Ko Apalahamo ʼe Ko He Faʼifaʼitaki ʼo Te Tui

“[Ko Apalahamo neʼe] ko te tamai a te hahai tui fuape.”—Loma 4:11.

1, 2. (a) Koteā ʼaē ʼe manatuʼi e te kau Kilisitiano moʼoni ia ʼaho nei ʼo ʼuhiga mo Apalahamo? (b) He koʼe ʼe fakahigoaʼi ia Apalahamo ko “te tamai a te hahai tui fuape”?

NEʼE ko te kui ʼo te puleʼaga mālohi, neʼe ko te polofeta, te tagata gāue pea mo takitaki. Kae ko te kau Kilisitiano ia ʼaho nei, ʼe nātou manatuʼi te tagata ʼaia ʼuhi ko tona kalitate ʼaē neʼe ina uga ai ia Sehova ʼAtua ke kaumeʼa mo ia—ko tana tui mālohi. (Isaia 41:8; Sakopo 2:23) Neʼe higoa te tagata ʼaia ko Apalahamo, pea ʼe ʼui e te Tohi-Tapu ʼe ko “te tamai a te hahai tui fuape.”—Loma 4:11.

² ʼI muʼa atu ʼo Apalahamo, neʼe mole maʼu koa la te tui e te ʼu tagata, ohage la ko Apele, Enoke, pea mo Noe? Ei, kae neʼe ko Apalahamo ʼaē neʼe fai ki ai te fuakava ʼo ʼuhiga mo te tapuakina ʼo te ʼu puleʼaga fuli ʼo te kele. (Senesi 22:18) Neʼe liliu ai ko te tāmai fakatātā ʼo te hahaʼi fuape ʼaē ka nātou tui ki te Hako ʼaē neʼe fakapapauʼi mai. (Kalate 3:8, 9) ʼE feala ke tou ʼui ko Apalahamo ko tatatou tāmai, he ko tana tui neʼe ko he faʼifaʼitaki maʼa tatou ke tou muliʼi. Neʼe ina fakahā tana tui ʼi tona maʼuli katoa, he neʼe lahi tona ʼu ʼahiʼahi. Kae ʼi muʼa ʼo te hoko kia Apalahamo te ʼahiʼahi faigataʼa ʼaupito ʼo ʼuhiga mo tana tui—te fakatotonu ʼaē ke ina momoli tona ʼalo ko Isaake—neʼe kua ina fakahā tana tui ʼi te ʼu tuʼuga ʼahiʼahi neʼe mole faʼa faigataʼa. (Senesi 22:1, 2) Tou vakaʼi ʼi te temi nei ʼihi ʼo te ʼu ʼuluaki ʼahiʼahi ʼaia ʼo te tui, pea mo tou tokagaʼi te ʼu ako ʼaē ʼe feala ke tou tāʼofi ai maʼa tatou ia ʼaho nei.

Te Fakatotonu ʼAē Ke Mavae ʼi Ule

3. Koteā ʼaē ʼe fakahā mai e te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli ʼo Apalamo?

³ ʼE ʼuluaki talanoa te Tohi-Tapu kia Apalamo (neʼe fakahigoa ki muli age ko Apalahamo) ia Senesi 11:26, ʼaē ʼe ʼui fēnei ai: “Ko Tela neʼe maʼuli ia taʼu e fitugofulu, pea neʼe liliu ko te tāmai ʼa Apalamo, mo Nahole, pea mo Halane.” Neʼe hifo Apalamo mai tana kui ko Semi ʼaē neʼe manavasiʼi ki te ʼAtua. (Senesi 11:10-24) Ohage ko tona ʼui ia Senesi 11:31, neʼe maʼuli Apalamo mo tona famili ʼi te kolo koloaʼia ko “Ule ʼa te kau Kalitia,” ʼaē neʼe tuʼu ʼi te potu esite ʼo te Vaitafe ʼo Eufalate.a Koia neʼe mole lahilahi ake ia ʼi te ʼu falelā kae neʼe maʼuli ia ʼi te kolo neʼe mahu ai te ʼu koloā. Neʼe lahi te ʼu koloā mai te tahi ʼu fenua neʼe feala ke kita totogi ʼi te ʼu fakatauʼaga meʼa ʼo Ule. Neʼe ʼi ai mo te ʼu ʼapi lalahi ʼi te ʼu kauala, mo tonatou ʼu tuio vai ʼi loto.

