TE TAHI ʼU FAKAMAHINO

1 SEHOVA

Ko te huafa ʼo te ʼAtua ʼae ko Sehova, ko tona fakaʼuhiga “ ʼE Ina Fakahoko.” Ko Sehova ʼe ko te ʼAtua mafimafi pea neʼe ina fakatupu ia meʼa fuli. ʼE ina maʼu te malohi moʼo fakahoko ia meʼa fuli ʼe ina fakatuʼutuʼu ke ina fai.

ʼI te Fakahepeleo, neʼe tohi te huafa ʼo te ʼAtua ʼaki te ʼu mataʼi tohi ʼe fa. ʼI te Fakapilitania, ʼe tohi fenei YHWH peʼe JHVH. ʼE teitei ha tuʼa 7 000 te huafa ʼo te ʼAtua ʼi te ʼuluaki Tohi-Tapu Fakahepeleo. ʼI te malamanei katoa, ʼe lahi te faʼahiga tohi ʼo te huafa ʼo Sehova. Pea ko te hahaʼi ʼe natou puʼaki te huafa ʼaia ʼo mulimuli pe ki tanatou lea.

▸ Kap. 1, pal. 15

2 KO TE TOHI-TAPU ʼE “HAʼU IA MAI TE ʼATUA”

ʼE haʼu te Tohi-Tapu mai te ʼAtua kaʼe neʼe ina fakaʼaogaʼi he ʼu tagata moʼo tohi te Tohi-Tapu. ʼE hage pe ko he kui ʼe ina kole ki hona mokopuna ke ina fai hana tohi ki hana fanau ʼe maʼuli ʼi te ʼu fenua tai. Neʼe fakaʼaogaʼi e te ʼAtua tona laumalie maʼoniʼoni moʼo takitaki te ʼu tagata faitohi ʼo te Tohi-Tapu ke natou tohi ʼana manatu. Neʼe gaue te laumalie maʼoniʼoni ʼi te ʼu tagata ʼaia ia aluʼaga kehekehe. Ohage la, neʼe fakasio e Sehova ia natou ki he ʼu meʼa neʼe ha pea mo he ʼu moemisi ʼo feala ai ki ʼamuli ke natou tohi.

▸ Kap. 2, pal. 5

3 TE ʼU PELESEPETO

Ko he ʼu akonaki ʼi te Tohi-Tapu ʼe fakamahino mai ai he moʼoni maʼuhiga. Ohage la, ko te pelesepeto ʼae ʼe ui “ko te ʼu fakakaugā kovi ʼe ina maumauʼi te ʼu agamahani ʼae ʼe lelei.” ʼE ha mai ʼi te pelesepeto ʼaia, ʼe feala ki te ʼu hahaʼi ʼae ʼe tou fakakaugā ki ai ke natou fakaneke tatou ke tou fai te meʼa ʼae ʼe lelei peʼe ʼae ʼe kovi. (1 Kolonito 15:33) Pea ko te tahi pelesepeto ʼe ui fenei ai: “ ʼE utu pe anai e te tagata te meʼa ʼae neʼe ina to.” ʼE ha mai ʼi te pelesepeto ʼaia ʼe mole feala ke tou hao mai te ʼu fua kovi ʼo ʼatatou aga.​—Kalate 6:7.

▸ Kap. 2, pal. 12

4 TE ʼU LEA FAKAPOLOFETA

Ko he lea fakapolofeta ʼe ko he logo ʼe haʼu mai te ʼAtua. ʼE lagi ko he fakamahino ʼo ʼuhiga mo tona finegalo, peʼe ko he akonaki ʼo ʼuhiga mo te aga ʼae ʼe tonu ke fai, peʼe ko he fakatotonu peʼe ko he fakamau. ʼE lagi ko he logo moʼo fakaha te aluʼaga ʼae ka hoko ʼi te ka haʼu. Pea ʼe lahi te ʼu lea fakapolofeta neʼe hoko moʼoni.

▸ Kap. 2, pal. 13

5 TE ʼU LEA FAKAPOLOFETA ʼO ʼUHIGA MO TE MESIA

Ko Sesu ʼae neʼe ina fakahoko te ʼu lea fakapolofeta ʼo te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te Mesia. Vakaʼi te fakamatala ʼae ’i te ʼa takai “Te ʼu Lea Fakapolofeta ʼo ʼUhiga Mo Te Mesia.”

▸ Kap. 2, pal. 17

6 TE FAKATUʼUTUʼU ʼA SEHOVA ʼO ʼUHIGA MO TE KELE

Neʼe fakatupu e Sehova ia te kele ke liliu ko he palatiso pea ke nofoʼi e te tagata ʼae ʼe ʼofa ia te ia. ʼEi, ʼe mole heʼeki fetogi tana fakatuʼutuʼu. Kua ina vave pulihi pe te agakovi pea mo foaki ki tana hahaʼi te maʼuli heʼe gata.

