Kapite 7
Kotea te tupuaga o tatatou ite kele?
1. Kotea te manatu ate u hahai faka kaukau?
TALU MAI fualoa eiai te fehui e mole mavae ite u faka kaukau: Kotea te faka uhiga ote mauli ite kele? I tanatou sio kite lagi fetuu ia, te takoto taulekaleka ate laa pe kote matamatalelei ote fuga fenua, kote hahai fakakaukau nee natou manatu e hau mai he faka tuutuu maoluga ia te u mea fuli aeni. Kae natou fe fehui aki pe kofea tonatou nofoaga ite faka tuutuu aia.—Pesalemo 8:3, 4.
2. Kote u fehui fea e tou fai?
2 E hoko ihe temi o totatou mauli e tou fehui fenei ai: Ko totatou vaega koa kote mauli ini kii aho e veliveli, o faka aoga teu lelei ote mauli pea mamate leva? Kofea totatou aluaga mooni? Eiai koa he falala aga e kita hao anai mai te faka hoahoa nounou aeni: tupu, mauli, mate (Sopo 14:1, 2)? Moo kamata, e lelei ke tali kite fehui aeni: Kotea te kamataaga mai ote tagata?
EVOLISIO PE NEE FAKA TUPU?
3. Kotea e akoi ete evolisio?
3 Kote faka kaukau ate teitei hahai katoa kote u mea fuli nee tupu pe ia tokotahi, faka fokifa pee faka tuutamaki. E lau fenei kote mauli nee fe fetogitogi aki ia tau e miliona mo miliona o kamata mai kote u kii mea liliki o kaku ai leva kite ha mai ate tagata. Kote faka kaukau aia e akoi tuumau hage kohe mea e mooni. Kae kohe mooni koa e tou hifo mai he geli nee mauli ia kua osi kiai ni tau e laui miliona? Kote malama katoa koa nee tupu faka fokifa?
4. Koe e feala ke tou tui “nee faka tupu ete Atua te lagi mote kele”?
4 Kote Tohi-Tapu ena tala mai: “Ite kamata aga nee faka tupu ete Atua te lagi pea mote kele.” (Senesi 1:1). Kote u agaaga ote malama katoa e natou faka mooni kote lagi pea mote kele nee iai tona kamata aga. Nee faka tupu natou. Te fe alu aki ate u fetuu e laka lelei aipe o feala ai ke iloi papau faka tomua ini u tau tonatou u tuuaga. E gaugaue mea fuli ite malama katoa o mulimulipe kite u lao faka numelo. Koeni te mea nee tohi e P. Dirac, tagata fai ako ote fale ako o Cambridge (Scientific American): “E feala ke tou faka nounou mea fuli o ui fenei kote Atua kote tagata fai numelo uluaki ote mea fuli, pea nee ina faka aoga teu poto faka numelo maoluga moo laga ote malama katoa.”
5. Kotea ae ha mai ite sinoi tagata nee faka tupu tatou ka nee mole tou tupu tokotahi?
5 Kote Tohi-Tapu ena tala mai: “Iloi faka papau ko Sehova kote Atua. Koia ae nee na faka tupu tatou, kae mole ko tatou totonu pe.” (Pesalemo 100:3). Kote tagata fai Tohi-Tapu nee vikiviki kite Atua o ui fenei: “Eau vikiviki anai kia te koe, ite agaaga ote faufau faka manavahe, kua fau au kite faufau matamatalelei. (. . .) Ko oku hui nee mole mo puli kia te koe, i toku fau faka lilo (. . .) Ko tou u mata nee sio ia ki toku sino ka heeki katoa, pea nee tohi i tau tohi tona u koga fuli.” (Pesalemo 139:14-16). Kote tuputupu ate tamasii ite loto fatu o tana fae e faka kaukaui gataa. Koeni te tala ate nusipepa Newsweek: “Kote milakulo pe ia. Mole iai he puleaki ke iloi ai te temi tonu ote kamata faitama. Mole he poto lahi e feala kena iloi te u malohi faka mataku e natou faka tuputupu te u koga kehekehe mote u ivi ote kii tamasii kei fuafatui.”
