A5
Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan Xoossaa Sunttaa
Geeshsha Maxaafaa eranchchati Ibraawetto oyddu pitaletun (Tetragramateniyan) (יהוה) xaafettiya Xoossaa sunttay koyro Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan 7,000 gidiya sohuwan deꞌiyogaa yootoosona. Gidoppe attin, daroti koyro Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan Xoossaa sunttay baawa giidi qoppoosona. Hegaa gishshawu, ha wodiyan Ooratta Maachchaa giyo daro birshshettatun Yihoowa giyo sunttay Inggilizettuwan baawa. Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafaappe qofay ekettido sohuwankka, Tetragramatenee deꞌiyosan Xoossaa sunttaa gishshaa daroti “Godaa” giidi birshshidosona.
Ooratta Alamiya Geeshsha Maxaafaa Birshshettaa birshshidaageeti hegaadan oottibookkona. He birshshettan, Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan Yihoowa giyo sunttay muleera 237 sohuwan deꞌees. Birshshiyageeti yaatanawu keehi koshshiya naaꞌꞌubaa qoppidosona: (1) Kushiyan xaafettida ha wodiyan deꞌiya Giriiketto xuufeti koyroogeeta gidokkona. Ha wodiyan deꞌiya daro shaꞌu xuufetuppe corati, koyroogeeti xaafetti simmin naaꞌꞌu xeeta gidiya layttappe guyyiyan xaafettidosona. (2) He wode, kushiyan xaafidaageeti Tetragramateniya gishshaa “Godaa” giyo birshshettay deꞌiyo Kiriyos giyo Giriiketto qaalaa xaafidosona, woykko hegaadan laammido xuufiyappe xaafidosona.
Ooratta Alamiya Geeshsha Maxaafaa Birshshettaa Konttee Giriikettuwan kushiyan xaafettida koyro xuufiyan Tetragramatenee deꞌiyogawu mino naqaashay deꞌiyogaa akeekiis. Eti hegaadan maacidoy kaallidi deꞌiya naqaashatuuna:
Yesuusa wodenne I kiittidoogeetu wode goꞌettiyo Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafatun ubbasan Tetragramatenee deꞌees. Hegaa palamettiya asi kase darenna. Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafay koyro xeetu layttan zaaretti xaafettidaagee Kumiran giyosaa matan ha wodiyan beettido gishshawu, hegaa ooninne palamettana danddayenna.
Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafaa Giriikettuwan birshshidoogeetunkka Yesuusa wodenne I kiittidoogeetu wode Tetragramatenee deꞌees. Daro xeetu layttawu, Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafaa Giriiketto Sepitujentte birshshettay kushiyan xaafettidaagan Tetragramatenee baawa giidi eranchchati qoppidosona. Hegaappe simmin, Yesuusa wode deꞌiya Sepitujentte Giriiketto birshshettaappe attida amaridaagaa eranchchati 1950 heeran akeekidosona. He attidaageetun Ibraawetto pitaliyan xaafettida Xoossaa sunttay deꞌees. Yaatiyo gishshawu, Geeshsha Maxaafaa Giriikettuwan zaaretti xaafidoogan Xoossaa sunttay Yesuusa wode deꞌees. Shin oyddantto xeetu layttaa M.Ln, Giriiketto Sepitujenttiya kushiyan xaafidoogaappe Kodekis Vatikanesinne Kodekis Saynatikes giyogeetu mala waannatiyageetun Doomettaabaappe Milkkiyasa gakkanaassi (hegaappe kase kushiyan xaafettidaageetun deꞌiyosan) Xoossaa sunttay baawa. Hegaa gishshawu, Ooratta Maachchaa giyo, Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafay he wode xaafettidaagaappe attidaageetun Xoossaa sunttay baynnaagee malaaliyaba gidenna.
Yesuusi, “Taani ta Aawaa sunttan yaas” yaagidi geeshshidi yootiis. I ba oosuwa ba “Aawaa sunttan” oottidoogaakka minttidi yootiis
Yesuusi Xoossaa sunttaabaa darotoo yootidoogaanne haratussi erissidoogaa Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafay odees. (Yohaannisa 17:6, 11, 12, 26) Yesuusi, “Taani ta Aawaa sunttan yaas” yaagidi geeshshidi yootiis. I ba oosuwa ba “Aawaa sunttan” oottidoogaakka minttidi yootiis.—Yohaannisa 5:43; 10:25.
Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafay Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafaa bolli ayyaanay kaalettin gujettido gishshawu, Yihoowa sunttay he xuufiyan baynnaagee phalqqetta milatees. Yesuusa kaalliya Yaaqoobi 50 M.L. heeran, Yerusalaamen deꞌiya cimatussi hagaadan giis: “Xoossay hara biittaa asaa giddoppe ba sunttan xeegettanaadan asaa dooriyogaa doommidi, eta waati hassayidaakko Simooni loytti yootiis.” (Oosuwa 15:14) Koyro xeetu layttan Xoossaa sunttaa ooninne erennaba woy xeesennaba gidiyakko, Yaaqoobi hegaadan yootiyogee bessiyaba gidenna.
Xoossaa sunttay Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan muuca qaalan xaafettiis. Ajjuutaa 19:1, 3, 4, 6n “Halleluya” giyo qaalaa giddon Xoossaa sunttay deꞌees. Ha qaalay “Yaha Sabbite” geetetti mise birshshettiya Ibraawetto qaalaappe yiis. “Yah” giyogee Yihoowa sunttaa qanttan xeegiyo oge. Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan deꞌiya daro sunttay Xoossaa sunttaara gayttidaba. Yesuusa sunttaa birshshettay “Yihoowi Ashshees” giyogaa gidiyogaa naqaashaa xeelliyo xuufeti qonccissoosona.
