Ke Koutou Fetogi ʼi Te ʼAtamai Pea Mo Koutou Mālama ʼi Te Loto
“Koʼeni foki te meʼa ʼe ʼau tala pea mo fakamoʼoni ʼi te ʼAliki: tuku takotou haga haʼele ohage ko te haʼele ʼa te ʼu puleʼaga.” — Efesi 4:17.
1. Koteā ʼaē ʼe fai maʼa tatou e totatou ʼatamai mo totatou loto?
KO TE ʼatamai mo te loto ʼe ko he ʼu meʼa taulekaleka e lua ʼe maʼu e te tagata. Logope ʼe mole malau te ʼu gāue ʼa te ʼatamai mo te loto, ʼe tahi ʼalu pe te tagata mo te faʼahi ʼaia. Ko totatou ʼuhigaʼi tagata, pea mo ʼatatou palalau, pea mo ʼatatou aga, pea mo te ʼu faʼahiga meʼa ʼi totatou loto, pea mo te ʼu meʼa maʼuhiga ʼe fakalogo ʼāteaina pe ki te faʼahiga gāue ʼo totatou ʼatamai pea mo totatou loto.
2, 3. a) ʼE feafeaʼi te fakaʼaogaʼi e te Tohi-Tapu te ʼu kupu ʼaē ko te “loto” pea mo te “ ʼatamai”? b) ʼO ʼuhiga mo te loto pea mo te ʼatamai, he koʼe koa ʼe tonu ke tou tokagaʼi?
2 ʼI te Tohi-Tapu, ko te “loto” ʼe faka ʼuhiga tāfito ki te ʼu meʼa ʼe tou loto ki ai, pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼi totatou loto, feiā mo te ʼu meʼa ʼe tou manatu ki ai, pea ko te “ ʼatamai” ʼe faka ʼuhiga ki te poto, ki te fealagia ʼo te fakakaukau. Kae, ʼe mole ʼui ʼe nā kehekehe ai leva ʼosi. Ohage la, ko Moisese neʼe ina fakaloto mālohiʼi fēnei te kau Iselaele: “ ʼE tonu ke ke manatuʼi ʼi tou loto [nota: “tonu ke ke manatuʼi ʼi tou ʼatamai”] ko Sehova ko te ʼAtua moʼoni.” (Teutalonome 4:39). Neʼe ʼui fēnei e Sesu ki te ʼu sekelipa ʼaē neʼe fakafeagai kia te ia: “He koʼe ʼe koutou mahalohalo kovi ʼi ʼokotou loto?” — Mateo 9:4; Maleko 2:6, 7.
3 Ko te meʼa ʼaia ʼe ina fakahā ko te ʼatamai mo te loto ʼe felogoi ʼaupito. ʼE nā kaugā gāue fakatahi, ʼe nā tautau fefakaloto mālohiʼaki ohage ko he meʼa e tahi, kae ʼe nā tautau fihi pe ko ai ʼaē ka mālo (Mateo 22:37; vakaʼi ia Loma 7:23). Koia, moʼo maʼu ʼo te ʼofa ʼa Sehova, ʼe mole tonu pe ke tou ʼiloʼi papau te ʼaluʼaga ʼo totatou ʼatamai mo totatou loto kae ʼe tonu foki ke tou fakamāhaniʼi totatou ʼatamai pea mo totatou loto ke nā kaugā gāue fakatahi, ke nā ʼolo tahi ki he faʼahi e tahi. ʼE tonu ke tou fetogi ʼi te ʼatamai pea mo mālama ʼi te loto. — Pesalemo 119:34; Tāʼaga Lea 3:1.
