ʼE Maʼuli Te Folafola ʼa Sehova
Ko He ʼu Puani ʼAoga ʼo Te Tohi ʼo Gāue
ʼE TOU maʼu ʼi te tohi ʼo gāue te hisitolia kātoa ʼo ʼuhiga mo te fakatuʼu ʼo te kōkelekāsio Fakakilisitiano pea mo tana tuputupu ki muli age. Neʼe ko te tōketā ko Luka ʼaē neʼe ina tohi, pea ʼe maʼuli tana fakamatala ʼaē ʼo te hisitolia ʼo ʼuhiga mo te gāue ʼa te kau Kilisitiano lolotoga taʼu e 28 tupu—mai te taʼu 33 ʼo totatou temi ʼo aʼu ki te taʼu 61 ʼo totatou temi.
Ko te ʼuluaki koga ʼo te tohi ʼo Gāue, ʼe talanoa tāfito ki te gāue ʼa te ʼapositolo ko Petelo, pea ko te koga fakaʼosi ʼe talanoa ia ʼo ʼuhiga mo te gāue ʼa te ʼapositolo ko Paulo. ʼI tana fakaʼaogaʼi ʼo te kupu “tou,” ʼe fakahā e Luka neʼe kau ʼi te ʼu ʼaluʼaga ʼaē ʼe talanoa kiai. Kapau ʼe tou tokagaʼi te logo ʼaē ʼe talanoa kiai te tohi ʼo Gāue, pea ʼe tou mahino anai ki te mālohi ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua pea mo tona laumālie māʼoniʼoni. (Hep. 4:12) ʼE ina toe uga anai foki ia tātou ke tou maʼuli fakasākilifisio pea mo tou fakatuputupu anai tatatou tui ʼaē ki te Puleʼaga.
ʼE FAKAʼAOGAʼI E PETELO IA “TE ʼU KALAVĪ ʼO TE PULEʼAGA”
ʼI tana kua ʼosi maʼu ia te laumālie māʼoniʼoni, neʼe lototoʼa ai leva te kau ʼapositolo ki te fai fagonogono. Neʼe fakaʼaogaʼi e Petelo ia te ʼuluaki kalavī ʼo “te ʼu kalavī ʼo te Puleʼaga ʼo selō” moʼo ʼavahi te matapā ʼo te ʼatamai mālama pea mo te faigamālie ki te kau Sutea pea mo te kau poloselite ʼaē neʼe natou “tali . . . tana folafola” ke natou hū ki te Puleʼaga. (Mat. 16:19; Gāue 2:5, 41) Neʼe mavetevete te kau tisipulo ʼuhi ko te fakataga lahi, kae ko he faʼahi neʼe ina fakafealagia he fai fakamafola lahi.
ʼI te logo ʼa te kau ʼapositolo kua tali e te kau Samalia ia te folafola ʼa te ʼAtua, neʼe natou fekauʼi ia Petelo pea mo Soane ke nā ʼolo kiā nātou. ʼI te fakafealagia ʼaē ke logo te kau Samalia ki te logo ʼo te Puleʼaga, neʼe fakaʼaogaʼi e Petelo ia te lua kalavī. (Gāue 8:14-17) Lagi ʼi te taʼu ʼaē neʼe fakatuʼuake ai Sesu mai te mate, neʼe hoko te fetogi fakatalakitupua kiā Saulo ʼo Talesi. ʼI te taʼu 36 ʼo totatou temi, neʼe fakaʼaogaʼi ai e Petelo ia te tolu kalavī, pea ko te meʼa ʼofa ʼo te laumālie māʼoniʼoni neʼe folahi ki te hahaʼi heʼe silikosisio ʼo te puleʼaga.—Gāue 10:45.
Te ʼu Tali Ki Te ʼu Fehuʼi Fakatohi-tapu:
2:44-47; 4:34, 35—He koʼē neʼe fakatau e te kau Kilisitiano ia tonatou ʼu koloa pea mo natou vahevahe te ʼu meʼa ʼaē neʼe natou maʼu mai ai mo ʼihi? Ko te tokolahi ʼaē neʼe liliu ko ni ʼu Kilisitiano neʼe natou ʼomai mai te ʼu kolo mamaʼo pea neʼe mole lahi hanatou ʼu meʼa ke tupu ai hanatou nonofo fualoa ʼi Selusalemi. Kae, neʼe natou fia nonofo fualoa ke lahi age tanatou fia mahino ki te ʼu akonaki ʼo ʼuhiga mo tanatou lotu foʼou ʼaē kua natou maʼu pea ke natou fai fakamafola mo niʼihi. Koia moʼo tokoni kiā nātou ʼaia, ko ʼihi Kilisitiano neʼe natou fakatau tonatou ʼu kele, pea ko te falā ʼaē neʼe natou maʼu mai ai, neʼe natou vahevahe mo nātou ʼaē neʼe ʼaoga kiai.
