ʼE Lava Feafeaʼi Koa Hakotou Takitaki Tokotou Loto Fale?

1. He koʼe ʼe faigataʼa ʼaupito ia ʼaho nei, te takitaki ʼo he loto fale?

“KO TE ʼaluʼaga ʼo te malamanei ʼe lolotoga fetogi nei.” (1 Kolonito 7:31) Ko te ʼu palalau ʼaenī neʼe tohi kua hili kiai taʼu e 1 900 tupu, pea ʼe hoko moʼoni te ʼu palalau ʼaia ia ʼaho nei! Ko te ʼu meʼa ʼo te malamanei ʼe lolotoga fetogi nei, tāfito la te maʼuli faka famili. Ko te meʼa ʼaē neʼe ʼui ʼe ko he meʼa māhani peʼe ko he talatisio kua hili nei kiai taʼu e 40 peʼe 50, ʼe mole kei tali ia ia ʼaho nei. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te kua faigataʼa ʼaupito ʼo te takitaki lelei ʼo he loto fale. Kae kapau ʼe koutou mulimuli ki te ʼu tokoni ʼo te Tohi-Tapu, pea ʼe feala ke koutou tauʼi te ʼu faigataʼaʼia ʼaia.

KOUTOU FAKAFEAUGA KI TE ʼU MEʼA ʼAĒ ʼE KOUTOU MAʼU

2. Koteā te ʼu ʼaluʼaga faka ekonomika ʼaē ʼe fakatupu ai te faigataʼaʼia ki te famili?

² Ia ʼaho nei ko te tokolahi ʼo te hahaʼi ʼe mole kei nātou feʼaugaʼia te ʼu meʼa ʼaē ʼe maʼu e tonatou loto fale. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko te mālama faifakatau koloā kua lahi te ʼu meʼa ʼaē ʼe ina fakahāhā pea mo ina fakaneke ke toʼo e te hahaʼi, koia ko te lauʼi miliona tāmai pea mo faʼe ʼe lahi te ʼu hola ʼaē ʼe nātou gāue ai, ke ʼi ai hanatou falā moʼo totogi ʼo te ʼu meʼa ʼaia. Ko te tahi lauʼi miliona hahaʼi ʼe nātou faiga ʼi te ʼaho fuli ke nātou maʼu he meʼa kai maʼa tonatou famili. ʼE tonu ke laka age te ʼu hola ʼaē ʼe nātou gāue ai, ʼo lagi nātou fai hanatou ʼu gāue e lua, ke maʼu ai hanatou falā ʼe feʼauga moʼo totogi ʼaki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki tonatou maʼuli. Kae ko ʼihi ʼe nātou fiafia anai mo kapau ʼe nātou maʼu hanatou gāue, he kua lahi ʼaupito te mole kei ʼi ai ʼo he gāue. Ei, ʼe mole faigafua tuʼumaʼu te maʼuli faka famili ʼi te temi nei, kae ko te ʼu pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu ʼe feala ke tokoni ki te ʼu famili ke nātou fai te ʼu meʼa ʼaē ʼe feala ke nātou fai, ʼo mulimuli ki tonatou ʼu ʼaluʼaga.

3. Koteā te pelesepeto ʼaē neʼe fakamahino e te ʼapositolo ko Paulo, pea ʼe lava tokoni feafeaʼi te pelesepeto ʼaia ki he tahi ke ina takitaki lelei tona loto fale?

³ Neʼe hoko ki te ʼapositolo ko Paulo te ʼu faigataʼaʼia faka ekonomika. ʼI tana tauʼi te ʼu faigataʼaʼia ʼaia, neʼe mahino ai kia ia te meʼa maʼuhiga ʼaē ʼe ina fakamatala ʼi tana tohi ki tona kaumeʼa ko Timoteo. Neʼe tohi fēnei e Paulo: “Neʼe mole tou ʼaumai he meʼa ki te malamanei, pea ʼe mole toe feala foki ke tou ʼave he meʼa. Koia kapau ʼe tou maʼu te meʼa kai mo te mutuʼi meʼa, ʼe tou feʼauga pe anai ʼi te ʼu meʼa ʼaia.” (1 Timoteo 6:7, 8) ʼE moʼoni, ʼe mole feʼauga pe ki te famili ia te meʼa kai pea mo te ʼu mutuʼi meʼa. ʼE toe ʼaoga foki ke ʼi ai honatou ʼapi. ʼE tonu ke ʼolo te fānau ʼo ako. Pea ʼe toe totogi mo te ʼu meʼa faitoʼo pea mo te tahi ʼu meʼa. Kae ʼe ʼaoga te ʼu palalau ʼa Paulo ʼi te ʼu ʼaluʼaga ʼaia. Kapau ʼe tou faiga tāfito ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga kia tatou, kae mole tou faiga ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou loto kiai, pea ʼe faigafua anai te maʼuli.