▸ Kap. 3, pal. 1

7 SATANA TE TEVOLO

Ko te ʼaselo ʼae neʼe ʼuluaki agatuʼu ki te ʼAtua ʼe higoa ko Satana. Pea ko te higoa ʼae ko Satana, ko tona fakaʼuhiga, “Ko He Tahi ʼe Fakafeagai” koteʼuhi ʼe fakafeagai kia Sehova. ʼE toe higoa ko te Tevolo, ko tona fakaʼuhiga “Ko He Tahi ʼe Fasituʼu.” Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe ina faʼu he ʼu loi ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua pea ʼe ina kakaʼi te hahaʼi.

▸ Kap. 3, pal. 4

8 TE KAU ʼASELO

Neʼe kua fualoa te fakatupu e Sehova te kau ʼaselo ʼi muʼa ʼo tana fakatupu te kele. Neʼe ina fakatupu te kau ʼaselo ke natou maʼuʼuli ʼi selo. ʼE natou toko lauʼi teau miliona tupu kau ʼaselo. (Taniela 7:10) ʼE tahi maʼu pe e te ʼaselo tona higoa pea mo tona ʼulugaaga. Pea ko te kau ʼaselo agatonu ʼa te ʼAtua ʼe natou agavaivai koteʼuhi ʼe mole natou loto ke atolasio age te tagata kia natou. Ko ʼihi ʼaselo ʼe kehekehe ʼonatou tuʼulaga pea mo te ʼu gaue ʼae ʼe natou fakahoko. Ohage la, ko te tauhi kia Sehova ʼi muʼa ʼo tona hekaʼaga fakahau, peʼe ko te tala ʼo ʼana logo, peʼe ko te puipui mo takitaki ʼo ʼana kaugana ʼae ʼi te kele, peʼe ko te fakahoko ʼo ʼana fakamau peʼe ko te tokoni ki te gaue faifakamafola. (Pesalemo 34:8; Fakaha 14:6; 22:​8, 9) ʼI te ka haʼu, ʼe natou tau fakatahi anai mo Sesu ʼi te tau ʼo Alamaketone.​—Fakaha 16:​14, 16; 19:​14, 15.

▸ Kap. 3, pal. 5; Kap. 10, pal. 1

9 TE AGAHALA

Ko te agahala, ko te ʼu meʼa ʼae ʼe tou fai, peʼe tou logoʼi, peʼe tou manatu ki ai, kaʼe ʼe mole fiafia ai te loto ʼo Sehova pea ʼe fakafeagai ki tona finegalo. Neʼe foaki mai e Sehova he ʼu lao pea mo he ʼu pelesepeto ʼe tokoni mai anai ke tou tekeʼi te ʼu meʼa ʼae ʼe mole fiafia ai tona loto. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ko te agahala ʼe fakatupu kovi ki ʼatatou felogoʼi mo te ʼAtua. ʼI te kamata, ko te ʼu meʼa fuli neʼe fakatupu e Sehova, neʼe haohaoa. Kaʼe, neʼe filifili e Atama mo Eva ke nā talagataʼa kia Sehova ʼo nā agahala ai. Koia, neʼe nā matutuʼa pea mo mamate. ʼE tou matutuʼa foki mo mamate koteʼuhi neʼe tuku holo mai e Atama te agahala.

▸ Kap. 3, pal. 7; Kap. 5, pal. 3

10 ALAMAKETONE

Ko te tau ʼa te ʼAtua. Pea ko te tau ʼaia ʼae ka ina maumauʼi anai te malama ʼa Satana pea mo te agakovi fuli pe.

▸ Kap. 3, pal. 13; Kap. 8, pal. 18

11 TE PULEʼAGA ʼO TE ʼATUA

Ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼe ko he puleʼaga neʼe fakatuʼu e Sehova ʼi selo. Ko Sesu Kilisito te Hau ʼo te Puleʼaga ʼaia. ʼI te ka haʼu, ʼe fakaʼaogaʼi anai e Sehova te Puleʼaga ʼaia moʼo pulihi te agakovi fuli pe. Pea ʼe puleʼi anai e te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ia te kele.

▸ Kap. 3, pal. 14

12 SESU KILISITO

Neʼe fakatupu e te ʼAtua ia Sesu ʼi muʼa ʼo te fakatupu ʼo meʼa fuli. Neʼe fekauʼi ifo e Sehova ia Sesu ki te kele ke haʼu ʼo mate maʼa te hahaʼi fuli. ʼI tona ʼosi matehi, neʼe fakatuʼuake e Sehova ia ia. Kua ʼafio Hau nei Sesu ʼi selo ʼi te Puleʼaga ʼo te ʼAtua.

