-
Ko Te Poto ʼo Te ʼAtua ʼe Hā ʼi Tana FakatupuTe Tule Leʼo—2008 | Sunio 1
-
-
Ko Te Poto ʼo Te ʼAtua ʼe Hā ʼi Tana Fakatupu
“ ʼE ko ia ʼaē ʼe ina akoʼi tātou ʼo laka age ʼi te faga manu ʼo te kele, pea ʼe ina fakaliliu ia tātou ke tou popoto age ʼi te faga manulele ʼo te lagi.”—SOPO 35:11.
KO TE faga manulele ʼe natou maʼu ia tonatou ʼu fealagia fakapunamaʼuli. Ko te hahaʼi ʼaē ʼe natou faʼu ia te ʼu vakalele ʼe natou leleiʼia ia te ʼu faʼahiga feʼaluʼaki kehekehe ʼa te ʼu manulele. Ko ʼihi faʼahiga manulele ʼe natou fefolauʼaki ʼi he ʼu lauʼi afe kilometa ʼi te fuga tai kae ʼe mole faigataʼa ia tanatou kaku ki te koga meʼa ʼaē neʼe tonu ke natou ʼolo kiai.
Ko te tahi fealagia makehe ʼo te faga manulele—ko he tahi ʼaia fealagia ʼe hā ʼaki ai te poto ʼo te Tupuʼaga—tonatou fealagia ʼi te felōgoi ʼaki he ʼu tagi. Tou vakaʼi age he ʼu faʼifaʼitaki.
Te Faʼahiga Felōgoi ʼa Te Faga Manulele
Ko ʼihi faʼahiga manulele ʼe natou kamata felōgoi māʼiapē lā ʼi muʼa ʼo tonatou foafoaʼi. Ohagē foki lā, ko te kiʼi manulele fafine ʼaē ko te caille, ʼe ina fakatō tona ʼu fuaʼi moa e valu, ʼe lau pē ko te fuaʼi moa e tahi ʼi te ʼaho. Kapau ʼe tuputupu lelei ia te ʼu fuaʼi moa fuli, ʼe feala anai ke foafoaʼi ia te ʼu fuaʼi moa ʼi te valu ʼaho. ʼI te agamāhani ʼe taʼotaʼo e te ʼu matuʼa moa ia tanatou ʼu fuaʼi moa ʼo kaku pē ki te foafoaʼi fuli ʼo te ʼu fuaʼi moa. Kae, ko te ʼu ʼuhiʼi caille ʼe natou tahi foafoaʼi pē anai iā hola e ono. ʼE hoko feafeaʼi te faʼahi ʼaia? ʼE ʼui e te hahaʼi fai kumi, ko te ʼu embryon ʼo te ʼu caille ʼe fefakafelōgoiʼaki ʼi te temi ʼaē ʼe kei nonofo ai ʼi te loto fuaʼi moa, pea ʼe natou fakatuʼutuʼu ke natou foafoaʼi te gaʼasi fuaʼi moa ʼi te temi e tahi.
ʼI te temi ʼaē kua lahi ai ia te manulele, ʼi te agamāhani ʼe tagi ia te manulele tagata. ʼE tagi tāfito ʼi te temi ʼaē ʼe taka tau ai, ʼe ina fakaʼiloga tona telituale peʼe taka tau. ʼI te ʼu lauʼi afe manulele takitahi ʼe natou tahi ʼalu pē ʼi tona faʼahiga tagi, pea ʼe feala ai ki te faga manulele fafine ke natou ʼiloʼi ia te faga manulele tagata ʼo tona faʼahiga.
Ko te faga manulele ʼe tagi tāfito ʼi te kei hegihegi pea mo te tō ʼo te laʼā, pea ʼe ʼi ai te tupuʼaga tāfito ʼo tanatou fai ia te faʼahi ʼaia. ʼE mole faʼa matagi pea ʼe siʼisiʼi tona logoaʼa ʼi te ʼu temi ʼaia. Neʼe maʼu e te ʼu kumi, ko te tagi ʼo te faga manulele ʼe tuʼa 20 age tona lelei ʼi te ʼuhu pea mo te afiafi, ʼi hanatou tagi ʼi te hoʼatā.
