E Feafeaʼi Koa Te Fakamālohiʼi ʼo Te ʼu Noʼo ʼo Te ʼOhoana
“ ʼE GAFUA koa ki he tagata ke mavete mo tona ʼohoana ʼi he faʼahiga meʼa pe?” neʼe ko te fehuʼi ʼa te kau Faliseo ʼi tanatou fia fakahalaʼi te Tagata Faiako Lahi ko Sesu Kilisito. Neʼe ina tali age kia nātou ʼo mulimuli aipe ki te ʼuluaki fakanofo ʼohoana pea neʼe ina tuku te fakatuʼutuʼu ki te faʼahi ʼaia, ʼo fēnei: “Ko te meʼa ʼaē neʼe fakatahiʼi e te ʼAtua ʼi te ʼakau toho pe ʼaē e tahi, ke ʼaua naʼa veteki e te tagata!”
Neʼe fakahā age e te kau Faliseo ko Moisese neʼe ina fai te ʼu fakatuʼutuʼu ki te mavete ʼaki te fakatotonu ke fai “he tohi fakamavae”. Neʼe tali age e Sesu kia nātou, ʼo fēnei: “ ʼUhi ko te fefeka ʼo tokotou loto, neʼe tuku e Moisese kia koutou te fakagafua ke koutou mavete mo ʼokotou ʼohoana, kae ʼi te kamataʼaga neʼe mole feiā. ʼE ʼau tala atu kia koutou ko ʼaē ʼe mavete mo tona ʼohoana, gata pe mokā ʼe tupu mai he folonikasio, pea toe ʼohoana ia mo he tahi fafine, ʼe tono ia.” — Mateo 19:3-9.
ʼI tona kamata, ko te ʼohoana neʼe tonu ko he noʼo ʼe tuʼumaʼu. Māʼiape la mo te mate neʼe mole feala ke ina fakamavete te ʼuluaki taumatuʼa, koteʼuhi neʼe fakatupu nāua ko he ʼu hahaʼi haohaoa ʼaki te fakatuʼutuʼu ʼaē ki te maʼuli heʼegata. Kae, neʼe nā agahala. Ko tanā agahala ʼaē neʼe maumau ai te nofo ʼohoana. Ko te fili ʼaē ko te mate neʼe ina kamata fakamavete te ʼu taumatuʼa. Ko te ʼAtua ʼe sio ki te mate ohage ko he fakaʼosi ʼaia ʼo te ʼohoana, ohage ko tatatou lau ʼi te Tohi-Tapu, ʼo fēnei: “ ʼE nonoʼo fualoa he fafine mo kapau ʼe kei maʼuli tona ʼohoana. Kae kapau ʼe mate tona ʼohoana, kua ʼāteaina ia ke ʼohoana mo he tahi ʼe loto ki ai, ʼi te ʼAliki pe.” (1 Kolonito 7:39). Ko te meʼa ʼaia ʼe kehekehe ʼosi ia mo te ʼu faʼahiga manatu faka lotu ohage la ko te satī, ʼaē ko te fafine ʼi te temi mate ʼo tona ʼohoana neʼe tui moʼoni ia peʼe neʼe fakalotoʼi ke ina tutu pe ia ia totonu ʼuhi ko te akonaki ʼaē ko te noʼo ʼo te ʼohoana ʼe hoko atu pe ia mokā kua ʼosi hili ki te mate.