‘Te faʼahiga haʼele ʼa te ʼu puleʼaga’
4. Neʼe feafeaʼi te puleʼi e Satana te ʼatamai mo te loto ʼo te hahaʼi, pea koteā tona ikuʼaga?
4 Ko Satana ko te pule ʼo te loi pea mo te gāue fakakākā fuli. ʼE ina ʼiloʼi kapau ʼe loto ke ina puleʼi te hahaʼi, ʼe tonu ke ina faigaʼi tonatou ʼu loto pea mo tonatou ʼu ʼatamai. Talu mai te kamataʼaga ʼo te hisitolia ʼo te tagata, neʼe ina fakaʼaogaʼi te ʼu faʼahiga fakahala moʼo puleʼi ʼo te ʼu loto pea mo te ʼu ʼatamai ʼo te hahaʼi. Koia ʼaē, “ko te malamanei katoa ʼe takoto ʼi te mālohi ʼo te agakovi”. (1 Soane 5:19.) ʼIo, ko Satana neʼe mālo ʼi te ʼaluʼaga ʼo tana puleʼi te ʼu ʼatamai pea mo te ʼu loto ʼo te hahaʼi ʼo te mālama koia ʼe fakamatalatala e te Tohi-Tapu tonatou ʼuhiga ko he “taʼiake fakalialia pea mo fakapikopiko”. (Filipe 2:15.) ʼE fakamatalatala fakalelei e te ʼapositolo ko Paulo te ʼaluʼaga ʼo te loto pea mo te ʼatamai ʼo te taʼiake fakalialia pea mo fakapikopiko ʼaia, pea ko tana ʼu palalau ʼe ko he fakatokaga kia tatou fuli ʼi te temi nei. Ohage la, koutou lau muʼa ia Efesi 4:17-19 pea mo fakatatau ki te ʼu palalau ʼa Paulo ia Loma 1:21-24.
5. He koʼe koa neʼe tohi e Paulo te ʼu tokoni mālohi ki te kau Efese?
5 ʼE feala ke tou mahino ki te tupuʼaga ʼo te tohi e Paulo te ʼu palalau mālohi ʼaia ki te kau kilisitiano ʼo Efese mokā ʼe tou manatuʼi ko te kolo ʼaia neʼe aga fakalialia pea mo tauhi faka pagani ki te ʼu tamapua. Logope ko te kau Keleka neʼe hahaʼi tona kau tagata ʼiloa ʼi te ʼu fai fakatuʼutuʼu pea mo te filosofia, ʼe hage mai ia ko te ako ʼaē neʼe tuku age kia nātou neʼe ina faka faigafua ki te tokolahi ia nātou te fai ʼo te meʼa ʼaē ʼe kovi pea ʼe toe hikihiki pe foki nātou e tanatou agaʼi fenua ki te fai ʼo te ʼu meʼa kovi. Neʼe tuʼania ʼaupito ia Paulo ki tana ʼu kaugā fagona kilisitiano ʼe maʼuʼuli ʼi te taʼi koga meʼa feiā. Neʼe ina ʼiloʼi ko te tokolahi ia nātou ʼaia neʼe ko te ʼu hahaʼi ʼāfea ʼo te ʼu puleʼaga pea neʼe nātou “haʼele ʼo mulimuli ki te ʼu faʼahiga meʼa ʼo te tuʼu ʼaenī”. Kae ʼi te temi nei, kua nātou tali te moʼoni. Ko tonatou ʼatamai neʼe fetogi pea ko tonatou loto neʼe fakamālamaʼi. Kae laka ia meʼa fuli, neʼe loto e Paulo ke nātou ‘haʼele ʼi he faʼahiga haʼele ke tau mo te pāui’. — Efesi 2:2; 4:1.
6. He koʼe koa ʼe tonu ke tou tokakaga ki te ʼu palalau ʼa Paulo?
6 Ko te ʼaluʼaga ʼaia ʼe tatau mo te temi nei. ʼE tou maʼuli mo tatou ʼi te mālama kua fakahehema ʼona fakatuʼutuʼu, ko te aga fakapoto ʼo ʼuhiga mo te maʼuli kua puli noa, pea kei tuʼumaʼu pe te ʼu aga ʼa te ʼu lotu hāla. Tokolahi ia tatou neʼe tou maʼuli ʼāfea ʼi ai ʼo mulimuli ki te ʼu faʼahiga meʼa ʼo te tuʼu ʼaenī. Ko ʼihi ia tatou ʼe fakatahi mo te mālama ʼi te ʼaho fuli pe. Ko ʼihi ia tatou ʼe maʼuʼuli ʼi te ʼu loto fale ʼe kei mālohi ai te aga ʼo te mālama. Koia, ʼe tonu ke tou mahino ki te ʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼa Paulo pea ke tou maʼu he ʼu lelei mai tana tokoni.
