Kapite Hogofulu-Ma-Nima
Koutou Fakalogo Ki Te Tokoni, Koutou Tali Te Fakatonutonu
1. (a) He koʼe ʼe ʼaoga kia tatou fuli he ʼu tokoni pea mo he fakatonutonu? (b) Ko te fehuʼi fea ʼaē ʼe tonu ke tou fakakaukauʼi?
ʼE ʼUI fēnei e te Tohi-Tapu ia Sakopo 3:2: “Ko tatou fuli, ʼe tou tautau tūkia.” Tou manatuʼi te ʼu lakaga fuli pe ʼaē neʼe mole tou fakahā ai te faʼahiga tagata ʼaē ʼe loto kiai te Folafola ʼa te ʼAtua. Koia ʼe tou ʼiloʼi ai ko te Tohi-Tapu ʼe moʼoni ʼi tana ʼui mai: “Fakalogo ki te tokoni pea mo tali te fakatonutonu, ke feala hau liliu ʼo poto ʼi tou temi ka haʼu.” (Tāʼaga Lea 19:20) Lagi kua tou fetogi totatou maʼuli ke ʼalutahi mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe tou ako ʼi te Tohi-Tapu. Kae ʼe tou tali feafeaʼi mokā tokoniʼi tatou e he tēhina ʼo ʼuhiga mo he faʼahi tāfito?
2. Koteā ʼaē ʼe tonu ke tou fai mokā fai mai he tokoni kia kita?
2 Ko ʼihi ʼe nātou faiga ke nātou maʼu he ʼu takuʼaki ʼo ʼuhiga mo tanatou hala, peʼe mole nātou faka maʼuhigaʼi fau te mamafa ʼo tanatou hala, peʼe nātou tukugakoviʼi he tahi. Kae ʼe lelei age ke tou fakalogo ki te tokoni pea mo tou mulimuli kiai. (Hepeleo 12:11) ʼE moʼoni, ʼe mole tou fakamaʼua anai ki ʼihi ke nātou haohaoa, peʼe tou fai tokoni tuʼumaʼu anai ʼo ʼuhiga mo he ʼu kiʼi meʼa noa, pea mo he ʼu faʼahi ʼe tuku e te Tohi-Tapu ke tou filifili takitokotahi. Tahi ʼaē meʼa, ko ia ʼaē ʼe fai tokoni lagi neʼe mole ina vakaʼi te ʼu faʼahi fuli ʼo te ʼaluʼaga ʼaia, pea ʼe feala ke fakahā age ki ai ʼaki he aga fakaʼapaʼapa. Kae ʼi te ʼu faʼifaʼitaki ʼaē ka tou vakaʼi, tou manatuʼi ko te ʼu tokoni pea mo te fakatonutonu ʼaē neʼe fai, neʼe ʼaoga pea mo fakatafito ki te Tohi-Tapu. ʼE tou tali feafeaʼi anai?
Te ʼu Faʼifaʼitaki Moʼo Fakatokaga Kia Tatou
3, 4. (a) Koteā ʼaē ʼe tou maʼu ʼi te Tohi-Tapu, ʼe lava tokoni mai ke tou maʼu he manatu fakapotopoto ʼo ʼuhiga mo te ʼu tokoni pea mo te fakatonutonu? (b) Neʼe feafeaʼi te tali ʼa Saulo ki te ʼu tokoni, pea neʼe koteā tona fua?
3 ʼE maʼu ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua te ʼu faʼifaʼitaki ʼo he ʼu hahaʼi neʼe maʼuʼuli moʼoni, neʼe foaki age kia nātou he ʼu tokoni ʼaoga, pea ʼi ʼihi temi ʼi te ʼosi fai ʼo te ʼu tokoni neʼe fakatonutonuʼi nātou. Ohage la ko Saulo, te Hau ʼo Iselaele, ʼaē neʼe mole fakalogo kia Sehova ʼo ʼuhiga mo te puleʼaga ʼo Amaleke. Ko te kau Amalesite neʼe nātou fakafeagai ki te ʼu kaugana ʼa te ʼAtua, pea neʼe fakatotonu age e Sehova ke fakaʼauha fuli te kau Amalesite pea mo tanatou ʼu faga manu. Kae ko Saulo neʼe ina fakahāo tonatou hau pea mo tanatou ʼu manu ʼaē ʼe lelei.—1 Samuele 15:1-11.
