Ko Tito—“Ko He Kaugā Gāue Maʼa Koutou”

NEʼE hoko ʼi ʼihi temi te ʼu fihifihia ʼi te kokelekasio faka Kilisitiano ʼo te ʼuluaki sēkulō. Neʼe tonu ke fakatokatoka te ʼu fihifihia ʼaia, pea neʼe ʼaoga kiai he tahi ʼe lototoʼa pea mo fakalogo. Ko te tagata e tahi neʼe ina lavaʼi te faʼahi ʼaia neʼe ko Tito. ʼI tana gāue fakatahi mo te ʼapositolo ko Paulo, neʼe tokoni fakamalotoloto ki te hahaʼi ke nātou fai te ʼu meʼa ʼaē ʼe loto kiai ia Sehova. Koia neʼe ʼui ai e Paulo ki te kau Kilisitiano ʼo Kolonito, ko Tito neʼe ko ‘he kaugā gāue maʼa nātou.’​—2 Kolonito 8:​23.

Neʼe ko ai koa ia Tito? Koteā ʼaē neʼe ina fai moʼo fakatokatoka te ʼu fihifihia? Pea koteā te ʼaoga ʼo tana faʼifaʼitaki kia tatou?

Te Fihifihia ʼo ʼUhiga Mo Te Silikosisio

Ko Tito neʼe ko te tagata Keleka neʼe mole silikosisio. (Kalate 2:3)a Mai tona ʼuhiga ʼaē ʼe fakahigoa ia ia e Paulo ko “he fānau moʼoni ʼe ʼalutahi mo te tui ʼaē ʼe tā maʼu tahi,” koia, ʼi te faʼahi fakalaumālie, ko Tito neʼe ko he fānau ʼo te ʼapositolo. (Tito 1:4; vakaʼi ia 1 Timoteo 1:2.) ʼI te lagi taʼu 49 ʼo totatou temi, neʼe ʼolo fakatahi ia Tito mo Paulo, mo Palanapasi, pea mo ʼihi mai Atiokia pea mo Silia ki Selusalemi moʼo vakaʼi te fihifihia ʼo ʼuhiga mo te silikosisio.​—Gāue 15:​1, 2; Kalate 2:1.

Neʼe ʼui e ʼihi, mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe fakafihiʼi ʼi Selusalemi te tafoki ʼa te hahaʼi Senitile ʼaē neʼe mole silikosisio, koia neʼe nātou ʼave ai mo nātou ia Tito moʼo fakamoʼoni ko te kau Sutea pea mo nātou ʼaē neʼe mole Sutea, neʼe nātou maʼu te ʼofa ʼa te ʼAtua tatau aipe pe neʼe silikosisio peʼe kailoa. Ko ʼihi ʼo te kokelekasio ʼo Selusalemi ʼaē neʼe ko te kau Faliseo ʼi muʼa ʼo tanatou hū ki te Lotu Faka Kilisitiano, neʼe nātou fakamaʼua ke silikosisioʼi te kau Senitile ʼaē neʼe tafoki pea ke nātou mulimuli ki te Lao, kae neʼe fakafihiʼi te manatu ʼaia. Ko te fakakinauʼi ʼo Tito pea mo te tahi ʼu Senitile ke nātou silikosisio, neʼe mole ʼalutahi mo te ʼui ʼaē ʼe fakalogo te hāofaki ki te ʼofa makehe ʼa Sehova pea mo te tui kia Sesu Kilisito, kae ʼe mole fakalogo ia ki te ʼu gāue ʼo te Lao. Tahi ʼaē meʼa, ʼe ko he fakafisi ki te fakamoʼoni ʼaē kua maʼu te laumālie maʼoniʼoni ʼa te ʼAtua e te kau Senitile, peʼe ko te hahaʼi ʼo te ʼu puleʼaga.​—Gāue 15:​5-​12.