▸ Kap. 4, pal. 2

13 TE LEA FAKAPOLOFETA ʼO ʼUHIGA MO TE ʼU VAHAʼA ʼE 70

Neʼe fakakikite pe neʼe tala fakatomuʼa ʼi te Tohi-Tapu te temi ʼae ʼe ha ai anai te Mesia. ʼE ha anai ʼi te fakaʼosi ʼo te ʼu vahaʼa ʼe 69. Ko te ʼu vahaʼa ʼaia ʼe 69, neʼe kamata ʼi te taʼu 455 I.M.T.S.a pea neʼe fakaʼosi ia ʼi te taʼu 29 H.T.S.

ʼE tou iloʼi feafeaʼi neʼe fakaʼosi te ʼu vahaʼa ʼe 69 ʼi te taʼu 29 H.T.S.? Neʼe kamata te ʼu vahaʼa ʼe 69 ʼi te taʼu 455 I.M.T.S. ʼi te temi ʼae neʼe tau mai ai ia Neemia ki Selusalemi pea mo toe laga te kolo. (Taniela 9:25; Neemia 2:​1, 5-8) ʼE moʼoni ia, ʼi te vahaʼa ʼe tahi ko ʼaho ʼe 7. Kaʼe ʼi te lea fakapolofeta ʼaia, ʼe mole ko he ʼu vahaʼa ʼe fitu. He ʼe ui fenei ʼi te lao ʼo ʼuhiga mo te ʼu lea fakapolofeta: “Ko te tau e tahi ki te aho e tahi.” (Numelo 14:34; Esekiele 4:6) Koia ʼe ha mai ai, ko te vahaʼa ʼe tahi ʼe ko taʼu ʼe fitu. Pea ko te ʼu vahaʼa ʼe 69 ʼe ko taʼu ʼe 483. (69 x 7). Kapau ʼe tou lau te ʼu taʼu ʼe 483 mai te taʼu 455 I.M.T.S., ʼe tou kaku ki te taʼu 29 H.T.S. Pea ʼe ko te taʼu ʼaia neʼe papitema ai ia Sesu pea neʼe liliu ai ko te Mesia.​—Luka 3:​1, 2, 21, 22.

Neʼe toe fakakikite ʼi te lea fakapolofeta ʼaia ʼe ʼi ai anai he tahi age vahaʼa, ko tona fakaʼuhiga, he tahi age ʼu taʼu ʼe 7. Lolotoga te temi ʼaia, ʼi te taʼu 33 H.T.S., ʼe matehi anai te Mesia. Pea ʼo kamata atu ʼi te taʼu 36 H.T.S.,ʼe fakamafola anai te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼi te ʼu puleʼaga fuli, kaʼe mole ki te kau Sutea pe.​—Taniela 9:​24-27.

▸ Kap. 4, pal. 7

14 TE AKONAKI HALA ʼO TE TAHITOLUTAPU

ʼE akoʼi ʼi te Tohi-Tapu ko Sehova ʼAtua ʼe ko te Tupuʼaga. Pea neʼe ina fakatupu ia Sesu ʼi muʼa ʼo te fakatupu ʼo meʼa fuli. (Kolose 1:​15, 16) Ko Sesu ʼe mole ko te ʼAtua Mafimafi. Neʼe mole he temi neʼe ina ui ai ʼe tatau mo te ʼAtua. Kaʼe, neʼe ina ui fenei: “ ʼE lahi age te Tamai ia te au.” (Soane 14:28; 1 Kolonito 15:28) Kaʼe ko te ʼu lotu ʼae ʼe natou akoʼi te Tahitolutapu, ʼe natou ui ko te ʼAtua ʼe ko te ʼu ʼipotasi ʼe tolu ʼi he ʼAtua ʼe tahi. ʼE ko te Tamai, te ʼAlo pea mo te laumalie maʼoniʼoni. ʼI te Tohi-Tapu, ʼe mole tuʼu ai te kupu “Tahitolutapu.” ʼEi, ko te Tahitolutapu ʼe ko he akonaki hala.

Ko te laumalie maʼoniʼoni ʼe ko te malohi gaue ʼo te ʼAtua. ʼE ko tona malohi fakapulipuli ʼae ʼe ina fakaʼaogaʼi moʼo fai tona finegalo. ʼE mole ko he kilisitiano. Ohage la, ko te kau ʼuluaki Kilisitiano neʼe natou “fonu . . . ʼi te laumalie maʼoniʼoni.” Pea neʼe ui fenei e Sehova: “ ʼE au foaki anai toku laumalie ki te kakano fuape.”​—Gaue 2:​1-4, 17.

▸ Kap. 4, pal. 12; Kap. 15, pal. 17

15 TE KOLUSE

Ka tauhi te kau Kilisitiano moʼoni ki te ʼAtua, ʼe mole natou fakaʼaogaʼi te koluse. Kotea tona tupuʼaga?