4:13—Neʼe mole popoto koa ia Petelo mo Soane ʼi te lautohi pe neʼe mole nā ako? Kailoa ia, neʼe nā popoto ʼi te lautohi. Neʼe higoaʼi nāua ko te ʼu tagata ‘neʼe mole ako pea ʼe nā hagē ko te hahaʼi fuli’ koteʼuhi neʼe mole nā ako te ʼu akonaki fakalotu ʼi te ʼu faleako ʼa te kau lapi.
5:34-39—Neʼe ʼiloʼi feafeaʼi e Luka ia te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Kamaliele ʼi te Sanetualio kae neʼe mole feala ke ʼiloʼi e te hahaʼi? Koʼenī tona ʼu fakamahino e tolu: (1) Ko Paulo ʼaē neʼe akoʼi ʼi muʼa atu e Kamaliele ʼaē neʼe ina fakahā age kiā Luka; (2) Ko Luka neʼe felōgoi lelei mo te tahi ʼi te Sanetualio, ohagē lā ko Nikotemo; (3) Neʼe ʼiloʼi e Luka te faʼahi ʼaia ʼaki te laumālie māʼoniʼoni.
7:59—Neʼe ko Sesu koa ʼaē neʼe faikole ki ia, ia Setefano? Kailoa ia neʼe mole ko Sesu. Ko te tauhi ʼa he tahi ʼe tonu pē ke fai kiā Sehova ʼAtua, ʼo fēia mo te faikole. (Luka 4:8; 6:12) ʼI te māhani, neʼe fetapa pē ia Setefano kiā Sehova ʼaki te huafa ʼo Sesu. (Soane 15:16) Kae ʼi te temi ʼaia, neʼe hā kiā Setefano “te Foha ʼo te tagata ʼe tuʼu ʼi te toʼomataʼu ʼo te ʼAtua.” (Gāue 7:56) ʼI tana ʼiloʼi lelei ʼaē kua foaki age kiā Sesu te mālohi moʼo fakatuʼuake te kau mate, neʼe palalau fakahagatonu ia Setefano kiā Sesu kae neʼe mole faikole ia ki ai, ʼo ina kole age kiā te Ia ke ina haofaki tona maʼuli.—Soane 5:27-29.
Te ʼu Puani ʼe Tou Lava Tāʼofi:
1:8. ʼE mole feala ki te gāue fai fakamafola fakamālamanei, ʼaē ʼe fai e te ʼu kaugana ʼa Sehova ke fai mo kanapau lā neʼe mole ʼi ai te tokoni ʼa te laumālie māʼoniʼoni.
4:36–5:11. Ko Sosefo ʼo Sipele neʼe higoaʼi ko Palenapa, ko tona fakaʼuhiga “Foha ʼo te Fakafimālie.” Lagi neʼe fakahigoaʼi e te kau ʼapositolo ko Palenapa he neʼe aga fakakaumeʼa, agalelei, pea mo tokoni ki te hahaʼi. ʼE tonu ke tou hagē ko ia, kae ʼaua naʼa tou hagē ko Ananiasi mo Safila ʼaē neʼe kākā, mo mālualoi, pea mo mānumānu.
9:23-25. ʼE mole fakaʼuhiga ʼe tou mātataku ʼi ʼotatou fili, mo kapau ʼe tou hola mai iā nātou ke hoko atu tatatou gāue fai fakamafola.
9:28-30. Kapau ʼe feala ke tou tuʼutāmakiʼia ʼi te faʼahi fakalaumālie, mo fakasino ʼi hotatou ʼu vāhaʼa fale peʼe ko ʼihi age, ʼe tonu ke tou tōkakaga ʼo filifili lelei te ʼu telituale pea mo te temi ʼaē kā tou fai fakamafola ai.
9:31. Lolotoga te ʼu temi nounou ʼaē ʼe tou tokalelei ai, ʼe tonu ke tou fakamālohiʼi tatatou tui ʼaki tata ako pea mo tata metitāsio. Ko he faʼahi ʼe tokoni mai anai ke tou manavasiʼi kiā Sehova, ʼo tou maʼuliʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe tou ako pea mo faʼafai ʼi te minisitelio.