6. Koe e totonu pe ke tou tui kite faka tupu kae tuku te evolisio?
6 Faka siosio mua te malama katoa pea mote faka tuutuu matalelei o totatou sino. Kote atamai eina tala mai kia tatou nee mole natou fe faufau pe tokotahi. Kohe tahi nee lagi na faka kaukaui pea mo faka tupu. Sio age ki ou tafa pea mo fai te fehui aeni: Kote malama taki, te palepale, te hekaaga, te laupapa, pea feia mote fale kohe ikuaga koa aia ohe fe fetogitogi tokotahi aki pee kohe gaue ahe tagata tufuga? E mooni, kote u tagata popoto ae nee natou fai. Aki te faka kaukau fea e feala ai ke tou faka mooni ko totatou malama katoa, ae lahi age tona faigataa, pea mo tatou mole iai ho tatou Tupuaga? Pea kapau kote Atua nee na tuku tatou kite kele, e mahino ia eiai tona tupuaga.
7. a) Nee fakaha feafeai e Sesu tana tui kite faka tupu? b) Kotea te tahi faka mooni e tou mau ko Atama nee mauli mooni?
7 Koeni te tala a Sesu o uhiga mote uluaki taumatua: “Koia ae nee na faka tupu naua, ite kamata aga nee na fai naua ke tagata pea mo fafine, pea (. . .) na ui fenei: ‘Koia kote tagata e mavae anai mai tana tamai mo tana fae pea pipiki anai ki tona ohoana, pea ko naua tokolua ena liliu anai kote kakano e tahi.’ ” (Mateo 19:4, 5). Nee ina lau te Senesi (1:27; 2:24), ae ena faka matala te faka tupu o Atama mo Eva, pea mo faka mooni tona totonu (Soane 17:17). Kote Tohi-Tapu ena toe higoa ia Enoke “ko tona toko fitu mai a Atama.” (Suta 14.) Kapau nee mole iai he Atama, kote Tohi-Tapu nee mole leva talanoa kia ia.—Luka 3:37, 38.
8. Kotea te faka kaukau o uhiga mote hau aga ote tagata mole tuu ite Tohi-Tapu?
8 Ko ihi e natou lau kote Atua nee na faka aoga te evolisio moo faka tupu ote tagata. Maa natou, nee na tuku te tagata ke fe fetogitogi tokotahi o au kihe temi, pea hoki na faka ulu leva kiai hona laumalie. Kae kote Tohi-Tapu mole na ui mai he mea feia; ena faka mooni mai kote u fuu akau pea mote u manu nee faka tupu natou “o tahi alu i tona faahiga”. (Senesi 1:11, 21, 24.) Kote u agaaga fuli e ha mai ai kohe faahiga akau pee manu mole liliu ihe temi kohe tahi faahiga kehe age. Kihe u faka mooni lahi, koutou faka siosio te tohi La vie: comment est-elle apparue? Evolution ou création?
NEE FEAFEAI TE FAKA TUPU ETE ATUA TE TAGATA
9. a) E faka matala feafeai ete Tohi-Tapu te faka tupu ote tagata? b) Kotea ae nee hoko ite haga ate Atua o pupuhi kite ihu ote tagata te “manava ote mauli”?
9 Maa te Tohi-Tapu, kote Atua nee na faka tupu te tagata aki te kele ke mauli ite kele: “Ko Sehova Atua nee na faufau te tagata aki te efu ote kele pea na pupuhi ki tona ihu te manava ote mauli, pea liliu ai te tagata kote nefesi mauli.” (Senesi 2:7). Kote tagata kote faka tupu totonu ate Atua. Aki he gaue kehe age, nee haga ai te Atua o faufau he tagata katoa. Ite temi ae nee pupuhi ai ete Atua kite ihu ote tagata te “manava ote mauli”, ko tona u pule nee fonu aele. Kae mole gata ai. Kote foaki aia ete Atua te mauli kite sinoi tagata. Kote malohi mauli aia e taupau aki te manava.