1.  ʼE fakaʼaogaʼi e te ʼu lotu hala ia te koluse talu mai fualoa. ʼI te temi muʼa, neʼe fakaʼaogaʼi ʼi te ʼu toʼotoʼoga fakapagani ʼo ʼuhiga mo te ʼu felaveʼi fakasino pea mo te tauhi ki he ʼu meʼa neʼe fakatupu. ʼI te ʼu ʼuluaki taʼu ʼe 300 ʼi te ʼosi mate ʼo Sesu, neʼe mole fakaʼaogaʼi e te kau Kilisitiano te koluse ʼi tanatou tauhi. Pea neʼe loto e te Pule Loma ko Constantin ke liliu ia te koluse ko he fakailoga ʼo te lotu Fakakilisitiano. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ke kaugā malie ai te hahaʼi ʼe kau ki te lotu Fakakilisitiano. Kaʼe, neʼe mole ʼi ai he pikipikiga ʼo te koluse pea mo Sesu Kilisito. ʼE ui fenei ʼi te tohi une encyclopédie catholique: “Neʼe fakaʼaogaʼi te koluse e te hahaʼi ʼae neʼe maʼuʼuli ʼi muʼa ʼo te temi ʼo Sesu Kilisito pea ʼe toe feia pe mo te hahaʼi ʼae ʼe mole ko he kau Kilisitiano.”

2.  Neʼe mole mate ia Sesu ʼi he koluse. Ko te ʼu kupu Fakakeleka ʼae neʼe fakaliliu ʼaki te “koluse” ko tona fakaʼuhiga “pou,” “ ʼakau” peʼe “fuʼu ʼakau.” ʼE fakamahino fenei ʼi te tohi (The Companion Bible): “ ʼI te ʼu Koga Tohi Fakakeleka ʼo te [Tauhi Foʼou], ʼe mole talanoa ia ki he ʼu koga ʼakau ʼe lua.” Koia, neʼe mate ia Sesu ʼi te pou.

3.  ʼE mole loto e Sehova ke tou fakaʼaogaʼi he ʼu fakatata peʼe ko he ʼu pāki ʼi tatatou tauhi kia te ia.​—Ekesote 20:​4, 5; 1 Kolonito 10:14.

▸ Kap. 5, pal. 12

16 TE ʼAHO FAKAMANATU

Neʼe fakatotonu e Sesu ki ʼana tisipulo ke natou Fakamanatu tona mate. ʼE natou fai te faʼahi ʼaia ʼi te taʼu fuli ʼi te ʼaho 14 ʼo Nisani. Ko te ʼaho ʼaia neʼe fai ai e te kau Iselaele te Pasikate. ʼI te ʼAho Fakamanatu, ʼe feʼaveʼaki ai e te nofoʼaki te pane mo te vino ʼae ʼe ina fakata te sino mo te taʼataʼa ʼo Sesu. Ko natou ʼae ʼe kaugā hau anai mo Sesu ʼi selo, ʼe natou kai te pane mo inu te vino. Ko natou ʼae ʼe natou maʼu te ʼamanaki ke natou maʼuʼuli ʼo heʼe gata ʼi te kele, ʼe natou kau anai ki te ʼAho Fakamanatu. Kaʼe ʼe mole natou kai ki te pane pea mo inu ki te vino.

▸ Kap. 5, pal. 21

17 TE LAUMALIE (Ko te koga fakapulipuli ʼo tatou ʼe hoko atu pe tona maʼuli hili te mate)

Ko te tokolahi ʼe natou tui ʼe ʼi ai te koga ʼo te tagata ʼe hoko atu pe tona maʼuli hili tona mate. Pea ko te koga fakapulipuli ʼaia, ʼe toe fakatahi mo ʼana kui ʼae kua mamate. Ko ʼihi ʼe natou tui, ʼe feala ki he tahi kua mate ke tokoni mai peʼe ke ina fakamamahiʼi tatou.

ʼE mole akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu te ʼu faʼahi ʼaia, kaʼe ʼe ina fakaha lelei mai, ka mate he tahi, ʼe mole kei ina lava fai he meʼa. ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: ‘ ʼE iloʼi e te kau maʼuli ʼe natou mamate anai; kaʼe ʼe mole iloʼi he meʼa e natou ʼae kua mamate, pea ʼe mole toe talitali ki he totogi, koteʼuhi kua galoʼi natou. Pea ko tonatou ʼofa, mo tonatou fehiʼa, mo tonatou fuaʼa kua ʼosi ia; pea ʼe mole natou toe kau anai ʼi he meʼa pe ʼe tahi ʼi te ʼu meʼa fuli ʼae ʼe fai ʼi te lalo laʼa. ʼE mole he gaue, peʼe ko he manatu, peʼe ko he malama, peʼe ko he poto, ʼi te faitoka.’ (Ekelesiasi 9:​5, 6, 10) ʼE toe ui foki ʼi te Tohi-Tapu, ka mate he tahi, ʼe toe liliu ia ki te kele pea ʼe puli ai mo ʼana fakakaukau.​—Pesalemo 146:4; Senesi 3:19.

