Tonatou Maʼuli

Logola Toku Vaivai, Kae ʼe Au Mālohi

NEʼE FAKAMATALA E LEOPOLD ENGLEITNER

Neʼe toʼo e te ofisie Nasi tana pikinini, ʼo ina hili ki toku ʼulu, pea mo fehuʼi mai: “Kua ke tali tou matehi? ʼE au fanahi anai ia koe koteʼuhi ʼe mole ke fetogi tau manatu.” Pea neʼe au tali age ki ai mo tokaga naʼa tete toku leʼo: “Ei ʼe au tali ke ke matehi au.” Neʼe kua au teuteu ki te meʼa ʼaē ka hoko kiā au, mo moeʼi ʼoku mata, pea mo au fakatalitali ki tana fanahi au, kae neʼe mole hoko he meʼa. “Kua ʼiloga lelei tou vale ʼi tau tali tou matehi!” ko tana kalaga mai ʼaia mo toʼo kehe tana fana ʼi toku niania. Koteā ʼaē neʼe hoko mai kiā au ʼi te ʼaluʼaga fakamataku ʼaenī?

NEʼE au tupu ʼi te ʼaho 23 ʼo Sūlio 1905, ʼi te kolo ko Aigen-Voglhub, ʼi te ʼu Moʼuga ʼo Otilisia. Ko taku tāmai neʼe gāue ʼi te tuʼusi ʼakau pea ko taku faʼē neʼe ko te ʼofafine ʼo te tagata gāue kele, pea neʼe ko au tana tama muʼa. Ko taku ʼu mātuʼa neʼe ko te ʼu hahaʼi māsisiva kae neʼe nā gāue kinakina. ʼI taku kei veliveli neʼe mātou nonofo ʼi Bad Ischl, ʼe ōvi ki Salzbourg, ʼe ʼi ai te ʼu vai matalelei pea mo te ʼu moʼuga ʼe ʼaele lelei.

ʼI taku kei veliveli, neʼe au tau fakakaukauʼi te ʼu meʼa heʼe faitotonu ʼo te maʼuli, mole ʼuhi pe he neʼe maʼuli masiva toku famili, kae neʼe toe tupu foki ko taku tupu ake ʼe au tuʼa piko. Neʼe teitei pe ke mole au faʼa tuʼu tonu ʼi toku mamahi tuʼa ʼuhi ko taku mahaki ʼaia ʼi toku hui tuʼa tofu. ʼI te faleako neʼe mole au kau ki te ʼu faigaoʼi pea neʼe vāʼi au e toku ʼu kaugā ako.

ʼI te fakaʼosi ʼo te ʼUluaki Tau Faka Malamanei, neʼe ko toku taʼu 14 pe ʼaia, pea neʼe au fakatotonu ke au kumi haku gāue ke mole au toe maʼuli masiva. Neʼe tuʼa lahi taku pakupaku, pea neʼe kua au vaivai ʼi te ʼu fiva kovi ʼuhi ko te Mahaki ʼaē ko te ihupeʼe faka Sepania, ʼaē neʼe mamate ai te toko miliona hahaʼi. Neʼe tau ʼui mai e te kau gāue kele ki taku kumi gāue: “ ʼE mole he gāue maʼa he tahi ʼe vaivai ohage ko koe!” Kae neʼe ʼi ai te tagata gāue kele agalelei neʼe ina fakagāueʼi au.

Neʼe Au Ōfo ʼi Taku Ako ʼo ʼUhiga Mo Te ʼOfa ʼo Te ʼAtua

Logola ko taku faʼē neʼe tauhi lotu lelei ʼi te Lotu Katolika, kae neʼe tahitahiga taku ʼalu ki te ʼēkelesia, tāfito la heʼe ko taku tāmai neʼe mole faʼa tauhi mālohi ki te lotu. Kae kiā au, neʼe mole au faʼa tali te tauhi ki te ʼu fakatātā, ʼaē neʼe lahi tona fai ʼi te Lotu Katolika.