Ko te fakatuʼutuʼu ʼo te Lao ʼa Moisese
ʼI te temi ʼaē neʼe foaki ai te Lao ʼa Moisese, ko te ʼu vāhaʼa faka taumatuʼa neʼe tōtō ia, ʼo liu fai ai e Sehova ʼuhi ko te loto fefeka ʼo te kau Iselaele, ke fai te fakatuʼutuʼu ʼo ʼuhiga mo te mavete (Teutalonome 24:1). Neʼe mole ko te finegalo ʼo te ʼAtua ke fakaʼaogaʼi kovi e te kau Iselaele te lao ʼaia, ke nātou mavete mo ʼonatou ʼu hoa ʼuhi pe ʼi he ʼu hāla noa, heʼe mahino mai tana fakatotonu neʼe tonu ke nātou ʼoʼofa ki ʼonatou tatau ohage pe kia nātou totonu (Levitike 19:18). Tatau aipe mo te fai ʼo he tohi fakamavae neʼe fakaʼaogaʼi ohage ko he meʼa moʼo tāʼofi te faʼahi ʼaia koteʼuhi ko te fakatuʼutuʼu ʼaē ke tohi he fakamoʼoni, ko te tagata ʼaē ʼe loto ke mavete, ʼe tonu ke felogoi mo te ʼu tagata ʼe māmāhani mo te faʼahi ʼaia, ʼaē ka nātou faiga anai ʼo fai he puleʼaki ki he fakatokatoka. Ko te ʼAtua neʼe mole ina foaki te lao ʼaia moʼo fakatuʼu he faʼahiga fakagafua ke mavete mo he fafine “ ʼi he faʼahiga meʼa pe?” — Mateo 19:3.
Kae, ko te kau Iselaele neʼe nātou fakapōʼuli ki te manatu ʼo te lao pea neʼe nātou faka ʼuhigaʼi te fakatuʼutuʼu ʼaia ke nātou mavete ʼi he ʼu faʼahiga meʼa pe ʼe maui lelei kia nātou. ʼI te nima sēkulō ʼo totatou temi, neʼe nātou kākāʼi ʼonatou ʼu hoa ʼo tonatou temi tūpulaga, ʼo nātou mavete ai ʼi he ʼu faʼahiga meʼa pe. Neʼe ʼui age fakalelei e Sehova kia nātou ʼe fehiʼa ki te mavete (Malakia 2:14-16). Neʼe ko te aga ʼaia ʼaē neʼe haga ia Sesu ʼo faka lākahalaʼi te mavete ohage ko tona fai e te kau Iselaele ʼi tona temi.
Ko te fakagafua pe e tahi ki te mavete
Kae ko Sesu neʼe talanoa ki te tupuʼaga e tahi ʼo ʼuhiga mo te mavete: ko te folonikasio (Mateo 5:31, 32; 19:8, 9). Ko te kupu ʼaenī neʼe fakaliliu ko te “folonikasio” ʼe fakapipiki ki te ʼu faʼahiga aga fuli heʼeʼaoga ʼo te ʼu felāveʼi fakasino ʼi tuʼa atu ʼo te nofo ʼohoana faka kilisitiano, neʼe ko te felāveʼi fakasino mo he tahi e sino tapu tahi mo tatou peʼe kailoa, peʼe mo he manu.
Kae tatau aipe, ko Sesu neʼe mole ina fakatotonu ke mavete mai he ʼu hoa ʼe heʼe agatonu. ʼE fakalogo ʼāteaina pe kia ia ʼaē neʼe mole hāla hana fakafuafua te ʼu ikuʼaga ʼo te aga ʼaē ʼo tona hoa, peʼe ko tona hoa peʼe ko ia ʼaē ʼe loto ki te mavete. Ko te fakakaukauʼi ʼo te mavete ʼaki te manatu ʼa te Tohi-Tapu, ko te ʼu fafine ʼe feala ke nātou fakatokagaʼi te talanoa ʼa te ʼAtua ʼi te temi ʼaē neʼe ina fai ai te fakamāu ki te ʼuluaki fafine ʼuhi ko tana agahala. ʼO mole gata ʼaki pe te tūʼa ʼaē ki te mate, neʼe toe ʼui fakalelei e te ʼAtua kia Eva, ʼo fēnei: “Ko tou holi mamahi ʼe fai anai ki tou ʼohoana, pea ko ia ʼe ina puleʼi anai koe.” (Senesi 3:16). Ko te tohi Commentary on the Old Testament, ʼaē neʼe fai e C. F. Keil pea mo F. Delitzsch, ʼe ina fakamahinohino ko te “holi mamahi” ʼe hage “ko he holi ʼe teitei hage ko he mahaki”. ʼIo, ko te holi mamahi ʼaia ʼe mole mālohi ʼi te fafine fuli, kae ki te fafine ʼaē neʼe mole hāla ʼe ina fakaʼaogaʼi te mavete, ʼe tonu anai ke poto ʼo ina tokagaʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼi te loto ʼaē neʼe maʼu e te ʼu fafine mai ia Eva. Kae, ko he tahi ʼe felāveʼi fakasino ʼi tuʼa atu ʼo te nofo ʼohoana, ʼe feala ke ina fakapikisia ki tona hoa he ʼu mahaki ʼaē ʼe pipiki ki te ʼu felāveʼi fakasino, ohage la ko te SITA, ʼo fakatuʼutuʼu ai leva ʼihi ke nātou mavete, ohage ko tona fakamahino ʼaē e Sesu.
