ʼE Mole Faigafua Te Fai ʼo He ʼu Tonu

ʼI TE tahi ʼaho, neʼe ʼui fēnei e te hau Falani ko Napoléon Bonaparte, ʼo te 19 sēkulō: “ ʼE ko he meʼa faigataʼa ʼaupito pea mo maʼuhiga ʼaupito te fai ʼo he ʼu tonu.” ʼE koutou fakamoʼoni anai ki te ʼu faʼahi ʼaia e lua, heʼe ʼi te agamāhani ko te hahaʼi ʼe nātou fia takitaki pe tonatou maʼuli. Pea ʼe toe mahino pe foki kia nātou, ʼe faigataʼa ʼi ʼihi temi te fai ʼo he ʼu tonu.

Tatau aipe peʼe faigafua peʼe faigataʼa, kae ʼi te ʼaho fuli ʼe tou fai te ʼu tonu. Ka tou ʼaʼala ake ʼi te uhu, ʼe tonu ke tou filifili te ʼu mutuʼi meʼa ʼaē ka tou kofuʼi, te ʼu meʼa ʼaē ka tou ʼinu kafeʼi, pea mo te tahi age ʼu meʼa ʼi te ʼaho katoa. Kae ʼe lahi te tahi ʼu tonu ʼe mole faʼa maʼuhiga, pea ʼi te agamāhani ʼe mole tou faʼa tuʼania fau kiai. ʼE tahitahiga tatatou mole mamoe koteʼuhi ʼe mole tou ʼiloʼi pe neʼe lelei pe neʼe kovi te ʼu tonu ʼaia neʼe tou fai.

Tahi ʼaē meʼa, ko ʼihi tonu ʼe maʼuhiga age. Tokolahi te kau tūpulaga ʼi te malamanei ʼe tonu ke nātou fai he ʼu fakatuʼutuʼu ʼo ʼuhiga mo te gāue ʼaē ka nātou fai. ʼE lagi nātou fai he ʼu tonu ʼo ʼuhiga mo he faʼahiga ako ʼe ʼaoga kia nātou pea mo te temi loaloaga ʼaē ka nātou fakaʼaogaʼi kiai. Peʼe nātou fai ʼi te temi nei peʼe ki muli age, tokolahi ia nātou ʼe nātou filifili anai peʼe nātou ʼohoana peʼe nātou nonofo selipatea. Kia nātou ʼaē ʼe nātou filifili ke nātou ʼohoana, ʼe tonu ke nātou fai te ʼu fehuʼi ʼaenī: ‘Kua lahi koa toku ʼu taʼu pea mo taku fakapotopoto ke ʼau ʼohoana? Ko ai te faʼahiga hoa ʼaē ʼe ʼau loto kiai, peʼe ko te faʼahiga hoa feafeaʼi ʼaē ʼe ʼaoga kia ʼau?’ ʼI te ʼu tonu fuli ʼaē ʼe tou fai ʼi totatou maʼuli, ʼe lagi maʼuhiga tāfito te filifili ʼo hotatou hoa.

ʼE ʼaoga ke fai he ʼu tonu fakapotopoto ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe maʼuhiga, koteʼuhi ʼe fakalogo tāfito totatou fīmālie ki te ʼu meʼa ʼaē ka tou fai. Lagi ko ʼihi ʼe nātou ʼui ʼe nātou popoto ʼi te fai ʼo te ʼu taʼi tonu ʼaia, pea ʼe lagi nātou fakafisi anai ki te ʼu tokoni ʼaē ka fai age. ʼE fakapotopoto koa te taʼi manatu ʼaia? Tou vakaʼi te faʼahi ʼaia.

[Haʼuʼaga ʼo te paki ʼo te pasina 3]

Napoleon: From the book The Pictorial History of the World