ʼI te tahi ʼaho ʼo te māhina ʼo ʼOketopeli 1931, neʼe kole mai e toku kaumeʼa ke mā kaugā ʼolo ki te fono faka lotu ʼe fai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼaē neʼe fakahigoaʼi ʼi te temi ʼaia ko te kau Ako ʼo Te Tohi-Tapu. ʼI te fono ʼaia, neʼe au maʼu ai te ʼu tali ki te ʼu fehuʼi maʼuhiga, ohage la: Peʼe leleʼia e te ʼAtua te tauhi ki te ʼu fakatātā? (Ekesote 20:​4, 5) Peʼe ʼi ai he ʼifeli afi? (Tagata Tānaki 9:5) ʼE fakatuʼuake anai koa te kau mate?​—Soane 5:28, 29.

Ko te meʼa ʼaē neʼe au ōfo tāfito ai, ko te mole leleiʼia e te ʼAtua ia te ʼu tau ʼa te tagata ʼaē ʼe lahi ai te ligitoto, tatau aipe peʼe nātou lau ʼe nātou tau ʼi Tona huafa. Neʼe au akoʼi ai “ko te Atua e ko Ofa,” pea ʼe ʼi ai tona huafa lahi, ko Sehova. (1 Soane 4:8; Pesalemo 83:18) Neʼe au punamaʼuli ʼi taku logo ʼaē ʼe faka fealagia anai e te Puleʼaga ʼo Sehova ki te hahaʼi, ke nātou māʼuʼuli fiafia pea mo heʼegata ʼi te kele, ʼaē ka liliu anai ko he palatiso kātoa. Neʼe au toe ako ai foki, ʼe ʼi ai te ʼu hahaʼi heʼe haohaoa ʼe nātou maʼu te ʼamanaki taulekaleka ʼaē ko te kau maʼu tofiʼa mo Sesu ki te Puleʼaga ʼo Te ʼAtua ʼi selo. Neʼe au fia fai te ʼu meʼa fuli ʼaē ʼe au lavaʼi maʼa te Puleʼaga ʼaia. Koia ʼi te māhina ʼo Maio 1932, neʼe au papitema ʼo au liliu ai ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe maʼua ke kita maʼu he lototoʼa moʼo fai ia te faʼahi ʼaia, koteʼuhi neʼe mole tali he fetogi lotu ʼi Otilisia, ʼaē neʼe teitei Lotu Katolika kātoa te fenua.

Toku Fehiʼaʼinaʼi Pea Mo Te ʼu Fakafeagai

Neʼe punamaʼuli taku ʼu mātuʼa ʼi taku mavae ʼi te Lotu Katolika, pea neʼe foimo tala atu aipe e te pātele ia te logo ʼaia ʼi te laupapa faiakonaki. Neʼe fakahā mai e toku ʼu vāhaʼa fale tanatou fēhihiʼa kiā au ʼo nātou tā ʼanuʼanu ʼi ʼoku muʼa. Kae neʼe kua au fakatotonu ke au kau ki te kau fai faka mafola temi kātoa, pea neʼe au kamata gāue pionie ʼi te māhina ʼo Sānualio 1934.

Neʼe tuputupu mālohi te ʼaluʼaga faka politike ʼaki te mālohi mai ʼo te faʼahi politike Nasi ʼi tomatou nofoʼaga. ʼI taku kamata pionie ʼi te kolo ʼo Enns, ʼaē ʼe tuʼu ʼi te potu fenua ʼo Styrie, neʼe kumi tuʼumaʼu au e te kau polisi, pea ‘neʼe au fakaʼeteʼete ohage he gata.’ (Mateo 10:16) Mai te 1934 ki te 1938, neʼe fakatagaʼi tuʼumaʼu au. Logola neʼe mole haku gāue, kae neʼe mole tali ke lī mai haku falā ʼi taku mole gāue, pea neʼe tuʼa lahi toku fakatūʼā ke au pilisoni lolotoga he ʼu kiʼi temi, pea tuʼa fā neʼe faka pilisoniʼi au ki he ʼu temi loaloaga atu, ʼuhi pe ko taku gāue fai faka mafola.