10. Kotea te nefesi mauli faka tagata, pea nee feafeai tona faka tupu?
10 Koutou taofi mai: Kote Tohi-Tapu mole na ui mai kote Atua nee na foaki kite tagata he nefesi, kae nee “liliu ai te tagata kote nefesi mauli”, ite hili ote foaki age ete Atua te manava. Koia, kote tagata e kote nefesi mauli, o hage kohe tagata e liliu o toketa e kote toketa (I Kolonito 15:45). Kote “efu ote kele” ae nee too mai ai te sinoi tagata mole kote nefesi mauli, feia mote “manava ote mauli”. Maa te Tohi-Tapu, kote hoki faka tahii ote u mea aia e lua pea hoki “liliu ai te tagata kote nefesi mauli”.
11. Kote u faka matala fea ote Tohi-Tapu kite nefesi faka tagata e faka mooni aki mole kohe mea faka pulipuli e mauli kehe age ite tagata?
11 Kapau kote tagata totonu pe kohe nefesi, pea e mole feala te nefesi kohe mea faka pulipuli e nofo ite loto sino pea mo mavae ai. Ite tahi u palalau, kote Tohi-Tapu ena ako mai ko tokotou nefesi ko koutou. Hagela, ena ui mai kote nefesi ena logoi tona fiakai: “Tou nefesi e loto anai ke kai kihe kanoi manu.” (Teutalonome 12:20). Pea na ui mai kote nefesi eiai tona toto e hali i tona u ua, hee palalau kite “toto ote u nefesi ote u masiva ae mole hanatou hala”.—Selemia 2:34.
KOE NEE HAGA TE ATUA O AI TE TAGATA KITE KELE?
12. Nee kotea te faka tuutuu ate Atua kite tagata?
12 Kote faka tuutuu ate Atua nee mole ke mamate Atama mo Eva ihe aho kena olo o mauli ihe tahi potu. Kote kele tona nofoaga; nee maua kena taupau leleii pea mote u mea mauli fuli nee faka tupu. E ui fenei ete Tohi-Tapu: “Kote Atua nee na tapuakii naua pea folafola age te Atua fenei: ‘Koulua fanaunau, pea koulua liliu o hahai, pea koulua faka fonu te kele, pea koulua pulei, pea koulua pule kite u ika ote tai, pea mote u manu lele ote lagi, pea mote mea mauli fulipe e gaugaue ite fuga kele.’ ” (Senesi 1:28; 2:15). Ko Atama mo Eva, feia ki ana u fanau fuli, nee tonu pe ena fimalie o heegata ite fuga kele i hana fai te finegalo ote Atua.
13. a) E feala feafeai ke tou fiafia? b) Kotea ka ina foaki mai anai he uhiga mooni o totatou mauli?
13 Taofi mai “kote Atua nee na tapuakii naua”. Nee taupau lelei mooni ki tana u fanau faka kelekele. O hage he tamai ofa, nee ina ako naua kite mea ae ena lelei ai. Nee feala pe ke na mau te fimalie i hana mulimuli ki ana u faka totonu. Ko Sesu nee na iloi; koia nee na ui fenei ai: “Amusia ia natou e fagono kite folafola ate Atua pea natou taupau!” (Luka 11:28). Ko Sesu nee na taupau te folafola ate Atua. Nee na ui fenei: “Eau fai tuumau te mea ae eina lelei ia.” (Soane 8:29). Koena te tupuaga totonu o tatatou ite kele: Kohe mau he mauli fiafia pea mo fonu lelei i hatatou mulimuli kite finegalo ote Atua. Kote tauhi kia Sehova e mau ai mooni te uhiga o totatou mauli ite temi aeni, pea eina taki anai tatou kite mauli heegata ite palatiso.—Pesalemo 37:11, 29.
KOE E TOU MATUTUA PEA TOU MAMATE?
