettaa zaarettidikka ajjuutan beꞌiis, shin he doꞌay haꞌꞌi gitabaa oottishin beꞌiis.—Ajjuutaa 13:11-15 nabbaba.

¹³ Naaꞌꞌu kacee deꞌiyo doꞌay laappun huuphee deꞌiyo doꞌaayyo asay misiliyaa medhanaadan denttettees. Yohaannisi doꞌaa misilee yaanaagaa, hegaappe simmidi xayanaagaa, qassi zaarettidi denddanaagaa xaafiis. Inggilizeenne Amarkkay hara kawotettati a kaafanaadan denttettido, Koyro Alamiyaa Olaappe simmin eqqida dirijjitiyaa hegaa malabay gakkiis. He dirijjitee eqqidoy kawotettatu giddon issippetettaa medhanaassanne eta gishshaa haasayanaassa.d He dirijjitiyaa sunttay Kawotettatu Waattaa Maabaraa. He dirijjitee Naaꞌꞌantto Alamiyaa Olay denddido wode xayiis. He olaa wode, Xoossaa asay Ajjuutaa maxaafan kasetidi odettidaagaadan doꞌaa misilee zaarettidi denddanaagaa yootidosona. Likke hegaadan haniis; he denddida dirijjitee Kawotettatu Issippetetta geetettiis.—Ajj. 17:8.

14. Doꞌaa misilee “hosppuntta” kawotetta gididoy ayba ogiyaanee?

¹⁴ Yohaannisi doꞌaa misilee “hosppuntta” kawotetta gidiyoogaa yootiis. Waanidi hegaadan hanidee? I doꞌaayyo hosppuntta huuphe geetettibeenna. I he doꞌaassi misile. He dirijjitee ba giddon deꞌiya kawotettatuppe, ubba qassi Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettaappe wolqqaa demmees. (Ajj. 17:10, 11) He misilee issi gitabaa oottiyo maata demmiyo gishshau, Yohaannisi a issi kawotettadan qonccissiis.

DOꞌAA MISILEE SHAARAMUXIYO MAANA

15, 16. SHaaramuxiyaa oossi malaatee, qassi a maaduwaa demmiyoobay waanidee?

¹⁵ Yohaannisi issi shaaramuxa maccaasiyaa zoꞌo doꞌaa, giishin doꞌaa misiliyaa toggidoogaa yootiis. I sunttay “Gita Baabiloono.” (Ajj. 17:1-6) Ha shaaramuxiyaa worddo haymaanootiyaa ubbaa malaata. Banttana kiristtaane giya haymaanootetti hegeetu giddon deꞌiyoogee qoncce. Worddo haymaanooteti doꞌaa misiliyaa kaafidosonanne bantta koyidobaa ootissidosona.

¹⁶ Gidikkokka, Godaa gallassan Gita Baabiloona uttido haattay woykko o kaafiya asay kaseegaadan o kaafenna gishshau, melida haatta mala gidiis. (Ajj. 16:12; 17:15) Leemisuwau, doꞌaa misilee koyro eqqido wode, banttana kiristtaane giya haymaanootetussi Arggo bagga biittatuppe darotun gita maatay deꞌees. Ha wodiyan, woosa keettaanne a kaalettiyaageeta daro asay bonchiyoogaanne kaafiyoogaa aggiis. Haymaanootee olaa denttettiyoogaa woy olau gaaso gidiyoogaa daro asay maayees. Harati qassi haymaanootee alamiyaappe xayana koshshees giidi dabaaban haasayoosona.

17. Mata wode worddo haymaanootee waananee, hegaadan haniyoy aybissee?

¹⁷ Gidikkokka, worddo haymaanootee xayiyoy laafi laafi biidi gidenna. Xoossay ba qoppidobaa kawotettati oottanaadan ‘eta wozanan amuwaa wottana’ gakkanaashin, shaaramuxiyaa kawotettata ba koyidobaa ootissaydda takkausu. (Ajjuutaa 17:16, 17 nabbaba.) Yihooway Seexaanaa siraataa kawotettati mata wode worddo haymaanootiyaa xayssanaadan oottana. Kawotettati a eta bolli aawatennaadan diggana, qassi i aquwaa xayssana. Laatamu woy hasttamu layttappe kase hegaa malabi hanana danddayiyaaba milatenna. Ha wodiyan, shaaramuxiyaa zoꞌo doꞌaa zokkuwaappe solddaydda deꞌausu. Gidikkokka, a doꞌaa zokkuwaappe wodhiyoy loddan loddan solddada gidenna. A xayausu giidi qoppennan xayana.—Ajj. 18:7, 8, 15-19.