Neʼe Hūfi Ia Otilisia e Te Kau Solia ʼa Itilele

ʼI te māhina ʼo Malesio 1938, neʼe hūfi ia Otilisia e te kau solia ʼa Itilele. Hili te ʼu kiʼi ʼaho kiai, neʼe puke te toko 90 000 tupu hahaʼi​—ko te 2 ʼi te teau ʼo te hahaʼi lalahi​—ʼo ʼave ki te ʼu fale pilisoni pea mo te ʼu lotoʼā fakamamahi, he neʼe tukugakoviʼi nātou ʼe nātou fakafeagai ki te puleʼaga Nasi. Neʼe kua nofo teuteu te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ki te meʼa ʼaia kua hoko. ʼI te temi vela ʼo te 1937, tokolahi ʼo nātou ʼo te kokelekasio ʼaē neʼe au kamata ai neʼe nātou ʼolo lelue ki Prague ia kilometa e 350, ke nātou kau ki te fakatahi faka malamanei neʼe fai ai. ʼI te fakatahi ʼaia, neʼe nātou logo ai ki te ʼu aga fakamataku ʼaē neʼe fakahoko ki ʼotatou tēhina ʼi Siamani. Ko te meʼa ʼaia ka hoko kiā mātou ʼi Otilisia.

ʼI te ʼaho pe ʼaē neʼe hū ai te kau solia ʼa Itilele ki Otilisia, neʼe fai fakafūfū ai te ʼu fono pea mo te gāue fai faka mafola ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Logola te ʼaumai ʼo te ʼu tohi faka Tohi-Tapu mai te tuʼakoi ʼo Suisi, kae neʼe mole feʼauga te ʼu tohi maʼa te ʼu tēhina fuli. Koia neʼe tā fakafūfū ai te tohi e te kau Kilisitiano ʼi Vienne. Neʼe au tau fetuku tohi ai ki te kau Fakamoʼoni.

ʼI Te Lotoʼā Fakamamahi

ʼI te ʼaho 4 ʼo ʼApelili 1939, ko au mo te tēhina e tahi mo te ʼu tuagaʼane e toko lua neʼe puke mātou e te Gestapo kae mātou lolotoga fakahoko te ʼAho Fakamanatu ʼo te mate ʼa Kilisito ʼi Bad Ischl. Neʼe ʼave motokā au ki te fale polisi ʼi Linz. Neʼe ko taku hoki heka motokā ʼaia, kae neʼe mole au fiafia he neʼe au tuʼania ʼaupito. ʼI Linz, neʼe gaohi koviʼi au ʼi toku fakafehufehuʼi, kae neʼe mole au lītuʼa ki taku tui. Hili te ʼu māhina e nima, neʼe ʼave au ki te tuʼi fakamāu ʼi te Otilisia Māʼoluga (ʼi te Haute-Autriche). Fokifā pe, kua tukugakoviʼi au ki te ʼu faʼahiga meʼa kovi neʼe lau neʼe au fai; pea neʼe mole gata ai toku ʼu mamahi. ʼI te temi ʼaia, ko nātou toko tolu ʼaē, neʼe ʼave ki te ʼu lotoʼā fakamamahi pea neʼe mamate agatonu ai.

Neʼe tāʼofi au ʼo aʼu ki te ʼaho 5 ʼo ʼOketopeli 1939, pea neʼe fakatokaga mai ʼe ʼave anai au ki te lotoʼā fakamamahi ʼo Buchenwald ʼi Siamani. Neʼe fakatalitali mai te saliote afi neʼe tāʼofi kehe maʼa mātou kau pilisoni ʼi te taulaga saliote afi ʼo Linz. Neʼe ʼi ai te ʼu kogafale taki toko lua ʼi te ʼu motokā ʼo te saliote afi. Ko te tagata ʼaē neʼe kogafale tahi mo au neʼe ko Heinrich Gleissner, te kovana ʼāfea ʼo te Otilisia Māʼoluga.

