E Feafeaʼi Hakotou Fai He ʼu Tonu Fakapotopoto?
NEʼE ʼui fēnei e Salomone, te hau ʼo te Iselaele ʼāfea: “Ko he tahi ʼe poto ʼe fakalogo anai pea ʼe lahi anai te ʼu meʼa ʼaē ka ina ako.” ʼI ʼihi temi tokolahi ia tatou ʼe tou fai te ʼu tonu ʼe mole lelei, ʼuhi pe heʼe mole tou fia fakalogo ki te tokoni ʼa ʼihi.—Tāʼaga Lea 1:5.
Ki muli age ko te ʼu palalau ʼaia ʼa Salomone neʼe tohi ki te Tohi-Tapu, pea mo te tahi ʼu “tāʼaga lea e tolu afe” neʼe ina fai. (1 Hau 4:32) ʼE feala koa ke fua lelei kia tatou tana ʼu palalau fakapotopoto mo kapau ʼe tou ʼiloʼi pea mo maʼuliʼi? Ei. ʼE tokoni mai tana ʼu palalau ke tou “ ʼiloʼi ai te poto pea mo te fakatonutonu, ke [tou] mahino ai ki te ʼu palalau fakapotopoto, ke [tou] maʼu ai te fakatonutonu ʼaē ke [tou] liliu ʼo fakasiosio poto, te faitotonu pea mo te fakamāu pea mo te aga fakahagatonu.” (Tāʼaga Lea 1:2, 3) Tou vakaʼi te ʼu pelesepeto faka Tohi-Tapu e nima ʼe feala ke tokoni mai kia tatou ke tou fai he ʼu tonu ʼe fakapotopoto.
Tou Tokagaʼi Te ʼu Ikuʼaga
Ko ʼihi tonu ʼe ʼi ai tona ʼu ikuʼaga maʼuhiga. Koia, tou faigaʼi ke tou sio fakatomuʼa ki tona ʼu ikuʼaga. Tou tokakaga ki te ʼu tonu ʼaē ʼe hage ʼe fua lelei faka temi, kae ʼaki te temi ʼe fua kovi anai. ʼE fakatokaga fēnei mai e Tāʼaga Lea 22:3: “ ʼE fakapotopoto ia ia ʼaē neʼe sio ki te malaʼia pea ʼe nono, kae ko nātou ʼaē ʼe mole popoto neʼe mole nātou tokagaʼi pea ʼe tonu ke hoko kia nātou te tautea.”
ʼE lagi lelei ke tohi ki he pepa peʼe feafeaʼi ʼaki te temi, tona ʼu fua fakanounou pea mo tona ʼu fua loaloaga. Ko te ʼu fua faka temi ʼo he gāue, ʼe feala ke totogi lelei pea mo lelei. Kae ʼaki te temi ʼe feala koa ki te gāue ʼaia ke mole maʼu ai he ka haʼu moʼoni? ʼE lagi ko te gāue ʼe ina fakamaʼua anai ke koutou ʼolo ki he tahi koga meʼa, ʼo lagi koutou mamaʼo ai mo ni ʼu kaumeʼa peʼe ko te famili? ʼE lagi koutou felāveʼi anai mo ni ʼu meʼa ʼe mole lelei peʼe mole faʼa maʼuhiga, ʼo fakatupu lotomamahi ai kia koutou? Koutou fakafuafua lelei, pea ke koutou fakatuʼutuʼu peʼe koteā ʼaē ʼe maʼuhiga ʼuluaki ke koutou fai.