Neʼe Fekauʼi Ki Kolonito

ʼI te ʼosi fakatokatoka ʼo te fihifihia ʼo te silikosisio, neʼe fakagafua ai kia Paulo pea mo Palenapasi ke nā fai faka mafola ki te ʼu puleʼaga. ʼI te temi ʼaia, neʼe tonu foki ke nā toe tokakaga ki te kau māsisiva. (Kalate 2:​9, 10) Koia hili kiai taʼu e ono, ʼe toe talanoa te Tohi-Tapu kia Tito ʼi tona fekauʼi ʼaē e Paulo ki Kolonito, moʼo fakatuʼutuʼu te tānaki meʼa ʼofa maʼa te kau maʼoniʼoni. Kae ʼi te ʼalu ʼaia ʼa Tito moʼo fakahoko tana gāue, neʼe hoko ai te meʼa fakatupu tuʼania.

Ko te faitohi ʼa Paulo ki te kau Kolonito ʼe ina fakahā mai neʼe ʼuluaki faitohi kia nātou ke “tuku tanatou fakatahitahi mo te kau folonikasio.” Neʼe ina fakatotonu age ke nātou toʼo ʼi te lotolotoiga ʼo nātou te tagata fai folonikasio ʼaē neʼe mole fia fakahemala. Ei, neʼe mālohi te ʼu palalau ʼaē neʼe fai e Paulo kia nātou ʼi te tohi ʼaia, ʼo ina fai “ ʼaki te ʼu loʼimata.” (1 Kolonito 5:​9-​13; 2 Kolonito 2:4) ʼI te temi ʼaia, neʼe fekauʼi ai ia Tito ki Kolonito moʼo tokoni ki te tānaki meʼa ʼofa ʼaē neʼe fai maʼa te kau Kilisitiano ʼo Sutea. Neʼe lagi toe fekauʼi kiai ke ina vakaʼi pe neʼe tali feafeaʼi e te kau Kolonito te tohi ʼa Paulo.​—2 Kolonito 8:​1-6.

ʼE tali feafeaʼi anai koa e te kau Kolonito te tokoni ʼa Paulo? ʼI tana fia ʼiloʼi ia te faʼahi ʼaia, neʼe fekauʼi ai e Paulo ia Tito ʼaē neʼe ʼi Efesi, ke fakalaka ʼi te tai ʼo Asea ʼo ʼalu ki Kolonito, pea ke toe liliu fakavilivili mai ʼo fakamatala pe neʼe feafeaʼi tana ʼaʼahi. Kanapaula neʼe kua maʼu e Tito te ʼu logo fuli ʼaia ʼi muʼa ʼo te tāʼofi ʼo te ʼu folau vaka ʼuhi ko te temi nive (ʼi te vaelua ʼo te māhina ʼo Novepeli), pea neʼe feala ke toe liliu vaka ia Tito ki Toloasi peʼe toe liliu ʼi te ala loaloaga ʼaē ʼe fakalaka ʼi Hellespont. Neʼe lagi ko Paulo ʼaē neʼe ʼuluaki tau ki Toloasi ʼi te koga meʼa ʼaē neʼe nā fakatuʼutuʼu ke nā fetaulaki ai, he neʼe mavae fakatomuʼa ʼi Efesi ʼuhi ko te maveuveu ʼaē neʼe fakatupu e te kau tufuga ukamea. ʼI tana ʼosi atalitali ʼaki he loto tuʼania ʼi Toloasi, neʼe mahino ai kia Paulo ʼe mole folau vaka mai anai ia Tito. Koia neʼe ʼalu lalo ai ia Paulo ʼaki te ʼamanaki ʼaē ke felāveʼi mo ia ʼi te ala. ʼI tana aʼu ki Eulopa, neʼe toʼo e Paulo te ala ʼo Egnatia, pea neʼe felāveʼi ai mo Tito ʼi Masetonia. Neʼe lelei te ʼu logo ʼaē neʼe haʼu mo ia mai Kolonito, ʼo fīmālie ai pea mo loto fiafia ai ia Paulo. Neʼe tali lelei e te kokelekasio te ʼu tokoni ʼa te ʼapositolo.​—2 Kolonito 2:​12, 13; 7:​5-7.