ʼO ha lelei mai ai, ʼe akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu ʼe mole ʼi ai he koga ʼo he tahi kua mate ʼe hoko atu pe tona maʼuli. Koteʼuhi hili tona mate, ʼe mole hoko atu tona maʼuli ʼi he tahi age koga meʼa. Koia ʼe mole feala ai ke tokoni mai peʼe ke ina fakamamahiʼi tatou.

▸ Kap. 6, pal. 5; Kap. 15, pal. 17

18 TE LAUMALIE

ʼI te Tohi-Tapu Traduction du monde nouveau, ko te ʼu kupu Fakakeleka mo Fakahepeleo ʼae neʼe fakaliliu ʼaki te kupu “laumalie” ʼe lahi ʼona fakaʼuhiga. Kaʼe ko te ʼu kupu ʼaia, ʼe fakaʼuhiga tuʼumaʼu ki he meʼa fakapulipuli, ohage ko te matagi peʼe ko te manava ʼa te tagata mo te ʼu manu. ʼE toe feala ke fakaʼuhiga ki te kau ʼaselo pea mo te laumalie maʼoniʼoni, ia te malohi gaue ʼo te ʼAtua. ʼE mole akoʼi mai ʼi te Tohi-Tapu moka mate he tahi ʼe ʼi ai he koga ʼo tona sino ʼe hoko atu pe tona maʼuli.​—Ekesote 35:21; Pesalemo 104:29; Mateo 12:43; Luka 11:13.

▸ Kap. 6, pal. 5; Kap. 15, pal. 17

19 TE SEʼENI

Neʼe ʼi ai te luo ʼe ovi ki Selusalemi ʼe higoa ko te Seʼeni, neʼe tutu mo maumauʼi ai te ʼu ʼotaʼota. ʼE mole ʼi ai he ʼu fakamoʼoni ʼi te temi ʼo Sesu, ʼe ui ai neʼe fakamamahiʼi pe neʼe tutu maʼuli ʼi te luo ʼaia, he ʼu manu peʼe ko ni hahaʼi. Koia, ko te Seʼeni ʼe mole fakaʼuhiga ki he koga meʼa fakapulipuli, ʼe fakamamahiʼi mo tutu ai te hahaʼi ʼo talu ai. He ʼe ʼi te ui ʼae e Sesu ʼe li anai ʼihi hahaʼi ki te Seʼeni, ko tona fakaʼuhiga, ʼe pulihi anai te hahaʼi ʼaia ʼo talu ai.​—Mateo 5:22; 10:28

▸ Kap. 7, pal. 20

20 TE TAMAI ʼAE ʼE ʼI SELO

ʼE ko te faikole ʼaia neʼe foaki e Sesu ki ʼana tisipulo ʼi tana akoʼi kia natou pe ʼe feafeaʼi te faikole. ʼE toe ui foki ko te faikole ʼae ʼe tonu ke tou faʼifaʼitakiʼi. Neʼe akoʼi mai e Sesu ke tou faikole fenei:

• “Ke tapuha tou huafa”

  ʼE tou kole ke fakamaʼa e Sehova tona huafa peʼe ko tona matagafua mai te ʼu loi fuli. ʼE tou toe kole ke fakaʼapaʼapa ia natou fuli ʼi selo mo natou ʼi te kele ki tona huafa.

• “Ke hoko mai tou Puleʼaga”

  ʼE tou kole ke pulihi e te puleʼaga ʼo te ʼAtua ia te malama agakovi ʼa Satana ke feala hana puleʼi te kele pea mo fakaliliu ko he palatiso.

• “Ke fai tou finegalo ʼi te kele”

  ʼE tou kole ke hoko te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ki te kele. ʼE loto e te ʼAtua ke maʼuli haohaoa pea mo maʼuʼuli ʼo heʼe gata ʼi te Palatiso ia te hahaʼi ʼae ʼe fakalogo kia te ia. ʼI tana fakatupu te tagata, neʼe ko te faʼahi ʼaia neʼe loto ki ai.

▸ Kap. 8, pal. 2

21 TE TOTOGI

Neʼe fakatuʼutuʼu e Sehova te totogi moʼo fakaʼateainaʼi te tagata mai te agahala pea mo te mate. ʼAki te totogi ʼaia, ʼe feala ai ke tou toe maʼu te maʼuli haohaoa ʼae neʼe pulihi e Atama, ia te ʼuluaki tagata. Neʼe toe fakafealagia e te totogi ʼaia ke toe maʼu e te tagata he ʼu felogoʼi lelei mo Sehova. Neʼe fekauʼi ifo e te ʼAtua ia Sesu ki te kele ke haʼu ʼo mate maʼa te hahaʼi agahala fuli. Kua maʼu e te hahaʼi te fealagia ʼae ke natou maʼuʼuli ʼo heʼe gata pea mo natou liliu ʼo haohaoa ʼuhi ko tona mate.