4. (a) He koʼe neʼe faigataʼa ki te kau atolasio ʼo te ʼAtua moʼoni hanatou maʼuʼuli ʼi Ule? (b) He koʼe neʼe tui ia Apalamo kia Sehova?

⁴ ʼO hilifaki ki te ʼu lelei ʼo te ʼu koloā ʼaia, neʼe faigataʼa ki he tahi neʼe fia tauhi ki te ʼAtua moʼoni tana maʼuli ʼi Ule. Neʼe ko he kolo neʼe lahi ai te tauhi tamapua pea mo te faifakalauʼakau. Neʼe tuʼu ʼi te fuga fenua te tule neʼe laga maʼa Nanna, te ʼatua ʼo te māhina. Neʼe lagi fakaneke ia Apalamo ke ina fai te tauhi fakalialia ʼaia, ʼo lagi kau ʼihi ʼo tona famili ʼi tona fakaneke ʼaia. ʼE ʼui e ʼihi talatisio faka Sutea, ko te tāmai ʼa Apalamo, ko Tela, neʼe ko te tagata faʼu tamapua. (Sosue 24:2, 14, 15) Tatau aipe pe neʼe feafeaʼi te faʼahi ʼaia, kae neʼe mole kau Apalamo ki te tauhi hala fakalialia ʼaia. Ko tana kui ko Semi ʼaē neʼe kua matuʼa, neʼe kei maʼuli pea ʼe mahino ia neʼe ina fakamatala te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ʼiloʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼAtua moʼoni. Koia neʼe tui ai Apalamo kia Sehova, kae neʼe mole tui kia Nanna!—Kalate 3:6.

ʼE ʼAhiʼahiʼi Tana Tui

5. Koteā te fakatotonu pea mo te fakapapau ʼaē neʼe foaki e te ʼAtua kia Apalamo ʼi tana kei nofo ʼi Ule?

⁵ Neʼe ʼahiʼahiʼi te tui ʼa Apalamo. Neʼe hā te ʼAtua kia ia pea neʼe ina fakatotonu age fēnei: “Mavae mai tou fenua pea mai tou ʼu kāiga pea mai te ʼapi ʼo tau tāmai, pea ke ʼalu ki te fenua ʼaē ka ʼau fakahinohino atu. ʼE ʼau fakaliliu anai ia koe ko he puleʼaga lahi pea ʼe ʼau tapuakina anai koe, pea mo ʼau fakalahi anai tou higoa; pea ke ke liliu ko he tapuakina. Pea ʼe ʼau tapuakiʼi anai ia nātou ʼaē ʼe nātou tapuakiʼi koe, pea ko ʼaē ʼe faitutuku kia te koe, ʼe ʼau fakamalaʼia anai ia ia, pea ʼaki ia koe ʼe tapuakina moʼoni anai te ʼu famili fuli ʼo te kele.”—Senesi 12:1-3; Gaue 7:2, 3.