4 Neʼe fekauʼi e Sehova te polofeta ko Samuele ke ʼalu ʼo fakatonutonuʼi ia Saulo. Pea neʼe tali feafeaʼi e Saulo? Neʼe ina tali age, neʼe ina fakaʼauha moʼoni te kau Amalesite, kae neʼe ina fia fakahāo tonatou hau. Kae neʼe mole ʼalutahi mo te fakatotonu ʼa Sehova. (1 Samuele 15:20) Neʼe faiga e Saulo ke ina tukugakoviʼi te hahaʼi ʼi tanatou fakahāo te faga manu, ʼo ina ʼui fēnei: “Neʼe ʼau manavasiʼi ki te hahaʼi pea neʼe ʼau fakalogo ai ki tonatou leʼo.” (1 Samuele 15:24) ʼE mahino mai, ko te meʼa ʼaē neʼe tuʼania tāfito kiai, neʼe ko tona matagafua, he neʼe ina kole age kia Samuele ke fakaʼapaʼapa age kia te ia ʼi muʼa ʼo te hahaʼi. (1 Samuele 15:30) Ki muli age, neʼe fakahifo ia ia e Sehova mai tona tuʼulaga hau.—1 Samuele 16:1.
5. Koteā ʼaē neʼe hoko ki te Hau ko Osiasi ʼi tana meʼa noaʼi te tokoni?
5 Ko Osiasi, te hau ʼo Suta, “neʼe mole agatonu kia Sehova tona ʼAtua pea neʼe hū ki te fale lotu ʼa Sehova moʼo tutu te iseso.” (2 Fakamatala 26:16) Kae neʼe gata pe ki te kau pelepitelo ia te fai ʼo te faʼahi ʼaia. ʼI te faigaʼi ʼa te pelepitelo pule ke ina tāʼofi ia ia, neʼe ʼita te hau ko Osiasi. Pea koteā ʼaē neʼe hoko? ʼE ʼui fēnei e te Tohi-Tapu: “Neʼe ʼasi te kilia ʼi tona laʼe . . . koteʼuhi neʼe tauteaʼi ia ia e Sehova. Pea neʼe nofo kilia te hau ko Osiasi ʼo aʼu ki te ʼaho ʼo tona mate.”—2 Fakamatala 26:19-21.
6. (a) He koʼe neʼe faigataʼa kia Saulo pea mo Osiasi tanā tali te ʼu tokoni? (b) He koʼe koa ʼe kovi ia ʼaho nei te fakafisi ki te ʼu tokoni?
6 He koʼe koa neʼe faigataʼa kia Saulo pea mo Osiasi tanā tali te ʼu tokoni? Ko te tupuʼaga tāfito neʼe ko te fialahi, he neʼe lahi fau tanā hikihiki ia nāua. Tokolahi ʼi te temi nei, ʼe lahi tonatou ʼu mamahi ʼuhi ko te taʼi aga ʼaia. Lagi ʼi tanatou manatu, kapau ʼe nātou tali te tokoni pea ʼe ko he fakamoʼoni ʼaia ʼe ʼi ai tanatou vaivaiʼaga pea ʼe fakatupu kovi ki tonatou matagafua. Kae ko te fialahi ʼe ko he vaivaiʼaga. Ko te fialahi ʼe ina fakahalaʼi te fakakaukau ʼa he tahi, pea ʼe ina uga ia ia ke fakafeagai ki te tokoni ʼaē ʼe foaki e Sehova ʼaki tana Folafola pea mo tana kautahi. Koia ʼe fai mai ai e Sehova te fakatokaga ʼaenī: “Ko te fialahi ʼe muʼa mai ia ʼi te fakaʼauha, pea ko te fia hā ʼe muʼa mai ia ʼi te higa.”—Tāʼaga Lea 16:18; Loma 12:3.