NEʼE FAʼAFAI PAULO ʼI TANA MINISITELIO
ʼI te taʼu 44 ʼo totatou temi, neʼe haʼu ia Akapo ki Atiokia, te kolo ʼaē neʼe fai akonaki ai ia Palenapa pea mo Saulo “lolotoga te taʼu kātoa.” Neʼe fakakikite e Akapo “he hoge lahi,” pea neʼe hoko te hoge ʼaia hili kiai taʼu e lua. (Gāue 11:26-28) “ ʼI tanā kua fakahoko kātoa te tokoni ʼaē ʼi Selusalemi,” neʼe toe liliu leva ia Palenapa mo Saulo ki Atiokia. (Gāue 12:25) ʼI te taʼu 47 ʼo totatou temi, lagi taʼu e 12 ki te kua ʼosi tafoki ʼa Saulo, neʼe fekauʼi e te laumālie māʼoniʼoni ia Palenapa mo Saulo ki he gāue misionea. (Gāue 13:1-4) ʼI te taʼu 48 ʼo totatou temi, neʼe nā toe liliu ki Atiokia, “neʼe tuku age ai nāua ki te ʼofa makehe ʼo te ʼAtua.”—Gāue 14:26.
Hili kiai māhina e hiva, ko Paulo (ʼaē neʼe higoaʼi foki ko Saulo) neʼe ina fili ia Silasi ke kaugā gāue mo ia pea neʼe ina fakatuʼutuʼu ai tana lua fagona misionea. (Gāue 15:40) Neʼe fakafetaulaki age kiā Paulo ia Timoteo pea mo Luka. Pea neʼe nofo Luka ia ʼi Filipe kae hoko atu te fagona ʼo Paulo ki Ateni pea ki muli age ki Kolonito, ʼaē neʼe felāveʼi ai mo Akila mo Pilisika, ʼo nofo ai taʼu kātoa mo māhina e ono. (Gāue 18:11) Neʼe nofo leva ia Timoteo mo Silasi ʼi Kolonito, kae ʼalu ia Paulo mo Akila pea mo Pilisika ʼi te kamataʼaga ʼo te taʼu 52 ʼo totatou temi ki Silia. (Gāue 18:18) Neʼe kaugā fagona mo ia ia Akila mo Pilisika ʼo aʼu ki Efesi, ʼo nā nonofo ai leva.
ʼI te kua ʼosi ʼo te temi ʼaē neʼe fakatuʼutuʼu ai ke nofo ʼi Atiokia te kolo ʼo Silia, pea fai e Paulo tana tolu fagona misionea ʼi te taʼu 52 ʼo totatou temi. (Gāue 18:23) ʼI Efesi, “neʼe haga tuputupu pea mo mālohi ʼaupito ia te folafola ʼa Sehova.” (Gāue 19:20) Neʼe taʼu tolu ia te nofo ʼa Paulo ʼi te kolo ʼaia. (Gāue 20:31) ʼI te Penikositē ʼo te taʼu 56 ʼo totatou temi, neʼe nofo ia Paulo ʼi Selusalemi. ʼI tona ʼosi puke, neʼe lototoʼa ʼo fagonogono ʼi muʼa ʼo te ʼu pule. ʼI Loma, neʼe nofo ia te ʼapositolo ko Paulo iā taʼu e lua ʼi te ʼapi kae neʼe leʼoleʼo (lagi ʼi te taʼu 59 ʼo totatou temi ki te taʼu 61 ʼo totatou temi) pea ʼi te ʼapi ʼaia neʼe ina maʼu te ʼu faʼahiga fakamafola ʼo te Puleʼaga pea mo ako ki te hahaʼi ia “te ʼu meʼa ʼo ʼuhiga mo te ʼAliki ko Sesu Kilisito.”—Gāue 28:30, 31.
Te ʼu Tali Ki Te ʼu Fehuʼi Fakatohi-tapu:
14:8-13—He koʼē ko te hahaʼi ʼi Lisitala neʼe natou higoaʼi ia “Palenapa ko Siase, kae ko Paulo ko Helemesi”? Ko Siase ʼi te mitolosia Keleka neʼe ko te pule ʼo te ʼu ʼatua, pea ko tona foha ko Helemesi neʼe logona he neʼe faiakonaki lelei. ʼUhi he neʼe ko Paulo ʼaē neʼe ina takitaki te fai palalau, ko te hahaʼi ʼi Lisitala neʼe natou ʼui ko ia ko Helemesi pea ko Palenapa ko Siase.
16:6, 7—He koʼē neʼe tapuʼi e te laumālie māʼoniʼoni kiā Paulo pea mo tona ʼu kaugā gāue te fai fakamafola ʼi te tisitilike ʼo Asia pea mo Pitinia? Neʼe tokosiʼi te kau gāue. Koia, neʼe taki ai nāua e te laumālie māʼoniʼoni ke nā ʼolo ki he telituale ʼe fua lelei age anai.