6. He koʼe neʼe tonu ke maʼu e Apalamo te tui moʼoni ke mavae ai mai Ule?

⁶ Neʼe kua matuʼa ia Apalamo pea neʼe mole hana fānau. Neʼe lava liliu feafeaʼi koa ko “he puleʼaga lahi”? Pea neʼe tuʼu koa ʼifea te fenua ʼaē neʼe fakatotonu ke ʼalu kiai? ʼI te temi ʼaia, neʼe mole fakahā age e te ʼAtua kia ia te faʼahi ʼaia. Koia neʼe tonu ai ke tui moʼoni ia Apalamo ke mavae ai mai te kolo koloaʼia ʼo Ule. Ko te tohi Family, Love and the Bible ʼe ina ʼui fēnei ʼo ʼuhiga mo te temi muʼa: “Kapau neʼe fai e he tahi ʼo te famili he hala ʼe mamafa, pea neʼe fai tona tūʼa mamafa, ko tona kapu ke mole toe felogoi mo he tahi ʼi te famili. . . . Koia neʼe fakamoʼoni lahi ai e Apalahamo tana fakalogo katoa pea mo tana tui ki te ʼAtua, ʼi tana fakahoko te fakatotonu ʼa te ʼAtua, ke mavae mai tona kolo pea mo tona famili.”

7. ʼE lava felāveʼi feafeaʼi te kau Kilisitiano ia ʼaho nei mo he ʼu ʼahiʼahi ohage ko te ʼu ʼahiʼahi ʼaē neʼe hoko kia Apalamo?

⁷ Ia ʼaho nei, ʼe hoko te ʼu ʼahiʼahi feiā ki te kau Kilisitiano. Ohage ko Apalamo, ʼe feala ke fakaneke tatou ke tou fakamuʼamuʼa te ʼu koloā ʼi te ʼu gāue faka teokalatike. (1 Soane 2:16) ʼE lagi fakafeagai kia tatou totatou famili ʼaē ʼe mole tui, ʼo feiā mo nātou ʼaē kua fakamavae, ʼe lagi nātou faiga ke nātou kākāʼi tatou ke tou fakatahi mo te ʼu hahaʼi kovi. (Mateo 10:34-36; 1 Kolonito 5:11-13; 15:33) Koia neʼe tuku mai e Apalamo he faʼifaʼitaki lelei kia tatou. Neʼe ina fakamuʼamuʼa te tauhi kia Sehova ia meʼa fuli—māʼia mo tona famili. Neʼe mole ina ʼiloʼi lelei peʼe feafeaʼi pea ko ʼafea, peʼe ko te potu fea ʼaē ka hoko ai te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua. Kae neʼe lotolelei ke mulimuli ki te ʼu fakapapau ʼaia. ʼE ko he fakaloto mālohi ʼaia ke tou fakamuʼamuʼa ia ʼaho nei te Puleʼaga ʼi totatou maʼuli!—Mateo 6:33.

8. Neʼe malave feafeaʼi te tui ʼa Apalamo ki tona loto fale, pea koteā te ako ʼe feala ke tāʼofi e te kau Kilisitiano?

⁸ Kae neʼe feafeaʼi ki te loto fale ʼo Apalamo? ʼE ʼasi mai, neʼe malave ʼaupito te tui ʼa Apalamo kia nātou, he ko tona ʼohoana ko Salai pea mo tana fakafotu ko Lote ʼaē neʼe kua mate tana ʼu mātuʼa, neʼe nā fia fakalogo mo nāua ki te fakatotonu ʼa te ʼAtua pea mo nātou mavae ai mai Ule. Ki muli age, ko te tēhina ʼo Apalamo ko Nahole pea mo ʼihi ʼo tana fānau neʼe nātou mavae mai Ule pea mo nātou nonofo ʼi Halane, ʼo nātou tauhi ai kia Sehova. (Senesi 24:1-4, 10, 31; 27:43; 29: 4, 5) Māʼia mo te tāmai ʼa Apalamo, ko Tela, neʼe lotolelei ke ʼalu mo tona foha! ʼE ʼui e te Tohi-Tapu neʼe ko Tela, ʼi tona ʼuhiga pule famili, neʼe ʼalu ki Kanaane. (Senesi 11:31) ʼE feala mo tatou ke tou maʼu he fua lelei mo kapau ʼe tou faka mafola ʼaki he aga fakaʼapaʼapa ki totatou ʼu kāiga.