Tou Toʼo He Temi Feʼauga
Kapau ʼe tou fai fakavilivili he ʼu tonu ʼe feala ke fua kovi. ʼE fakatokaga fēnei e Tāʼaga Lea 21:5: “Ko te ʼu fakatuʼutuʼu ʼa te tagata faʼa tokaga ʼe fua manuʼia moʼoni, kae ko ia ʼaē ʼe gāue fakavilivili ʼe ʼalu moʼoni anai ia ki te masiva.” Ohage la, ʼe tonu ki te kau tūpulaga ʼaē kua fia ʼohoana ke ʼaua naʼa nātou ʼoho fakavilivili ki te faʼahi ʼaia. ʼE lagi nātou fakamoʼoni ki te moʼoni ʼo te ʼu palalau ʼaenī ʼa William Congreve, te tagata faitohi Pilitania ʼi te kamata ʼo te 18 sēkulō: “ ʼE feala ke fakahemala fualoa ia ia ʼaē ʼe ʼohoana fakavilivili.”
Kae ʼe mole faka ʼuhiga leva mokā ʼe tou toʼo he temi feʼauga ki te faʼahi ʼaia, ʼe tou holomuli moʼo fai ni ʼu tonu. Ko ʼihi tonu ʼe maʼuhiga tāfito, koia ʼe tou fakapotopoto anai mokā ʼe tou fai fakavilivili he tonu kiai. ʼE feala ke fua kovi kia tatou pea mo ʼihi mo kapau ʼe fai tauhala he tonu. Ko te fakaholomuli ʼo he tonu ʼe maʼua ke fai, ʼe ko he tahi ʼaia tonu—pea ʼe lagi ko he tonu ʼe mole fakapotopoto.
Tou Fakalogo Ki Te ʼu Tokoni
ʼE mole feala ki ni ʼu ʼaluʼaga e lua ke tatau, koia ʼe feala ai ki he toko lua ke mole nā fai tuʼumaʼu he ʼu tonu ʼe tatau mokā ʼe nā felāveʼi mo he fihifihia ʼe tatau. Koia ʼe lelei ai ke tou fakalogo pe neʼe fakatokatoka feafeaʼi e ʼihi tonatou ʼu fihifihia ʼaē ʼe tatau mo ʼatatou ʼu fihifihia. Koutou fehuʼi age kia nātou, peʼe ʼi te temi nei koteā tanatou manatu ʼo ʼuhiga mo tanatou ʼu tonu ʼaia. Ohage la, kapau ko he filifili ʼo he gāue, koutou fehuʼi kia nātou ʼaē kua gāue ai ke nātou fakahā atu te ʼu fua lelei pea mo te ʼu fua kovi ʼo te gāue. Koteā ʼaē neʼe nātou maʼu neʼe fua lelei ai tanatou tonu, pea koteā tona ʼu fua kovi peʼe ko te ʼu tuʼutāmaki ʼe feala ke hoko ai?
ʼE fakatokaga fēnei mai kia tatou: “ ʼE mole lava he ʼu fakatuʼutuʼu mo kapau ʼe mole ʼi ai he ʼu felogoi, kae ʼe lava fakahoko he meʼa mo kapau ʼe lahi he ʼu hahaʼi fai tokoni.” (Tāʼaga Lea 15:22) ʼE mahino ia, ka tou kumi tokoni pea mo tou maʼu he ʼu ako mai te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ki ʼihi, ʼe ko he meʼa lelei, kae ʼa tatou takitokotahi te fai ʼo te tonu fakamuli pea mo tali tona ʼu ikuʼaga.—Kalate 6:4, 5.
Tou Fakalogo Ki He Leʼo ʼo Loto Neʼe Akoʼi ʼAki Te Tohi-Tapu
ʼE feala ke tokoni mai kia tatou totatou leʼo ʼo loto ke tou fai he ʼu tonu ʼe ʼalutahi mo te ʼu pelesepeto tāfito ʼaē ʼe tou filifili ke tou maʼuliʼi. Maʼa he Kilisitiano, ko te faʼahiga ako ʼaia ʼo te leʼo ʼo loto, ʼe ko he fakahā ʼaia ʼo te ʼu manatu ʼa te ʼAtua. (Loma 2:14, 15) ʼE ʼui fēnei mai e te Folafola ʼa te ʼAtua: “ ʼI tou ʼu ala fuli tokagaʼi ia ia, pea ko ia ʼe ina fakatonutonuʼi anai tou ʼu ala foufou.” (Tāʼaga Lea 3:6) ʼIo, ʼi ʼihi faʼahi, ʼe feala ki he toko lua neʼe nā tahi ako tonā ʼu leʼo ʼo loto ʼaki te Tohi-Tapu ke mole tatau tanā ʼu manatu, koia ʼe kehekehe ai anai tanā ʼu tonu.