Ko te ʼu kamataʼaga ʼo te maveuveu ʼo te famili
Ko te loto fefeka ʼo te hahaʼi ʼe maʼu tona kamataʼaga ʼi te agahala ʼaē neʼe fai e te ʼuluaki taumatuʼa ki te ʼAtua (Loma 5:12). Ko te ʼu kamataʼaga ʼo te maveuveu ʼo te famili neʼe hoko ʼi te temi ʼaē neʼe agahala ai te ʼuluaki taumatuʼa ki tanā Tāmai ʼaē ʼe ʼi selo. Neʼe feafeaʼi te moʼoni ʼo te faʼahi ʼaia? ʼI te temi ʼaē neʼe fakahalaʼi e te gata te ʼuluaki fafine ko Eva ke ina kai ki te fua ʼo te fuʼu ʼakau tapu, neʼe mulimuli pe ia ki ai pea neʼe ina kai te fuaʼi ʼakau. Neʼe ko tana ʼosi fai pe ʼo te faʼahi ʼaia ʼaē neʼe felogoi ai leva ia mo tona hoa ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē neʼe ʼui age e te gata kia ia (Senesi 3:6). Ei, neʼe ina fai te meʼa ʼaia kae neʼe mole heʼeki felogoi ia mo tona hoa. ʼI henī ko he faʼifaʼitaki ʼo he ʼu fihifihia ʼe felāveʼi mo te ʼu famili e tokolahi ia ʼaho nei — ko te mole maʼu ʼo he felogoi lelei.
Ki muli age, ʼi tanā felāveʼi ʼaē mo te ʼu ikuʼaga ʼo tanā agahala, ko Atama pea mo Eva neʼe nā felāveʼi mo te ʼu faʼahiga aga ʼe fai e te ʼu taumatuʼa tokolahi ia ʼaho nei mokā hoko he maveuveu, ko tona ʼuhiga ʼaē, ʼe nātou tukugakoviʼi ʼihi. Ko te ʼuluaki tagata ko Atama, neʼe ina tuku te hāla ki te fafine pea mo Sehova, ʼo ʼui maʼana: “Ko te fafine ʼaē neʼe ke foaki mai ke nofo mo ʼau, neʼe ina foaki mai te fua ʼo te fuʼu ʼakau pea neʼe ʼau kai leva foki ʼau.” Pea ki te fafine ia neʼe ina ʼui fēnei: “Ko te gata — neʼe ina kākāʼi ʼau pea neʼe ʼau kai ai leva.” — Senesi 3:12, 13.
Ko te tautea ʼa Sehova kia Atama pea mo Eva neʼe ina toe fakakikite te tahi age meʼa ʼi te ʼu maveuveu ʼaē ka tuputupu anai. ʼO ʼuhiga mo tona vāhaʼa mo tona ʼohoana, neʼe ʼui age e Sehova kia Eva, ʼo fēnei: “ ʼE ina puleʼi anai koe.” Tokolahi te ʼu tagata ia ʼaho nei, ohage la ko Isao ʼaē neʼe tou talanoa ki ai ʼi tatatou ʼuluaki alatike, ʼe nātou puleʼi ʼonatou ʼu hoa ʼi he ʼaluʼaga heʼe manavaʼofa ʼo mole nātou tokagaʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼi te ʼu loto ʼo ʼonatou ʼu hoa. Koia, tokolahi te ʼu fafine ʼe kei nātou holi mamahi ke tokagaʼi nātou ʼe ʼonatou ʼu hoa. Kapau ʼe mole fakafimālieʼi te holi mamahi ʼaia, ko te ʼu fafine ʼe feala pe ke nātou kole te tokaga ʼaia pea ke nātou fai he aga ʼo manatu pe kia nātou. Koteʼuhi e tokolahi te ʼu tagata ʼohoana ʼe pule pea mo tokolahi te ʼu fafine ʼe holi mamahi, ko te manatu kia kita totonu ʼe mālohi, pea ko te tokalelei ʼe pulinoa ʼosi ia. ʼI te lauʼi pepa ʼe tohi fēnei “e feafeaʼi te sivisivi ʼo te ʼu mavete ʼo te temi nei”, neʼe ʼui e Shunsuke Serizawa, ʼo fēnei: “Kapau ʼe tou tokagaʼi te faʼahi ʼaē ʼe pipiki ki te fihifihia, ʼaē ko te hahaʼi ʼe nātou fakamuʼamuʼa te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou loto kiai, ʼe mahino papau ia ʼe mole feala anai ke sivi te ʼu mavete ia ʼaho nei.