4, 5. Koteā te ʼaoga ʼo te vakaʼi fakatomuʼa ʼo te takitaki ʼo te loto fale?

⁴ ʼE tou maʼu te tahi tokoni ʼaoga ʼi te lea fakatātā ʼa Sesu. Neʼe ina ʼui fēnei: “Ko ai he tahi ia koutou mo kapau ʼe ina fia laga he tule, ʼe mole nofo ifo muʼa ki lalo ʼo lau te totogi ka puli anai kiai, pea mo vakaʼi peʼe maʼu hana meʼa moʼona fakaʼosi ʼaki?” (Luka 14:28) ʼE talanoa ʼi henī ia Sesu ki he meʼa ʼe fakatuʼutuʼu fakatomuʼa. Neʼe tou vakaʼi ʼi te tahi kapite peʼe tokoni feafeaʼi te fakatuʼutuʼu ʼaia ki he tama pea mo he taʼahine ʼe nā teuteu ʼohoana. Pea ʼi tanā ʼosi ʼohoana, ʼe toe ʼaoga te tokoni ʼaia ki te takitaki ʼo tona loto fale. Ko te fakatuʼutuʼu fakatomuʼa ʼo te faʼahi ʼaia, ko tona faka ʼuhiga ke nā fakatuʼutuʼu te fakaʼaogaʼi fakapotopoto ʼo tanā falā. Kapau ʼe fai te faʼahi ʼaia, pea ʼe feala ke tokaga te famili ki te fakaʼaluʼalu ʼo tana kiʼi falā, ʼo ina tānaki keheʼi he falā moʼo totogi ʼo te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ʼi te ʼaho fuli peʼe ʼi te vāhaʼa fuli, pea mo ʼaua naʼa ina toʼo he ʼu meʼa ʼe totogi kovi.

⁵ ʼI te tahi ʼu fenua, kapau ʼe fai e he famili he fakatuʼutuʼu ʼo ʼuhiga mo te fakaʼaogaʼi ʼo tanatou falā, pea ʼe mole tonu ke kole maʼua ki te ʼu fale paʼaga, moʼo totogi ʼo he ʼu meʼa ʼe mole faʼa ʼaoga. ʼI te tahi ʼu fenua, ʼe lagi tonu anai ke kita fakaʼaogaʼi fakapotopoto te ʼu kate keleti. (Tāʼaga Lea 22:7) ʼE lagi toe faka ʼuhiga te faʼahi ʼaia ke ʼaua naʼa kita hoko toʼo he ʼu meʼa, ka mole kita fakakaukauʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga moʼoni pea mo te ʼu fihifihia faka paʼaga ʼaē ʼe feala ke hoko ki muli age. Tahi ʼaē meʼa, ka vakaʼi e he famili peʼe ina fakaʼaogaʼi feafeaʼi tana falā, pea ʼe ina fakatokagaʼi anai ko te gaoʼi paʼaga, mo te suluka, pea mo te ʼinu kava fakavale, ʼe fakatupu tuʼutāmaki ki tonatou ʼaluʼaga faka ekonomika, pea ʼe fakafeagai ki te ʼu pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu.—Tāʼaga Lea 23:20, 21, 29-35; Loma 6:19; Efesi 5:3-5.