14. I tana talagataa kite folafola ate Atua, kotea nee fai e Atama mo Eva?
14 Fulifuli, e tou matutua pea tou mamate. Kotea tona tupuaga? Uhi kote talagataa a Atama mo Eva. Nee ahiahii naua e Sehova moo fakaha kia naua te aoga ae kena faka logo kia te ia. Nee na ui age kia Atama: “Ite akau fuli ote oloto e gafua tau kai. Kae kite akau ote malama kite lelei pea mote kovi, mole ke kai ki ai, hee ite aho pe ae eke kai ai, eke mate mooni ai anai.” (Senesi 2:16, 17). I tana kai te foi akau aia, ko Atama mo Eva kua na litua ki tana Tamai ae i selo pea na liaki tana takitaki. Kua na talagataa pea kua na too te mea ae nee mole a naua. Nee feala pe ke na mauli fiafia o heegata ite palatiso mole na iloi te masiva, te mamahi; kae nee na aumai kia naua te tautea ote agahala ae kote mole haohaoa pea mote mate.—Loma 6:23.
15. Nee feafeai tatatou mau te agahala a Atama?
15 Nee feafeai tatatou mau te agahala a Atama? I tana liliu o mole kei haohaoa, nee na tuku ki ona u hako fuli te mole haohaoa pea mote mate (Sopo 14:4; Loma 5:12). Tou too te faifaitaki aeni: Kotea e hoko mo ka haga he tagata tao pane o faka moho he foi pane ihe pa e koko? Kote foi pane fulipe e tao ai e iloga aipe te koko ote pa. E feia, e feala pe ke faka tatau Atama kite pa, pea mo tatou, kite foi pane. Ko Atama ne liliu o agahala i tana maumaui te lao ate Atua. O hage nee faka iloga. Pea, i tana fanaunau, kote tamasii fulipe kua tohi ai te faka iloga ote agahala pee kote mole haohaoa.
16, 17. Nee feafeai tona fakaha ete milakulo a Sesu kote mahaki e to kite tagata fuli uhi kote agahala?
16 E tou mau gafua te mahaki pea mote matutua uhi kote agahala ae nee mau mai a Atama. Kote milakulo e tahi ite atu u milakulo a Sesu e ha mai ai. Ite tahi aho nee lolotoga fai ako ite loto fale nee nofo ai, fokifape te hahai e tokolahi e maopoopo mai, mole kei mau he nofoaga. Pea, ko tagata e toko fa e natou amo mai te tagata palalisia e takoto ite palepale, pea mole kei feala he hu ake. Nee natou kake kite fuga fale, pea natou puhi te ato, pea natou tukutuku ifo ai te palalisia i tona palepale pea natou faka oviovi age kia tafa o Sesu.
17 I tana sio ki tanatou tui malohi, nee folafola Sesu fenei kite palalisia: “Ko tau u agahala kua faka molemole.” Kae ko ihi ite nofo aki nee mole tui kite malohi o Sesu eina lava faka molemole te u agahala. Koia nee lea fenei age kia natou: “ ‘Ke kotou iloi kote Alo ote tagata e feala ke ina faka molemole te u agahala ite kele’,—pea lea age kite palalisia: ‘Eau tala atu: Tuu-ake, fua tou palepale pea ke alu ki tou api.’ Pea tuu ake ai ki oluga, fua tona palepale pea hu ki tua i mua ote hahai fuli.”—Maleko 2:1-12.
18. Kote amanaki fea ae e tuku kite hahai tauhi kite Atua?
18 Faka kaukau atu kite faka uhiga kia tatou ote malohi o Sesu! I te pule ote Puleaga ote Atua, e feala anai tana faka molemole te u agahala a natou fuli e ofa pea mo tauhi kite Atua. Ko tona faka uhiga kote u mamahi, te u kovi pea mote u mahaki mole toe mau anai, kote matutua pea mote mate e pulihi anai. I amanaki taulekaleka leva kite temi ka hau! Io, e iai te tahi age mea ite tupu, te mauli nounou pea mote mate. Kapau e tou kumikumi tuumau ke tou iloi lelei te Atua pea mo tauhi ki ai, e tou mauli heegata anai ite palatiso kelekele.
[Paki ʼo te pasina 69]
Kotea te faka uhiga ote mauli?
[Paki ʼo te pasina 70]
Kote u mea koa aeni nee tupu tokotahi pe nee fau?
[Paki ʼo te pasina 75]
Kote faka matala ite Tohi-Tapu kite lelei ote palalisia ia Sesu e ha mai ai kote mahaki e tupu uhi kote agahala a Atama