Nātou Neʼe Nātou Tali Te ʼu Tokoni
7. Koteā te ʼu puani lelei ʼe tou lava tāʼofi ʼi te faʼahiga tali ʼa Moisese ia te ʼu tokoni?
7 ʼE toe maʼu foki ʼi te Tohi-Tapu te ʼu faʼifaʼitaki ʼo he ʼu hahaʼi neʼe nātou tali te ʼu tokoni, pea ʼe feala ke tou mulimuli kiai. Ohage la ko Moisese, neʼe tokoniʼi ia ia e te tāmai ʼo tona ʼohoana ʼo ʼuhiga mo te fakaʼaluʼalu ʼo tana gāue faigataʼa, pea neʼe fakalogo ki ai ʼo ina muliʼi atu aipe te tokoni ʼaia. (Ekesote 18:13-24) Logope te tuʼulaga lahi ʼaē neʼe tuku age ki ai, kae he koʼe neʼe fakalogo ia Moisese ki te ʼu tokoni? Koteʼuhi neʼe agavaivai. “Ko Moisese neʼe lahi tokotahi tana agavaivai ʼi te ʼu tagata fuli ʼaē neʼe maʼuʼuli ʼi te fuga kele.” (Faka au 12:3) He koʼe ʼe maʼuhiga te agavaivai? ʼE ʼui e Sofonia 2:3 ʼe fakalogo kiai totatou maʼuli.
8. (a) Koteā te ʼu agahala ʼaē neʼe fai e Tavite? (b) Neʼe ina tali feafeaʼi tona fakatonutonuʼi e Natane? (c) Neʼe koteā te ʼu fua kovi ʼo tana agahala?
8 Ko te Hau ko Tavite neʼe tono mo Pati-Sepa, pea neʼe ina faigaʼi ke ina fufū tana aga ʼaia, ʼo ina fekauʼi ke matehi ia Ulia, te ʼohoana ʼo te fafine ʼaia. Neʼe fekauʼi e Sehova te polofeta ko Natane ke ʼalu ʼo fakatonutonuʼi ia Tavite, pea neʼe fakahemala, ʼo ina ʼui atu aipe: “Kua ʼau agahala kia Sehova.” (2 Samuele 12:13) Logola neʼe tali e te ʼAtua tana fakahemala, kae neʼe mole hāo mai te ʼu fua kovi ʼo tana agakovi. Neʼe tala age e Sehova kia ia, “ ʼe mole mamaʼo anai te heletā mai [tou] ʼapi,” ko tona ʼu ʼohoana ʼe foaki anai ‘ki tona tatau,’ pea ko te tama ʼaē ka tupu ʼi te tono ʼaia, “ ʼe mate moʼoni anai.”—2 Samuele 12:10, 11, 14.
9. Koteā ʼaē ʼe tonu ke tou manatuʼi mokā tokoniʼi peʼe fakatonutonuʼi tatou?
9 Neʼe ʼiloʼi e te Hau ko Tavite te ʼu tapuakina ʼe tou maʼu mokā tou fakalogo ki te ʼu tokoni fakapotopoto, pea ʼi ʼihi temi neʼe fakamālo ki te ʼAtua, ʼo ʼuhiga mo ia ʼaē neʼe ina fai age te tokoni. (1 Samuele 25:32-35) ʼE tou hage koa ko ia? Kapau koia, pea ʼe tou tokaga anai naʼa tou talanoa pea mo tou fai he ʼu meʼa ʼe tou fakahemala anai ki ʼamuli. Kae kapau ʼe tou fai he aga, ʼo tokoniʼi ai tatou peʼe fakatonutonuʼi ai tatou, tou manatuʼi ko he fakaʼiloga ʼaia ʼo te ʼofa ʼo Sehova, ʼaē ʼe loto ki totatou fiafia heʼegata.—Tāʼaga Lea 3:11, 12; 4:13.