Ko te ʼu ʼatamai ʼe mole honatou fua pea mo fakapōʼuli
7. Neʼe faka ʼuhiga feafeaʼi e Paulo te ʼu kupuʼi palalau ʼaē ko te “ ʼi te noa ʼo tonatou ʼatamai”?
7 Moʼo lagolago lelei ki tana fakaloto mālohi ʼaē ʼo te kau kilisitiano ke ‘ ʼaua naʼa nātou haga haʼele ohage ko te haʼele ʼa te ʼu puleʼaga’, neʼe ʼuluaki talanoa ia Paulo ki te “noa ʼo tonatou ʼatamai”. (Efesi 4:17.) Koteā te faka ʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼaia? Ki te Tohi-Tapu (The Anchor Bible), ko te kupu ʼaē ko te “noa” ʼe faka ʼuhiga “ko he meʼa ʼe gaʼasi, ko he meʼa mata noa, ki te vaʼiga, ko he meʼa vale, mole hona ʼaoga, pea mo te lotomamahi”. Koia ko Paulo neʼe ina ʼui ko te faiga ke ʼiloa pea mo te kolōlia ʼo te mālama ʼo te kau Keleka pea mo te kau Loma neʼe hage ʼe ko he meʼa fakaofoofo kae ko te faiga ki te ʼu meʼa ʼaia ʼe ko he ʼu meʼa ia ʼe puli noa, pea mo fakavale te kumi ʼo te ʼu meʼa ʼaia. Ko nātou ʼaē ʼe holi mālohi ki te ʼiloa pea mo te kolōlia ʼe mole nātou maʼu anai he meʼa gata pe ki te lotomamahi pea mo te fakahemala. Ko te faʼahiga maʼuli ʼaia ʼe tatau mo te mālama ʼo te temi nei.
8. ʼI te ʼu ʼaluʼaga fea ko te ʼu faiga ʼo te mālama ʼe noa?
8 Ko te mālama ʼe ʼi ai tona ʼu hahaʼi ʼatamai pea mo te ʼu hahaʼi maʼu tuʼulaga ʼe haga ki ai te hahaʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu tali ki te ʼu fehuʼi maʼuhiga ohage la ko te haʼuʼaga pea mo te ʼuhiga ʼo te maʼuli pea mo te ʼaluʼaga ʼo te malamanei. Kae koteā te faʼahiga fakasiosio mamaʼo pea mo te faʼahiga takitaki ʼe nātou foaki? Ko te mole tui ʼaē ki te ʼAtua, ko te manatu ʼaē ko te ʼu meʼa ʼe fakalaka ʼi te agaaga ʼo te maʼuli ohage ko te ʼAtua ʼe mole pe feala ke ʼiloʼi, ko te evolisio, pea mo te tahi ʼu tuʼuga manatu ʼe fakatupu maveuveu pea mo fakafihi, te ʼu akonaki ʼe mahino gataʼa pea mo fefakafeagaiʼaki mole pe la nātou inaina te hahaʼi, ohage ko te ʼu faʼahiga tauhi pea mo te ʼu meʼa fakamanamana. Tahi foki, ko te ʼu meʼa fakamālama ʼe hage ʼe nātou foaki te fīmālie mo te koloaʼia. Ko te hahaʼi ʼe nātou palalau ki he fua lelei ʼo he faʼahiga poto, ʼo te faʼahiga faiva, ʼi te musika, ʼi te politike, pea mo ʼihi ʼatu ʼu meʼa. ʼE nātou fiafia ʼi tonatou temi faka kolōlia faka temi. Kae ko te ʼu tohi ʼo te hisitolia pea mo te ʼu tohi ʼaē ʼe fakamatala te ʼu meʼa fakaofoofo neʼe fai e te ʼu hahaʼi, ʼe lahi ai te ʼu hahaʼi ʼiloa kua galo. Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia ʼe gaʼasi, ʼe mata noa, ʼe vaʼiga, ʼe ko he meʼa vale, ʼe mole hona ʼaoga, pea mo fakaloto mamahi.
