Ko Te Asopesio—Ko He Akonaki Koa Neʼe Fakahā Mai e Te ʼAtua?

KO TE Asopesio—ko te akonaki ʼe ʼui ai ko Malia, te faʼe ʼa Sesu, neʼe hake ki selo mo tona sino—ʼe maʼuhiga ki te toko lauʼi miliona Loma Katolika. ʼE tala e te tagata hisitolia ko George William Douglas: “Ko te Asopesio, peʼe ko te hake ʼaē ki selo, ʼa te Taupoʼou ko Malia neʼe fualoa tona tauhi e te ’Ēkelesia ohage he ʼaho lahi pea mo fai fakamalotoloto ʼi te taʼu fuli.”

Kae ʼe fakamoʼoni e te kau teolosia katolika ʼe mole talanoa te Tohi-Tapu ki te hake ʼa Malia ki selo. ʼIo, ʼe mahino lelei ki ʼihi hahaʼi Katolika ko te akonaki ʼofaina ʼaia neʼe hoko ai he fakafeagai pea mo te talanoa fakamālohi ʼi te ʼu sēkulō ki muʼa. Kae neʼe feafeaʼi koa te tali e te ʼēkelesia ia te Asopesio ʼo Malia ʼo fakatuʼutuʼu ko he akonaki?a ʼE ʼi ai koa he tupuʼaga ʼo te fakatuʼutuʼu ʼo te akonaki ʼaia ohage he faʼahi neʼe fakahā mai e te ʼAtua? Ko te ʼu tali ki te ʼu fehuʼi ʼaia ʼe mole ko he meʼa pe ʼe tuʼu ʼi te tohi. ʼE ʼi ai tona ʼu faka ʼuhiga loloto kia ia ʼaē ʼe ʼofa ki te moʼoni.

Ko Te Tuputupu ʼo He Akonaki

E lagi ʼe koutou punamaʼuli mokā koutou ʼiloʼi ʼi te ʼu ʼuluaki sēkulō ʼi te hili ʼaē ʼa te mate ʼo Sesu, ko te manatu ʼaē ki te hake ʼa Malia ki selo neʼe mole ʼi te fakakaukau ʼa te kau Kilisitiano. Neʼe tohi e te tagata teolosia Katolika ko Jean Galot ʼi te tohi (LʼOsservatore Romano): “ ʼI te kamataʼaga, ko te manatu ʼaē ki te mate ʼo Malia neʼe mole ʼi te fakakaukau ʼa te kau Kilisitiano.”

Kae ʼi te ʼosi liliu ʼo te akonaki ʼo te Tahitolu ko he akonaki tāfito ʼo te ʼēkelesia, neʼe faka maʼuhigaʼi ʼaupito ia Malia. Ko te ʼu kupu fakafiafia, ohage ko te “Faʼe ʼa te ʼAtua,” “neʼe mole tupu ʼi te agahala,” “Fakafelogoi,” pea mo te “Fineʼaliki ʼo Selo,” neʼe kamata fai kia ia. ʼAki te temi, neʼe tala e te tagata teolosia ko Galot, “ko te mole talanoa ʼa te talatisio ʼo te temi muʼa ki te tauhi ki te mate ʼo Malia ʼe mole feala ke fakafiafia katoa ai te kau Kilisitiano ʼaia ʼe ʼui maʼa nātou ʼe haohaoa ia Malia pea mo nātou fia atolasio ki ai. Ko te ʼu fakamatala ʼo te Asopesio, ʼaē ʼe ko he fua ʼo te fakakaukau ʼa te hahaʼi, neʼe kamata ai tona fakatuʼutuʼu.”