Kae ko he leʼo ʼo loto neʼe akoʼi ʼaki te Tohi-Tapu, ʼe mole ina fakatuatuai anai mo kapau ʼe tonu ke fai he ʼu tonu ʼo ʼuhiga mo he ʼu aga ʼe tapuʼi fakahagatonu e te Folafola ʼa te ʼAtua. Ohage la, ko he tagata pea mo he fafine neʼe mole akoʼi tonā ʼu leʼo ʼo loto e te ʼu pelesepeto faka Tohi-Tapu, ʼe feala ke nā maʼuʼuli fakatahi ʼi muʼa ʼo hanā ʼohoana moʼo ʼahiʼahiʼi peʼe nā felogoi. ʼI tanā manatu ʼe lagi fakapotopoto tanā tonu ʼaia, heʼe feala ai kia nāua ke ʼaua naʼa nā ʼoho fakavilivili ki he ʼohoana ʼe lagi heʼeki tonu ke hoko. ʼE lagi mole tautea te faʼahi ʼaia e tonā ʼu leʼo ʼo loto. Kae ko he tahi ʼe ina maʼu te manatu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te ʼu felāveʼi fakasino pea mo te ʼohoana, ʼe ina filifili anai ke fakafeagai ki te taʼi fakatahi faka temi pea mo heʼeʼaoga ʼaia.—1 Kolonito 6:18; 7:1, 2; Hepeleo 13:4.
ʼE Malave Takotou ʼu Tonu Ki ʼIhi
ʼI ʼihi temi, ko takotou ʼu tonu ʼe feala ke malave ki ʼihi. ʼAua naʼa koutou fai he tonu ʼe mole fakapotopoto peʼe fakavale, heʼe feala ai ke koutou maumauʼi takotou ʼu felogoi lelei mo tokotou ʼu kaumeʼa, mo tokotou ʼu kāiga, kae tāfito takotou ʼu felogoi ʼaē mo te ʼAtua. ʼE ʼui fēnei e Tāʼaga Lea 10:1: “Ko te foha poto, ʼe ina fakafiafia te tāmai, pea ko he tama vale ʼe ko he meʼa fakaloto mamahi ia ʼo tana faʼe.”
Tahi ʼaē faʼahi, ʼi ʼihi temi ʼe tonu ke tou filifili te hahaʼi ʼaē ʼe kaumeʼa mo tatou. Ohage la, ʼe lagi koutou fakatuʼutuʼu ke koutou līaki te ʼu manatu faka lotu ʼāfea ʼaē kua koutou ʼiloʼi ʼe fakafeagai ki te Tohi-Tapu. Peʼe lagi koutou fakatotonu ke koutou fai he ʼu fetogi ʼi tokotou ʼulugaaga koteʼuhi ʼe koutou fia maʼuliʼi te ʼu meʼa ʼaē kua koutou tali. ʼE feala ke mole tali takotou ʼu tonu ʼaia e ʼihi ʼo tokotou ʼu kaumeʼa peʼe ko tokotou ʼu kāiga, kae ko te ʼu tonu fuli ʼaē ʼe leleiʼia e te ʼAtua ʼe ko he ʼu tonu ʼe fakapotopoto.