6. Koteā te ʼu moʼoni faka Tohi-Tapu ʼaē ʼe tokoni kia nātou ʼaē ʼe māsisiva?

⁶ Kae e feafeaʼi koa kia nātou ʼaē ʼe maʼuʼuli masiva? ʼUluaki, ʼe nātou loto fīmālie anai ʼi tanatou ʼiloʼi ʼaē ko te fihifihia ʼaia ʼaē ʼe hoko ʼi te malamanei katoa ʼe faka temi pe ia. ʼI te mālama foʼou ʼaē kua fakaōvi mai, ʼe pulihi anai e Sehova te masiva pea mo te ʼu meʼa kovi fuli ʼaē ʼe tupu ai te maʼuli mamahi ʼa te malamanei. (Pesalemo 72:1, 12-16) Logope la te faʼahi ʼaia, ko te kau Kilisitiano moʼoni, tatau aipe peʼe nātou māsisiva ʼaupito, kae ʼe nātou ʼiloʼi ʼe mole līʼakina nātou, koteʼuhi ʼe nātou tui ki te fakapapau ʼaenī ʼa Sehova: “ ʼE mole ʼau mavae anai ia te koe, kailoa ʼe mole ʼau līaki anai koe.” Pea ʼe feala ke ʼui fēnei e ia ʼaē ʼe tui ki te ʼAtua: “Ko Sehova ʼe ko toku tokoni, ʼe mole ʼau mataku anai.” (Hepeleo 13:5, 6) ʼI te ʼu ʼaho faigataʼa ʼaenī, ʼe lagolago ia Sehova ki tana kau kaugana ʼi te ʼu faʼahi kehekehe, mokā nātou mulimuli ki tana ʼu pelesepeto, pea mo nātou fakamuʼamuʼa tona Puleʼaga ʼi tonatou maʼuli. (Mateo 6:33) Tokolahi ia nātou ʼe feala ke nātou fakamoʼoni kiai, ʼo nātou ʼui te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e te ʼapositolo ko Paulo: “Ia meʼa fuli pea mo te ʼu ʼaluʼaga kehekehe, neʼe ʼau ako te meʼa fakalilo ʼaē ko te nofo mākona pea mo te nofo pakupaku, te maʼuli ʼi te mahu pea mo te maʼuli masiva. ʼE ʼau maʼu te mālohi kia meʼa fuli, ʼuhi ko ia ʼaē ʼe ina foaki mai te mālohi.”—Filipe 4:12, 13.

TE VAEVAE ʼO TE ʼU GĀUE

7. Koteā te ʼu palalau ʼa Sesu ʼaē ka tokoni lelei anai ki te takitaki ʼo he loto fale, mo kapau ʼe nātou fakaʼaogaʼi?

⁷ ʼI te fakaʼosi ʼo tona minisitelio ʼi te kele, neʼe ʼui fēnei e Sesu: “ ʼE tonu ke ke ʼofa ki tou kāiga ohage pe ko koe totonu.” (Mateo 22:39) ʼE faigafua age te takitaki ʼo he loto fale, mokā fakaʼaoga e te famili te tokoni ʼaia. Tahi ʼaē meʼa, ko ai totatou ʼu kāiga ʼaē ʼe tou feōvi lelei ʼaki mo nātou pea mo tou ʼofa lahi kia nātou, ʼe mole koa la ko nātou ʼaē ʼe tou ʼapi tahi—te tagata ʼohoana pea mo te fafine ʼohoana, te ʼu mātuʼa pea mo te fānau? ʼE lava feafeaʼi ki he famili ke feʼofaniʼaki?

8. ʼE lava feafeaʼi ia te fefakahāʼaki ʼo te ʼofa ʼi te lotolotoiga ʼo te famili?

⁸ Ko te faʼahi ʼaē ʼe tonu ke fai e te famili, ʼe ko te fevaevaeʼaki ʼo te ʼu gāue ʼo te loto fale. Koia, ʼe tonu ai ke akoʼi ki te fānau ke nātou fakatokatoka te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou fakaʼaogaʼi, ohage la ko te ʼu mutuʼi meʼa peʼe ko te ʼu meʼa gaoʼi. Ko te fakatokatoka ʼo tokita moeʼaga ʼi te uhu fuli, ʼe ʼaoga kiai he temi pea mo he ʼu faiga, kae ʼe ko he tokoni lahi ʼaia ki te fakamaʼa ʼo te loto fale. ʼE mahino ia, ʼe feala ʼi ʼihi temi ke mole faʼa tokalelei te ʼapi, kae ʼe feala ke fetokoni fakatahi ʼaki te loto fale moʼo taupau ʼo te ʼapi ke maʼa, pea mo fai te fulupa ʼi te ʼosi kakai. Ko te piko, te fakafīfīmālie, pea mo te gāue ʼaē ʼe fai fakakinau, ʼe lave kovi ki te famili katoa. (Tāʼaga Lea 26:14-16) Kae ko te fiafia pea mo te lotolelei ʼe nā fakamālohiʼi te maʼuli fiafia ʼo te famili. “Ko te ʼAtua ʼe ʼofa kia ia ʼaē ʼe ina foaki ʼaki te loto fiafia.”—2 Kolonito 9:7.