Ko au mo Heinrich Gleissner neʼe mā kamata tamā fai palalau lelei. Neʼe ina tokagaʼi te ʼaluʼaga fakaʼofaʼofa neʼe hoko kiā au, pea neʼe punamaʼuli ʼi tona temi pule ʼi tana sio ki te ʼu fihifihia hoholo ʼaē neʼe tau mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi tona nofoʼaga. ʼAki he loto fakahemala, neʼe ina ʼui fēnei mai: “Engleitner, ʼe mole au lava fetogi te hala ʼaē kua hoko, kae ʼe au fia fakalelei atu. ʼE hā mai kiā au ko te puleʼaga neʼe hala tana ʼu faifakamāu. Kapau leva ʼe au lava tokoni atu ʼi he faʼahiga ʼaluʼaga pe, ʼe au fakahoko anai.” Neʼe mā toe felāveʼi ʼi te hili ʼo te tau. Neʼe tokoni mai ke au maʼu te lētelete maʼa nātou neʼe gaohi koviʼi e te kau Nasi.

“ ʼE Au Fanahi Anai Ia Koe”

ʼI te ʼaho 9 ʼo ʼOketopeli 1939, neʼe au tau ki te lotoʼā fakamamahi ʼo Buchenwald. Neʼe foimo fakahā atu aipe ki te tagata leʼo ʼo te hūʼaga ʼo te fale pilisoni, ʼe ʼi ai te Fakamoʼoni ʼi te kau pilisoni foʼou, pea neʼe ina leʼoleʼo tāfito kiā au. Neʼe ina tā mālohi au. Hili ʼaia, ʼi tana mahino ʼaē ʼe mole līaki anai taku tui, neʼe ina ʼui fēnei mai: “Engleitner, ʼe au fanahi anai ia koe. Kae ʼi muʼa ʼo taku fai te faʼahi ʼaia, ʼe au tuku muʼa koe ke ke fai hau tohi moʼo tauʼinē ki tau ʼu mātuʼa.” Neʼe au fakakaukauʼi te ʼu palalau fakaloto mālohi ka au tohi ki ʼaku mātuʼa, kae neʼe faigataʼa haku faitohi, heʼe ʼi te temi fuli pe ʼaē neʼe au fia faitohi ai, neʼe ina tāʼi toku tuliʼi nima mataʼu. Neʼe ina manukiʼi au ʼo ina ʼui fēnei: “Sio ki te vale! ʼE mole pe la faʼa faitohi totonu. Kae ʼe mole tāʼofi ai tana lau te Tohi-Tapu!”

Neʼe toʼo e te tagata leʼo tana pikinini, ʼo ina hili ki toku ʼulu, pea ina fai ke au ʼui ʼe ina kamosi te fana, ohage ko taku fakamatala ʼi te kamataʼaga. Hili ʼaia pea neʼe ina ʼave fakakinau au ki te kiʼi kogafale, ʼe hahaʼi ai. Neʼe au tuʼu ʼi te pō kātoa ʼaia. Kae neʼe mole au mamoe, koteʼuhi neʼe mamahi toku sino kātoa. Ko nātou ʼaē neʼe pilisoni tahi mo au, neʼe mole nātou fai mai he ʼu palalau fakaloto fīmālie, kae neʼe nātou ʼui mai: “ ʼE mole ʼi ai he ʼuhiga ʼo tau mate ki te taʼi lotu vale feiā!” Ko Gleissner neʼe nofo ʼi te tahi kogafale ʼe pipiki mai ki toku kogafale. Neʼe logo ki te meʼa ʼaē neʼe hoko kiā au pea mo ina ʼui fēnei: “Kua toe hoko te fakatagaʼi ʼo te kau Kilisitiano!”