ʼAki Te Poto Tou Fai Te Tonu ʼe Maʼuhiga ʼAupito
ʼE mole tou ʼiloʼi te hahaʼi fuli, kae ʼe mahino ia ʼaho nei ʼe fai e te hahaʼi takitokotahi te tonu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli pea mo te mate. Neʼe hoko te meʼa feiā ki te kau Iselaele ʼo te temi muʼa ʼi tanatou fakatuʼu tonatou nofoʼaga ʼi te kauvai ʼo te Kele ʼo Te Fakapapau ʼi te taʼu 1473 ʼi muʼa ʼo totatou temi. ʼI tona ʼuhiga tagata fakahoko lea ʼa te ʼAtua, neʼe ʼui fēnei e Moisese kia nātou: “Neʼe ʼau tuku atu ki ʼokotou muʼa te maʼuli pea mo te mate, te tapuakina pea mo te malaʼia, pea ʼe tonu ke koutou fili te maʼuli ke feala ai hakotou maʼuʼuli, ia koutou pea mo tokotou hōloga, ʼo koutou ʼofa kia Sehova, tokotou ʼAtua, ʼo fakalogo ki tona leʼo pea mo pipiki maʼu kia te ia, he ko ia tokotou maʼuli pea mo te loaloaga ʼo tokotou ʼu ʼaho, ke feala hakotou maʼuʼuli ʼi te kele ʼaē neʼe fakapapau e Sehova ke ina foaki age ki takotou ʼu kui, ia Apalahamo, mo Isaake pea mo Sakopo.”—Teutalonome 30:19, 20.
Ko te ʼu fakakikite pea mo te fakaʼaluʼalu ʼo te ʼu taʼu ʼi te Tohi-Tapu, ʼe nātou fakahā mai ʼe tou maʼuʼuli nei ʼi “te ʼu temi maʼuhiga ʼaupito mo faigataʼa,” pea “ko te ʼaluʼaga ʼo te mālama ʼaenī ʼe fetogi.” (2 Timoteo 3:1; 1 Kolonito 7:31, MN ) Ko te fetogi ʼaē neʼe fakakikite ʼe iku anai ki te fakaʼauha ʼo te tuʼu agakovi ʼaenī, pea ʼe fetogi anai e te mālama foʼou faitotonu ʼa te ʼAtua.
Kua tou ōvi nei ki te mālama foʼou ʼaia. ʼE koutou maʼu anai koa ia te maʼuli heʼegata ʼi te kele ʼaki te takitaki ʼa te Puleʼaga ʼo te ʼAtua? Peʼe toʼo anai koa koutou ʼi te kele mokā pulihi anai te mālama ʼa Satana? (Pesalemo 37:9-11; Tāʼaga Lea 2:21, 22) ʼE ʼa koutou te fai he tonu ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē ʼe koutou fai nei, pea ʼe faka ʼuhiga ai ko te maʼuli peʼe ko te mate. ʼE koutou tali lelei koa ke tokoniʼi koutou ke koutou fai he tonu ʼe lelei, he tonu ʼe fakapotopoto?
Ko te filifili ʼo te maʼuli, ʼe maʼua ke kita ʼuluaki ako muʼa te ʼu lekula ʼa te ʼAtua. ʼE lahi te ʼu ʼēkelesia neʼe mole nātou fakahā fakalelei te ʼu fakamaʼua ʼaia. ʼI te agamāhani neʼe kākāʼi e te kau takitaki lotu te hahaʼi ʼaki te ʼu akonaki hala, pea mo fai te ʼu meʼa ʼe mole leleiʼia e te ʼAtua. Neʼe mole nātou fakamahino te ʼaoga ʼaē ke fai hanatou ʼu tonu takitokotahi ʼo ʼuhiga mo tanatou tauhi ki te ʼAtua “ ʼaki te laumālie pea mo te moʼoni.” (Soane 4:24, MN ) Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼe tokolahi ai te hahaʼi ʼe mole nātou tauhi fakalelei ki te ʼAtua. Kae koutou tokagaʼi te meʼa ʼaē neʼe ʼui e Sesu: “Ko ae e mole fakatahi mo au, e fakafehagai mai kia te au, pea ko ae e mole ina fakamaopoopo mo au, e ina fakamavetevete.”—Mateo 12:30.