Tou Maʼuliʼi Te ʼu Kalitate Fakaofoofo
10. Ko te kalitate fea ʼaē neʼe fakahā e Sesu ʼe ʼaoga kia nātou ʼaē ka hū anai ki te Puleʼaga?
10 Kapau ʼe tou loto ke tou felogoi lelei mo Sehova pea mo totatou ʼu tēhina Kilisitiano, ʼe tonu ke tou maʼuliʼi ʼihi kalitate. ʼI te tahi ʼaho neʼe fakamahino e Sesu he kalitate ʼi te ʼu kalitate ʼaia, ʼi tana toʼo te kiʼi tamasiʼi ʼo tuku ʼi te lotomalie ʼo tana kau tisipulo pea ina ʼui age: “Kapau ʼe mole koutou maliu ia koutou pea mo koutou liliu ohage he ʼu kihiʼi tamaliki, pea ʼe mole feala tuʼa tahi anai ke koutou hū ki te puleʼaga ʼo selo. Ko ʼaē ʼe ina fakamālalo anai ia ia ohage ko te kiʼi tamasiʼi ʼaenī, ko ia ia ʼaē ʼe lahi tokotahi ʼi te puleʼaga ʼo selo.” (Mateo 18:3, 4) Neʼe ʼaoga ki te ʼu tisipulo ʼa Sesu ke nātou maʼuliʼi te agavaivai, koteʼuhi neʼe nātou kē moʼo ʼiloʼi peʼe ko ai ʼaē ʼe lahi ake ia nātou.—Luka 22:24-27.
11. (a) ʼI muʼa ʼo ai ʼe ʼaoga ke tou fakahā ai ʼe tou agavaivai, pea koteā tona tupuʼaga? (b) Kapau ʼe tou agavaivai, ʼe tou tali feafeaʼi anai te ʼu tokoni?
11 Neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Petelo: “Ko koutou fuli, koutou kofuʼi te agavaivai, heʼe ko te ʼAtua ʼe fakafeagai ki te kau fialahi, kae ʼe ina foaki tona ʼofa makehe ki te kau agavaivai.” (1 Petelo 5:5) ʼE tou ʼiloʼi ʼe tonu ke tou agavaivai ia muʼa ʼo te ʼAtua, kae ko te vaega ʼaenī ʼe ina toe fakahā mai foki, ʼe tonu ke tou agavaivai ʼi tatatou ʼu felogoi mo totatou ʼu kaugā gāue ʼi te tui. Kapau ʼe tou agavaivai moʼoni, pea ʼe mole tou fakafisi anai ki te ʼu tokoni ʼaē ka nātou foaki mai, kae ʼe tou tali anai ke nātou akoʼi tatou.—Tāʼaga Lea 12:15.
12. (a) Koteā koa te tahi kalitate ʼe ʼalutahi mo te agavaivai? (b) He koʼe ʼe tonu ke tou tokakaga ki te ʼu fua ʼo tatatou aga ki niʼihi?
12 Ko te tahi kalitate ʼe ʼalutahi mo te agavaivai, ko te ʼofa fakamalotoloto ki te hahaʼi. Neʼe tohi fēnei e te ʼapositolo ko Paulo: “Ke tahi haga kumi, mole ko te meʼa ʼaē ʼe lelei kia kita, kae ko te meʼa ʼaē ʼe lelei ki te kāiga. . . . Koia, peʼe koutou kakai, peʼe koutou ʼiʼinu, peʼe ko he tahi age meʼa ʼe koutou fai, koutou fai ia meʼa fuli moʼo faka kolōlia ki te ʼAtua. Koutou tokakaga naʼa koutou liliu ko he ʼu meʼa fakatupu tūkia ki te kau Sutea, mo te kau Keleka, pea mo te kokelekasio ʼa te ʼAtua.” (1 Kolonito 10:24-33) Neʼe mole ʼui e Paulo ke tou fakafisi ki te ʼu meʼa fuli ʼaē ʼe tou leleiʼia, kae neʼe ina tokoniʼi tatou ke ʼaua naʼa tou fai he meʼa ʼe ina uga anai he tahi ke ina fai he meʼa ʼe tapuʼi age e tona leʼo ʼo loto.