DOꞌATI XAYANA

18. (a) Doꞌay ay oottanee, hegaa wurssettay ayba gidanee? (b) Daaneela 2:44n Xoossaa Kawotettay xayssana geetettida kawotettati awugeetee? (Sinttaa 19n deꞌiya saaxiniyaa xeella.)

¹⁸ Worddo haymaanootee xayi simmin, Seexaanay doꞌaa, giishin saꞌan i essido polotika siraataa Xoossaa Kawotettaa bolli denttettana. Saꞌaa kawotettati saluwan deꞌiya Xoossaa Kawotettaa qohana danddayenna gishshau, Xoossaa Kawotettau exatiya, saꞌan deꞌiyaageeta olanau malana. Hegaa wurssettay erettidaagaa. (Ajj. 16:13-16; 17:12-14) Daaneeli he wurssetta olan hanana issibaa yootiis. (Daaneela 2:44 nabbaba.) Ajjuutaa 13:1n odettida doꞌay, a misileenne naaꞌꞌu kacee deꞌiyo doꞌay xayana.

19. Nuuni aybi hananaagaa ammanettana danddayiyoo, qassi haꞌꞌi ay oottana koshshii?

¹⁹ Nuuni deꞌiyoy laappuntta huuphee haariyo wodiyaana. Ha doꞌay xayanaappe kase ayyo hara huuphee kiyenna. Worddo haymaanootee xayiyo wode alamiyan wolqqaama kawotetta gididi haaranay Inggilizenne Amarkkaa waatta kawotettaa. Daaneelanne Yohaannisa hiraagan odettidabay likke giidoogaadan polettiis. Mata wode worddo haymaanootee xayanaagaanne Armmageedoona olay doommanaagaa ammanettoos. Xoossay ha ubbabaa kasetidi qonccissiis. Nuuni naagettanaadan hiraagan odettidabaa akeekan qoppiyoo? (2 PHe. 1:19) Yihoowa bagga gidanaunne a Kawotettaa kaafanau koshshiyo wodee haꞌꞌa.—Ajj. 14:6, 7.

Hosppun Kawotettati Qonccidosona

Geeshsha Maxaafan Daaneela maxaafaynne Ajjuutaa maxaafay hosppun kawotettatu woykko asa haaruwaa oonatettaa xalla gidennan eti kasiyaa kaallidi denddana hanotaakka qonccissees. Nuuni Geeshsha Maxaafan xaafettida koyro hiraagaa akeekiyo wode, he hiraagata loytti erana danddayoos.

Asaa naatu taarikiyaa ubban, Seexaanay ba zerettaa dumma dumma polotikan woy kawotettan darajjayiis. (Luq. 4:5, 6) Gidikkokka, Xoossaa asaa, giishin Israaꞌeela deriyaa gidin, ayyaanan tiyettida Kiristtaanetu gubaaꞌiyaa qohidaageeti asaa naatu kawotettatuppe amaridaageetu xalla. Daaneelanne Yohaannisa ajjuutay he wolqqaama kawotettatu hosppunatubaa xallaa qonccissees.

[Sinttaa 14n deꞌiyaagaa qonccissuwaa]

(Loyttada beꞌana koyikko maxeetiyaa xeella)

1. Gibxxe

2. Asoore

3. Baabiloone

4. Meedoonanne Parsse

5. Giriike

6. Roome

7. Inggilizenne Amarkkaaa

8. Kawotettatu Waattaa Maabaraanne Kawotettatu Issippetettaab

XOOSSAA ASAA

2000 K.K.

Abrahaama

1500

Xoossaa Israaꞌeele

1000

Daaneela 500

K.K./M.L.

Yohaannisa

Israel of God 500

1000

1500

2000 M.L.

[Tohossa qofaa]

[Misiliyaa]

Gita misiliyaa (Dane. 2:31-45)

Abbaappe kiyida oyddu doꞌata (Dane. 7:3-8, 17, 25)

Dorssa orggiyaanne deeshsha orggiyaa (Dane., shem. 8)

Laappun huuphee deꞌiyo doꞌaa (Ajj. 13:1-10, 16-18)

Naaꞌꞌu kacee deꞌiyo doꞌay doꞌaayyo misiliyaa giigissanaadan oottiis (Ajj. 13:11-15)

[Credit Lines]

Photo credits: Egypt and Rome: Photograph taken by courtesy of the British Museum; Medo-Persia: Musée du Louvre, Paris