9, 10. (a) Koteā te ʼu gāue ʼaē ʼe tautau tuku ki te fafine ʼi te loto fale, pea ʼe lava feafeaʼi tona fakamaʼamaʼa? (b) Koteā te manatu fakapotopoto ʼaē ʼe tonu ke tou maʼu ʼo ʼuhiga mo te ʼu gāue ʼo te loto fale?

⁹ ʼE ʼaoga anai te fakaʼapaʼapa pea mo te ʼofa moʼo tekeʼi he ʼaluʼaga ʼe fakatupu kovi ki te maʼuli ʼo he loto fale. ʼI te agamāhani ʼe ko te ʼu faʼe ʼaē ʼe gāue tāfito ki te maʼuli ʼo te loto fale. ʼE nātou taupau te fānau, mo fakamaʼa te ʼapi, mo fai fō, mo faifakatau pea mo kuka. ʼI ʼihi fenua, ʼi te agamāhani ʼe toe gāue foki mo te hahaʼi fafine ʼi te ʼu gāueʼaga, mo ʼolo ʼo faifakatau ʼi te ʼu fakatauʼaga meʼa, peʼe nātou fai he tahi ʼu meʼa ke maʼu ai he falā ʼa te famili. Logope la ko te faʼahi ʼaia neʼe mole ko he aga māhani ʼi muʼa atu, kae ʼuhi ko te faigataʼaʼia ʼo te famili, kua maʼua ki te toko lauʼi miliona fafine ʼohoana ke nātou kumi gāue. ʼE tonu ke vikiviki te fafine ʼohoana ʼaē ʼe maʼu fānau, pea mo gāue kinakina ʼi te ʼu faʼahi kehekehe ʼaia. Ohage ko te “fafine faʼa gāue” ʼaē ʼe talanoa ki ai te Tohi-Tapu, ʼe gāue kinakina ʼi te ʼaho katoa. “ ʼE mole ina kai te pane ʼo te piko.” (Tāʼaga Lea 31:10, 27) Kae ʼe mole faka ʼuhiga leva ke fai tokotahi e te fafine te ʼu gāue ʼo te ʼapi. ʼI te ʼosi gāue ʼa te tagata pea mo te fafine ʼi tanā gāue ʼaē ʼi tuʼa, ʼe tonu koa ke fai tokotahi e te fafine te ʼu gāue ʼo te loto fale, kae mālōlō tona ʼohoana pea mo te fānau? Kailoa ia. (Vakaʼi ia 2 Kolonito 8:13, 14.) Ohage la, kapau ʼe gaohi e te faʼe te meʼa kai, pea ʼe fiafia anai mo kapau ʼe tokoni age tona famili ʼo nātou teuteuʼi te laupapa, peʼe nātou ʼolo ʼo faifakatau ʼi te koloā, peʼe ko te fakamaʼa ʼo te loto fale. ʼIo, ʼe feala ke kau fuli te famili ki te ʼu gāue ʼaia.—Vakaʼi ia Kalate 6:2.

¹⁰ ʼE lagi ʼui anai e ʼihi: “ ʼI te koga meʼa ʼaē ʼe ʼau nofo ai, ʼe mole ʼa te tagata te fai ʼo te ʼu gāue ʼaia.” ʼE lagi moʼoni, kae ʼe mole ʼaoga koa la ke tou toe vakaʼi te faʼahi ʼaia? Ko Sehova ʼAtua ʼi tana fakatupu te famili, neʼe mole ina fakamaʼua he faʼahiga gāue ke fai tokotahi pe e te fafine. ʼI te tahi ʼaho, neʼe ʼaʼahi ia te tagata faitotonu ko Apalahamo e te ʼu ʼaselo neʼe fekauʼi mai e Sehova, pea neʼe kau ia Apalahamo ki te teuteuʼi ʼo te meʼa kai pea neʼe tauhi age kia nātou. (Senesi 18:1-8) ʼE tokoni fēnei mai te Tohi-Tapu: “ ʼE tonu ke ʼoʼofa feiā te ʼu tagata ʼohoana ki ʼonatou ʼohoana, ohage pe ko ʼonatou sino totonu.” (Efesi 5:28) Kapau ʼi tana ʼosi gāue, kua gaʼegaʼe te tagata pea mo fia mālōlō, ʼe mole feiā koa la mo te fafine, peʼe lagi lahi age la ia? (1 Petelo 3:7) Koia, ʼe mole ʼaoga koa la ki te tagata pea ʼe ko he fakahā ʼaia ʼo tona ʼofa, ke tokoni ki te fai ʼo te ʼu gāue ʼo te ʼapi?—Filipe 2:3, 4.