▸ Kap. 8, pal. 21; Kap. 9, pal. 13

22 HE KOʼE KO TE TAʼU 1914 ʼE KO HE TAʼU MAʼUHIGA?

ʼE tou ako ʼi te lea fakapolofeta ʼae ʼe tuʼu ia Taniela kapite 4, neʼe fakatuʼu e te ʼAtua tona Puleʼaga ʼi te taʼu 1914.

Te lea fakapolofeta: ʼI he moemisi neʼe haʼu mai ia Sehova, neʼe sio ai te Hau ko Nepukatenesale ki te tuʼusi ʼo he fuʼu ʼakau lahi. ʼI te moemisi ʼaia, ko tona tafito ʼe takatakai ʼaki te ukamea pea mo te kapa ke ʼaua naʼa toe homo ake lolotoga “temi ʼe fitu.” Kaʼe ka hili anai te temi ʼaia, ʼe toe homo ake anai.​—Taniela 4:​1, 10-16, MN.

Tona fakaʼuhiga ʼae kia tatou: ʼE fakata e te fuʼu ʼakau ia te pule ʼa te ʼAtua. Lolotoga ni taʼu, neʼe fakaʼaogaʼi e Sehova te ʼu hau ʼo Selusalemi moʼo takitaki te puleʼaga ʼo Iselaele. (1 Koloniko 29:23) Kaʼe ko te ʼu Hau ʼaia neʼe mole agatonu ki te ʼAtua pea neʼe fakagata ai tanatou takitaki. Neʼe maumauʼi ia Selusalemi ʼi te taʼu 607 I.M.T.S. Ko te taʼu la ʼaia neʼe kamata ai te ʼu “temi ʼe fitu.” (2 Hau 25:​1, 8-10; Esekiele 21:​30-32) ʼI te temi ʼae neʼe ui ai e Sesu “ ʼe malamalaki [peʼe puleʼi] anai ia Selusalemi e te ʼu puleʼaga ʼo kaku ki te hoko katoa ʼo te temi ʼae kua fakatuʼutuʼu ki te ʼu puleʼaga,” neʼe talanoa ʼo ʼuhiga mo te ʼu “temi ʼe fitu.” (Luka 21:24) Koia, neʼe mole heʼeki ʼosi te ʼu “temi ʼe fitu” ʼi te temi ʼae neʼe kei maʼuli ai Sesu ʼi te kele. Neʼe fakapapau e Sehova ʼe ina fakanofo anai he Hau ʼi te ʼosi ʼo te ʼu “temi ʼe fitu.” Ko te takitaki ʼa te Hau foʼou ʼaia, ia Sesu, ʼe ina ʼaumai anai he ʼu tapuakina lahi ki te hahaʼi ʼa te ʼAtua ʼae ʼi te kele ke talu ai.​—Luka 1:​30-33.

Te loaloaga ʼo te ʼu “temi ʼe fitu”: Ko te loaloaga ʼo te ʼu “temi ʼe fitu” ʼe ko taʼu ʼe 2 520. Kapau ʼe tou lau te ʼu taʼu ʼae ʼe 2 520 mai te taʼu 607 I.M.T.S., ʼe tou kaku mai ki te taʼu 1914. Ko te taʼu ʼaia neʼe fakanofo Hau ai e Sehova ia Sesu te Mesia ki tona Puleʼaga ʼae ʼe ʼi selo.

ʼE tou iloʼi feafeaʼi ko te loaloaga ʼo te ʼu “temi ʼe fitu” ʼe ko taʼu ʼe 2 520? ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu ko temi ʼe tolu vaelua ʼe ko ʼaho ʼe 1 260. (Fakaha 12:​6, 14) Koia ko te ʼu “temi ʼe fitu” ʼe tuʼa lua age tona loaloaga, ko tona fakaʼuhiga, ko ʼaho ʼe 2 520. Kaʼe ʼe ʼi ai te lekula ʼe fakaʼaogaʼi ki te ʼu lea fakapolofeta. ʼE ui fenei ai: “He aho e tahi ki te tau e tahi.” Koia, ko ʼaho ʼae ʼe 2 520 ʼe ko taʼu ʼe 2 520.​—Numelo 14:34; Esekiele 4:6.

▸ Kap. 8, pal. 23

23 MIKAELE TE ALEKASELO

Ko te kupu “alekaselo,” ko tona fakaʼuhiga, “te pule ʼo te kau ʼaselo.” ʼE talanoa ʼi te Tohi-Tapu ki te alekaselo pe ʼe tahi pea ko tona higoa ko Mikaele.​—Taniela 12:1; Suta 9.

