Kapite 35

Neʼe Heʼeki He Akonaki Logona Feiā Neʼe Kua Fai

KO TE meʼa ʼaē neʼe mole toe galo ia ʼi te hisitolia faka tohi-tapu: ʼi te faʼahi ʼo te moʼuga neʼe heka ai Sesu ʼo fai tana akonaki ʼaē neʼe logona, te Akonaki ʼi te moʼuga. Ko te potu ʼaia neʼe fai ai ʼe ōvi ki te tai ʼo Kalilea, ʼe mahalo pe ʼi te ʼu tafaʼaki ʼo Kapenaume. ʼI te ʼosi ʼo tana faikole ʼi te po katoa, neʼe fili e Sesu te toko 12 ʼi tana kau tisipulo ke nātou liliu ko tana ʼu ʼapositolo. ʼOsi ʼaia, pea hifo mo nātou ki te faʼahi ʼaē ʼe tokalelei ʼo te moʼuga.

ʼI te temi ʼaia, ʼi tatatou manatu, e lagi kua gaʼegaʼe ia Sesu pea e lagi kua fia fai muʼa hana kiʼi moe. Kae neʼe lahi ʼaupito te hahaʼi neʼe ʼōmai, ko ʼihi mai Sutea pea mo Selusalemi, neʼe nātou haʼele ia kilometa e 100 ki te 110. Ko ʼihi neʼe ʼōmai mai Tile pea mo Sitoni, te ʼu kolo ʼi te potu Tokelau. Neʼe nātou ʼōmai ko te fakalogo ʼo Sesu pea mo fakamālōlō ia nātou mai tonatou ʼu mahaki. Neʼe ʼi ai foki mo te ʼu hahaʼi neʼe gaohi tuʼumaʼu e te ʼu temonio, te ʼu ʼaselo agakovi ʼa Satana.

ʼI te hifo ifo ʼa Sesu, neʼe fakaōvi age te kau mahaki ke nātou fāfā kia te ia, pea neʼe ina fakamālōlō ia nātou fuli. ʼOsi ʼaia, ʼe mahino ia neʼe kake ia Sesu ki he faʼahi ʼe māʼoluga ake ʼo te moʼuga. Pea neʼe nofo ai ki lalo pea kamata ai tana akonaki ki te hahaʼi ʼaē ʼe nonofo ʼo mafola ʼi ʼona muʼa, ʼi te faʼahi tokalelei ʼaia. Koteā leva takotou ʼui! ʼI te temi leva ʼaia, ʼe mole kei ʼi ai he tahi ʼi te hahaʼi ʼaia, ʼe mamahi ʼi hona mahaki ʼe kovi.

Ko te hahaʼi ʼe nātou fia logo mo tonatou loto katoa ki te tagata fai akonaki ʼaia ʼaē ʼe feala ke ina fai te ʼu milakulo fakaofoofo ʼaia. Kae, neʼe fai tāfito e Sesu tana akonaki maʼa tana kau tisipulo, ʼaē e lagi nātou nonofo ʼo ōvi kia te ia. Kae ke toe ʼaoga foki kia tatou, neʼe tohi e Mateo pea mo Luka te akonaki ʼaia.

Ko te fakamatala ʼaē neʼe tohi e Mateo ʼo ʼuhiga mo te akonaki ʼaia e tuʼa fā tona loa ʼi te fakamatala ʼa Luka. Pea tahi, ko ʼihi faʼahi ʼaē neʼe fakamatala e Mateo neʼe toe tohi foki e Luka, kae neʼe ina fakatuʼu ia ʼi te tahi atu temi ʼo te minisitelio ʼo Sesu, pea ʼe tou fakatokagaʼi te faʼahi ʼaia mokā fakatatau ia Mateo 6:9-13 mo Luka 11:1-4, peʼe ko Mateo 6:25-34 mo Luka 12:22-31. Kae mole tonu foki ke tou punamaʼuli ki te faʼahi ʼaia. ʼE ʼiloga lelei mai ia neʼe akonakiʼi e Sesu te ʼu meʼa ʼaia ʼo tuʼa lahi foki, pea neʼe leleiʼia ia e Luka ke ina fakamatala niʼihi koga ʼo te ʼu akonaki ʼaia neʼe fai ʼi he tahi ʼatu potu.