11. Koteā te faʼifaʼitaki lelei ʼaē neʼe tuku e Sesu ki te ʼu famili?

¹¹ Ko Sesu ʼe ko te faʼifaʼitaki lelei ʼaia ʼo he tahi neʼe ina fia fakafiafia te ʼAtua, pea neʼe ina fakafiafia ia nātou ʼaē neʼe mulimuli ia te ia. Logope la neʼe mole ʼohoana, kae neʼe tuku e Sesu te faʼifaʼitaki lelei ki te ʼu tagata ʼohoana, mo te hahaʼi fafine pea mo te fānau. Neʼe ina ʼui totonu: “Ohage pe ko te Foha ʼo te tagata, neʼe mole haʼu ke tauhi ia ia, kaʼe ke ina tauhi,” ko tona faka ʼuhiga, ke tauhi ki te hahaʼi. (Mateo 20:28) ʼE ko he meʼa fakafiafia hakita maʼuli ʼi he famili ʼe nātou maʼu te taʼi manatu ʼaia!

HE KOʼE KOA ʼE MAʼUHIGA TE MAʼA?

12. Koteā te meʼa ʼaē ʼe fakamaʼua e Sehova kia nātou fuli ʼaē ʼe tauhi kia te ia?

¹² ʼE tou maʼu ia 2 Kolonito 7:1, te tahi pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu ʼe feala ke tokoni ki te takitaki lelei ʼo te loto fale. ʼE tou lau fēnei: “Tou fakamaʼa ia tatou mai te meʼa ʼuli fuli pe ʼo te kakano pea mo te laumālie.” ʼE tali e Sehova ia nātou ʼaē ʼe fakalogo ki te ʼu folafola fakaʼatua ʼaia, ʼaē ʼe ina fakamaʼua “te tauhi ʼaē ʼe maʼa pea mo heʼe mele.” (Sake 1:27) Pea ʼe fua lelei ki te loto fale.

13. He koʼe ʼe maʼuhiga te aga fakamaʼa ʼi te takitaki ʼo te loto fale?

¹³ Ohage la, ʼe fakamoʼoni mai e te Tohi-Tapu ʼe hoko mai anai he ʼaho ʼe pulihi ai te ʼu mahaki. ʼI te temi ʼaia, “ ʼe mole he tahi ʼe ina toe ʼui anai: ‘ ʼE ʼau mahaki.’ ” (Isaia 33:24; Fakahā 21:4, 5) Kae ʼo fakatalitali ki te temi ʼaia, ʼe feala ke mahaki he tahi ʼi te ʼu famili fuli. Māʼia mo Paulo pea mo Timoteo neʼe nā mahahaki. (Kalate 4:13; 1 Timoteo 5:23) Kae ʼe lahi te ʼu tōketā ʼe nātou ʼui, ʼe lahi te ʼu mahaki ʼe feala hatatou tekeʼi. Ko te ʼu famili popoto ʼe feala hanatou hāo mai he ʼu mahaki, mo kapau ʼe nātou tekeʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou ʼulihi te kakano pea mo te laumālie. Tou vakaʼi peʼe feafeaʼi te fai ʼo te faʼahi ʼaia.—Vakaʼi ia Tāʼaga Lea 22:3.

14. ʼE puipui feafeaʼi he famili mai te mahaki mokā ʼe maʼa ʼi te ʼu aga ʼaē ʼe tonu ke fai?