Logopē lā ʼi te agamāhani ko te manulele tagata ʼaē ʼe lahi age tana tagi, kae ko te manulele tagata pea mo ʼaē ʼe fafine ʼe lahi tanā faʼahiga tagi kehekehe, ʼo nā ʼiloʼi ia te fakaʼuhiga ʼo tanā faʼahiga tagi. Ohagē lā ko te kiʼi manulele ʼaē ko te pinson, ko ʼana faʼahiga tagi e hiva. ʼE ʼi ai tanatou faʼahiga tagi moʼo fakatokaga ʼe ʼi ai te tuʼutāmaki ʼi te ʼaele—ohagē ko he manulele ʼe ina kumi hana meʼa kai—kae ʼe ʼi ai mo tanatou tahi ʼu faʼahiga tagi mo fakatokaga ʼe ʼi ai te tuʼutāmaki ʼe fakaovi mai ʼe haʼu mai te kele.
Ko He Mōlaga Maʼuhiga
Ko te poto ʼaē neʼe ʼai e Sehova ki te faga manulele ʼe mahino ia ʼe fakaofoofo. Kae kā tou palalau leva ʼo ʼuhiga mo te fealagia ʼo te felōgoi, ʼe toe fakaofoofo ʼaupitō age ia te tagata. Neʼe faʼu e te ʼAtua ia te tagata ‘ke poto age ʼi te ʼu manulele ʼo te lagi,’ ohagē ko tona ʼui iā Sopo 35:11. ʼE makehe ia te poto ʼo te tagata ʼi tana lava fakamahino he ʼu manatu faigataʼa ʼo tona ʼatamai pea mo tana ʼu manatu ʼo ina fakaʼaogaʼi tona leʼo peʼe ʼaki tana palalau ʼaki tona ʼu nima.
ʼE mole tatau mo ʼihi fakatupu, ko te kiʼi tamasiʼi neʼe tupu mo te fealagia ʼaē ke ina akoʼi he ʼu lea ʼe faigataʼa. ʼE ʼui fēnei ʼi te sulunale American Scientist: “ ʼE feala ki te kiʼi toe ʼaē ʼe kei meamea ke ina akoʼi he lea tatau aipē peʼe mole palalau fakahagatonu age ki ai ia tana ʼu mātuʼa; ko te ʼu fānau ʼaē ʼe tuli ʼe natou faiga anai ke natou faʼufaʼu ia hanatou faʼahiga lea ʼaki ʼonatou nima mo kapau ʼe mole akoʼi age kiā nātou ʼi fale ia te lea ʼaki ʼonatou nima.”
-
-
Ko Te Poto ʼo Te ʼAtua ʼe Hā ʼi Tana FakatupuTe Tule Leʼo—2008 | Sunio 1
-
-
ʼE Malave Feafeaʼi Kiā Koutou?
ʼE malave feafeaʼi kiā koutou mokā kotou logo ki he tagi mālie ʼa he manulele peʼe ki he kiʼi tamasiʼi ʼe ina akoako he ʼu ʼuluaki palalau? ʼE kotou tokagaʼi koa ia te poto ʼo te ʼAtua ʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina fai?
ʼI te hili ʼo te metitāsio ʼa te tagata fai pesalemo ko Tavite ki tona faʼahiga faʼu, neʼe uga ai ia ia ke ina ʼui fēnei ki te ʼAtua: “ ʼE au vikiviki anai kiā te koe, heʼe fakamanavahē pea mo fakaofoofo toku faʼu. ʼE fakatalakitupua tau ʼu gāue, pea ʼe mahino lelei kiā te au te meʼa ʼaia.” (Pesalemo 139:14) ʼI takotou vakavakaʼi fakalelei ia te poto ʼo te ʼAtua ʼaē ʼe hā ʼi tana fakatupu, ʼe mahino ia ko takotou tui ʼaē ki tona fealagia ke ina foaki atu ia tana takitaki lelei ʼe tuputupu moʼoni anai.
-
-
Ko Te Mālohi ʼo Te ʼAtua ʼe Hā ʼi Te ʼu FetuʼuTe Tule Leʼo—2008 | Sunio 1
-
-
Ko Te Mālohi ʼo Te ʼAtua ʼe Hā ʼi Te ʼu Fetuʼu
“Hiki ake ʼokotou mata ki ʼoluga pea ke kotou sio. Ko ai koa ʼaē neʼe ina fakatupu te ʼu meʼa ʼaia? Ko Ia ʼaē neʼe ina fakaʼasi mai ki tuʼa ʼonatou kautau ʼo fai pē ki tona tokolahi, pea ina pāui fuli nātou ʼi ʼonatou higoa. ʼI te lahi ʼo te mālohi, heʼe toe mālohi foki ia ʼi tona māfimāfi, ʼe mole puli he tahi iā nātou.”—ISAIA 40:26.