ʼE fiafia te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi tanatou tokoni ki te hahaʼi ke nātou maʼu he ʼatamai ʼe lelei age ʼo ʼuhiga mo te Folafola ʼa te ʼAtua. ʼE nātou fai te ʼu ako Tohi-Tapu mo te ʼu hahaʼi peʼe ko ni ʼu kūtuga ʼi te ʼu temi, pea mo te ʼu potu ʼaē ʼe faigamālie ai kia nātou. Ko nātou ʼaē ʼe nātou loto ki te fakatuʼutuʼu ʼaia ʼe tonu anai ke nātou ʼolo ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo tonatou kolo peʼe nātou faitohi ki te ʼu tēhina ʼaē ʼe nātou tā Te Tule Leʼo.
ʼIo, ko ʼihi kua lagi nātou mālama ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe fakamaʼua mai e te ʼAtua. Pea lagi nātou tui papau ki te moʼoni ʼo te Tohi-Tapu pea mo falala kiai. Kae tokolahi ia nātou ʼaia ʼe mole heʼeki nātou fakatuʼutuʼu ke nātou foaki tonatou maʼuli ki te ʼAtua. Koteā tona tupuʼaga? ʼE lagi lahi tona ʼu tupuʼaga.
ʼE lagi mole mahino kia nātou te maʼuhiga ʼo te foaki ʼo tonatou maʼuli ki te ʼAtua. Neʼe ʼui lelei e Sesu: “E mole ko natou fuape ae e lea mai kia te au: ‘Aliki, Aliki!’ e hu anai ki te Puleaga o Selo, kae ko ia ae e ina fai te finegalo o taku Tamai e i Selo.” (Mateo 7:21) ʼE mole feʼauga ʼaki pe tatatou mālama ki te Tohi-Tapu, ʼe toe fakamaʼua kiai mo te ʼu gāue. Neʼe tuku e te ʼuluaki kokelekasio faka Kilisitiano te faʼifaʼitaki ki te faʼahi ʼaia. ʼE tou lau fēnei ʼo ʼuhiga mo ʼihi ʼi te ʼuluaki sēkulō: “I te temi nee natou tui ai kia Filipo i tana fagonogono te Puleaga o te Atua pea mo te Huafa o Sesu Kilisito, nee natou papitema tagata mo fafine.” (Gaue 2:41; 8:12) Koia, ko he tahi kua ina ʼiloʼi te Folafola maʼuli ʼa te ʼAtua, mo tui kiai, pea mo ina maʼuliʼi te ʼu lekula ʼa te ʼAtua, koteā ʼaē ke ina tāʼofi ai ia ia ke papitema moʼo fakahā kua ina foaki tona maʼuli ki te ʼAtua? (Gaue 8:34-38) ʼIo, ke leleiʼia e te ʼAtua, ʼe tonu ke ina fai te faʼahi ʼaia ʼaki he lotolelei pea mo he loto fiafia.—2 Kolonito 9:7.
Ko ʼihi ʼe lagi nātou manatu ʼe mole heʼeki feʼauga tanatou ʼatamai mālama moʼo foaki tonatou maʼuli ki te ʼAtua. Kae ko te hahaʼi fuli ʼi tanatou kamata haʼele ʼi te maʼuli foʼou ʼaia neʼe mole lahi te ʼu meʼa ʼaē neʼe kua nātou mālama kiai. Ko ai ʼe faiva ʼi he gāue ʼi te temi nei, ʼe ina ʼui anai neʼe kua ina maʼu te faiva ʼaia ʼi tana kamata gāue? Ko te tauhi ki te ʼAtua ʼe fakamaʼua kiai he ʼatamai mālama ʼo ʼuhiga mo te ʼu ʼuluaki akonaki faka Tohi-Tapu pea mo te ʼu pelesepeto, pea ʼe pipiki kiai he holi mālohi ke ʼalutahi totatou maʼuli mo te ʼu meʼa ʼaia.