¹⁴ Ko te maʼa ʼi te faʼahi fakalaumālie ʼe toe kau kiai te maʼa ʼi te ʼu aga ʼaē ʼe tonu ke fai. Kua tou ʼiloʼi fuli, ʼe faka maʼuhigaʼi e te Tohi-Tapu te ʼu aga lelei ʼaē ʼe tonu ke fai, pea ʼe ina tauteaʼi te ʼu felāveʼi fakasino ʼaē ʼe fai e he toko lua kae mole heʼeki nā ʼohoana. “ ʼE mole he hahaʼi fai folonikasio, . . . he hahaʼi tono, he ʼu tagata ʼe taupau ke fai kia nātou he ʼu holi ʼe mole tonu ke fai, he ʼu tagata ʼe momoe mo he tahi ʼu tagata . . . ʼe nātou maʼu anai te puleʼaga ʼo te ʼAtua.” (1 Kolonito 6:9, 10) ʼE maʼuhiga ʼaupito ki te kau Kilisitiano ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼi te mālama aga fakalialia ʼo te temi ʼaenī, ke nātou mulimuli ki te ʼu pelesepeto ʼaia ʼaē ʼe nātou tauteaʼi te ʼu aga ʼaē ʼe kovi. ʼE leleiʼia e te ʼAtua mokā tou fai te meʼa ʼaia, pea ʼe toe tokoni foki te faʼahi ʼaia ki te puipui ʼo totatou famili mai te ʼu mahaki fakalialia ohage ko te SITA, mo te syphilis, mo te blennorragie, pea mo te Chlamydia.—Tāʼaga Lea 7:10-23.

15. Koutou fakahā mai he faʼifaʼitaki ʼe hā ai ko te mole maʼa ʼo te sino ʼe feala ke tupu ai he ʼu mahaki.

¹⁵ ‘Ko te fakamaʼa ʼo kita mai te meʼa ʼuli fuli pe ʼo te kakano,’ ʼe ko he puipui ʼaia ʼo te famili mai he tahi ʼu mahaki. ʼE lahi te ʼu mahaki ʼe tupu ʼuhi ko te mole maʼa ʼi te faʼahi fakasino. Ohage la ko te suluka. ʼE mole gata ʼaki pe tana ʼulihi te ʼatefēfē, mo te ʼu mutuʼi meʼa, pea mo te ʼaele, kae ʼe toe fakatupu mahaki foki. Ko te lauʼi miliona hahaʼi ʼe nātou mamate ʼi te taʼu fuli ʼuhi ko te suluka. Koutou fakakaukauʼi muʼa te faʼahi ʼaenī: ʼi te taʼu fuli, ʼe feala ki te lauʼi miliona hahaʼi ke mole nātou mahahaki pea mo mamate fakatomuʼa mo kapau ʼe nātou līaki te ‘aga ʼuli ʼaia ʼo te kakano’!

16, 17. (a) Koteā te lao ʼaē neʼe foaki e Sehova moʼo puipui ʼo te kau Iselaelite ʼi te ʼu faʼahiga mahaki kehekehe? (b) ʼE lava fakaʼaogaʼi feafeaʼi e te ʼu loto fale fuli, te pelesepeto ʼaē ʼe tuʼu ia Teutalonome 23:12, 13?

¹⁶ Tou vakaʼi te tahi faʼifaʼitaki. Kua hili kiai taʼu e 3 500 neʼe foaki e te ʼAtua ki te puleʼaga ʼo Iselaele tana Lao, ke feala hana fakatuʼutuʼu tanatou tauhi, pea ʼi hona faʼahiga ʼaluʼaga, ke ina fakatuʼutuʼu mo tonatou maʼuli ʼaē ʼi te ʼaho fuli. Ko te Lao ʼaia ʼo ʼuhiga mo te aga maʼa, neʼe ina puipui te puleʼaga ʼaia mai te ʼu mahaki kehekehe. ʼI te ʼu lao ʼaia, neʼe ʼi ai te lao neʼe fai ʼo ʼuhiga mo te fai fekau ʼa te hahaʼi, ʼo ina fakamaʼua ke nātou tanu fakalelei ʼi tuʼa ʼo tonatou nofoʼaga, ke ʼaua naʼa ʼuli te koga meʼa ʼaē neʼe nonofo ai te hahaʼi. (Teutalonome 23:12, 13) ʼE kei ʼaoga ʼi te temi nei te lao ʼāfea ʼaia. Ia ʼaho nei, ʼe ʼi ai ʼihi hahaʼi ʼe nātou mahahaki pea mo mamate ʼuhi ko tanatou mole mulimuli ki te lao ʼaia.a