ʼI te fā sēkulō ʼi totatou temi, neʼe mafola ai te ʼu faitohi ʼa nātou ʼaē neʼe tui ki te asopesio. Ko te ʼu faitohi ʼaia neʼe nātou tuku he ʼu fakamatala mole hona fakatafitoʼaga ʼo ʼuhiga mo te hake ʼaē ʼa Malia ki selo. Tou vakaʼi, he faʼifaʼitaki, neʼe tala e te tohi “Ko te moe fakaʼosi ʼa te Faʼe taputapu ʼa te ʼAtua.” Neʼe mole fakatuʼutuʼu ia ki he tahi age ʼi te ʼapositolo ʼaē ko Soane, kae ko te faʼahi e lagi neʼe fakatahitahiʼi ia taʼu e 400 ʼi te hili ʼo te mate ʼo Soane. ʼO ʼalutahi mo te fakamatala hala ʼaia, neʼe fakatahitahi faka milakulo te kau ʼapositolo ʼa Sesu kia Malia, ʼo nātou mamata ki tana fakamālōlō ia te kivi, te noa, pea mo te ketu. Pea, ohage ko tona fakahā, neʼe logo te kau ʼapositolo ki te ʼui e te ʼAliki kia Malia: “Sio, ʼe hū anai tou sino taputapu ki te palatiso, pea ko tou nefesi maʼoniʼoni ʼe ʼi te lagi anai ʼi te taputapu ʼo taku Tāmai ʼaē ʼe lahi ai te fiafia, ʼaē ʼe ʼi ai te tokalelei pea mo te fakafiafia ʼo te ʼu ʼaselo maʼoniʼoni, pea ko te faʼahi ʼaia ʼe fai hoholo.”

Neʼe feafeaʼi koa te aga ʼa te hahaʼi tui ki te ʼu taʼi faitohi ʼaia? ʼE fakamahino e te tagata ʼe ina ako te ʼu akonaki ʼo ʼuhiga mo Malia ko René Laurentin: “Neʼe kehekehe ʼaupito te ʼu aga. Mole ia nātou he tahi age fakakaukau ko nātou ʼaē ʼe hoko tui neʼe kākāʼi e te lelei ʼo te fakamatala fakaofoofo. Ko ʼihi ʼe nātou vaʼiganoaʼi te ʼu talanoa ʼaia ʼe mole felogoi tahi, ʼaē ʼe tautau fefakafeagaiʼaki pea ʼe mole hona mālohi.” Ko te akonaki ʼo te Asopesio neʼe faigaʼi ke feala hona tali e te hahaʼi. ʼO kau kiai mo te ʼui ʼaē ko te ʼu toe ʼo te sino ʼo Malia neʼe atolasioʼi ʼi ʼihi faʼahi. ʼE faigataʼa tona fakapipiki tahi mo te tui ʼaē ko tona sino neʼe hake ki selo.

ʼI te 13 sēkulō, ko te tagata ko Thomas Aquin, ʼo feiā aipe mo ʼihi tagata teolosia, neʼe nātou tāʼofi maʼu te manatu ʼaē ʼe mole feala te fakamatala ʼo te Asopesio ohage ko he akonaki, koteʼuhi “ ʼe mole akonakiʼi te manatu ʼaia e te Tohi-Tapu.” Kae, ko te tui ʼaia neʼe hoholo tona mafola, pea ko te ʼu paki ʼo te asopesio ʼo Malia neʼe lahi tona fai e te ʼu tagata fai paki logona ko Raphaël, mo Corrège, mo Titien, mo Annibal Carrache, pea mo Rubens.

Ko te akonaki ʼaia neʼe mole mahino ia ʼo aʼu ki te ʼu temi fakamuli ʼaenī. ʼI te manatu ʼa te tagata Sesuite ko Giuseppe Filograssi, ʼo mole faʼa fualoa ʼi te vaelua ʼo totatou sēkulō, ko te kau ako Katolika neʼe hoholo atu tanatou tā te ʼu “ako pea mo te ʼu talanoa ʼe mole faʼa ʼalutahi tuʼumaʼu” ʼo ʼuhiga mo te akonaki ʼo te Asopesio. Tatau aipe mo te ʼu tuʼi tapu, ohage la ko Leo 13, mo Pie 10, pea mo Benoît 15, “neʼe mole nātou faʼa palalau ki te faʼahi ʼaia.” Kae ʼi te ʼaho 1 ʼo Novepeli 1950, neʼe fai ai leva e te ʼēkelesia he fakatuʼutuʼu. Neʼe fakahā e te Tuʼi Tapu ko Pie 12: “ ʼE mātou fakamahino ko te Asopesio ko he akonaki neʼe fakahā mai e te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te Faʼe Imakulata ʼa te ʼAtua, ko Malia neʼe nofo Taupoʼou, ʼi te hili ʼo tona maʼuli ʼi te kele, neʼe hake mo tona sino pea mo tona nefesi ki te kolōlia ʼi selo.”—Munificentissimus Deus.