Ko Mikaele ʼe ko te Pule ʼaia ʼo te kautau ʼa te ʼAtua, ʼae ʼe faʼufaʼu e te kau ʼaselo agatonu. ʼE ui fenei ia Fakaha 12:7: “Ko Mikaele mo ʼana ʼaselo neʼe natou tauʼi te talakone . . . mo ʼana ʼaselo.” ʼE ui ʼi te tohi ʼo Fakaha ko te Pule ʼo te kautau ʼa te ʼAtua ʼe ko Sesu. Koia, ko Mikaele ʼe ko te tahi higoa ʼaia ʼo Sesu.​—Fakaha 19:​14-16.

▸ Kap. 9, pal. 4

24 TE ʼU ʼAHO FAKAMULI

ʼE fakaʼuhiga ki te temi ʼae ʼi muʼa ʼo te pulihi ʼo te malama ʼo Satana e te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Neʼe fakakikite ʼi te Tohi-Tapu ʼe hoko anai he ʼu aluʼaga maʼuhiga ʼi te kele lolotoga te temi ʼaia. ʼE ʼi ai ʼihi kupusiga palalau ʼe fakaʼuhiga ki te temi ʼaia, ohage la ko “te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaeni” pea mo “te ʼi heni ʼo te Foha ʼo te tagata.” (Mateo 24:​3, 27, 37) Neʼe kamata “te ʼu ʼaho fakamuli” ʼi te taʼu 1914, ʼi te temi ʼae neʼe fakatuʼu ai te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼi selo. Pea ʼe fakaʼosi anai te ʼu ʼaho fakamuli ʼi Alamaketone, ʼi te temi ʼae ʼe pulihi ai anai te malama ʼo Satana.​—2 Timoteo 3:1; 2 Petelo 3:3.

▸ Kap. 9, pal. 5

25 TE FAKATUʼUAKE

Ka toe fakamaʼuli ake he tahi e te ʼAtua, ko tona fakaʼuhiga, ʼe ko tona fakatuʼuake. ʼE talanoa ʼi te Tohi-Tapu kia fakatuʼuake ʼe hiva. Ko Elia, mo Eliseo, mo Sesu, mo Petelo pea mo Paulo neʼe natou fakatuʼuake ia ni hahaʼi. Neʼe natou lava fakahoko te ʼu milakulo ʼaia ʼuhi ko te malohi ʼae neʼe foaki age e te ʼAtua. ʼE fakapapau mai e Sehova ʼe ina fakatuʼuake anai ʼi te kele ia te “kau faitotonu pea mo te kau heʼe faitotonu.” (Gaue 24:15) ʼE toe talanoa ʼi te Tohi-Tapu ki te fakatuʼuake ʼae ki selo. Ko ʼihi hahaʼi neʼe filifili e te ʼAtua, ʼe fakatuʼuake anai natou ke natou maʼuʼuli ʼi selo ʼo fakatahi mo Sesu.​—Soane 5:​28, 29; 11:25; Filipe 3:11; Fakaha 20:​5, 6.

▸ Kap. 9, pal. 13

26 TE ʼU MEʼA FAIFAKALAUʼAKAU

Ko te faifakalauʼakau ʼe ko te faigaʼi ʼae ke tou felogoʼi fakahagatonu mo te ʼu laumalie peʼe ʼaki he tahi ʼe gaohi meʼa fakatemonio. Kaʼe ʼe ko he faʼahi ia ʼe kovi. ʼE tui te hahaʼi ʼae ʼe faifakalauʼakau ki te akonaki hala ʼaeni: Ka mate he tahi ʼe hoko atu pe tona maʼuli pea ʼe liliu ia ko he laumalie malohi. ʼE toe uga e te kau temonio te hahaʼi ke natou talagataʼa ki te ʼAtua. ʼE kau ki te ʼu meʼa faifakalauʼakau, te ʼu faifakakikite, te ʼu meʼa fakamanamana, te ʼu meʼa fakatemonio, te vakaʼi ʼo te ʼu fetuʼu ke iloʼi te ʼu meʼa ʼae ka hoko pea mo ʼihi atu faʼahi. ʼE lahi mo te ʼu tohi, te ʼu ʼata, te ʼu pāki, te ʼu hiva, ʼe fakaha ai ko te ʼu meʼa fakatemonio peʼe fakamanamana pea mo ʼihi atu, ʼe hage ʼe mole fakatupu tuʼutamaki kaʼe fakatupu fiafia. ʼE lahi te ʼu toʼotoʼoga ʼe pipiki ki te felogoʼi mo te kau temonio, ohage la ko te ʼu molaga ki te kau mate, te ʼu fakafiafia ʼae ʼe fai ʼi te ʼu ʼosi ʼavaifo, te ʼu fakamanatu ʼo te ʼaho mate pea mo ʼihi aluʼaga ʼe fai ʼi te ʼu ʼala mate. Pea ʼe tau fakaʼaogaʼi e te hahaʼi te toloke moka natou fia fakaʼaogaʼi te malohi ʼo te kau temonio.​—Kalate 5:20; Fakaha 21:8.