¹⁷ ʼO mulimuli ki te pelesepeto ʼaia ʼo te Lao ʼaē neʼe foaki ki te kau Iselaelite, ʼe tonu anai ke maʼa tuʼumaʼu pea mo magoni tokotou fale maʼanu pea mo tokotou fale vao faka famili—tatau aipe peʼe tuʼu ʼi loto peʼe ʼi tuʼa ʼi tokotou ʼapi. Kapau ʼe mole maʼa te fale vao pea mo koutou tuku ava, pea ʼe lagoa anai, ʼo ʼave e te lago te ʼu mikolope ki te tahi faʼahi ʼo te ʼapi—pea mo ina ʼave ki takotou meʼa kai! Tahi ʼaē meʼa, ʼe tonu ke fanofano te ʼu nima ʼo nātou liliki pea mo te hahaʼi lalahi, mokā nātou mavae mai te fale vao. Heʼe kapau ʼe mole nātou fai te faʼahi ʼaia, pea ʼe nātou ʼaumai anai te ʼu mikolope ʼi tonatou kili. Ohage ko te meʼa ʼaē neʼe ʼui e te tōketā Falanise, ko te fanofano ʼo te ʼu nima “ ʼe ko he meʼa lelei ʼaia moʼo tekeʼi ʼo te ʼu mahaki ʼo te sino, te ʼu mahaki ʼo te mānava, peʼe ko te ʼu mahaki ʼo te kili.”

18, 19. Koteā te ʼu tokoni ʼaē ʼe feala ke koutou mulimuli kiai moʼo taupau tokotou ʼapi ke maʼa, tatau aipe peʼe koutou nonofo ʼi he kolo masiva?

¹⁸ ʼE moʼoni, ko te fakamaʼa ʼe mole ko he meʼa faigafua te fakamaʼa ʼi te ʼu koga meʼa ʼaē ʼe māsisiva ai te hahaʼi. Neʼe ʼui fēnei e te tagata ʼe ina ʼiloʼi lelei te ʼu koga meʼa ʼaia: “ ʼE faigataʼa te fakamaʼa ʼuhi ko te ʼaele vela. ʼE lahi ʼaupito te efu ʼaē ʼe kita maʼu ʼi te ʼu faʼahi ʼaē kua mafaʼafaʼa ʼo he ʼapi. . . . Ko te lahi fau ʼo te hahaʼi ʼaē ʼe nonofo ʼi te ʼu kolo lalahi, ʼo feiā mo te tahi ʼu kolo ʼo te tuvao, ʼe ko te tahi ʼaia meʼa ʼaē ʼe tupu ai te ʼu mahaki. Ko te ʼu kanivo, mo te tuʼuga ʼotaʼota ʼaē ʼe mole tae, te ʼu fale vao fakatahi ʼaē ʼe mole fakamaʼa, mo te ʼu manu ʼaē ʼe nātou feʼāveʼaki te ʼu mahaki ohage ko te ʼu kumā, te ʼu ʼelelū, pea mo te ʼu lago, kua liliu ia ko he ʼu meʼa kua māhani kiai te hahaʼi.”

¹⁹ ʼE mole ko he meʼa faigafua te taupau ʼo te maʼa ʼi te ʼu ʼaluʼaga ʼaia. Kae ʼe tou maʼu anai hona ʼu fua lelei mo kapau ʼe tou fai te faʼahi ʼaia. Ko he foʼi topa, mo he moʼi vai pea mo he kiʼi gāue ki te faʼahi ʼaia, ʼe totogi lelei age ia ʼi te ʼu faitoʼo pea mo te lopitali. Kapau ʼe koutou nonofo ʼi he koga meʼa feiā, pea koutou faiga tuʼumaʼu ke maʼa tokotou ʼapi pea mo tokotou malaʼe, pea mo fakamaʼa te ʼu fai fekau ʼo te ʼu manu. Kapau ko te ala ʼo tokotou ʼapi ʼe pela lolotoga te ʼu temi ʼua, pea ʼe feala koa takotou tanu kilikili peʼe koutou tanu maka ke ʼaua naʼa koutou hū mo te pela ki tokotou ʼapi? ʼE feala koa hakotou huʼi ʼokotou ʼu sūlie ʼi muʼa ʼo hakotou hū ki tokotou loto fale? Tahi ʼaē meʼa, koutou tokakaga ke ʼaua naʼa ʼuli tokotou vai. ʼE fakafuafua ko te teitei toko lua miliona ʼe nātou mamate ʼi te taʼu fuli, ʼuhi ko te ʼu mahaki ʼaē ʼe nātou maʼu mai te ʼu vai ʼuli pea mo te mole agamaʼa ʼa te hahaʼi.