Ko te meʼa ʼaē ʼe maʼuhiga ʼaupito ai te akonaki ʼa Sesu ʼi te moʼuga, ʼe mole gata ʼaki pe ʼi te loloto ʼo te ʼu manatu fakalaumālie ʼaē ʼe maʼu ai, kae ʼe toe maʼuhiga foki ʼi te faigafua pea mo te matala lelei ʼo te ʼu moʼoni ʼaia neʼe palalau kiai ia Sesu. Neʼe ina fakaʼaogaʼi te ʼu faʼifaʼitaki ʼe hoko ʼi te ʼaho fuli pea mo palalau ki te ʼu meʼa ʼe māhani kiai te hahaʼi, ko he faka fealagia kia nātou fuli ʼaē ʼe fia muli ʼi te ʼu ala ʼo te ʼAtua ki he maʼuli ʼe lelei age ke feala tanatou mahino gafua ki te ʼu manatu ʼaia.

Ko ai koa ʼaē ʼe fīmālie moʼoni?

Ko te hahaʼi fuli pe ʼe nātou holi ki te fīmālie. ʼE ʼiloʼi lelei pe e Sesu te aʼahi ʼaia, koia neʼe ina kamata ai tana Akonaki ʼi te moʼuga ʼo fakamahino pe ko ai ʼaē ʼe fīmālie moʼoni. ʼE feala hatatou fakakaukauʼi ko te ʼu ʼuluaki palalau ʼaia ʼa Sesu neʼe fakatupu ʼaki ai foki te fia logo ʼa te hahaʼi. Ka ki te tokolahi, ko tana ʼu ʼuluaki palalau ʼe hage kia nātou ʼe fefakafeagaiʼaki.

Neʼe fēnei te kamata ʼo te ʼu palalau ʼa Sesu ki tana ʼu tisipulo: “Manuʼia, ia koutou ʼe māsisiva, heʼe ʼa koutou te puleʼaga ʼo te ʼAtua. Manuʼia, ia koutou ʼaē ʼe fia kakai ʼi te temi nei, heʼe koutou makokona anai. Manuʼia, ia koutou ʼaē ʼe fetagihi ʼi te temi nei, heʼe koutou kakata anai. Manuʼia ia koutou mokā fehiʼaʼinaʼi koutou e te hahaʼi (...). Koutou fiafia ʼi te ʼaho ʼaia pea ke koutou hihiki fakafiafia, heʼe koʼeni kua lahi tokotou fakapale ʼi selo.”

Ko te ʼuluaki palalau ʼaia ʼo te akonaki ʼa Sesu ʼi tona fakamatala mai e Luka. Kae, ʼi te fakamatala ʼa Mateo, neʼe fakahā e Sesu ʼe toe manuʼia mo nātou ʼaē ʼe agamālū, te kau manavaʼofa, ia nātou ʼe loto maʼa pea mo nātou ʼaē ʼe manako ki te tokalelei. ʼE manuʼia ia nātou ʼaia, ko te tala ʼaia ʼa Sesu, heʼe nātou maʼu anai te kele, ʼe faka manavaʼofa anai kia nātou, ʼe nātou mamata anai ki te ʼAtua pea ʼe fakahigoa anai nātou ko te ʼu foha ʼo te ʼAtua.

Kae ʼo ʼuhiga mo te fīmālie, neʼe mole ʼui pe ia e Sesu ke kita fiafia ʼo aga katakata, peʼe kita fai fakahuahua, ohage la mokā kita gaoʼi. Ko te fīmālie moʼoni ʼe loloto age ia: ʼe ko he manatu ia ki he maʼu ʼo he loto fīmālie ʼi te maʼuli.

Koia, ʼe fakahā mai e Sesu ko nātou ʼaē ʼe fīmālie moʼoni ko te hahaʼi ʼaē ʼe nātou ʼiloʼi te ʼaoga ʼo te ʼu meʼa fakalaumālie kia nātou, ʼaē ʼe lotomamahi ʼi tonatou ʼuhiga agahala pea ʼe nātou liliu ʼo ʼiloʼi ai pea mo tauhi ai ki te ʼAtua. Koia, tatau aipe peʼe fehiʼaʼinaʼi ia nātou peʼe fakatagaʼi ia nātou koteʼuhi heʼe nātou fai te finegalo fakaʼatua, ʼe nātou fiafia, heʼe nātou ʼiloʼi ʼe leleiʼia nātou e te ʼAtua pea ʼe ina foaki age anai kia nātou te maʼuli heʼegata ko tonatou fakapale.