Ko te tui ʼaē ki te hake ʼo te sino ʼo Malia ki selo neʼe mole ko he faʼahiga manatu pe ʼa te kau Katolika ʼi he temi loaloaga—kua liliu ia ʼi te temi nei ko te akonaki ʼo te ’Ēkelesia. Neʼe fakahā e te Tuʼi Tapu ko Pie 12 “kapau ʼe ʼi ai he tahi . . . ʼe fakafisi peʼe lotolotolua ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaē neʼe Mātou fakatuʼutuʼu, ʼe tonu ke mahino ki ai ʼe ina meʼa noaʼi te fakatuʼutuʼu ʼo te tui Fakaʼatua pea mo faka Katolika.”

Koteā ʼAē ʼe Fakahā Moʼoni Mai e Te Tohi-Tapu

Kae ʼe fakatafito koa kiteā te fakatuʼutuʼu mālohi ʼaia ʼa te ʼēkelesia? Neʼe tala e te Tuʼi Tapu ko Pie 12 ko te akonaki ʼo te Asopesio “ ʼe fakatafito katoa ki te Tohi-Tapu Maʼoniʼoni.” Ko te ʼu vaega ʼaē ʼe tautau lau moʼo fakamoʼoni ʼo te asopesio ʼo Malia ko Luka 1:28, 42. Ko te ʼu vaega ʼaia ʼe ʼui ai ʼo ʼuhiga mo Malia: “Mālo, ʼe ke fonu ʼi te kalasia, ko te ʼAliki ʼe nofo mo koe: ʼE ke manuʼia koe ʼi te fafine fuli pe . . . , pea ʼe manuʼia te fua ʼo tou fatu.” (Maredsous) Ko te fakatuʼutuʼu ʼaia ʼa nātou ʼe tui ki te asopesio koteʼuhi ko Malia neʼe “fonu ʼi te kalasia,” ʼe mole tonu ia ke mate. Pea ʼe “manuʼia” ohage ko te ‘fua ʼo tona fatu,’ ʼe tonu ke ina maʼu te ʼu pilivilesio ʼo tatau mo Sesu—ʼo kau kiai mo tana hake ʼaē ki selo. ʼI takotou manatu ʼe ko he manatu lelei koa ʼaenī?

Tahi ʼaē meʼa, ʼe tala e te kau ako ko te kupu ʼaē “fonu ʼi te kalasia” ko he fakaliliu ʼe mole mālama lelei pea ko te kupu faka Keleka tāfito ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e Luka ʼe fakaliliu totonu ia “ko he tahi neʼe ʼofa ki ai te ʼAtua.” ʼE fakaliliu e te Tohi-Tapu (Bible de Jérusalem) Katolika ia Luka 1:28: “Fakafiafia, ʼe ke fonu ʼi te ʼofa!” ʼE mole ʼaoga ke tou ʼui neʼe hake te sino ʼo Malia ki selo koteʼuhi ʼe “fonu ʼi te ʼofa” ʼa te ʼAtua. Ko te ʼuluaki Kilisitiano neʼe mate maletile, ko Etieni, neʼe talanoa te Tohi-Tapu Katolika (Bible de Jérusalem) ʼo ʼuhiga mo ia neʼe fonu ia ʼi te ʼofa, peʼe “fonu ʼi te kalasia”—pea neʼe mole fakatuʼuake tona sino.—Gāue 6:8.