20. Ko ai ʼaē ʼe maʼua ke ina taupau te maʼa ʼo te loto fale?

²⁰ Ko te fakamaʼa ʼo totatou ʼapi ʼe ko he maʼua ʼo tatou fuli—te faʼe, te tāmai, te fānau, pea mo te ʼu hahaʼi ʼaē ʼe ʼōmai ki totatou ʼapi. Neʼe ʼui fēnei e te faʼe ʼi Kenia, ko tana ʼu toe e toko valu: “Kua mātou ʼiloʼi takitokotahi te gāue ʼaē ʼe tonu ke mātou fai.” ʼE ko he meʼa fakafiafia ki he loto fale, mokā maʼa pea mo tokalelei tonatou ʼapi. ʼE ʼui fēnei e te tāʼaga lea faka Sepania: “Ko te masiva pea mo te maʼa ʼe feala ke nā felogoi lelei.” Tatau aipe peʼe koteā te faʼahiga fale ʼaē ʼe tou nonofo ai, kae ʼe lelei anai te maʼuli ʼo totatou famili mo kapau ʼe tou agamaʼa.

KO TE ʼU FAKALOTO MĀLOHI ʼE NĀTOU FAKALOTO FĪMĀLIEʼI TATOU

21. ʼO mulimuli kia Tāʼaga Lea 31:28, koteā te meʼa ʼaē ka ina fakafiafia anai he loto fale?

²¹ ʼO ʼuhiga mo te fafine faʼa gāue, ʼe ʼui fēnei e te tohi ʼo Tāʼaga Lea: “Ko tana ʼu tama neʼe nātou tutuʼu pea neʼe nātou vikiviki ia ia; ko tona pule ʼe tuʼu pea ʼe ina vikiviki ia ia.” (Tāʼaga Lea 31:28) Ko ʼanafea ʼaē neʼe koutou vikiviki ai he tahi ʼi tokotou famili? ʼE moʼoni, ʼe tou hage ko te ʼu fuʼu ʼakau ʼo te fasiga taʼu mātala ʼaē ka ʼamanaki mātala mokā māmāfana pea mo māhūhū. ʼO toe feiā mo tatou, ʼe ʼaoga ke fai mai he ʼu palalau fakavikiviki ʼe fakaloto māfana. ʼE ko he meʼa lelei ki he fafine ke ina ʼiloʼi ʼe loto fakafetaʼi tona ʼohoana ki tana gāue kinakina, pea mo tana ʼu gāue lelei, kae ʼe mole ina faka ʼuhiga te ʼu gāue ʼaē ʼe ina fai ohage ko hona maʼua. (Tāʼaga Lea 15:23; 25:11) Pea ʼe ko he meʼa lelei mokā ʼe vikivikiʼi e te fafine tona ʼohoana ʼo ʼuhiga mo tana gāue fakamālama pea mo tana gāue ʼi te loto fale. ʼE toe fiafia mo te fānau mokā ʼe vikivikiʼi ia nātou e tanatou ʼu mātuʼa ʼo ʼuhiga mo tanatou ʼu faiga ʼi te ʼu gāue ʼo te loto fale, mo te faleako, peʼe ʼi te kokelekasio faka Kilisitiano. Pea ʼe lahi te ʼu fua lelei ʼaē ʼe feala ke tou maʼu mokā tou loto fakafetaʼi! ʼE ko he meʼa faigataʼa koa te ʼui ʼaē: “Mālo”? Kailoa ia, kae ʼe ko he meʼa fakaloto mālohi ʼaupito ki te famili.

22. Koteā te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga moʼo ‘fakatuʼu mālohi’ ʼo he loto fale, pea ʼe lava feafeaʼi hatatou maʼu te ʼu kalitate ʼaia?

²² ʼE lahi te ʼu meʼa ʼe tupu ai te faigataʼa ʼo te takitaki ʼo he loto fale. Kae ʼe feala hakotou fai te faʼahi ʼaia. ʼE ʼui fēnei e te tāʼaga lea faka Tohi-Tapu: “ ʼE mālohi anai he loto fale ʼaki te poto, pea ʼe tuʼu mālohi anai ʼaki te fakasiosio tonu.” (Tāʼaga Lea 24:3) ʼE feala ke tou maʼu te poto pea mo te fakasiosio tonu, mo kapau ʼe faiga mālohi totatou famili katoa ke nātou ako te finegalo ʼo te ʼAtua pea mo nātou fai. Kae ʼe nātou faiga feiā anai, mo kapau ʼe nātou loto ke maʼuli fiafia tonatou famili!