Te Temi ʼAē Ka Pulihi Ai Te Agahala

“ ʼE TOU tutupu koa ʼi te agahala?” Neʼe ko te fehuʼi ʼaia neʼe fai e te tagata maʼu pepa ʼi Amelika, ʼi tana kamata ako te Tohi-Tapu. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe kau ki te Lotu Initia, koia neʼe mole ina ʼiloʼi ai pe koteā te agahala. Kae neʼe ina fakakaukauʼi kapau ʼe tou maʼu moʼoni te agahala, ʼe mole hona ʼaoga ke tou fakafisi ki te faʼahi ʼaia peʼe mole tou fia tui kiai. ʼE lava maʼu feafeaʼi e he tahi te tali ki te fehuʼi ʼaia?

Kapau ʼe tou maʼu te agahala, pea ko tona faka ʼuhiga ʼe ʼi ai tona kamataʼaga. Neʼe fakatupu koa te ʼuluaki tagata ʼi te agakovi, ʼo ina foaki te ʼu agaaga kovi ʼaia ki tana ʼu fānau? Pe neʼe hoki tupu koa te agakovi ki muli age? Kofea koa te temi tonu ʼaē neʼe kamata ai te agahala? ʼI te tahi faʼahi, kapau ko te agahala ʼe ko he agaaga ʼo totatou ʼuhiga ʼo tuʼa, pe ko he tui ki te meʼa ʼaē ʼe kovi, ʼe feala koa ke tou ʼamanaki ʼi he ʼaho ke tou maʼu te ʼāteaina mai ai?

ʼO mulimuli ki te akonaki ʼa te kau Initia, neʼe fakatupu tahi te mamahi pea mo te agakovi ʼi te temi ʼaē neʼe fakatupu ai ia meʼa fuli. ʼE ʼui fēnei e te tagata poto Inituisi: “Ko te mamahi [peʼe ko te agakovi] ʼe hage ko te ʼola, ʼe feʼaluʼaki ʼi he koga ki he tahi koga, kae ʼe mole feala ke puli ʼo talu ai.” ʼE moʼoni ʼi te hisitolia ʼo te malamanei katoa, ʼe tou maʼu ai te agakovi ʼa te tagata. Kapau ko te agahala neʼe kua maʼu talu mai fualoa ʼi muʼa ʼo tona fakamatala e te tagata ʼi tana ʼu tohi, pea ʼe mahino ia ʼe tou maʼu anai he ʼu tali lelei ʼo ʼuhiga mo tona kamataʼaga, mai he matapuna ʼe lahi age ʼi te tagata. Ko te ʼu tali ʼe haʼu mai te ʼAtua.​—Pesalemo 36:9.

Neʼe Fakatupu Haohaoa Te Tagata

ʼE ʼui e te tagata filosofia Initia ko Nikhilananda, ʼe ko he ʼu palalau fakatātā ʼaē ʼe maʼu ʼi te Védas ʼo ʼuhiga mo te fakatupu ʼo te tagata. ʼO toe feiā aipe, ʼe lahi te ʼu lotu ʼo te Potu Hahake ʼe nātou fai pe he ʼu fagana ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe fakatupu. Kae ʼe tou maʼu te ʼu fakatafito moʼoni pea mo te ʼu meʼa fakapoto lalahi, ke tou tui ai ki te fakamatala ʼo te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te fakatupu ʼo te ʼuluaki tagata.a ʼE ʼui fēnei ʼi te ʼuluaki kapite ʼo Senesi: “Neʼe fakatupu e te ʼAtua te tagata ki tona paki, neʼe ina fakatupu ia ia ki te paki ʼo te ʼAtua; neʼe ina fakatupu ia nāua e tagata mo fafine.”​—Senesi 1:​27.

Koteā te faka ʼuhiga ʼo te ʼui ʼaē neʼe fakatupu “ki te paki ʼo te ʼAtua”? Ko tona faka ʼuhiga neʼe fakatupu te tagata ʼo tatau ʼaki te ʼu agaaga ʼo te ʼAtua, ke ina maʼu tona ʼu kalitate fakaʼatua​—ohage ko te faitotonu, te poto, pea mo te ʼofa—​ʼo kehe ai mo te ʼu manu. (Vakaʼi ia Kolose 3:​9, 10.) ʼE faka fealagia e te ʼu kalitate ʼaia ke filifili e te tagata peʼe ina fai te meʼa ʼaē ʼe lelei peʼe ko te meʼa ʼaē ʼe kovi, ʼo feala ai ke ʼui ʼe ina maʼu te maʼuli faʼitaliha. Neʼe mole he agahala ʼi te ʼuluaki tagata, peʼe agakovi peʼe maʼuli mamahi, ʼi te temi ʼaē neʼe fakatupu ai.