ʼI te temi vela ʼo te 1940, neʼe fakatotonu ki te kau pilisoni fuli ke nātou gāue ʼi te kalie ʼi te ʼAhotapu, kae neʼe māhani neʼe mātou mālōlō ʼi te ʼu ʼAhotapu. Neʼe fai te fakatuʼutuʼu ʼaia moʼo tauteaʼi ia te ʼu agakovi ʼa te kau pilisoni. Neʼe fakatotonu mai ke mātou fetuku ki te nofoʼaga ia he ʼu maka lalahi mai te kalie. Ko te ʼu tagata pilisoni e toko lua neʼe nā hili te foʼi maka ki toku tuʼa, pea neʼe au meihiʼi toka pe ʼi tona mamafa. Kae fokifā kua hāofaki au e Arthur Rödl (te pule ʼo te lotoʼā fakamamahi) ʼaē neʼe aga fakamatakutaku. ʼI tana sio mai ki taku ogosia ʼi taku ʼamo te foʼi maka, neʼe ina ʼui fēnei mai: “ ʼE mole ke aʼu anai ki te nofoʼaga mo te foʼi maka ʼaenā e ke ʼamo ʼi tou tuʼa! Peʼehi ki lalo!” Neʼe au tali lelei te fakatotonu ʼaia. Pea neʼe ina tuhiʼi mai te tahi foʼi maka ʼe veliveli age, mo ʼui mai: “Toʼo ʼaē, pea ʼalu mo ia ki te nofoʼaga. ʼE maʼamaʼa age maʼa koe!” Pea hili ʼaia, pea maliu ki tomatou pule ʼo fakatotonu age: “Fakaliliu te kau Ako ʼo Te Tohi-Tapu ki tonatou ʼu kogafale. Kua feʼauga tanatou gāue ʼi te ʼaho nei!”

ʼI te ʼosi ʼo he ʼaho gāue, neʼe au fiafia tuʼumaʼu ʼi taku fakatahi mo toku famili fakalaumālie. Neʼe mātou fai te ʼu fakatuʼutuʼu ki te vaevae ʼo te meʼa kai fakalaumālie. Neʼe tohi e te tēhina te vaega faka Tohi-Tapu ki te moʼi pepa pea ina fakatoʼo ki ʼihi tēhina. Neʼe ʼaumai fakafūfū te Tohi-Tapu ki te nofoʼaga, pea neʼe vete ʼo vaevae tona ʼu kiʼi tohi takitahi. Lolotoga te ʼu māhina e tolu, neʼe au nofo mo te tohi ʼo Sopo, pea neʼe au fufū ʼi ʼoku taga vaʼe. Neʼe tokoni mai te fakamatala ʼo Sopo ke au nofo agatonu.

ʼI te ʼaho 7 ʼo Malesio 1941, neʼe au kau ki te kau pilisoni tokolahi neʼe hiki ki te lotoʼā fakamamahi ʼo Niederhagen. Neʼe faka lēsili kovi toku ʼaluʼaga ʼi te ʼaho fuli pe. ʼI te tahi ʼaho, neʼe fakatotonu mai kiā au mo te ʼu tēhina e toko lua ke mātou fafaʼo te ʼu meʼa gāue ki te ʼu kēsi. Hili ʼaia, neʼe mātou liliu fakatahi mo te te tahi ʼu hahaʼi pilisoni ki te ʼu nofoʼaga. Neʼe tokagaʼi e te tahi tagata solia taku haʼele mio. Neʼe ʼita kovi ai ʼo ina ʼakahi fakapunamaʼuli mai muli, ʼo au lavea kovi ai. Neʼe au mamahi ʼaupito, kae logola te mamahi ʼaia kae neʼe au ʼalu ʼo gāue ʼi te ʼaho ake.

Ko He Faka ʼĀteaina Fakapunamaʼuli

ʼI te māhina ʼo ʼApelili 1943, neʼe fakamavae fuli ia nātou ʼaē neʼe nonofo ʼi te nofoʼaga ʼo Niederhagen. Hili ʼaia, neʼe ʼave au ki te lotoʼā ki te mate ʼi Ravensbrück. Pea ʼi te māhina ʼo Sūnio 1943, neʼe fakatoʼo mai te faigamālie ke au mavae mai te lotoʼā fakamamahi. Neʼe mole fakalogo taku mavae mai ai ki haku fakafisi ki taku tui. Neʼe tonu pe ke au ʼio ke au gāue kele fakakinau ʼo aʼu ki taku mate. Neʼe au tali te gāue ʼaia ke feala haku mavae mai te ʼu meʼa fakalialia ʼo te nofoʼaga. Neʼe au ʼalu ki te fale tōketā ke sivi au. Neʼe punamaʼuli te tōketā ʼi tana sio mai kiā au. Neʼe kalaga fēnei mai: “Ko koe ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova!,” pea neʼe au tali age: “Ei!” “ ʼE mole au ʼiloʼi pe koʼe ʼe tonu ke fakagafua ke ke mavae ʼi henī. Kae ʼi te tahi faʼahi, ʼe lagi fakafimālie hou faka ʼāteaina heʼe kua ke fakaʼofaʼofa.”