13. Koteā te faʼifaʼitaki ʼaē ʼe tou lava ʼiloʼi ai peʼe tou māhani ʼi te fakalogo ki te ʼu tokoni ʼa te Tohi-Tapu?
13 ʼE koutou fakamuʼamuʼa koa te ʼu meʼa ʼaē ʼe lelei ki niʼihi kae mole ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe koutou loto kiai? Ko tatou fuli ʼe tonu ke tou ako te fai ʼo te aga ʼaia, pea ʼe lahi tona faʼahiga fai. Ohage la ko te ʼu mutuʼi meʼa pea mo te faʼahiga gaohi ʼo totatou ʼulu, ʼe ko he ʼu faʼahi ʼe fakalogo kia tatou takitokotahi, ʼo mulimuli ki te ʼu pelesepeto ʼa te Tohi-Tapu, ʼo ʼuhiga mo te agavaivai, pea mo te maʼa. Kae kapau ʼe koutou ʼiloʼi ko ʼihi hahaʼi, ʼe mole nātou leleiʼia takotou faʼahiga teuteu pea mo te faʼahiga gaohi ʼo tokotou ʼulu, ʼo tupu ai tanatou mole fia fakalogo ki te logo ʼo te Puleʼaga, ʼe koutou fai anai koa he ʼu fetogi? ʼE mahino ia, ʼe maʼuhiga age hakotou tokoni ki he tahi ke ina maʼu te maʼuli heʼegata, ʼi hakotou fai te ʼu meʼa ʼaē ʼe koutou leleiʼia.
14. He koʼe ʼe maʼuhiga ke tou maʼu te agavaivai pea mo te ʼofa fakamalotoloto ki te hahaʼi?
14 Neʼe tuku mai e Sesu he faʼifaʼitaki lelei ʼo ʼuhiga mo te agavaivai pea mo te ʼofa fakamalotoloto ki te hahaʼi, he neʼe ina fufulu te ʼu vaʼe ʼo tana ʼu tisipulo. (Soane 13:12-15) ʼE ʼui fēnei e te Folafola ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo ia: “Koutou taupau te manatu ʼaia neʼe ia Kilisito Sesu, logope tana maʼuli ʼi te natula ʼo te ʼAtua, neʼe mole manatu ia ke faʼao tuʼulaga, ke liliu ai ʼo tatau mo te ʼAtua. Kailoa ia, kae neʼe ina meʼa noaʼi ia ia totonu, pea mo liliu ai ko he kaugana, ʼo liliu ko te tatau ʼo te tagata. Tahi ʼaē meʼa, ʼi tana liliu leva ohage ko he tagata, neʼe ina fakamālaloʼi ia ia totonu, pea neʼe talagafua ʼo aʼu ki te mate.”—Filipe 2:5-8; Loma 15:2, 3.
ʼAua Naʼa Koutou Līaki Te Fakatonutonu ʼa Sehova
15. (a) Ko te ʼu fetogi fea ʼaē ʼe tonu ke tou fai ke leleiʼia tatou e te ʼAtua? (b) Koteā ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi e Sehova moʼo foaki mai kia tatou fuli, tana ʼu tokoni pea mo tana fakatotonu?