9. Koteā te ʼu meʼa ʼaē neʼe tonu ke teuteuʼi e Apalamo ki tona fagona, pea he koʼe neʼe ko he sakilifisio te fai ʼo te faʼahi ʼaia?

⁹ ʼI muʼa ʼo tana kamata fagona, neʼe lahi te ʼu meʼa ʼaē neʼe tonu ke fai e Apalamo. Neʼe tonu ke ina fakatau tona ʼapi pea mo tona ʼu koloā pea mo totogi he ʼu falelā, he ʼu kamelo, he meʼa kai, pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ʼaoga ki te fagona. Neʼe lagi lahi te puli falā ʼa Apalamo ʼi tana fai fakavilivili te ʼu meʼa ʼaia, kae neʼe fiafia ʼi te fakalogo kia Sehova. Neʼe lagi ko he ʼaho maʼuhiga te temi ʼaē neʼe kua katoa ai te ʼu meʼa ʼaē neʼe teuteuʼi, pea neʼe tokalelei ke mavae te fagona ʼo Apalamo ʼi te tuʼa kaupā ʼo Ule! Neʼe muliʼi e te fagona te kauvai ʼo te Vaitafe ʼo Eufalate, ʼo nātou ʼolo ki te potu noleto uesite. Hili te ʼu vāhaʼa ʼo tanatou fagona ia kilometa e 1 000, pea nātou tau ki te kolo ko Halane, ʼi te potu noleto ʼo Mesopotamia, ko te koga meʼa maʼuhiga ʼe tau tuʼu ai te ʼu fagona.

10, 11. (a) He koʼe neʼe lagi fuafualoa te nofo ʼa Apalamo ʼi Halane? (b) Koteā te fakaloto mālohi ʼe feala ke fai ki te kau Kilisitiano ʼaē ʼe nātou tokakaga ki tanatou ʼu mātuʼa ʼaē kua matutuʼa?

¹⁰ Neʼe nofo Apalamo ʼi Halane, ʼuhi ko Tela tana tāmai he neʼe kua matuʼa. (Levitike 19:32) Ia ʼaho nei, tokolahi te kau Kilisitiano ʼe ko tonatou maʼua te tokaga ki tanatou ʼu mātuʼa ʼaē kua matutuʼa peʼe mahahaki, pea ko ʼihi neʼe nātou fai te ʼu fetogi ke feala hanatou fai te faʼahi ʼaia. Mokā ʼe ʼaoga, ʼe feala ke fakahā ki te hahaʼi ʼaia ko tanatou ʼu sakilifisio ʼofa ʼaia “e lelei . . . ia mua o te Atua.”—1 Timoteo 5:4.

¹¹ Neʼe fakalaka te temi pea “ko te ʼu ʼaho ʼo Tela neʼe ko ʼaho e lua geau fitugofulu. Pea neʼe mate Tela ʼi Halane.” ʼE mahino ia neʼe lotomamahi Apalamo, kae ʼi te hili ʼo te temi putu, neʼe mavae atu aipe. “Ko Apalamo neʼe taʼu fitugofulu-ma-nima ʼi tana mavae mai Halane. Koia neʼe toʼo e Apalamo ia Sala tona ʼohoana pea mo Lote te foha ʼo tona tēhina pea mo tona ʼu koloā fuli ʼaē neʼe nātou tānaki pea mo te ʼu nefesi ʼaē neʼe nātou maʼu ʼi Halane, pea neʼe nātou ʼolo ai ki te fenua ʼo Kanaane.”—Senesi 11:32; 12:4, 5.