Kae, ko Sehova neʼe ina tuku te taki ʼi tana Folafola koteʼuhi ko te ʼu taumatuʼa fakalogo ke feala tanatou fakafiafia ʼi he faʼahiga manuʼia ʼi te nofo ʼohoana logope la tonatou ʼuhiga heʼe haohaoa. Ko Isao neʼe mulimuli ki te taki ʼa te ʼAtua pea ʼe ina lolotoga maʼu nei te maʼuli fīmālie faka famili. Tou vakaʼi age peʼe feafeaʼi te haga ʼa te ʼu fakatuʼutuʼu ʼa te Tohi-Tapu ʼo fakamālohiʼi te noʼo ʼo te nofo ʼohoana.
Ke koutou felogoi ki te ʼu meʼa
Tokolahi te ʼu nofo ʼohoana, ʼe hāla mo felogoi, ko te tau tukugakoviʼi ʼihi, pea mo te ʼu aga ʼaē e tahi manatu pe kia kita ʼe fai ke mata faigataʼa ai ki he tagata pea mo tona hoa ke nā femahinoʼaki ki te ʼu meʼa ʼaē ʼi ʼonā ʼu loto. ʼE ʼui e te fafine fai sivi ko Caryl S. Avery, ʼo fēnei: “Ko te fakatuʼutuʼu ʼaē ke vaevae te ʼu meʼa ʼaē ʼi te loto, ko te vāhaʼa faka taumatuʼa ʼe fakamaʼua ki he falala katoa. Pea ia ʼaho nei ko te falala e tahitahiga ʼosi ia.” Ko he ʼu manatu loloto ʼe vaevae ʼe nātou fakaloto mālohiʼi te taʼi falala ʼaia. ʼE fakamaʼua te faʼahi ʼaia ki he felogoi lelei ʼi te tagata pea mo te fafine.
ʼE fakaʼaoga e te Tāʼaga Lea te fakatā moʼo fakaloto mālohiʼi te vaevae ʼo he ʼu manatu fakalilolilo, ʼo ina ʼui fēnei: “Ko te tokoni ʼi te loto ʼo he tagata ʼe hage ko he ʼu vai loloto, kae ko te tagata ʼaē ʼe fakasiosio tonu ʼaē ka ina utu ai anai.” (Tāʼaga Lea 20:5). Ko te ʼu hahaʼi ʼohoana ʼe tonu ke nātou fakasiosio tonu pea mo utu te ʼu manatu loloto ʼi te loto ʼaē ʼo ʼonatou ʼu hoa. Koutou fakakaukau muʼa ko tokotou hoa ʼe nofo tuʼania. ʼAua naʼa koutou fai age te taʼi tali ʼaenī: “ ʼI te ʼaho nei neʼe ʼau gāue kinakina”, he koʼe koa ʼe mole koutou fehuʼi age fakalelei pe, ʼo fēnei: “ ʼI te ʼaho nei neʼe ke gāue kinakina koa? Koteā te meʼa ʼaē neʼe hoko?” ʼE tonu ke ʼi ai he temi pea mo he faiga ʼo ʼuhiga mo takotou fagono ʼaē ki tokotou hoa, kae ʼi te agamāhani ʼe lelei age, moʼo fakafimālie, pea ke fakafuafua te temi ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia ʼo mole koutou meʼa noaʼi ai leva tokotou hoa feiā aipe mo hakotou fakatokatoka ʼo he ʼu meʼa ʼi tokotou loto ʼe malaga ki muli age.