KO TE laʼā ʼe ko he foʼi fetuʼu pē ia. Kae, ʼe tuʼa 330 000 ia tona lahi age ʼi te kele. ʼE lahi te ʼu fetuʼu ʼaē ʼe tuʼu ovi ki te kele ʼe liliki age ia ʼi te laʼā. Kae ko ʼihi fetuʼu, ohagē ko te tahi ko tona higoa ko V382 Cygni, ʼe lagi tuʼa 27 ia tona lahi age ʼi te laʼā.
ʼE feafeaʼi hakotou ʼiloʼi ia te mālohi ʼo te vela ʼo te laʼā? Fakakaukauʼi age ia te mālohi ʼo he afi mo kapau ʼe kotou tutuʼu iā kilometa e hogofulu-mā-nima mai ai pea ʼe kei kotou logoʼi aipē ia tona vevela. Ko te laʼā, ʼi tona fakafuafua ko kilometa e 150 miliona ia tona mamaʼo mo te kele. Kae, ʼi te ʼu ʼaho taʼi laʼā, ʼe feala pē ke maka pulapula vai ia te kili! ʼE fakaofoofo, heʼe ko te vaega tahi ki te tahi miliale ʼo te mālohi ʼo te laʼā ʼaē ʼe kaku mai ki te kele. Kae ko te kiʼi koga ʼo te mālohi ʼaia ʼo te laʼā ʼe feʼauga moʼo taupau ia te maʼuli ʼi te kele.
ʼI tona fakahagatonu, ʼi te fakafuafua ʼaē neʼe maʼu e te kau popoto ʼo ʼuhiga mo te kātoa ʼo te mālohi ʼaē ʼe tuku mai e te laʼā, ʼe feʼauga moʼo taupau te maʼuli ʼo he ʼu fetuʼu e 31 afe miliale ʼe tatau mo te kele. ʼI te tahi age fakafuafua ʼo te toe mālohi ʼaia, mo kanapau lā neʼe feala age ke puke kātoa ia te mālohi ʼo te laʼā ʼi he sekonita pē e tahi, pea ʼe feala pē ke ina fakahila ia Amelika “ ʼaki he mālohi ʼe feala ke tologa iā taʼu e hiva miliona,” ko te ʼui ʼaia ʼa te Space Weather Prediction Center (SWPC).
Ko te mālohi ʼo te laʼā ʼe haʼu mai te ʼuho ʼo te laʼā—ʼe hagē ko he fale hila fakanukeleʼea ʼe ina fakatahiʼi ia te ʼu atomes pea mo fakahaʼu mai ki tuʼa ia te toe mālohi. Ko te laʼā ʼe lahi ʼaupitō pea mo māʼopoʼopo ʼaupitō tona ʼuho, koia ʼaē ʼe ʼaoga ai he ʼu lauʼi miliona taʼu ke feala ki te mālohi ʼaē ʼe faʼufaʼu ia tona ʼuho ke hā mai ki tuʼa. ʼE ʼui fēnei e te SWPC: “Kanapaulā neʼe tonu ke fakagata e te laʼā ia te faʼufaʼu ʼo te mālohi ʼi totatou temi, ʼe hoki lagi hili taʼu e nimagofulu miliona pea hoki tou logoʼi ʼi te Kele!”
ʼI te lakaga ʼaenī, kotou vakaʼi ia te ʼaluʼaga ʼaenī: Mokā kotou hiki ake ai ʼokotou mata ʼi he pō ʼe lau lelei, ʼe kotou sisio ai ki te ʼu lauʼi afe fetuʼu, ʼe tahi ʼalu pē mo tona toe mālohi lahi, ʼo teitei tatau pē mo te laʼā. Pea ʼaki te ʼu fakafuafua ʼa te kau popoto ko te ʼu fetuʼu ʼe lauʼi miliale mo miliale ʼi te ʼatulaulau!
ʼE haʼu maifea ia te ʼu fetuʼu fuli ʼaia? Tokolahi te kau fai kumi ʼe natou tui ʼi te temi nei ki he ʼu tupuʼaga ʼe mole heʼeki natou mahino kiai, ko te ʼatulaulau neʼe tupu fakafokifā kua hili kiai ia taʼu e 14 miliale. ʼE fakamahino lelei mai ʼi te Tohi-Tapu: “ ʼI te kamataʼaga neʼe fakatupu e te ʼAtua ia te lagi pea mo te kele.” (Senesi 1:1) ʼE tou tui papau, ko Ia ʼaē neʼe ina fakatupu ia te ʼu fetuʼu lalahi ʼe natou fakatupu he toe mālohi, ʼe feala ke fakamatalatala tonu ʼe ‘mālohi ʼi tona māfimāfi.’—Isaia 40:26.
-