▸ Kap. 10, pal. 10; Kap. 16, pal. 4

27 TE PULE FAʼITALIHA ʼA SEHOVA

Ko Sehova ʼe ko te ʼAtua Mafimafi pea neʼe ina fakatupu ia te ʼatulaulau katoa. (Fakaha 15:3) Ko meʼa fuli e ʼaʼana. Pea ʼe ina maʼu te pule faʼitaliha, ko tona fakaʼuhiga, ʼe ina maʼu te pule ʼae ʼe maʼoluga age. Koia ʼe matatonu mo ia ke pule ki te ʼu meʼa fuli ʼae neʼe ina fakatupu. (Pesalemo 24:1; Esaia 40:​21-23; Fakaha 4:11) Neʼe ina fakatuʼu ia he ʼu lao ki tana fakatupu katoa. ʼE toe maʼu foki e Sehova te pule ke ina toe fakanofo ʼihi ke takitaki. Ka tou ʼoʼofa pea mo fakalogo ki te ʼAtua, ʼe tou lagolago ai ki tana pule faʼitaliha.​—1 Koloniko 29:11.

▸ Kap. 11, pal. 10

28 TE FAKATO FATU

Ko he fafine ʼe ina fakato tona fatu, ʼe ko hana matehi te kiʼi tamasiʼi ʼae ʼe ina fuafatuʼi. Koteʼuhi ʼe mole ko he tuʼutamaki peʼe ko he aluʼaga ʼe hoko feia pe ʼi tona sino. ʼI te temi ʼae ʼe faitama ai he fafine, ko te kiʼi toe ʼe mole ko he koga pe ʼo te sino ʼo tana faʼe, kaʼe ko he kiʼi maʼuli ia kua katoa.

▸ Kap. 13, pal. 5

29 TE ʼU FOʼI HUKI TOTO

ʼE ko he puleʼaki fakatoketa neʼe fai ke fakahu ai te toto ki te sino ʼo he tahi peʼe ko he koga ʼo te ʼu koga tafito ʼe fa ʼo te toto. ʼE ko tona lagi toto ʼae neʼe tanaki peʼe ko te toto ʼo he tahi age. Ko te ʼu koga tafito ʼo te toto ʼe ko te plasma, te ʼu globules rouges, te ʼu globules blancs pea mo te ʼu plaquettes.

▸ Kap. 13, pal. 13

30 TE FAKATONUTONUʼI

ʼI te Tohi-Tapu, ko te kupu “akonaki” peʼe fakatonutonuʼi, ʼe mole fakaʼuhiga tafito pe ki he fakatuʼā. Ka fakatonutonuʼi tatou, ʼe akoʼi ai mo fakatonutonuʼi ʼatatou hala. ʼE mole he temi ʼe agakovi ai ia Sehova moka ina fakatonutonuʼi he tahi. (Taaga Lea 4:​1, 2) ʼE tuku mai e Sehova ia he faʼifaʼitaki lelei ki te ʼu matuʼā. ʼE fua lelei te fakatonutonu ʼae ʼe ina foaki mai. Koia ʼae ʼe feala ai ki he tahi ke ina leleiʼia te fakatonutonu ʼaia. (Taaga Lea 12:1) ʼE ʼofa ia Sehova ki ʼana kaugana pea ʼe ina akoʼi natou. ʼE ina akoʼi natou ke fetogi ai tanatou faʼahiga manatu ʼae ʼe kovi. Pea ʼe ina toe akoʼi age te faʼahiga manatu mo te aga ʼae ʼe fiafia ai tona loto. Ki te ʼu matuʼā, ko te fakatonutonuʼi ʼo ʼanatou fanau ʼe ko he tokoni ke natou mahino pe koʼe ʼe tonu ke natou fakalogo. Pea ʼe toe akoʼi ai foki natou ke ʼoʼofa kia Sehova, pea mo tana Folafola, ia te Tohi-Tapu, ke natou mahino ai ki ʼana pelesepeto.

▸ Kap. 14, pal. 13

31 TE KAU TEMONIO

ʼE ko he ʼu ʼaselo fakapulipuli pea mo malolohi age ia ʼi te tagata. Ko te kau temonio ʼe ko he ʼu ʼaselo agakovi. Neʼe natou agakovi ʼuhi ko tanatou talagataʼa ki te ʼAtua. Koia neʼe natou liliu ai ko ʼona fili. (Senesi 6:2; Suta 6) Neʼe natou mulimuli ki te agatuʼu ʼa Satana kia Sehova.​—Tetelonome 32:17; Luka 8:30; Gaue 16:16; Sakopo 2:19.

▸ Kap. 16, pal. 4