9. Koteā te ʼatu ʼu faʼahiga meʼa noa ʼe haga kiai te tokolahi?
9 ʼI tanatou mahino leva ʼaē ki te noa ʼo te ʼu faʼahiga faiga ʼaia, tokolahi ʼe nātou haga ki te ʼu koloā — ʼo nātou tānaki te paʼaga pea mo tānaki te ʼu koloā ʼaē ʼe feala ke maʼu ai te falā — pea mo nātou faka ʼuhigaʼi te ʼu faiga ʼaia ko te maʼuhiga ʼaia ʼo tonatou maʼuli. Neʼe nātou manatu mālohi ko te fiafia ʼe haʼu mai te koloaʼia, mai te maʼu meʼa, pea mo te faiga ki te ʼu fakafiafia. ʼE mole gata pe te tuku katoa ʼaē ʼo tonatou loto ki te ʼu meʼa ʼaia, kae ʼe feala kia nātou te sakilifisioʼi ʼo te ʼu meʼa fuli ʼuhi pe ko te meʼa ʼaia: ohage ko tonatou maʼuli haohaoa, tanatou famili, feiā aipe mo tanatou leʼo ʼo loto. Koteā tona fua? Mole ʼui ke hoko te meʼa ʼaē neʼe nātou loloto ki ai, kae neʼe “nātou fehukiʼaki ia nātou totonu ʼaki te ʼu mamahi lahi”. (1 Timoteo 6:10.) ʼE mole he puna’maʼuli ʼi te haga ʼa Paulo ʼo ʼeke tana ʼu kaugā fagona kilisitiano ke fakagata tanatou haʼele ohage ko te ʼu puleʼaga ʼo mulimuli ki te noa ʼo tanatou faʼahiga manatu.
10. ʼE mahino feafeaʼi te “nofo ʼatamai fakapōʼuli” ʼo te hahaʼi ʼo te mālama?
10 Moʼo fakahā ʼe mole he meʼa ʼi te mālama ʼe tau ke tauholi ki ai peʼe ke faʼifaʼitakiʼi, neʼe ʼui e Paulo “ ʼe fakapōʼuli tonatou ʼatamai”. (Efesi 4:18.) ʼIo, ko te mālama ʼaenī ʼe ʼi ai tana ʼu hahaʼi ʼatamai teitei pe ʼi te potu fuli. Kae, neʼe ʼui e Paulo ʼe fakapōʼuli tonatou ʼatamai. Koteā tona tupuʼaga? Neʼe mole talanoa ia ki tonatou poto faka ʼatamai peʼe ko tanatou ʼu fealagia. Ko te kupu ʼaē ko te “ ʼatamai” ʼe feala pe foki ke fakaʼaogaʼi ki te uho ʼo te fakasiosio ʼa te tagata, ko te tafitoʼaga ʼo te meʼa ʼe malave ki te tagata. ʼE nātou nonofo ʼi te fakapōʼuli koteʼuhi ʼe mole ʼi ai honatou mālama moʼo nātou takitaki peʼe he ʼaluʼaga ʼo tonatou ʼu faiga. ʼE feala ke tou sio ki te meʼa ʼaia ʼi te maveuveu ʼo tanatou fakakaukau ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo hāla. ʼE feala ke ʼui e te hahaʼi ko te ʼatamai ʼaupito te mole fakamāuʼi, ko te meʼa ʼe ʼui peʼe fai e te hahaʼi ʼe lelei fuli pe, kae ʼe ko he manatu fakapōʼuli moʼoni ia ohage ko te ʼui e Paulo. ʼI te faʼahi fakalaumālie, ʼe nātou lolotoga kumi fakataufā ʼi te fakapōʼuli ʼaupito. — Sopo 12:25; 17:12; Isaia 5:20; 59:6-10; 60:2; vakaʼi ia Efesi 1:17, 18.
11. Koteā te tupuʼaga ʼa te nofo ʼatamai fakapōʼuli ʼa te malamanei?
11 He koʼe koa ko te hahaʼi ʼatamai ʼaia, ʼi te ʼu faʼahiga meʼa kehekehe, ʼe nātou fakapōʼuli leva ʼi te faʼahi fakalaumālie? Ia 2 Kolonito 4:4, ʼe tuku mai e Paulo te tali ʼaenī: “Ko te ʼatua ʼo te faʼahiga meʼa ʼo te tuʼu ʼaenī neʼe ina fakakiviʼi te ʼatamai ʼo te hahaʼi tui gataʼa, talia naʼa fakamālamaʼi nātou e te mālama gigila ʼo te logo lelei faka kolōlia ʼo ʼuhiga mo Kilisito, ia te paki ʼo te ʼAtua.” ʼE ko he tapuakina maʼuhiga kia nātou ʼaē ʼe nātou maʼu te logo lelei faka kolōlia ʼo fetogi ʼi te ʼatamai pea mo mālama ʼi te loto!