Ko ʼihi ʼe nātou holomuli koa heʼe nātou tuʼania naʼa mole feala hanatou fakahoko tanatou fakapapau? ʼE lahi te ʼu fakapapau ʼi totatou maʼuli ʼe tonu ke tou tuʼania naʼa mole tou fakahoko. Ko he tagata ʼe fakatuʼutuʼu ke ʼohoana pea mo taupau hona famili ʼe feala ke ina logoʼi ʼe mole heʼeki ina lavaʼi te faʼahi ʼaia, kae ko tana loto ʼaē ke ina fai te meʼa ʼe lelei ʼaē ka ina uga anai ia ia ke ina fakahoko te faʼahi ʼaia. Ohage la, ko he tūpulaga ʼe heʼeki fualoa tana maʼu tona pelemi ʼe lagi mataku anai naʼa fakaʼī—tāfito la mo kapau ʼe ina ʼiloʼi ʼi te agamāhani ʼe lahi te ʼu fakaʼī ʼuhi ko te kau maʼu pelemi foʼou. Kae ko te faʼahi ʼaia ʼe feala ke ina puipui ia ia ke aga fakapotopoto mokā ʼuli motokā. Kae ke ʼaua naʼa manatu ʼe mole lelei ke ina maʼu tona pelemi!
Koutou Fai He Tonu Ki Te Maʼuli!
ʼE fakahā mai e te Tohi-Tapu kua vave puli ʼi te kele ia te tuʼu faka politike, faka ekonomika, pea mo faka lotu katoa pea mo te hahaʼi ʼaē ʼe nātou lagolago kiai. Kae ʼe nonofo anai ʼi te kele ia te hahaʼi ʼaē neʼe nātou fili fakapotopoto ke nātou maʼuʼuli pea mo nātou faka ʼalutahi tonatou maʼuli mo tanatou tonu ʼaia. ʼI tonatou ʼuhiga hahaʼi ʼo te mālama foʼou, ʼe nātou fakaliliu anai te kele ko he palatiso, ohage ko te meʼa ʼaē neʼe loto kiai te ʼAtua ʼi te kamata. ʼE koutou fia kau anai koa ki te gāue fakafiafia ʼaia ʼi te takitaki ʼa te ʼAtua?
Kapau koia, koutou fakatuʼutuʼu ke koutou ako ia te Folafola ʼa te ʼAtua. Koutou fakatuʼutuʼu ke koutou ako te ʼu lekula fakaʼatua ke koutou fakafiafia ai te ʼAtua. Koutou fakatuʼutuʼu ke koutou maʼuliʼi te ʼu lekula ʼaia. Kae ʼi te ʼu meʼa fuli ʼaia, koutou fakatuʼutuʼu ke koutou taupau tuʼumaʼu takotou tonu ʼaia. Moʼo fakanounou, koutou fai he tonu ʼe ʼaoga anai ʼi tokotou maʼuli katoa!
[Paki ʼo te pasina 4]
Tou toʼo he temi feʼauga moʼo fai he ʼu tonu maʼuhiga
[Paki ʼo te pasina 5]
Tou fakalogo ki te ʼu tokoni moʼo filifili ʼo he gāue
[Paki ʼo te pasina 7]
Ko nātou ʼaē ʼe nātou fakatuʼutuʼu ke nātou tauhi ki te ʼAtua ʼi te temi nei, ʼe nātou kau anai ki te fakaliliu ʼo te kele ko he palatiso