E ʼAELE

He Koʼe ʼe Tonu Ke Puipui Te ʼAele?

Ka ʼulihi te kele, pea ʼe feala anai ke fakatupu kovi kia natou ʼe maʼuʼuli ʼi ai. Neʼe fakaha e te Kautahi Fakamalamanei ʼo Te Maʼuli Malolo ia te ʼu lekula ʼo ʼuhiga mo te ʼaele maʼa pea mo lelei ki te tagata. Pea ʼe lau ko te toko 1 pe ki te 100 ʼi te kele ʼe manava ki te ʼaele ʼaia.

ʼE tupu la te maʼu ʼo te ʼu mahaki ʼaeni ko te hela, mo te kosea ʼo te ʼatefefe pea mo te mahaki mafu ʼuhi ko te ʼuli ʼo te ʼaele. Ko te teitei toko 7 000 000 hahaʼi ʼe mamate tautonu ʼi te taʼu fuli ʼuhi ko te ʼuli ʼo te ʼaele.

Neʼe Fakatupu Totatou Kele Ke Tuʼu ʼo Talu Ai

Neʼe fakatupu totatou kele ke maʼu feʼauga ai te ʼaele maʼa pea ke manava ki ai ia natou fuli ʼae ʼe maʼuʼuli ai. Kae ʼe hoki feala ke hoko te faʼahi ʼaia mo kapau ʼe tokaga ia te tagata ke mole ina ʼulihi te ʼulu fenua. Tou vakaʼi he ʼu faʼifaʼitaki.

• ʼE tou iloʼi ʼe feala ki te ʼu vao ʼakau ke natou puke te kasa ʼaeni ko te dioxyde de carbone. Kae ʼe toe lelei age la ia mo te gaue ʼe hoko ʼi te ʼu koga meʼa huhuʼa ʼae ʼe homo ai te togo, koteʼuhi ʼe fakamaʼa e te togo te ʼaele kovi ʼaeni ko te dioxyde de carbone, ʼo tuʼa 5 age ʼi te gaue ʼe feala ke fai e te ʼu vao ʼakau.

• ʼE heʼeki faʼa fualoa ki ai, neʼe fakaha ʼi te ʼu sivi neʼe fai ʼe pulihi e ʼihi limu lalahi te ʼaele kovi ʼaeni ko te dioxyde de carbone. ʼE pipiki ʼi te ʼu limu ʼaia he ʼu kiʼi meʼa ʼe hage ko ni kiʼi pula vai kae ko te ʼaele ʼae ʼi loto, ʼo feala ai ke maʼanu pea ke tafea mamaʼo ai. ʼI tanatou kua mamaʼo mai ʼuta, ʼe pa leva te ʼu kiʼi meʼa ʼaia pea hifo leva te limu ki te lalo tai, ʼo nofo ai lolotoga ni lauʼi taʼu. ʼE fonu te limu ʼaia ko te ʼaele kovi, ʼae ko te dioxyde de carbone.

• ʼE feala ke toe liliu totatou ʼaele ʼo maʼa ʼuhi pe ko te ʼu gaue ʼo te natula pea neʼe fakamoʼoni ki ai ʼi te temi ʼae neʼe tou nofo punupunu ai ʼi te COVID-19. ʼI te 2020, neʼe mole kei ʼulihi te ʼaele ʼuhi ko te ʼu matani gaue pea mo te ʼu motoka. Koia neʼe lelei ai te ʼaele. ʼE ui ʼi te “Rapport 2020 sur la qualité de lʼair dans le monde,” neʼe lahi te ʼu fenua neʼe fai ki ai ni sivi, ʼo fakaha ai neʼe natou maʼu he ʼaele maʼa ʼi te temi ʼae neʼe fai ai te punupunu.

Te Kumi ʼo He ʼu Puleʼaki

ʼE kei hoko atu pe te kole ʼa te ʼu puleʼaga ki te ʼu matani gaue ke natou fakasiʼisiʼi te ʼulihi ʼo te ʼaele. Pea tahi, ʼe haga kumi e te kau poto he tahi ʼu puleʼaki moʼo fakamaʼa te ʼaele. Ohage la, ʼe ʼi ai te faʼahiga fai neʼe natou maʼu, ʼe natou fakaʼaogaʼi he ʼu mikolope moʼo fakaliliu te ʼu meʼa ʼae ʼe ʼulihi ai te ʼaele ko he ʼu meʼa ʼe lelei. ʼE fakalotomalohiʼi e te kau poto ia te hahaʼi ke natou haʼele lalo peʼe aka lelue kae mole natou fakaʼaogaʼi ʼanatou motoka pea mo kumi he ʼu puleʼaki ke siʼisiʼi tanatou fakaʼaogaʼi he ʼu meʼa hila ʼi fale.

Kae ʼe mole gata pe ki te fai ʼo te ʼu faʼahi ʼaia, ohage ko tona fakaha ʼi te tanaki ʼo te taʼu 2022, neʼe fai e he ʼu kautahi fakamalamanei. Neʼe kau ai te Kautahi Fakamalamanei ʼo Te Maʼuli Malolo pea mo te Banque mondiale.

ʼE ha ʼi te tanaki neʼe fai ʼi te taʼu 2020, ko te teitei 2 miliale onogeau miliona tupu ʼi te kele ʼe natou fakaʼaogaʼi he ʼu masini ʼe ʼulihi ai te ʼaele moka natou faikuka. ʼE lahi te ʼu fenua ko te tokosiʼi pe ʼe feala tanatou toʼo he ʼu gutuʼumu foʼou peʼe ko he ʼu faʼahiga gutuʼumu ʼe mole ina ʼulihi te ʼaele.

Kotea Te ʼAmanaki ʼAe ʼe Foaki Mai ʼi Te Tohi-Tapu?

“Koʼeni te folafola ʼa te ʼAtua moʼoni, ia Sehova, Te Tupuʼaga ʼo te lagi pea mo . . . Ia ʼae neʼe ina fakatupu te kele mo ʼona fua, Ia Ia ʼae ʼe ina foaki te manava ki te hahaʼi.”—Esaia 42:⁠5.

Neʼe fakatupu e te ʼAtua ia te ʼaele ke tou manava ki ai pea mo te ʼu gaue ʼo te natula ʼae ʼe ina fakamaʼa te ʼaele. Pea ʼe mole he gataʼaga ʼo tona malohi pea mo tona ʼofa ki te tagata. Koia, ʼe mole feala koa la ke ina fai he meʼa moʼo tauʼi ia te ʼulihi ʼo te ʼaele? Kotou vakaʼi te alatike “ ʼE Fakapapau e Te ʼAtua ʼe Tuʼu Anai Totatou Kele ʼo Talu Ai,” ʼi te pasina 15.