Kae, neʼe mole koa la manuʼia ia Malia pea mo ʼofaina? ʼE moʼoni, kae ʼe fakahā fakalelei mai ko te fafine neʼe higoa ko Saele ʼi te ʼu ʼaho ʼo te kau fai fakamāu ʼo Iselaele neʼe ʼui ʼo ʼuhiga mo ia ʼe “manuʼia ia ʼi te fafine fuli.” (Kau Fakamāu 5:24, Jérusalem) ʼIo ʼe mole he tahi ʼe feala ke ʼui neʼe hake foki te sino ʼo Saele ki selo. Koia, ko te manatu katoa ʼo te Asopesio ʼe fakatafito ki te ʼui ʼaē neʼe hake ia Sesu ki te lagi mo tona sino. Kae, ʼe fakahā mai e te Tohi-Tapu ko Sesu neʼe “fakaliliu ʼo maʼuli,” pe neʼe fakatuʼuake, “ ʼi te laumālie.” (1 Petelo 3:18, Osty; vakaʼi ia 1 Kolonito 15:45.) ʼE ʼui e te ʼapositolo ko Paulo ko te “kakano pea mo te toto ʼe mole feala ke nā maʼu te puleʼaga ʼo te ʼAtua.”—1 Kolonito 15:42-50, Osty.

ʼE moʼoni, ʼe talanoa te Tohi-Tapu ki te fakatuʼuake ki selo ʼo te kau Kilisitiano agatonu ʼaē neʼe fakanofo e te laumālie. Kae, ʼe fakahā fakalelei mai ia 1 Tesalonika 4:13-17 ko te fakatuʼuake ʼaia ʼe mole kamata anai ia muʼa ʼo te “ ʼafio ʼo te ʼAliki,” lolotoga te ʼu ʼaho fakamuli ʼo te tuʼu agakovi ʼaenī. ʼO aʼu mai ki te temi ʼaenī, ʼe kei nofo pe Malia ʼi te mate, mo te ʼu lauʼi afe Kilisitiano agatonu.—1 Kolonito 15:51, 52.

Ko Malia—Ko Te Fafine Tui

ʼE mahino papau kia tatou ko te tala ʼo te faʼahi ʼaē neʼe hoki ʼosi atu ʼe mole faka ʼuhiga ʼaki ʼe mole tou fakaʼapaʼapa kia Malia. ʼE mole fai he mahalohalo, ko Malia neʼe ina tuku mai he faʼifaʼitaki lelei—ko he tahi ʼe tau ke tou faʼifaʼitakiʼi tana tui! Neʼe ina tali leleiʼi te pilivilesio ʼaē ko te liliu ko te faʼe ʼa Sesu, mo te ʼu fakataga fuli pea mo te ʼu sakilifisio ʼaē ka hoko anai. (Luka 1:38; 2:34, 35) ʼO fakatahi mo Sosefo, neʼe nā tauhi ia Sesu ʼi te poto faka lotu. (Luka 2:51, 52) Neʼe nofo ia mo Sesu lolotoga tona mamahi ʼi te pou. (Soane 19:25-27) Pea ʼi tona ʼuhiga tisipulo agatonu, neʼe fakalogo ia ʼo nofo ʼi Selusalemi pea neʼe kau ia ia nātou ʼaē neʼe hifo ifo ki ai te laumālie ʼo te ʼAtua ʼi te Penikosite.—Gāue 1:13, 14; 2:1-4.

Ko he fakatuʼutuʼu hala ʼo ʼuhiga mo Malia ʼe mole ko he fakaʼapaʼapa ki te Tupuʼaga peʼe kia Malia. Ko te akonaki ʼo te Asopesio neʼe fakatuʼutuʼu moʼo fakatafito ki te ʼui ʼaē ko Malia ko te fakahoko palalau ʼa tatou pea mo te ʼAtua. Kae neʼe kua talanoa koa la ia Sesu ki te akonaki ʼaia? Kailoa, neʼe ʼui maʼana: “Ko ʼau ko te ala, pea mo te moʼoni, pea mo te maʼuli. ʼE mole he tahi ʼe haʼu ki te Tāmai ʼi tuʼa ia te ʼau. Kapau ʼe koutou kole he meʼa ʼaki toku huafa, ʼE ʼau foaki atu anai.” (Soane 14:6, 14; vakaʼi ia Gāue 4:12.) ʼIo, ko Sesu Kilisito tokotahi pe, kae mole ko Malia, ʼe felogoi mo te Tupuʼaga. ʼAki ia Sesu—kae mole ko Malia—ʼe feala ai hatatou fakaōvi kia te ia ʼaē ʼe ina Foaki-Mai Te Maʼuli ke tou maʼu ai he “tokoni ʼi te temi totonu.”—Hepeleo 4:16, TOB.