12. Koteā ʼaē neʼe fai e Apalamo ʼi tana nofo ʼi Halane?

¹² ʼE lelei ke tou tokagaʼi, ʼi tana ʼi Halane, neʼe ‘tānaki e Apalamo te ʼu koloā.’ Logola neʼe ina līaki te ʼu koloā fuli ʼaē neʼe ina maʼu ʼi tana mavae mai Ule, kae neʼe mavae Apalamo mai Halane neʼe ko he tagata maʼu koloā. ʼE mahino papau ia, neʼe ko te tapuakina ʼaia ʼa te ʼAtua. (Tagata Tānaki 5:19) Logola ʼe mole fakapapau mai e te ʼAtua he maʼuli koloaʼia ki tana hahaʼi fuli ia ʼaho nei, kae ʼe ina fakahoko tana fakapapau ʼaē ke ina foaki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga kia nātou ʼaē neʼe nātou ‘tuku honatou fale, pe ko honatou ʼu tēhina, pe ko honatou ʼu tuagaʼane’ ʼuhi ko te Puleʼaga. (Maleko 10:29, 30) Neʼe toe ‘maʼu e Apalamo te ʼu nefesi,’ ko tona faka ʼuhiga, neʼe lahi tana ʼu hahaʼi kaugana. ʼE tuʼu ʼi te Targum ʼo Selusalemi pea mo te Paraphrase kalitia, ko Apalamo ‘neʼe ina fakatafoki nātou.’ (Senesi 18:19) ʼE uga koa koutou e takotou tui ke koutou palalau ki tokotou ʼu vāhaʼa fale, ki te ʼu kaugā gāue, peʼe ko te ʼu kaugā ako? Neʼe mole nofo fīfīmālie pe ia Apalamo ʼi te kolo ʼaia pea mo galoʼi te ʼu fakatonutonu ʼa te ʼAtua, kailoa kae neʼe ina fakaʼaogaʼi tona temi moʼo gāue ʼi Halane. Kae neʼe kua tonu leva ke mavae mai ai. “Pea neʼe ʼalu Apalamo, ohage pe ko tona ʼui age e Sehova.”—Senesi 12:4.

ʼE Fakalaka ʼi Te Eufalate

13. Ko te temi fea ʼaē neʼe fakalaka ai Apalamo ʼi te Vaitafe ʼo Eufalate, pea neʼe koteā te faka ʼuhiga ʼo te faʼahi ʼaia?

¹³ Neʼe tonu ke toe mavae Apalamo. Neʼe mavae mai Halane, pea ʼalu te fagona ki te potu uesite, ʼo nātou haʼele ia kilometa e 90. ʼUhi ko te faʼahi ʼaia, neʼe lagi tuʼu ai Apalamo ʼi te koga meʼa ʼi Eufalate ʼaē neʼe haga ki te fakatauʼaga tāfito ʼo Kalekemise ʼi te temi muʼa. Neʼe ko te koga meʼa tāfito ʼaē neʼe fakalaka ai te ʼu fagona.b Ko te temi fea ʼaē neʼe fakalaka ai te fagona ʼo Apalahamo ʼi te vaitafe? ʼE fakahā mai e te Tohi-Tapu, neʼe hoko ia taʼu e 430 ʼi muʼa ʼo te Mavae ʼa te kau Sutea mai Esipito ʼi te ʼaho 14 ʼo Nisani 1513 ʼi muʼa ʼo totatou temi. ʼE ʼui fēnei ia Ekesote 12:41: “Neʼe hoko ʼi te fakaʼosi ʼo te ʼu taʼu e fā geau tolugofulu, neʼe hoko ʼi te ʼaho totonu ʼaia ko te ʼu kautau fuli ʼa Sehova neʼe nātou hū ki tuʼa mai te fenua ʼo Esipito.” Neʼe lagi fai te fuakava mo Apalahamo ʼi te ʼaho 14 ʼo Nisani 1943 ʼi muʼa ʼo totatou temi, ʼi te temi ʼaē neʼe fakalogo ai Apalamo ʼo fakalaka ʼi te Eufalate.