Logope la neʼe tuʼania ia Paulo ki tanatou faʼahiga tali ʼo te tagata ʼaē neʼe ina fekauʼi, kae neʼe tokoni te ʼAtua kia Tito ke ina fakahoko tana gāue. Neʼe nātou tali ia Tito ʼaki he “manavasiʼi pea mo nātou tetetete.” (2 Kolonito 7:​8-​15) Moʼo fakaʼaogaʼi te ʼu palalau ʼo te tagata fai fakamatala ko W. D. Thomas: “ ʼE feala ke tou ʼui neʼe mole fakavaivai e Tito te mālohi ʼo te ʼu fakatotonu ʼaē neʼe fai e Paulo, kae neʼe poto palalau ia Tito pea mo fakaʼeteʼete ki te kau Kolonito; neʼe ina ʼui age kia nātou neʼe fai e Paulo te ʼu palalau ʼaia he neʼe tuʼania ʼo ʼuhiga mo tonatou ʼaluʼaga fakalaumālie.” ʼI tana fai te faʼahi ʼaia, neʼe ʼofa ia Tito ki te kau Kilisitiano ʼo Kolonito ʼuhi ko tanatou talagafua pea mo te ʼu fetogi ʼaē neʼe nātou fai. Ko tanatou fakaʼapaʼapa ʼaia neʼe liliu ko he fakaloto mālohi kia ia.

E feafeaʼi ʼo ʼuhiga mo te tahi gāue ʼaē neʼe tonu ke fakahoko e Tito ʼi Kolonito​—ʼaē ko te tānaki meʼa ʼofa maʼa te kau maʼoniʼoni ʼi Sutea? Neʼe toe lelei foki te gāue ʼaia ʼa Tito, ohage ko tona fakahā mai ia 2 Kolonito. Neʼe lagi fai te tohi ʼaia ʼi Masetonia lolotoga te fasiga taʼu fakatō lau ʼo te taʼu 55 ʼo totatou temi, ʼi te kua ʼosi felāveʼi ʼa Tito mo Paulo. Neʼe tohi e Paulo ʼe kaugā ʼolo anai mo Tito te ʼu tagata e toko lua ʼe mole fakahā tonā ʼu higoa, he neʼe kua ina kamata fai te tānaki meʼa ʼofa ʼaia, pea ko te ʼu tagata ʼaia e lua ʼe nā tokoni anai ki te fakaʼosi ʼo te gāue ʼaia. ʼI tana ʼofa lahi ki te kau Kolonito, neʼe toe fia liliu ai ia Tito kia nātou. ʼI te teuteu ʼa Tito ke toe liliu ki Kolonito, neʼe lagi foaki age e Paulo te lua tohi ʼaē neʼe ina fai ki te kau Kolonito.​—2 Kolonito 8:​6, 17, 18, 22.

Ko Tito neʼe ko he tagata neʼe ina fakaʼaluʼalu lelei tana gāue pea neʼe feala ke foaki age kia ia he ʼu gāue ʼi te ʼu ʼaluʼaga faigataʼa. Neʼe lototoʼa, mo fakapotopoto, pea mo lotomālohi. ʼE mahino ia neʼe manatu e Paulo neʼe lava tauʼi e Tito te kau “ ʼapositolo makehe” ʼi Kolonito. (2 Kolonito 11:5) Neʼe moʼoni te manatu ʼaia ʼo ʼuhiga mo Tito, he toe talanoa te Tohi-Tapu ki he tahi gāue neʼe hinoʼi ke ina.