15 ʼUhi heʼe tou agahala fuli, ʼe tonu ke fetogi tatatou faʼahiga manatu pea mo tatatou aga, mo kapau ʼe tou fia fakahā te ʼulugaaga ʼo totatou ʼAtua. ʼE tonu ke tou kofuʼi “te ʼulugaaga foʼou.” (Kolose 3:5-14) Ko te ʼu tokoni pea mo te fakatonutonu, ʼe tokoni kia tatou ke tou ʼiloʼi te ʼu faʼahi ʼaē ʼe tonu ke tou fetogi, pea mo vakaʼi peʼe feafeaʼi te fai ʼo te ʼu fetogi ʼaia. Ko te ʼu akonaki ʼaē ʼe ʼaoga kia tatou, ʼe haʼu tāfito mai te Tohi-Tapu. (2 Timoteo 3:16, 17) ʼAki te ʼu tohi faka Tohi-Tapu pea mo te ʼu fono ʼaē ʼe fakatuʼutuʼu e te kautahi ʼa Sehova, ʼe tokoni mai ke tou maʼuliʼi te Folafola ʼa te ʼAtua. Tatau aipe peʼe kua tou logo ki te ʼu tokoni ʼaia, kae ʼe tou fakamoʼoni anai koa ʼe ʼaoga kia tatou, pea mo tou faiga ke tou fetogi?
16. Koteā te tokoni ʼaē ʼe foaki mai e Sehova kia tatou takitokotahi?
16 ʼAki tana ʼofa, ʼe tokoni mai ia Sehova ke tou fakatokatoka totatou ʼu fihifihia. Ko te lauʼi miliona hahaʼi neʼe nātou maʼu te tokoni ʼaia, ʼaki tanatou ako te Tohi-Tapu. ʼE fai tokoni te ʼu mātuʼa ki tanatou ʼu fānau pea mo fakatonutonuʼi nātou, ke feala hanatou hāo mai he aga ʼe feala ke iku ai ki he mamahi. (Tāʼaga Lea 6:20-23) ʼI te kokelekasio, ko ʼihi ʼe nātou tau kole tokoni pea mo fakalavelave ki he kau Kilisitiano kua fakapotopoto, ke feala hanatou hikihiki tanatou gāue fai faka mafola. ʼI ʼihi temi, ʼe kole tokoni he kau tagata ʼāfea ki te tahi kau tagata ʼāfea, peʼe nātou kumi tokoni ki te tahi kau minisi Kilisitiano kua māhani. Ko nātou ʼaē ʼe nātou maʼu te ʼu kalitate fakalaumālie moʼo fai te faʼahi ʼaia, ʼe nātou fakaʼaogaʼi te Tohi-Tapu moʼo tokoni kia nātou ʼaē ʼe ʼaoga ki ai, ʼo nātou fai ʼaki te agavaivai. Kapau ʼe koutou fai tokoni, koutou manatuʼi tuʼumaʼu ‘ ʼo tokaga kia koutou totonu, naʼa fakahalaʼi mo koutou.’ (Kalate 6:1, 2) Ei, ʼe ʼaoga fuli kia tatou te ʼu tokoni pea mo te fakatonutonu, ke feala hatatou atolasio ki te ʼAtua moʼoni pe e tahi ʼi te logo tahi.
Fakamanatu
• E feafeaʼi te tokoniʼi fakaʼofa ʼo tatou e Sehova, ke tou mahino ki te ʼu faʼahi ʼaē ʼe tonu ke tou fetogi?
• He koʼe ʼe faigataʼa ki te tokolahi hanatou tali te ʼu tokoni ʼaē ʼe ʼaoga? ʼE kovi koa te meʼa ʼaia?
• Koteā te ʼu kalitate fakaofoofo ʼaē ka tokoni mai kia tatou ke tou fakalogo ki te ʼu tokoni? Koteā koa te faʼifaʼitaki neʼe tuku mai e Sesu ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia?
[Paki ʼo te pasina 142]
Neʼe kilia ia Osiasi he neʼe fakafisi ki te tokoni
[Paki ʼo te pasina 142]
Neʼe fua lelei kia Moisese tana tali te tokoni ʼa Setelo