Ki te tagata ko Atama, neʼe fai e Sehova ʼAtua te fakatotonu ʼaenī: “Ko te ʼu fuʼu ʼakau fuli ʼo te ʼōloto ʼe feala anai hau kai ki ai ʼo aʼu ki tau mākona. Kae ki te fuʼu ʼakau ʼo te mālama ki te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi, ʼe mole tonu anai ke ke kai kiai, heʼe ko te ʼaho ʼaē ka ke kai anai kiai, ʼe ke mate moʼoni anai.” (Senesi 2:​16, 17) Kapau neʼe nā fili ke nā fakalogo, ko Atama pea mo tona ʼohoana ko Eva, neʼe feala ke nā fakavikiviki pea mo fakaʼapaʼapa ki tonā Tupuʼaga pea mo nā hāo mai te agahala. ʼI te tahi faʼahi, kapau ʼe nā talagataʼa ʼe nā fakahā ai anai te mole feala ʼaē ke nā mulimuli ki te ʼu lekula haohaoa ʼa te ʼAtua, pea nā liliu ai ʼo heʼe haohaoa, ʼo agahala.

Ko Atama mo Eva neʼe mole fakatupu nāua ko he ʼu ʼatua. Kae neʼe nā maʼu te ʼu kalitate fakaʼatua pea mo te fealagia ʼaē ke nā fai he ʼu tonu ʼo ʼuhiga mo te aga ʼaē ʼe tonu ke fai. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe fakatupu nāua e te ʼAtua, neʼe mole ʼi ai hana agahala, neʼe nā haohaoa. (Senesi 1:​31; Teutalonome 32:4) Ko te fakatupu ʼo nāua neʼe mole ina maumauʼi te felogoi ʼaē neʼe maʼu e te ʼAtua pea mo te ʼatulaulau ʼi muʼa atu, ʼo aʼu ki te temi ʼaia. Kae neʼe kamata feafeaʼi koa te agahala?

Te Kamataʼaga ʼo Te Agahala

Neʼe ʼuluaki hoko te agahala ʼi te potu fakalaumālie. ʼI muʼa ʼo te fakatupu ʼo te kele pea mo te tagata, neʼe fakatupu e te ʼAtua te ʼu meʼa fakalaumālie popoto, ko te kau ʼaselo. (Sopo 1:6; 2:1; 38:​4-7; Kolose 1:​15-​17) ʼI te ʼu ʼaselo ʼaia, neʼe ʼi ai te ʼaselo neʼe laupisi ʼo ʼuhiga mo tona matalelei pea mo tona poto. (Vakaʼi ia Esekiele 28:13-​15.) ʼI te fakatotonu ʼa te ʼAtua kia Atama mo Eva ke nā fanaunau, neʼe mahino ai ki te ʼaselo ʼaia, ʼe mole fualoa pea fakafonu anai te kele e te ʼu hahaʼi faitotonu, pea ʼe nātou tauhi fuli anai ki te ʼAtua. (Senesi 1:​27, 28) Neʼe holi te ʼaselo ʼaia ke nātou tauhi age kia ia. (Mateo 4:​9, 10) Neʼe ko tana taupau te holi ʼaia ʼaē neʼe tupu ai tana fai te aga ʼaē ʼe kovi.​—Sake 1:​14, 15.

ʼI tana fakaʼaogaʼi te gata moʼo palalau kia Eva, neʼe ʼui e te ʼaselo talagataʼa ko te tapuʼi ʼaē e te ʼAtua ke mole nā kai ki te fuaʼi ʼakau ʼo te mālama ki te meʼa ʼaē ʼe lelei pea mo te meʼa ʼaē ʼe kovi, neʼe mole fia fakahā age e te ʼAtua te meʼa ʼaē ʼe tonu ke nā ʼiloʼi. (Senesi 3:​1-5) Neʼe ko he loi ʼaupito te ʼu palalau ʼaē neʼe ina fai, pea neʼe ko he agahala. ʼI tana fai te loi ʼaia, neʼe liliu te ʼaselo ʼaia ko he ʼaselo agahala. Koia neʼe fakahigoaʼi ia ia ko Tevolo, ko he tahi ʼe fasituʼu, pea mo Satana, ko he tahi ʼe fakafeagai ki te ʼAtua.​—Fakahā 12:9.