Ko te tali ʼo te moʼoni ʼaē ʼo ʼuhiga mo Malia e lagi fakatupu mamahi ia ki niʼihi. Kae, e lagi ko tona faka ʼuhiga kua kita lituʼa ki he tui neʼe loaloaga tona mālohi pea mo tona taupau. Kae, logope la te mamahi ʼi he temi, ko te moʼoni ʼe ina ‘faka ʼāteaina he tahi.’ (Soane 8:32) Neʼe tala e Sesu ko tana Tāmai ʼe ina kumi ia nātou ʼaē ʼe atolasio “ ʼaki te laumālie pea mo te moʼoni.” (Soane 4:24, TOB) Ki te kau Katolika ʼaē ʼe fakamalotoloto, ko te ʼu kupu ʼaia ʼe ko he faʼahi maʼuhiga kia nātou.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Talanoa ʼo te pasina 23]

NEʼE MATE KOA IA MALIA?

Neʼe mate moʼoni koa ia Malia ʼi muʼa ʼo te ʼui ʼaē neʼe hake ia ki selo? Ko te kau teolosia Katolika ʼe nātou tau mo he ʼu manatu faka teolosia e lua ʼo ʼuhiga mo te fehuʼi ʼaia. ʼE hinoʼi mai e te (Nuovo dizionario di teologia) “ ʼe faigataʼa te foaki kia Malia te pilivilesio ʼaē ʼo te hāo mai te mate, ʼaia neʼe mole pe la maʼu e Kilisito.” Tahi ʼaē meʼa, ko te ʼui ʼaē neʼe mate ia Malia ʼe lagaʼi ai foki he fehuʼi faigataʼa. Ko te fafine teolosia ko Kari Børresen neʼe ʼui maʼana ko te “mate ʼe ko te gataʼaga ʼaia ʼo te agahala, ohage ko tona ʼui e [te akonaki ʼo te “Tupu Imakulata”], ʼe mole kau ai ia Malia.” Kae, ʼe fakatafito kiteā, te ʼui ʼaē neʼe mate ia Malia? ʼE mole fai he mahalohalo ko te Tuʼi Tapu ko Pie 12 neʼe mole fia talanoa ki te fehuʼi ʼaē ʼo te mate ʼo Malia ʼi tana fakamahinohino te akonaki ʼo te Asopesio.

Meʼa lelei foki, ko te akonaki ʼa te Tohi-Tapu ʼe ʼāteaina mai te taʼi maveuveu ʼaia. ʼE mole he koga ʼe ina akonakiʼi ai—peʼe ko he faʼahiga manatu—ʼo ʼuhiga mo Malia ko he tahi “neʼe tupu imakulata.” Kae ʼe ina fakamahino mai ko Malia ko te fafine agahala ʼe ʼaoga kia ia te totogi ʼo te agahala. Ko te tupuʼaga la ʼaia, ʼo tana ʼalu ki te fale lotu ʼo fai ai te mōlaga ki te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te agahala, ʼi te ʼosi tupu ʼaē ʼa Sesu. (Levitike 12:1-8; Luka 2:22-24) Neʼe mate ia Malia, ohage pe ko te hahaʼi agahala fuli.—Loma 3:23; 6:23.

Ko te moʼoni ʼaia ʼe mahino gafua ʼe kehekehe ʼaupito mo te ʼu fehuʼi ʼe faigataʼa tona tali neʼe lagaʼi e te akonaki ʼo te Asopesio.

[Paki ʼo te pasina 22]

‘Ko te Asopesio ʼo te Taupoʼou,’ neʼe pena e Titien (v. 1488-1576)

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Giraudon/Art Resource, N.Y.

[Paki ʼo te pasina 24]

ʼI tana fai mōlaga ʼi te fale lotu ʼo ʼuhiga mo te agahala ʼi te ʼosi tupu ʼa Sesu, neʼe fakahā ai e Malia ko ia ko te fafine agahala pea ʼe ʼaoga kia ia te totogi