ʼI Te Motu ʼo Kelete

Lolotoga te taʼu 61 ki te taʼu 64 ʼo totatou temi neʼe lagi faitohi ia Paulo kia Tito, ʼaē neʼe gāue ʼi te temi ʼaia ʼi te motu ʼo Kelete ʼi Metitelanea. Neʼe fekau e Paulo ia ia ke ʼalu kiai moʼo “fakatokatoka te ʼu meʼa ʼaē neʼe kei toe ke fakatokatoka” pea mo “fakanofo he kau tagata ʼāfea ʼi te ʼu kolo.” ʼE ʼui ko te hahaʼi ʼo Kelete ko te kau “gutuloi, ko te ʼu manu fekai, pea mo kai fakavale pea mo pipiko.” Koia, ʼi Kelete, neʼe tonu ke lototoʼa ia Tito pea mo lotomālohi. (Tito 1:​5, 10-​12) Neʼe mole ko he meʼa faigafua, he neʼe fakalogo kiai te ka haʼu ʼo te Lotu Faka Kilisitiano ʼi te motu ʼaia. ʼAki te takitaki ʼa te ʼAtua, neʼe tokoni ia Paulo kia Tito ʼo ina fakahā kia ia te ʼu kalitate ʼaē ʼe tonu ke maʼu e te ʼu tagata taupau. Ko te ʼu kalitate ʼaia ʼe kei ʼaoga ke fakatokagaʼi ʼi te temi ʼaenī moʼo fakanofo he ʼu tagata ʼāfea Kilisitiano.

ʼE mole fakahā mai e te Tohi-Tapu te temi ʼaē neʼe mavae ai ia Tito ʼi Kelete. Neʼe fuafualoa tana nofo ʼi ai, ʼo feala ai kia Paulo ke ina kole age ki ai ke ina foaki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga kia Senasi pea mo Apolose, ʼaē neʼe nā fakalaka ʼi te motu ʼaia ʼi he temi ʼe mole fakahā mai. Kae neʼe mole hoko fualoa atu te nofo ʼa Tito ʼi te motu ʼaia. Neʼe fakakaukauʼi e Paulo ke ina fekauʼi ia Alatemaso peʼe ko Tisike ki te motu ʼaia, pea ke felāveʼi ia Tito mo te ʼapositolo ʼi Nikopolisi, ʼaē neʼe ko he kolo maʼuhiga ʼi te potu toga ʼo Heleni.​—Tito 3:​12, 13.

ʼI te talanoa fakaʼosi pea mo fakanounou ʼa te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo Tito, ʼe tou ʼiloʼi ai neʼe toe fekauʼi ia ia e Paulo ki he tahi gāue ʼi te lagi taʼu 65 ʼo totatou temi. Neʼe ʼalu ki Talemasi, ʼaē ʼe tuʼu ʼi te potu hahake ʼo te Tai Arctique, pea ʼi te temi nei ʼe ko te fenua ʼo Croatie. (2 Timoteo 4:​10) ʼE mole fakahā mai pe koteā te gāue ʼaē neʼe fai ai e Tito, kae ʼe ʼui neʼe fekauʼi ia ia kiai moʼo fakatokatoka te ʼu meʼa neʼe hoko ʼi te kokelekasio, pea mo kau ki te selevisi faka misionea. Kapau koia ʼaia, pea neʼe toe fakaʼaogaʼi e Tito te poto ʼaē neʼe ina fakaʼaogaʼi ʼi tana gāue ʼi Kelete.

ʼE tou loto fakafetaʼi ʼaupito ʼi tatatou maʼu he ʼu tagata taupau fakapotopoto ohage ko Tito! Ko tanatou mahino lelei ki te ʼu pelesepeto ʼo te Tohi-Tapu, pea mo tanatou lototoʼa ʼi tanatou maʼuliʼi te ʼu pelesepeto ʼaia, ʼe ko he puipui ʼaia ki te ʼaluʼaga fakalaumālie ʼa te kokelekasio. Tou faʼifaʼitakiʼi tanatou tui pea ohage ko Tito, tou faka maʼuhigaʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki totatou ʼu tēhina ʼi te faʼahi fakalaumālie.​—Hepeleo 13:⁠7.

[Nota ʼi te lalo pasina]

[Paki ʼo te pasina 31]

Ko Tito neʼe ko he kaugā gāue lototoʼa pea neʼe gāue maʼa te kau Kilisitiano ʼi Kolonito pea mo te tahi ʼu kolo