Ko te ʼu loto ʼe nātou fakapōʼuli pea mo fefeka
12. ʼE mahino feafeaʼi te ʼaluʼaga ʼaē ʼo te “mamaʼo ʼo te malamanei ʼi te maʼuli ʼaē ʼa te ʼAtua”?
12 Moʼo tokoniʼi tatou ke tou sio ki te tupuʼaga ʼo te maʼua ʼaē ke tou fetogi ʼi te ʼatamai pea mo mālama ʼi te loto, ʼe fakatokagaʼi tatou e Paulo ko te ala ʼo te malamanei ʼe “mamaʼo ʼi te maʼuli ʼaē ʼa te ʼAtua”. (Efesi 4:18.) ʼE mole ʼui ko te hahaʼi ʼe mole kei tui ki te ʼAtua peʼe ko te hahaʼi kua nātou liliu ʼo heletiko. Neʼe fēnei te ʼui ʼa te tagata fai nusipepa: “Mole ʼui ko te kau heletiko, kae tou fau he kupu foʼou: hahaʼi mole faʼa tui. Ko te hahaʼi ʼaia ʼe nātou fakavikiviki moʼo ʼiloʼi te ʼAtua pea ʼi te temi ʼaia ʼe nātou taupau maʼu ia ia ʼi he faʼahi, ʼo hoki nātou tokakaga pe ki ai ʼi te ʼahotapu uhu kae ʼe mole nātou faka fealagia ia ia ke kau ki tanatou ʼu meʼa faka politike peʼe ki tonatou maʼuli ʼi te lolotoga ʼo te vāhaʼa. [ʼE nātou] tui fakameʼameʼa pe kia Ia kae ʼe nātou manatu ʼe mole ʼi ai hona ʼuhiga ʼi te sosiete ʼo te temi nei.” Neʼe fakahā e Paulo ʼi tana tohi ʼaē ki te kau Loma, “logope neʼe nātou ʼiloʼi te ʼAtua, neʼe mole nātou faka kolōliaʼi pea mo fakafetaʼi kia te ia”. (Loma 1:21.) ʼI te ʼaho fuli pe, ʼe tou sisio ki te hahaʼi ʼe nātou maʼuʼuli ʼe mole pe la ia nātou te manatu ʼaē ki te ʼAtua. ʼE mahino ia, ʼe mole nātou foaki te fakaʼapaʼapa peʼe ko te fakafetaʼi ki te ʼAtua.
13. Koteā “te maʼuli ʼaē ʼa te ʼAtua”?
13 Ko te ʼu kupu ʼaē ko “te maʼuli ʼaē ʼa te ʼAtua” ʼe ko he kupu ʼe maʼuhiga. ʼE ina fakahā ia te haga ʼa te fakapōʼuli fakalaumālie feiā mo te ʼatamai ʼo veuki te faka ʼuhiga ʼo te ʼu meʼa maʼuhiga. Ko te kupu faka keleka ʼe fakaliliu ʼaki te kupu “maʼuli” ʼi henī ʼe mole ko te kupu bios (ʼaē haʼu ai te kupu “biologie” [te ako ʼo te maʼuli] peʼe ko te “biographie” [ko te faʼahiga maʼuli ʼa he tagata]), ʼaē ʼe faka ʼuhiga ki te faʼahiga maʼuli, peʼe ki te agaaga ʼo te maʼuli. Kae ko te kupu ia ʼaē ko te zôê (ʼaē maʼu ai te ʼu kupu hage la ko te “zoo” [tukuʼaga manu kei maʼuʼuli], ko te “zoologie” [ko te ako ʼo te ʼu manu]). ʼE faka ʼuhiga “ko te maʼuli ʼi tona ʼuhiga fakatuʼutuʼu, ko te maʼuli ʼi tona ʼuhiga katoa, ko te maʼuli ohage ko ʼe ʼa te ʼAtua te maʼuli. (...) Mai te maʼuli ʼaia, ko te tagata neʼe liliu ai ʼo to ki te agahala” ko te fakamahino ʼaia ʼi te tikisionalio faka tohi-tapu (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words). Koia, ko Paulo neʼe ina tala mai ko te fakapōʼuli fakalaumālie pea mo te ʼatamai neʼe mole gata pe tana taki te hahaʼi ki te fakahehema ʼo te kakano kae neʼe ina fakamavae mai nātou mai te ʼamanaki ʼo te maʼuli heʼegata ʼaē ʼe maʼu e te ʼAtua (Kalate 6:8). He koʼe koa ʼe feiā? ʼE fakamatala mai e Paulo tona ʼu tupuʼaga.