Ko te ʼu palalau fakakākā ʼaia ʼa Satana neʼe ʼi ai tona fua kovi kia Eva. ʼI tana tui ki te ʼu palalau ʼo te Fakahala, neʼe holi ai ki te fuaʼi ʼakau ʼo te fuʼu ʼakau ʼaē neʼe tapuʼi, pea neʼe ina kai te fuaʼi ʼakau ʼaia. Ko tona ʼohoana, ia Atama, neʼe kau mo ia ʼo kai te fuaʼi ʼakau, pea nā liliu ai ko te ʼu hahaʼi agahala. (Senesi 3:6; 1 Timoteo 2:​14) ʼE mahino mai, ʼi tanā fili ʼaē ke nā talagataʼa ki te ʼAtua, neʼe mole kei maʼu e tatatou ʼuluaki mātuʼa te ʼuhiga haohaoa, pea neʼe nā liliu ai ko he ʼu hahaʼi agahala.

E feafeaʼi ki te hākoga ʼo Atama mo Eva? ʼE fakamahino fēnei mai e te Tohi-Tapu: “ ʼAki he tagata e tahi neʼe hū mai te agahala ki te malamanei, pea ʼaki te agahala ia te mate, pea koia kua mafola ai te mate ki te tagata fuli pe koteʼuhi kua nātou agahala fuli.” (Loma 5:​12) Neʼe kua tonu leva ke tutupu ake te ʼu fānau ʼa Atama, ʼaki te ʼu fua ʼo te aga ʼaē neʼe nā fai. (Sopo 14:4) ʼI te kua puli ʼo tonā ʼuhiga haohaoa, neʼe tutupu te ʼu fānau ʼa te ʼuluaki taumatuʼa ʼi te agahala. Koia la ʼaē, ko tatou fuli ʼe tou agahala. (Pesalemo 51:5; Loma 3:​23) Pea neʼe fakatupu e te agahala te agakovi pea mo te ʼu mamahi. Tahi ʼaē meʼa, ʼuhi ko te agahala ʼe tou matutuʼa fuli pea mo tou mamate, “heʼe ko te totogi ʼaē ʼe foaki e te agahala, ko te mate.”​—Loma 6:​23.

Ko Te Leʼo ʼo Loto ʼe ‘Ina Faka Lākahalaʼi’ Peʼe ‘Ina Faka Lākatonuʼi’

Tou toe vakaʼi foki mo te fua ʼo te agahala ki te aga ʼo te ʼuluaki taumatuʼa. Neʼe nā fakaū te ʼu koga ʼo tonā sino, pea mo nā faiga ke nā fenonoʼi ke mole sio te ʼAtua kia nāua. (Senesi 3:​7, 8) Koia, ʼi tanā agahala, neʼe nā ʼiloʼi ai neʼe nā lākahala, neʼe nā tuʼania, pea mo ufiufi. Ia ʼaho nei, ʼe toe logoʼi e te hahaʼi te ʼu meʼa ʼaia mokā nātou fai te ʼu meʼa ʼaē ʼe mole lelei.

Ko ai koa ʼaē neʼe mole lotomamahi ʼi tana mole fai te aga ʼaē ʼe lelei ki he tahi ʼe tau mo he faigataʼaʼia, peʼe loto fakahemala he neʼe ina fai he ʼu palalau neʼe mole tonu ke ina fai? (Sake 4:​17) He koʼe koa ʼe tou logoʼi te ʼu meʼa ʼaia? ʼE fakamahino e te ʼapositolo ko Paulo ko te ‘lao ʼe tohi ʼi totatou ʼu loto.’ Ko te talagataʼa ki te lao ʼaia ʼe ina fakatupu he lotohoha, gata pe mo kapau kua fefeka totatou leʼo ʼo loto. Koia, ʼe ko te meʼa ʼaia, te leʼo ʼo loto, ʼaē ʼe ina ‘faka lākahalaʼi’ peʼe ‘ina faka lākatonuʼi’ tatou. (Loma 2:​15; 1 Timoteo 4:2; Tito 1:​15) Tatau aipe peʼe tou mahino kiai peʼe kailoa, kae ʼe tou maʼu ia tatou te mahino ki te meʼa ʼaē ʼe kovi, ki te agahala!