14. (a) Koteā ʼaē neʼe lava sio kiai ia Apalamo ʼaki tana tui? (b) Kapau ʼe fakatatau mo Apalamo, ko te ʼu ʼaluʼaga fea ʼaē ʼe lahi age te tapuakinaʼi ʼo te hahaʼi ʼa te ʼAtua ia ʼaho nei?

¹⁴ Neʼe mavae ia Apalamo mai te kolo koloaʼia. Kae neʼe feala ʼi te temi ʼaia ke sio ki “te kolo kua tuu ona fakatafito,” ko he puleʼaga faitotonu maʼa te malamanei. (Hepeleo 11:10) Ei, neʼe mole lahi te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ʼiloʼi, kae neʼe kamata mahino Apalamo ki te agaaga ʼo te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua moʼo faka ʼāteaina te malamanei ʼaē kua tūʼa ki te mate. Ia ʼaho nei, kua tapuakina tatou heʼe kua tou mahino lahi age ia Apalamo ki te ʼu fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua. (Tāʼaga Lea 4:18) Ko te “kolo,” peʼe ko te puleʼaga ʼa te ʼAtua, ʼaē neʼe ʼamanaki kiai ia Apalamo, kua hoko moʼoni ʼi te temi nei—kua fakatuʼu ʼi selo talu mai te 1914. Koia, ʼe mole tonu koa la ke tou fia gāue moʼo fakahā tatatou tui pea mo tatatou falala kia Sehova?

Te Kamata ʼo Te Maʼuli ʼi Te Kele ʼo Te Fakapapau

15, 16. (a) He koʼe neʼe lototoʼa ia Apalamo ʼi tana laga te ʼaletale maʼa Sehova? (b) ʼE lava feafeaʼi ki te ʼu Kilisitiano ia ʼaho nei ke nātou lototoʼa ohage ko Apalamo?

¹⁵ ʼE ʼui fēnei mai ia Senesi 12:5, 6: “Pea neʼe nātou tau ki te fenua ʼo Kanaane. Pea neʼe fakalaka Apalamo ʼi te fenua ʼo aʼu ki te telituale ʼo Sekeme, ʼaē neʼe ōvi ki te ʼu fuʼu ʼakau lalahi ʼo Mole.” Neʼe tuʼu ia Sekeme ia kilometa e 50 ʼi te potu noleto ʼo Selusalemi, pea neʼe ko te mafa kele lelei ʼaē neʼe fakahigoaʼi ko te “palatiso ʼo te kele taputapu.” Kae “ ʼi te temi ʼaia, neʼe nofoʼi te fenua e te kau Kanaane.” Mai tona ʼaluʼaga ʼaē neʼe aga fakalialia te kau Kanaane, koia neʼe tokaga ia Apalamo ʼo puipui tona famili mai te ʼu aga fakalialia ʼaia.—Ekesote 34:11-16.