Neʼe moʼoni tana ʼu palalau, he neʼe kua fakaʼofaʼofa ʼosi toku sino. Neʼe kua kai toku kili e te ʼu kutu, pea neʼe kua tuli toku tahi taliga ʼuhi ko toku tā, pea neʼe lahi toku ʼu papala. Neʼe kua au kilo 28 pe ʼi te hili ʼo te ʼu māhina e 46 ʼo toku pilisoniʼi, mo toku pakupaku pea mo taku gāue fakakinau. ʼI toku kua fakaʼofaʼofa, neʼe faka ʼāteaina au mai Ravensbrück ʼi te ʼaho 15 ʼo Sūlio 1943.

Neʼe au toe liliu ʼi te saliote afi ki toku kolo, kae mole ʼi ai he tahi moʼoku leʼoleʼohi, pea neʼe au ʼalu ki te pilo ʼa te Gestapo ʼi Linz. Neʼe fakatoʼo mai e te ofisie ʼo te Gestapo taku pepa fakamoʼoni ʼo toku ʼāteaina pea mo fakatokaga mai: “ ʼAua naʼa ke faihala, ʼo ke manatu neʼe mātou faka ʼāteaina ia koe ke ke toe hoko atu tau gāue fakafūfū! Kole ki te ʼAtua ke tokoni atu naʼa mātou maʼutokā koe ʼe ke fai faka mafola.”

Kua au toe liliu mai kiō ʼoku! Neʼe mole fetogi he meʼa ʼo toku kogafale e taku faʼē talu toku pilisoniʼi ʼi te ʼaho 4 ʼo ʼApelili 1939. Māʼia mo taku Tohi-Tapu neʼe tuku ava ʼi te laupapa ʼe ōvi ki toku palepale! Neʼe au tō tuʼutuli ʼo fai taku kole fakafetaʼi.

Mole tuai pea neʼe fakatotonu mai ke au gāue ʼi te fale gāue kele ʼe tuʼu ʼi te moʼuga. Ko te tagata ʼaē ʼoʼona te fale gāue, neʼe ko toku kaumeʼa ʼi taku kei veliveli, pea neʼe ina foaki mai toku kiʼi totogi ʼo taku gāue, logola neʼe mole maʼua ke ina fai. ʼI muʼa ʼo te tau, neʼe fakagafua mai e toku kaumeʼa ʼaia ke au fufū taku ʼu tohi faka Tohi-Tapu ʼi tona fale gāue. Neʼe au fiafia ʼi taku fakaʼaogaʼi lelei te ʼu tohi ʼaia ke au toe mālohi ʼi te faʼahi fakalaumālie. Neʼe kua kātoa fuli pe te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga kiā au, pea neʼe kua au fakatotonu ke au faʼa kātaki ʼo gāue ʼi te fale gāue ʼaia, ʼo aʼu ki te fakaʼosi ʼo te tau.