14. Koteā te tahi tupuʼaga ʼo te mamaʼo ʼa te malamanei ʼi te maʼuli ʼaē ʼa te ʼAtua?
14 ʼUluaki, neʼe ina ʼui “ ʼuhi ko te fakapōʼuli ʼaē ʼe ia nātou”. (Efesi 4:18.) Ko te fasiga palalau ʼaē ko te “ ʼe ia nātou” ʼe ina fakahā lelei kapau ʼe mole ia nātou te mālama ki te ʼAtua, he neʼe mole ʼui neʼe mole feala hanatou maʼu te mālama ʼaia kae neʼe nātou lītuʼa ki ai ʼaki te loto faʼitaliha. Ko ʼihi Tohi-Tapu ʼe fēnei tanatou fakaliliu te fasiga palalau ʼaia, “ko tanatou fakafisi ʼaki te loto katoa ki te ʼiloʼi ʼo te ʼAtua” (The Anchor Bible); “ ʼe mole he mālama koteʼuhi neʼe nātou fakafefeka tonatou loto ki ai”. (Selusalemi). ʼUhi ko tanatou tekeʼi, peʼe nātou meʼa noaʼi ʼaki he loto katoa, te mālama totonu ʼa te ʼAtua, ʼe mole ʼi ai he tafitoʼaga ke nātou maʼu te faʼahiga maʼuli ʼaē ʼe foaki e Sehova kia nātou ʼaē ʼe haga tui ki tona ʼAlo, ʼaē neʼe ina ʼui fēnei: “Ko te faka ʼuhiga ʼaenī ʼo te maʼuli heʼegata: ke nātou ako te ʼiloʼi, ʼo koe, te ʼAtua moʼoni, pea mo ia ʼaē neʼe ke fekauʼi mai, ia Sesu Kilisito.” — Soane 17:3; 1 Timoteo 6:19.
15. Koteā te meʼa ʼaē ʼe ina ʼaumai te malamanei ke nofo mamaʼo ʼi te maʼuli ʼaē ʼe ʼa te ʼAtua?
15 Ko tona tahi tupuʼaga ko te mālama ʼe mamaʼo ʼi te maʼuli ʼaē ʼe ʼa te ʼAtua, ohage ko te ʼui e Paulo, ʼe “ko te fefeka ʼo tonatou loto”. (Efesi 4:18.) Ko te “fefeka” ʼi henī ʼe faka ʼuhiga tāfito ki te fefeka, ohage ko he kili kua papate. Ko tatou fuli ʼe tou ʼiloʼi pe neʼe feafeaʼi te liliu ʼo te kili ʼo papate. Lagi ko te kili ʼi tona kamataʼaga neʼe mālū pea mo ina logoʼi he faʼahiga meʼa pe, kae ʼi tana tau ʼaē mo te ʼu gāue kinakina, neʼe liliu ai leva ʼo fefeka pea mo mātolu, fakatupu ʼaki he kili papate. ʼE mole kei ina logoʼi te mamahi. ʼO toe feiā aipe, ko te hahaʼi neʼe mole nātou tuputupu ʼaki he loto fefeka ʼo tupu ai hanatou mole tokagaʼi te ʼAtua. Kae ʼi te ʼaluʼaga ʼo tanatou maʼuʼuli ʼi te malamanei pea mo tau tuʼumaʼu mo tona faʼahiga fakakaukau, ʼe mole fualoa pea liliu te loto ʼo fefeka mo kapau ʼe mole hāofaki maʼu. Ko te tupuʼaga ʼaia ʼo te fai e Paulo te fakatokaga ʼaenī: “Koutou tokakaga (...) talia naʼa ʼe ʼi ai he tahi ia koutou ʼe fakafefeka ʼaki te mālohi fakahala ʼo te agahala.” (Hepeleo 3:7-13; Pesalemo 95:8-10). Koia ʼaē ʼe maʼuhiga tatatou nonofo fetogi ʼi te ʼatamai pea mo mālama ʼi te loto!