¹⁶ Ko te tuʼa lua ʼaenī ʼo te “hā ʼa Sehova kia Apalamo ʼo ʼui maʼana: ‘ ʼE ʼau foaki anai te fenua ʼaenī ki tou hōloga.’ ” ʼI meʼa fakafiafia leva! ʼE mahino ia neʼe tonu ke maʼu e Apalamo te tui, ke fiafia ai ʼo ʼuhiga mo he meʼa ʼe maʼu pe anai e tona hōloga. Koia, ko Apalamo neʼe ina “laga ai he ʼaletale maʼa Sehova, ʼaē neʼe hā age kia ia.” (Senesi 12:7) ʼE ʼui fēnei e te tagata sivi Tohi-Tapu: “Ko te laga ʼo he ʼaletale ʼi te fenua, neʼe ko he fakahā ʼaia kua ina maʼu maʼana te fenua, ʼo fakatafito te faʼahi ʼaia ki tana kua maʼu te tui.” Ko te laga ʼo te ʼaletale ʼaia neʼe toe fakahā ai mo te lototoʼa. ʼE mahino ia, ko te ʼaletale ʼaia neʼe ko te faʼahiga ʼaletale ʼaē neʼe fakahinohino e te fuakava ʼo te Lao ki muli age, ke fai ʼaki te ʼu maka (neʼe mole togi). (Ekesote 20:24, 25) Neʼe kehe ʼaupito te ʼaletale ʼaia mo te ʼu ʼaletale ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e te kau Kanaane. Neʼe lototoʼa ai ia Apalamo ʼo ina taupau mālohi tona ʼuhiga tagata atolasio ʼa te ʼAtua moʼoni, ko Sehova, he neʼe feala ke fehiʼa te hahaʼi kia ia pea mo gaohi koviʼi ia ia. E tou feafeaʼi ia ʼaho nei? ʼE ʼi ai koa ʼihi ia tatou—tāfito te kau tūpulaga—ʼe mole nātou fia fakahā ki tonatou ʼu vāhaʼa fale peʼe ko te ʼu kaugā ako, ʼe nātou tauhi kia Sehova? ʼOfa pe ke fakaloto mālohi tatou fuli e te lototoʼa ʼo Apalamo, ke maʼuhiga kia tatou totatou ʼuhiga kaugana ʼa Sehova!

17. Neʼe liliu feafeaʼi ia Apalamo ko he tagata faka mafola ʼo te huafa ʼo te ʼAtua, pea koteā ʼaē ʼe fakamanatuʼi e te faʼahi ʼaia ki te kau Kilisitiano ia ʼaho nei?

¹⁷ ʼI te ʼu potu fuli ʼaē neʼe ʼalu kiai Apalamo, neʼe ina fakamuʼamuʼa tuʼumaʼu pe te tauhi kia Sehova. “Ki muli age, neʼe mavae mai ai ʼo ʼalu ki te koga meʼa moʼugaʼia, ʼi te potu esite ʼo Petele, pea neʼe ina fakatuʼu ai tona falelā, ʼo tuʼu Petele ʼi te potu uesite pea mo Ai ʼi te esite. Pea neʼe ina laga ai te ʼaletale kia Sehova pea neʼe fetapā ki te huafa ʼo Sehova.” (Senesi 12:8) ʼI te faka Hepeleo, ko te ʼu palalau “fetapā ki te huafa” ʼe toe faka ʼuhiga ki te “tala (te faka mafola) ʼo te huafa.” ʼE mahino ia neʼe tala e Apalamo ʼaki he lototoʼa te huafa ʼo Sehova ʼi te lotolotoiga ʼo te kau Kanaane ʼaē neʼe ʼi ʼona tafa. (Senesi 14:22-24) ʼE fakamanatuʼi mai kia tatou e te faʼahi ʼaia, ʼe ko totatou maʼua ke tou kau lahi ia ʼaho nei ki te “fakamooni ki tona Huafa,” ʼo mulimuli ki totatou ʼu fealagia.—Hepeleo 13:15; Loma 10:10.