Neʼe ʼiloʼi lelei e Paulo tana ʼu holi ki te agahala. Neʼe ina ʼui fēnei: “Ko taku fakaʼamu ke ʼau fai te lelei, ʼe ko te kovi ʼaē ʼe tuʼu mai ʼi ʼoku muʼa. Koteʼuhi ʼe ʼau fakafiafia moʼoni ʼi te lao ʼa te ʼAtua ʼo fai pe ki te tagata loto, kae ʼau mamata ʼau ki he lao kehe ʼi ʼoku ʼu koga ʼe tau fakafeagai ki te lao ʼo toku ʼatamai, pea ʼe ina fakapōpulaʼi ʼau ʼi te lao ʼa te agahala ʼaē ʼe nofo ʼi ʼoku ʼu koga.” Koia neʼe fehuʼi fēnei ai e Paulo: “Ko ai ʼaē ʼe ina hāofaki anai ʼau mai te sino ʼo te mate ʼaia?”​—Loma 7:​21-​24.

Te ʼĀteaina Mai Te Agahala​—ʼO Feafeaʼi?

ʼE ʼui fēnei e te tagata poto: “Ko te ʼāteaina, ʼi te talatisio faka Initia ʼe ko he ʼāteaina mai te toe tupu pea mo te toe mate ʼaē ʼe hoko liuliuga.” Ko te puleʼaki ʼaē neʼe maʼu e te Lotu Putisi, ʼe ko te Nirvâna​—ko te ʼaluʼaga ʼaē ʼe pulihi ai te ʼu holi ʼo te tagata takitokotahi. ʼI tanatou mole mahino ki te ʼui ʼaē ʼe tou tutupu ʼi te agahala, ʼe fakapapau pe e te Lotu Inituisi te ʼāteaina mai te maʼuli.

Kae ko te faka ʼāteaina ʼaē ʼe foaki mai e te Tohi-Tapu ʼe ko he pulihi moʼoni ʼo te ʼuhiga agahala. ʼI tana ʼosi fehuʼi peʼe lava feafeaʼi hona hāofaki mai te agahala, ʼe tali fēnei e te ʼapositolo ko Paulo: “ ʼE ʼau fakafetaʼi ki te ʼAtua [heʼe feala] ʼaki ia Sesu Kilisito totatou ʼAliki!” (Loma 7:​25) ʼE moʼoni, ʼe foaki e te ʼAtua te hāofaki ʼaki ia Sesu Kilisito.

Ohage ko tona ʼui ʼi te evaselio ʼo Mateo, ko te “Foha ʼo te tagata,” ia Sesu Kilisito, neʼe haʼu “[ke] ina foaki tona nefesi ko he totogi moʼo fetogi ʼaki ʼo te tokolahi.” (Mateo 20:28) Ohage ko tona fakamatala ia 1 Timoteo 2⁠:​6, neʼe tohi e Paulo ko Sesu “neʼe ina foaki ia ia totonu ko he totogi ʼe feʼauga ki te hahaʼi fuli pe.” Ko te kupu ‘totogi’ ʼe faka ʼuhiga ki te totogi ʼaē neʼe foaki moʼo faka ʼāteaina te hahaʼi popūla. Mai tona ʼaluʼaga ʼaē ko te totogi ʼe feʼauga, ʼe fakahā ai te lelei ʼo te totogi moʼo fakamatatau te meʼa fua ʼo te faitotonu. Kae ʼe lava fakamahino feafeaʼi te ʼui ʼaē ko te mate ʼa te tagata e tahi ʼe “ko he totogi ʼe feʼauga maʼa te hahaʼi fuli”?

Neʼe fakatau e Atama te malamanei katoa, ʼo kau ai mo tatou, ki te agahala pea mo te mate. Ko te totogi, peʼe ko te fakatūʼa, ʼaē neʼe ina foaki neʼe ko tona maʼuli fakatagata haohaoa. Moʼo molehi te faʼahi ʼaia, neʼe tonu ke foaki he tahi maʼuli fakatagata haohaoa, ko he totogi ʼe tatau. (Ekesote 21:23; Teutalonome 19:21; Loma 5:​18, 19) Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe mole feala ki he tagata agahala ke ina foaki te totogi ʼaia, ko te ʼAtua, ʼi tona poto lahi, neʼe ina foaki te puleʼaki ki te faʼahi ʼaia. (Pesalemo 49:​6, 7) Mai te lagi, neʼe ina ʼai te maʼuli haohaoa ʼo tona ʼAlo ʼulu tokotahi ki te ʼalo ʼo te taupoʼou ʼi te kele, ke tupu ko he tagata haohaoa.​—Luka 1:​30-​38; Soane 3:​16-​18.