“Kua puli ia nātou te mahino ki te aga ʼaē ʼe tonu ke fai”
16. Koteā te fua ʼo te fakapōʼuli faka ʼatamai ʼo te mālama pea mo tana mamaʼo ʼi te maʼuli ʼaē ʼa te ʼAtua?
16 Ko te ikuʼaga ʼo te taʼi fakapōʼuli pea mo te taʼi mamaʼo ʼaia ʼe fakanounou ʼaki te ʼu palalau ʼaē ʼa Paulo: “ ʼI te kua puli ia nātou te mahino ki te aga ʼaē ʼe tonu ke fai, kua nātou tuku ia nātou ki te māmio kovi, moʼo fai ʼaki te holi fakavale te ʼu faʼahiga aga kehekehe heʼemaʼa.” (Efesi 4:19). Ko te fasiga palalau ʼaē “ ʼi te kua puli ia nātou te mahino ki te aga ʼaē ʼe tonu ke fai” ʼe faka ʼuhiga “ ʼe mole kei nātou logoʼi te mamahi”, te mamahi ʼi te mole kei fai ʼo te meʼa ʼaē ʼe tonu ke fai. Ko te tupuʼaga ʼaia ʼo te liliu tonatou loto ʼo fefeka. ʼI te mole kei logoʼi ʼo te hoha ʼo te leʼo ʼo loto pea mo te maʼua ʼaē ia muʼa ʼo te ʼAtua, ʼe mole kei ʼi ai he tatāʼofi. Koia, neʼe ʼui ai e Paulo “kua nātou tuku ia nātou” ki te fai ʼo te māmio kovi pea mo te faʼahiga aga heʼemaʼa. ʼE ko he faʼahi neʼe fai ʼaki te loto katoa. Ko te “māmio kovi”, ohage ko tona fakaʼaogaʼi ʼi te Tohi-Tapu, ʼe faka ʼuhiga ki te aga fakahāhā, ʼe mole ufiufi, ʼe fehiʼa ki te lao pea mo te takitaki. ʼO toe feiā aipe, ko “te ʼu faʼahiga aga kehekehe heʼemaʼa”, ʼe mole gata ʼaki pe te ʼu felāveʼi fakasino fakalialia kae kau ai mo te ʼu meʼa heʼemaʼa neʼe fai ʼi te higoa ʼo te lotu, ohage la ko te ʼu toʼotoʼoga ʼo te fanaunau, pea mo te ʼu toʼotoʼoga neʼe fai ʼi te fale lotu ʼo Artémis ʼi Efese, ʼaē ʼe ʼiloʼi lelei ʼe nātou ʼaē ʼe nātou lau te ʼu tohi ʼa Paulo. — Gāue 19:27, 35.
17. He koʼe koa neʼe ʼui e Paulo ko te hahaʼi ʼaē kua puli ia nātou te mahino ki te aga ʼaē ʼe tonu ke fai ʼe nātou agahala “ ʼi te holi fakavale”?
17 ʼI te hage ko te mole tatāʼofi ʼo te fakamolemole gafua ʼo te māmio kovi pea mo te aga kehekehe heʼemaʼa ʼe mole kovi ʼosi, neʼe toe ʼui e Paulo ko te hahaʼi ʼe nātou fai “ ʼaki te holi fakavale”. Mokā agahala te hahaʼi ʼaē kei nātou mahino ki te aga ʼe tonu ke fai, ʼe feala pe ke nātou fakahemala, ʼo nātou faiga ke ʼaua naʼa toe hoko te meʼa ʼaia. Kae ko nātou ʼaē “kua puli ia nātou te mahino ki te aga ʼaē ʼe tonu ke fai” ʼe nātou agahala “ ʼaki te holi fakavale”. (“ ʼE nātou toe faka ʼui”, The Anchor Bible). ʼE nātou hu ʼaki he lotomālohi ki te faʼahi ʼe vave ai tanatou to ʼo nātou kaku ki te ʼu aga fakalialia ʼaupito, pea ʼe nātou manatu nātou ko he ʼaluʼaga ia ʼo te maʼuli. ʼE ko he paki totonu ia ʼo te “finegalo ʼo te ʼu puleʼaga”! — 1 Petelo 4:3, 4.