18. Neʼe feafeaʼi te ʼu felogoi ʼa Apalamo pea mo te ʼu hahaʼi ʼo Kanaane?

¹⁸ Neʼe mole nofo fualoa Apalamo ʼi te ʼu koga meʼa ʼaia. “Pea neʼe ʼalu ia Apalamo mai he nofoʼaga ki he tahi nofoʼaga, ʼo nātou haga ʼolo ki te Nekepe”—ko te koga meʼa magemage ʼi te potu saute ʼo te ʼu moʼuga ʼo Suta. (Senesi 12:9) ʼI tana hoko atu tona fagona pea mo fakahā ko ia ko te tagata atolasio ʼa Sehova ʼi te ʼu koga meʼa foʼou ʼaē neʼe ʼolo kiai, ko Apalamo pea mo tona loto fale neʼe nātou “fakamooni ko natou ko he hahai matapule, pea ko he hahai e fakalaka i te kelekele.” (Hepeleo 11:13) ʼI te temi fuli pe, neʼe mole nātou pipiki ki te ʼu hahaʼi pagani ʼaē neʼe ʼi ʼonatou tafa. ʼO toe feiā mo te kau Kilisitiano ia ʼaho nei, ʼe tonu ke “mole nātou kau ʼi te malamanei.” (Soane 17:16, MN ) Logola ʼe tou agalelei pea mo fakaʼapaʼapa ki totatou ʼu vāhaʼa fale pea mo totatou ʼu kaugā gāue, kae ʼe tonu ke tou tokakaga ke mole tou fai he aga ʼe hā ai te manatu ʼo te malamanei ʼaē ʼe mamaʼo mai te ʼAtua.—Efeso 2:2, 3.

19. (a) He koʼe neʼe faigataʼa kia Apalamo pea mo Salai te maʼuli ʼaia ʼi te ʼu falelā? (b) Koteā te tahi ʼu faigataʼaʼia neʼe ʼamanaki hoko kia Apalamo?

¹⁹ Koutou manatuʼi neʼe mole faigafua te ʼu fetogi ʼaē neʼe tonu ke fai e Apalamo pea mo Salai ʼuhi ko tanā maʼuli feʼoloʼaki ʼaia. Neʼe nā kai ki te ʼu manu ʼo tanā faga manu, kae mole ko te meʼa kai ʼaē neʼe toʼo ʼi te ʼu fakatauʼaga ʼi Ule; neʼe nā maʼuʼuli ʼi te ʼu falelā kae mole nā maʼuʼuli ʼi he fale. (Hepeleo 11:9) Neʼe gāue lahi Apalamo ʼi tona maʼuli; neʼe lahi te ʼu meʼa neʼe ina fai moʼo tokaga ki tana ʼu faga manu pea mo tana ʼu kaugana. Neʼe fai e Salai te ʼu gāue māhani ʼa te hahaʼi fafine: te natu ʼo te falena, te taʼo pane, te fai filo, te tui ʼo te ʼu mutuʼi meʼa. (Senesi 18:6, 7; 2 Hau 23:7; Tāʼaga Lea 31:19; Esekiele 13:18) Kae neʼe ʼamanaki hoko te tahi ʼu ʼahiʼahi. Mole tuai, pea hoko anai kia Apalamo pea mo tona loto fale he ʼaluʼaga neʼe feala ke nātou tuʼutāmaki ai. ʼE mālohi anai koa te tui ʼa Apalamo mokā hoko te faigataʼaʼia ʼaia?

[Kiʼi nota]

Neʼe Koutou Fakatokagaʼi Koa?

• He koʼe ʼe fakahigoaʼi ia Apalamo ko “te tamai a te hahai tui fuape”?

• He koʼe neʼe tonu ke maʼu e Apalamo te tui ke mavae ai mai Ule ʼo te kau Kalitia?

• Neʼe fakahā feafeaʼi e Apalamo neʼe ina fakamuʼamuʼa te tauhi ʼaē kia Sehova?

[Mape ʼo te pasina 16]

(Vakaʼi te nusipepa)

TE FAGONA ʼO APALAHAMO

Ule

Halane

Kalekemise

KANAANE

Te Tai Lahi

[Haʼuʼaga ʼo te paki]

Based on a map copyrighted by Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel

[Paki ʼo te pasina 15]

Neʼe tonu ke maʼu e Apalamo te tui ke ina tuku tona maʼuli lelei ʼaē neʼe ina maʼu ʼi Ule

[Paki ʼo te pasina 18]

ʼI tanatou maʼuʼuli ʼi te ʼu falelā, ko Apalamo pea mo tona loto fale neʼe nātou “fakamooni ko natou ko he hahai matapule, pea ko he hahai e fakalaka i te kelekele”