Neʼe Au Nono ʼi Te ʼu Moʼuga

Kae neʼe nounou te ʼu ʼaho fīmālie ʼo taku ʼāteaina. ʼI te vaelua ʼo te māhina ʼo ʼAukusitō 1943, neʼe fakatotonu mai ke au ʼalu ʼo vakai mahaki ʼi te tōketā ʼo te solia. ʼI tana ʼuluaki sivi au, neʼe ina ʼui ʼe mole feala ke au hū solia ʼuhi ko te kovi ʼo toku tuʼa. Kae hili te vāhaʼa e tahi, neʼe fetogi taku ʼu pepa mahaki e te tōketā pe ʼaia, ʼo ina tohi fēnei: “ ʼE lava kau ki te tau ʼi te ʼu ʼatu muʼa.” Neʼe mole nātou maʼu au lolotoga te kiʼi temi, kae neʼe nātou maʼu leva au ʼi te ʼaho 17 ʼo ʼApelili 1945, ʼi muʼa ʼo te ʼosi ʼo te tau. Neʼe nātou fakahū au ke au kau ʼi te ʼu ʼatu muʼa ʼo te tau.

ʼAki haku kiʼi meʼa kai mo haku ʼu mutuʼi meʼa pea mo te Tohi-Tapu, neʼe au hola ki te ʼu moʼuga. ʼI te kamata, neʼe au lava moe ʼi tuʼa, kae neʼe fakahaʼu leva ʼo tuʼu kovi, pea neʼe tō te nive ʼo satimeta 50 tona mātolu. Neʼe kua au afuhia. Neʼe au aʼu ki te nofoʼaga ʼi te moʼuga ʼe meta 1 200 tona māʼoluga. ʼI taku tete ʼi toku mokosia, neʼe au tafu te ʼafi, ʼo fakamāmāfana ai, pea mo fakamoamoa ai mo toku ʼu mutuʼi meʼa. ʼI taku kua gaʼegaʼe, neʼe au maʼumoea ʼi toku hekaʼaga ʼaē neʼe fakatuʼu ʼi te muʼa afi. Mole tuai, pea neʼe au ʼoho fakapunamaʼuli ake ʼi taku moe he neʼe au logoʼi toku mamahi kovi. Neʼe kua vela ʼoku mutuʼi meʼa! Neʼe au toka ifo ki lalo ʼo makafulifuli moʼo matehi te ʼu vela ʼo toku ʼu mutuʼi meʼa. Neʼe lahi te ʼu fefulafulani vai ʼi toku tuʼa.

Logola taku tuʼania ʼaē naʼa puke au, kae neʼe au hifo ki te fale gāue ʼaē neʼe au gāue ai ʼi muʼa ʼo te mafoa ʼo te ʼaho, kae ʼi te lahi fau ʼo te mataku ʼo te ʼohoana ʼo toku kaumeʼa, neʼe ina kapu au ʼo ina ʼui mai ʼe lolotoga kumi au. Koia neʼe au ʼalu ai ki te ʼapi ʼo taku ʼu mātuʼa. ʼI te kamata neʼe mole nā fia fakahū au, kae neʼe nā tuku au ke au moe ʼi te fale ʼaē ʼe tānaki ai te vao moʼo fāgai manu, pea neʼe faitoʼo taku ʼu mataʼi lavea e taku faʼē. Hili te ʼu ʼaho e lua, ʼi te lahi ʼo te tuʼania ʼo taku ʼu mātuʼa neʼe au fakafuafua ʼe lelei age ke au toe liliu ʼo nono ʼi te ʼu moʼuga.

ʼI te ʼaho 5 ʼo Maio 1945, neʼe au ala ake ʼi te logoaʼa mālohi. Neʼe au sio ki te ʼu vakalele ʼa te kau Amelika pea mo te kau Pilitania. ʼI te temi ʼaia, neʼe au mahino ai kua tō te puleʼaga ʼo Itilele! Neʼe fakamālohiʼi au e te laumālie ʼo Sehova ke au kātakiʼi te ʼu mamahi lahi. Neʼe hoko moʼoni kiā au te ʼu palalau iā Pesalemo 55:22, ʼaē neʼe nātou fakaloto fīmālie lahi au ʼi te kamataʼaga ʼo toku ʼu ʼahiʼahi. Neʼe au ‘tuku taku kavega kiā Sehova,’ pea logola taku vaivai, kae neʼe lagolago mai ke au haʼele ʼi “te malaʼe ʼo te fakapōʼuli.”​—Pesalemo 23:⁠4.