18. Moʼo fakanounou, koteā te faʼahiga paki neʼe fakahā e Paulo ʼo ʼuhiga mo te ʼaluʼaga faka ʼatamai pea mo fakalaumālie ʼo te mālama?
18 ʼI te ʼu vaega pe ʼaia e tolu, ia Efesi 4:17-19, ʼe fakahā e Paulo ko te agaaga moʼoni pea mo te ʼaluʼaga fakalaumālie ʼo te mālama. ʼE ina fakaʼilo ko te ʼu manatu, mo te ʼu akonaki ʼe lagaʼi e te ʼu hahaʼi fakakaukau ʼo te mālama, mo te faiga ki te ʼu koloā mo te ʼu fakafiafia ʼe ko he ʼu meʼa ia ʼe mole hona fua. ʼE ina fakamahino, ʼuhi ko te fakapōʼuli ʼo te ʼatamai pea mo te fakapōʼuli fakalaumālie, ko te mālama ʼe ʼi te faigataʼaʼia ʼi te aga ʼaē ʼe tonu ke fai, ʼo to mālalo ʼosi. Fakamuli, ʼuhi ko te fakapōʼuli ʼe nātou loloto ki ai pea mo te fefeka ʼe nātou loloto ki ai, ko te mālama kua mamaʼo ʼi te maʼuli ʼaē ʼa te ʼAtua. ʼIo, ʼe ʼi ai te ʼu tupuʼaga lelei ke tuku tatatou haga haʼele ohage ko te haʼele ʼa te ʼu puleʼaga!
19. Koteā te ʼu fehuʼi maʼuhiga ʼe kei toe ke vakaʼi?
19 ʼUhi ko te fakapōʼuli ʼi te ʼatamai pea mo te loto ʼaē ʼe fakatupu ʼaki te mamaʼo ʼo te mālama mai ia Sehova ʼAtua, ʼe feafeaʼi he fealagia ke tou tekeʼi te fakapōʼuli fuli mai totatou ʼatamai pea mo totatou loto? ʼIo, koteā te meʼa ʼe feala ke tou fai ke feala ai hatatou haga haʼele ohage ko he fānau ʼo te mālama pea mo taupau te ʼofa ʼo te ʼAtua? Ko te meʼa ʼaia ʼe vakaʼi anai ʼi te alatike ʼe hoa mai.
ʼE feafeaʼi hakotou fakamatalatala?
◻ Koteā te meʼa neʼe tupu ai te fai e Paulo te tokoni mālohi ia Efesi 4:17-19?
◻ He koʼe koa ko te ʼu ala ʼo te mālama ʼe noa pea mo fakapōʼuli?
◻ Koteā te faka ʼuhiga ʼo te fasiga palalau ʼaē ko te “mamaʼo ʼi te maʼuli ʼaē ʼe ʼa te ʼAtua”?
◻ Koteā te ʼu fua ʼo he ʼatamai fakapōʼuli pea mo he loto fefeka?
[Paki ʼo te pasina 9]
Ko Efese neʼe ʼiloa ʼi tana higa ʼi te ʼaluʼaga ʼo te agaaga feiā mo tana tauhi tamapua.
1. Ko te kalatiatea Loma ʼi Efese.
2. Ko te ʼu toega ʼo te fale lotu ʼo Artémis.
3. Ko te teate ʼi Efese.
4. Ko Artémis ʼo te kau Efese, te ʼatua fafine ʼo te fanaunau.
[Paki ʼo te pasina 10]
Koteā te fakasiosio mamaʼo ʼe foaki e te hahaʼi maʼu tuʼulaga ʼo te mālama?
Ko Neron
[Haʼuʼaga ʼo te paki]
Musei Capitolini, Loma