Moʼo fakahoko te gāue ʼaē ko te totogi ʼo te malamanei, neʼe tonu ke taupau e Sesu tana agatonu ʼi te temi fuli pe ʼaē neʼe maʼuli ai ʼi te kele, pea neʼe ina fai te meʼa ʼaia. Pea neʼe mate faka sakilifisio. ʼI tana fai te faʼahi ʼaia, neʼe fakamoʼoni ai e Sesu, ʼe feala anai ʼaki te maʼuhiga ʼo he maʼuli fakatagata haohaoa, tona maʼuli ʼo ʼoʼona, ke foaki ohage ko he totogi moʼo faka ʼāteaina te malamanei.​—2 Kolonito 5:​14; 1 Petelo 1:​18, 19.

Te Meʼa ʼAē ʼe Fakahoko e Te Totogi ʼa Kilisito Maʼa Tatou

ʼI te temi nei, ʼe feala ke tou maʼu te ʼu fua lelei ʼo te sakilifisio faitotogi ʼa Sesu. Kapau ʼe tou tui ki te sakilifisio ʼaia, pea ʼe feala ke tou maʼa ia muʼa ʼo Sehova, pea mo tou maʼu te ʼofa pea mo te tokaga ʼa Sehova. (Gāue 10:43; Loma 3:​21-​24) ʼE mole tonu ke tou tukugakoviʼi fau ia tatou ʼuhi ko te ʼu agahala ʼaē neʼe lagi tou fai, kae ʼe feala ke tou kumi te fakamolemole mai te ʼAtua ʼo fakatafito ki te totogi ʼaē neʼe ina foaki.​—Isaia 1:​18; Efesi 1:7; 1 Soane 2:​1, 2.

ʼI te temi ka haʼu, ʼe faka fealagia anai e te totogi te fakamālōlō katoa ʼo te malamanei ʼaē ʼe mahamahaki ʼuhi ko te agahala. ʼE talanoa te tohi fakamuli ʼo te Tohi-Tapu ki ‘te vaitafe vai ʼo te maʼuli’ ʼaē ʼe tafe mai te hekaʼaga faka hau ʼa te ʼAtua. ʼI te ʼu kauvai ʼo te vaitafe ʼaia ʼe ʼi ai te ʼu fuʼu ʼakau pea mo mahu ʼonatou fua, pea ko ʼonatou lau neʼe ‘ko he ʼu meʼa ki te fakamālōlō ʼo te ʼu puleʼaga.’ (Fakahā 22:​1, 2) ʼI tona ʼuhiga fakatā, ʼe talanoa ʼi henī te Tohi-Tapu ki te ʼu fakatuʼutuʼu fakatalakitupua ʼa te Tupuʼaga moʼo faka ʼāteaina te malamanei mai te agahala pea mo te mate ʼo talu ai, ʼo fakatafito ki te sakilifisio faitotogi ʼa Sesu.

Kua ʼamanaki hoko te ʼu meʼa fakakikite ʼaē neʼe hā, ʼaē ʼe talanoa kiai te tohi ʼo te Fakahā. (Fakahā 22:​6, 7) Pea ʼe liliu anai te hahaʼi faitotonu ʼo haohaoa, ʼo ‘faka ʼāteaina . . . mai te popūla ʼo te maʼuli popo.’ (Loma 8:​20, 21) ʼE mole uga koa la tatou e te faʼahi ʼaia ke tou ako he tahi ʼu meʼa ʼo ʼuhiga mo Sehova ʼAtua pea mo tona ʼAlo agatonu, ia Sesu Kilisito, ʼaē neʼe liliu ko he totogi maʼa tatou?​—Soane 17:⁠3.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Paki ʼo te pasina 6]

Neʼe ʼaumai e Atama te agahala pea mo te mate ki te malamanei

[Paki ʼo te pasina 7]

ʼE foaki e te sakilifisio faitotogi ʼa Sesu te ʼāteaina mai te agahala pea mo te mate