Ke maʼu te falala, ia nāua pe, ʼe tonu ke nā fefakahagatonuʼaki pea mo faiga ʼo fakahā fakalelei te ʼu meʼa ʼi ʼonā loto ke feala kia ia ʼaē ke mahino ki ai. ʼE tokoni e te Folafola ʼa te ʼAtua ke “palalau ʼaki te moʼoni (...) koteʼuhi ko tatou ko te ʼu hahaʼi ʼe femaʼuʼaki ia tatou”. (Efesi 4:25.) Ko te palalau ʼaki te moʼoni ʼe fakamaʼua ki he fakasiosio tonu. Koutou fakakaukau age muʼa ki he fafine ʼe ina logoʼi neʼe mole ina maʼu te fagono kia ia. ʼI muʼa ʼo tana palalau, ʼe tonu muʼa ke ina fakatokagaʼi te tāʼaga lea ʼaenī: “Ko ʼaē ʼe ina tāʼofi tana ʼu palalau ʼe ina maʼu te mālama, pea ko he tagata ʼe fakasiosio tonu ʼe tokalelei tona ʼatamai.” (Tāʼaga Lea 17:27). ʼO mole ʼui ke tukugakoviʼi tona hoa, “ ʼe mole ke fakalogo mai pe la ʼi he lakaga!” ʼe lelei age he fakahā fakatokatoka te ʼu meʼa ʼaē ʼi tona loto ʼi muʼa ʼo te hikihiki ʼo te maumau pea mo te fakahemala ia te ia. E lagi ʼe feala ke ina fakahā te meʼa ʼaē ʼi tona loto, ʼo ʼui fēnei, “ ʼe ʼau ʼiloʼi ʼe ke maʼumaʼua, kae ka ke maʼu pe hou kiʼi temi pea mo ʼau ʼe ʼau fiafia ʼaupito ʼosi”.
ʼIo, “ ʼe ʼi ai te maumau ʼo te ʼu fakatuʼutuʼu mokā ʼe mole ʼi ai he ʼu talanoa fakalilolilo”. (Tāʼaga Lea 15:22.) Ko tokotou hoa ʼe ʼofa kia koutou, kae ʼe mole faka ʼuhiga leva ʼe feala ke ina lau te ʼu meʼa ʼaē ʼi tokotou ʼatamai. ʼE tonu ke koutou fakagafua ki tokotou hoa ke ina ʼiloʼi te ʼu meʼa ʼi tokotou loto ʼaki he age ʼe lelei. ʼE ko he meʼa ʼe tokoni anai kia koutou, ʼi tokotou ʼuhiga taumatuʼa faka kilisitiano, koutou fai he ʼu fakatonutonu ʼofa moʼo “taupau te logo tahi ʼo te ʼatamai ʼi te noʼo mālohi ʼo te tokalelei”. — Efesi 4:2, 3.
Ohage la ko Take Kazuo, neʼe ko te tagata neʼe pule ki tona ʼohoana ʼaki te holi mālohi ʼaē ki te gaoʼi falā. Neʼe nofo pe foki la ia mo te ʼu maʼua ʼaupito ʼe lauʼi teau afe dollars. ʼI tana kole maʼua moʼo huʼi ʼo tona ʼu maʼua, neʼe tō ʼosi ia ki te pela loloto. Pea neʼe ina kamata ako te Tohi-Tapu pea neʼe ina maʼu ai leva te lototoʼa ʼo ʼui age ki tona ʼohoana tona fihifihia. Neʼe kua nofo teuteu pe ia ki te ʼu laukovi ʼo tona hoa. Kae, neʼe punamaʼuli ia ʼi te ʼui age ʼaē e tona ʼohoana, neʼe kua fualoa tana lolotoga ako te Tohi-Tapu, ʼo ina tali fakatokatoka age: “Tā faiga ʼo fakatokatoka te meʼa ʼaē ʼe feala moʼo totogi te ʼu maʼua.”