Ayhudati xaafido kasetiya xuufeti Ayhuda Kiristtaaneti xaafidoban Xoossaa sunttay deꞌiyogaa bessoosona. Tosefta giyo, 300 M.L. heeran xaafi wurssido xaafettibeenna higgeta shiishshido xuufee Kiristtaanetu xuufeta Sambbata gallassi xuuggidoogeetubaa hagaadan gees: “Wonggelaawetu maxaafatanne minimetu [Ayhuda Kiristtaane giidi qoppiyogeetu] maxaafata tamaappe kessokkona. Shin hegeeti deꞌiyosan xuugettoosona; etikka eta giddon Xoossaa sunttaa malaatiyabaykka xuugettoosona.” Naaꞌꞌantto xeetu layttaa M.L. doomettan deꞌida Rabii Yose giyo Galiilaa biittaa bitanee, “Xoossaa sunttaa malaatiyabaa issi uri he xuufetuppe [Kiristtaaneti xaafidoba giidi qoppiyogeetuppe] qanxxi wottin attidaagee” Sambbata gidenna gallassatun xuugettees giidoogaa he xuufee qonccissees.
Issi issi Geeshsha Maxaafaa eranchchati Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafaappe ekettidi Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan gelidaagan Xoossaa sunttay deꞌennan aggenna goosona. Zi Anker Baybil Dikishineeree “Ooratta Maachchan Tetragramateniya” giyagaa giddon hagaadan gees: “Galꞌꞌa Maachchaappe ekettida amarida xiqisetun woy ubba xiqisetun Tetragramatenee, Yahiweh, Xoossaa sunttay Ooratta Maachchay koyro xaafettiyo wode an deꞌiyogaa bessiya amarida naqaashay deꞌees.” Jorj Haward giyo eranchchay hagaadan giis: “Beni woosa keettaa maxaafay, Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafay [Sepitujenttee] zaaretti xaafettidaagan Tetragramee deꞌiyo gishshawu, Ooratta Maachchaa xaafidaageeti Galꞌꞌa Maachchaappe ekkidi xaafiyo wode Tetragramiya xaafidosona giidi qoppiyogee bessiyaba.”
Geeshsha Maxaafaa birshshida erettida asati Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan Xoossaa sunttaa gelissidosona. He asatuppe amaridaageeti Ooratta Alamiya Birshshettaappe daro wodiya kasetidi hegaadan oottidosona. He asatinne eta oosoti hageeta: Kushiyan Xaafettida Vatikane Xuufiyappe . . . Ooratta Maachchaa Mise Birshshettaa, Herman Heynfetteri xaafidoogaa (1863); Zi Emfatik Diyaglott, Benjamin Wilseni xaafidoogaa (1864); Zi Ipisels of Pool in Modern Inggilish, Jorj Barker Istivensi xaafidoogaa (1898); St. Pools Ipisel tu zi Romans, W. G. Razerforddi xaafidoogaa (1900); Ooratta Maachchaa Dabddaabbeta, Londdene Phaaphphaasee, J.W.C. Wandi xaafidoogaa (1946). Hegaa bollikka, Pablo Besseni 20tta xeetu layttaa doomettaa heeran Isppeene qaalan birshshidoogan, Luqaasa 2:15ninne Yihudaa 14n “Jehová” giidi xaafiis; qassi I birshshido maxaafan deꞌiya tohossa qofan, 100ppe dariya sohotun Xoossaa sunttay deꞌana danddayiyogaa yootiis. Hegeeti birshshettanaappe daro layttaa kasetidi, Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafaa 16tta xeetu layttaappe doommidi Ibraawettuwan birshshidoogeetun Tetragramatenee darosan deꞌees. Jarmane doona xallan, 11 gidiya birshshettatun “Jehovah” (woy Ibraawetto “Yahiweh” xeessay) giyo sunttay Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan deꞌees; oyddu birshshettatun qassi “Godaa” giyogaa matan shirkka malaata giddon Xoossaa sunttay deꞌees. Jarmane qaalan 70ppe dariya birshshettatun tohossa qofan woy qaalaa qonccissiyo sohuwan Xoossaa sunttay deꞌees.
Zi Emfatik Diyaglott, Benjamin Wilseni (1864) xaafidoogan Oosuwa 2:34n deꞌiya Xoossaa sunttaa
Xeetaappe dariya dumma dumma qaalan birshshido Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan Xoossaa sunttay deꞌees. Afirkkan, Amarkkan, Isiyan, Awurooppaaninne Pasifikke haruurotun haasayiyo daro doonatun asay Xoossaa sunttaa goꞌettees. (Sinttaa 1742ninne 1743n deꞌiyagaa xeella.) Hegeeta birshshidaageeti Xoossaa sunttaa gelissido gaasoy qommoora qonccidaagaara issi mala. Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafaa birshshettatuppe amaridaageeti mata wode kiyidosona; hegeetu giddon “Jihova” giyagee 48 xiqisetun 51 sohuwan deꞌiyo Rotuman Geeshsha Maxaafay (1999), qassi Indonizhiyan “Jahowa” giyagee 110 sohuwan deꞌiyo Batak (Toba) birshshettay (1989) deꞌees.
Hawayettuwan 1816n birshshettidaagan Marqqoosa 12:29, 30n deꞌiya Xoossaa sunttaa
Xoossaa sunttaa, Yihoowa Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan koyro sohuwan zaarettidi gelissana bessiyo qoncce naqaashay deꞌees. Ooratta Alamiya Birshshettaa birshshidaageeti oottidobaykka hegaa. Eti Xoossaa sunttaa keehi bonchchoosona, qassi koyro xaafettidabaa aybanne kessennaadan yayyoosona.—Ajjuutaa 22:18, 19.