‘ ʼE Kātoa Te Gāue ʼo Te Māfimāfi ʼo Sehova ʼi Te Vaivai’

ʼI te hili ʼo te tau, neʼe toe fakahaʼuhaʼu māmālie te maʼuli ki te māhani. ʼI te kamata, neʼe au gāue fuli kele ʼi te fale gāue kele ʼo toku kaumeʼa. Neʼe hoki hū te solia Amelika ki te fenua ʼi te māhina ʼo ʼApelili ʼo te 1946, pea neʼe au ʼāteaina leva mai toku maʼua gāue kele fakakinau ʼaē neʼe tonu ke au fai ʼo aʼu ki toku mate.

ʼI te hili ʼo te tau, neʼe kamata fakatuʼutuʼu e te ʼu tēhina ʼi Bad Ischl mo te tisitilike ʼe ōvi mai ke fai hoholo te ʼu fono. Neʼe nātou toe kamata fai faka mafola. Neʼe au maʼu taku gāue leʼo pōʼuli ʼi te fale gāue, pea neʼe au lava hoko atu ai taku gāue pionie. Ki muli age, neʼe au ʼalu ʼo nofo ʼi te koga meʼa ko St. Wolfgang, pea ʼi te 1949, neʼe au ʼohoana mo Theresia Kurz, neʼe kua ʼi ai tana taʼahine ʼi tona ʼuluaki ʼohoana. Neʼe mātou māʼuʼuli fakatahi lolotoga te ʼu taʼu e 32, ʼo aʼu ki te mate ʼo toku ʼohoana ʼi te taʼu 1981. Neʼe au taupau ia ia lolotoga taʼu e fitu.

ʼI te hili ʼo te mate ʼa Theresia, neʼe au toe hoko atu taku gāue pionie, ʼaē neʼe tokoni mai ke au tali te mamahi ʼo te mate ʼo toku ʼohoana. ʼE au gāue pionie nei pea mo tagata ʼāfea ʼi taku kokelekasio ʼi Bad Ischl. ʼE au feʼaluʼaki ʼi te hekaʼaga toho, koia ʼe au nofo maʼu ai ʼi te malaʼe ʼi Bad Ischl peʼe ʼi toku muʼa ʼapi, ʼo tufa te ʼu tohi faka Tohi-Tapu pea mo au fai palalau mo te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼamanaki ʼo te Puleʼaga. ʼE au fiafia ʼaupito ʼi te ʼu fai palalau lelei ʼaē ʼe fai ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu.

Ka au fakakaukau ki te temi kua hili, ʼe au fakamoʼoni neʼe mole au ʼita ʼi te ʼu mamahi ʼaē neʼe au kātakiʼi. ʼE moʼoni ʼi ʼihi temi neʼe au lotomamahi ʼuhi ko te ʼu ʼahiʼahi. Kae ʼaki taku ʼu felogoi lelei mo Sehova ʼAtua neʼe feala haku kātakiʼi te ʼu temi mamahi ʼaia. Neʼe toe hoko moʼoni pe kiā au te tokoni ʼa te ʼAliki ʼaē kiā Paulo, “e katoa te gaue o toku mafimafi i te vaivai.” ʼI te temi nei kua au teitei taʼu 100, ʼe au manatu tahi mo te ʼapositolo ko Paulo ʼi tana ʼui ʼaē: “E au fiafia i te u vaivai, i te u vaivaiga, i te u faigataa, i te u fakataga mo te u tuutamaki o uhiga mo Kilisito! Koteuhi e hoki au malohi moka e hoki au vaivai.”​—2 Kolonito 12:​9, 10.

[Paki ʼo te pasina 25]

Toku puke e te ‘Gestapo’ ʼi te māhina ʼo ʼApelili 1939

Te pepa ʼo te ‘Gestapo’ mo toku ʼu tukugakoviʼi, ʼi te māhina ʼo Maio 1939

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Both images: Privatarchiv; B. Rammerstorfer

[Paki ʼo te pasina 26]

Neʼe au nono ʼi te ʼu moʼuga ʼaē ʼe ōvi mai ki tomatou ʼapi

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 23]

Foto Hofer, Bad Ischl, Austria