ʼI te ʼaho ake ʼaē, neʼe nā ʼolo ki te ʼu hahaʼi ʼaē ʼe tuʼu ai ʼonā maʼua pea neʼe nā kamata totogi ʼonā maʼua, ʼo kaku ai mo te fakatau ʼo tonā fale. Neʼe teitei taʼu katoa te totogi ʼo te ʼu maʼua. Koteā te meʼa ʼaē neʼe fetogi ai ia Kimie, ko tona ʼohoana? ʼE ina ʼui fēnei: “Ko te ʼu palalau ʼaē ʼi te tohi ʼo Filipe kapite 4, te ʼu vaega 6 pea mo 7, ʼe ko he ʼu palalau moʼoni ia. ‘ ʼAua naʼa koutou tuʼaniaʼi he meʼa, kae ia meʼa fuli, ʼaki te faikole pea mo te ʼu fakakolekole ʼaki he ʼu fakafetaʼi, koutou fakahā takotou ʼu kole ki te ʼAtua; pea ko te tokalelei ʼa te ʼAtua, ʼaē ʼe māʼoluga age ʼi te ʼu manatu fuli, ʼe ina taupau anai tokotou ʼu loto pea mo ʼakotou ʼu fealagia fakakaukau ʼaki ia Kilisito Sesu.’ ” Neʼe ina toe ʼui fēnei: “Ko toku kaumeʼa, neʼe ōfo ʼi tana sio ʼaē ki taku fiafia logope la te ʼu faigataʼaʼia, neʼe ina kamata ako te Tohi-Tapu pea mo ʼau.” Ko Kazuo pea mo tona ʼohoana kua nā papitema nei pea ʼi te temi nei ʼe nā maʼu te maʼuli faka famili fīmālie.
ʼO mole gata ʼaki te fefalalaʼaki ʼaē ia nāua ʼi tanā fakahā te moʼoni, ko te ʼu tagata pea mo te ʼu fafine ʼaē neʼe tau mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe tou talanoa kiai neʼe nātou fai te meʼa ʼe tokoni ki te ʼu taumatuʼa moʼo fakatokatoka ʼonatou ʼu fihifihia faka taumatuʼa. Neʼe nātou felogoi mo ia ʼaē ko te Tupuʼaga ʼo te fakatuʼutuʼu ʼo te ʼohoana, ko Sehova ʼAtua. Logope la te ʼu faigataʼaʼia pea mo te ʼu fihifihia ʼaē ʼe felāveʼi mo te ʼu taumatuʼa, ʼe ina tapuaki anai nātou ʼaki te tokalelei ʼo te ʼAtua ʼaē ʼe fakalaka ʼi te ʼu manatu fuli mo kapau ʼe nātou faiga fakalelei ʼo maʼuliʼi tana ʼu fakatuʼutuʼu pea mo tuku ia meʼa fuli ki tona nima. Ko te faikole fakatahi ʼe ko he tokoni tāfito ʼaia. Ko te tagata ʼohoana ʼe tonu ke ina fai te taki pea ‘fakahā tona loto’ ʼi muʼa ʼo te ʼAtua, ke ina kumi tana taki pea mo te tonu ki he faʼahiga fihifihia ʼe felāveʼi mo ia pea mo tona hoa (Pesalemo 62:8). Ko Sehova ʼAtua ʼe fagono anai ki te ʼu taʼi faikole ʼaia.
Ei, ʼe feala ke fakamālohiʼi te noʼo ʼo te ʼohoana. Tatau aipe ʼi te temi nei, ʼi te maʼuli mo ʼotatou ʼu aga heʼe haohaoa fuli ʼi te sosiete maveuveu, ko te ʼu taumatuʼa ʼe feala ke nātou maʼu te ʼu tokoni ʼaoga pea mo te tokoni fakaʼatua ʼi te tohi ʼaē ko Te fakatuʼu ke maʼu ʼo he maʼuli faka famili fīmālie, neʼe tā e te Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Pea tahi ʼaē, ko te ʼu taumatuʼa ʼaē ʼe gāue fakamalotoloto moʼo maʼuliʼi te ʼu fakatuʼutuʼu ʼo te Tohi-Tapu ʼe nātou maʼu te falala ʼaē ke nātou nonoʼo fakatahi ʼi te ʼofa ʼo aʼu ki te haʼu ʼo te mālama foʼou ʼo te ʼAtua.