18:12-17—He koʼē neʼe mole haofaki e te kōvanā ko Kalio ia Sosetene ʼi tona tā ʼaē e te hahaʼi? Lagi ʼi te manatu ʼa Kalio, ko te tagata ʼaē neʼe hagē ko he takitaki ʼo te hahaʼi ʼaē neʼe fakafea’gai kiā Paulo, neʼe tuha mo ia tona tā. Kae neʼe fua lelei te meʼa ʼaē neʼe fai kiā Sosetene, he neʼe tafoki leva ia ki te Lotu Fakakilisitiano. Ki muli age, ʼe talanoa ia Paulo ʼo ʼuhiga mo Sosetene ko “totatou tehina.”—1 Ko. 1:1.
18:18—Koteā te fakapapau ʼaē neʼe fai e Paulo? Ko ʼihi hahaʼi fai sivi Tohi-Tapu neʼe natou ʼui ko Paulo neʼe ina fai te fakapapau ke nofo ohagē ko he Tagata Nasilea. (Fkau. 6:1-21) Kae ʼe mole talanoa ʼi te Tohi-Tapu peʼe koteā ia te fakapapau ʼaē neʼe fai e Paulo. Tahi ʼaē, ʼe mole talanoa ʼi te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo he fakapapau neʼe fai e Paulo ʼi muʼa peʼe ki muli age ʼo tana tafoki mai ki te moʼoni. Pea ʼe mole toe fakahā mai i te Tohi-Tapu pe neʼe ina kamata peʼe kua ina fakaʼosi te fakapapau. Pe koteā pē te faʼahi ʼaē neʼe ina fai, kae ko he fakapapau fēia neʼe mole ko he agahala ia.
Te ʼu Puani ʼe Tou Lava Tāʼofi:
12:5-11. ʼE feala pea ʼe tonu ke tou hufakiʼi totatou ʼu tehina, pea ʼe tonu ke tou fai ia te faʼahi ʼaia.
12:21-23; 14:14-18. Neʼe tali e Helote ia te kolōlia ʼaē ʼe tuha pē mo te ʼAtua. ʼE kehekehe ʼosi ia mo Paulo pea mo Palenapa ʼaē neʼe nā foimo tekeʼi te laupisi pea mo te fakavikiviki ʼaē neʼe fai age kiā nāua! ʼE mole tonu ke tou holi ki he faʼahiga kolōlia, logolā he faʼahiga gāue neʼe feala ke tou fai ʼi te tauhi ʼaē kiā Sehova.
14:5-7. Kapau ʼe tou nonofo tokaga, pea ʼe tou gāue lahi anai kiā Sehova.—Mat. 10:23.
14:22. ʼE ʼiloʼi e te kau Kilisitiano ʼe fakatagaʼi anai nātou, pea ʼe mole natou faiga ke natou hao mai ai, ʼo natou fai he meʼa moʼo fakafisi ki tanatou tui.—2 Tim. 3:12.
16:1, 2. ʼE tonu ki te kau tūpulaga Kilisitiano ke natou gāue kinakina maʼa Sehova pea mo kumi tana tokoni ke natou nonofo maʼa tuʼumaʼu.
16:3. ʼE tonu ke tou faiga mālohi ʼo fakalogo ki te Tohi-Tapu ke tali e te hahaʼi ia te logo lelei.—1 Ko. 9:19-23.
20:20, 21. Ko te fai fakamafola ʼi te ʼu ʼapi ʼe ko he gāue maʼuhiga ʼaia ʼi tatatou minisitelio.
20:24; 21:13. Ko tatatou agatonu ʼaē ki te ʼAtua ʼe maʼuhiga age ia ʼi hatatou fia haofaki ʼo totatou maʼuli.
21:21-26. ʼE tonu ke tou tali fakafiafia ia he tokoni ʼe lelei.
25:8-12. Ko te kau Kilisitiano ʼo te temi nei ʼe feala pea mo tonu ke natou fakaʼaogaʼi te lao moʼo “puipui te logo lelei pea mo fakamoʼoni te lao kiai.”—Filp. 1:7.
26:24, 25. ʼE tonu ke tou tala he “ ʼu talanoa ʼe moʼoni pea mo fakapotopoto” logolā ʼe feala ke mata vale ki he “tagata fakakelekele.”—1 Ko. 2:14.
[Paki ʼo te pasina 30]
Ko te temi fea ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi ai e Petelo “te ʼu kalavī ʼo te puleʼaga”?
[Paki ʼo te pasina 31]
ʼE mole feala ke fai te gāue fai fakamafola fakamālamanei mo kanapau lā neʼe mole ʼi ai te tokoni ʼa te laumālie māʼoniʼoni