Kae, ʼe ʼi ai foki ʼihi ia nātou ʼaē neʼe nātou fakalogo ia Sesu, ohage pe ko ʼihi hahaʼi ʼi te temi nei, ʼe nātou manatu ko te maʼu koloā pea mo te ʼu fakafiafia ʼo te maʼuli ʼaē ʼe maʼu ai te fīmālie. ʼI tana ʼiloʼi ʼaē ʼe mole feiā, neʼe fai e Sesu te fakafeagai ki te manatu ʼaia ʼo lagi punamaʼuli ai te tokolahi ia nātou:

“Malaʼia kia koutou, ʼe koloaʼia, heʼe kua koutou maʼu te katoa ʼo tokotou fīmālie. Malaʼia kia koutou, ʼe makokona ʼi te temi nei, heʼe koutou fia kakai anai. Malaʼia kia koutou, ʼe kakata ʼi te temi nei, heʼe koutou putu anai pea ʼe koutou fetagihi anai. Malaʼia, mokā ʼe talanoa lelei te tagata fuli pe kia koutou, heʼe ko te ʼu meʼa pe ʼaia neʼe fai ʼe tanatou ʼu tāmai ki te ʼu polofeta loi.”

Koteā koa te faka ʼuhiga ʼo te ʼu palalau ʼa Sesu? He koʼe ʼe kita utu te malaʼia mokā ʼe kita koloaʼia, mokā kita kumi ʼaki he lotonoa te ʼu fakafiafia peʼe ko he vikiviki ʼo kita e te tagata? Ko tona ʼuhiga ʼaē, ka maʼu e he tahi te ʼu meʼa ʼaia pea mo manako kiai, ko te tauhi ki te ʼAtua, te meʼa pe ʼaia e tahi ʼe kita maʼu ai te fīmālie moʼoni, kua fakamavae ia ʼi tona maʼuli. Kae, neʼe mole ʼui mai foki e Sesu ʼe tonu ke tou māsisiva, peʼe tou hālofia peʼe tou lotomamahi ke hoki tou maʼu ai te fīmālie. Kae, ʼe lahi te ʼu hahaʼi ʼe maʼuli feiā, ʼe nātou muliʼi te ʼu akonaki ʼa Sesu, pea ʼe tapuakiʼi nātou e te ʼAtua ke nātou fīmālie moʼoni.

ʼOsi ʼaia, pea folafola fēnei age ia Sesu ki tana ʼu tisipulo: “Ko koutou ko te māsima ʼo te kele.” ʼE moʼoni ia, neʼe mole ina ʼui ʼi tana palalau ko nātou ko te māsima moʼoni ʼaē ʼe tou fakaʼaogaʼi. Ko te māsima ʼe ko he meʼa fakatologa meʼa ia. Neʼe ʼi ai te foʼi tuʼuga māsima ʼi te fale lotu ʼi te vaʼe ʼaletale, pea neʼe fakaʼaogaʼi e te kau pelepitelo moʼo māsimaʼi ʼo te ʼu mōlaga.

Ko te kau tisipulo ʼa Sesu “ko te māsima ʼo te kele” mai tona ʼuhiga ʼaē ʼe nātou maʼu te aga ʼe hage he meʼa fakatologa meʼa ki te hahaʼi. ʼE moʼoni, ko te logo ʼaē ʼe nātou ʼaveʼave ʼe ina fakatologa te maʼuli ʼonatou fuli ʼaē ʼe nātou fai ki te ʼu meʼa ʼo te logo ʼaia. ʼE ina fakahū anai ki tonatou maʼuli te ʼu kalitate ohage ko te loto faʼa kātaki pea mo te agatonu, pea ʼe ina taupau anai nātou mai te fakahehema fakalaumālie fuli pe pea mo te ʼu aga ʼaē ʼe kovi.

“Ko koutou ko te mālama ʼo te malamanei”, ko te tala age ʼaia ʼa Sesu ki tana kau tisipulo. ʼE mole tuku he mālama ki he lalo kato, kae fakatuʼu ia ki he tuʼulaga mālama; koia, neʼe ʼui age ai e Sesu: “Ke toe feiā pe te mū ʼo tokotou mālama ia muʼa ʼo te hahaʼi.” Neʼe fakalogo tana kau tisipulo ki te fakatotonu ʼaia ʼonatou fai faka mafola ki te hahaʼi pea mo nātou tuku he ʼu faʼifaʼitaki lelei ʼaki tanatou aga ʼaē ʼe ʼalutahi mo te ʼu lekula ʼo te Tohi-Tapu.

Te ʼu fakaʼiloga māʼoluga ki tana kau tisipulo

Neʼe lau e te kau takitaki lotu ko Sesu ʼe ina maumauʼi te Lao ʼa te ʼAtua, pea neʼe mole heʼeki faʼa fualoa tanatou fonofono ke matehi ia ia. Koia ʼi te hoko atu ʼo tana Akonaki ʼi te moʼuga, neʼe fakamahino fēnei e Sesu: “ ʼAua naʼa koutou mahalo ku ʼau haʼu ko te maumauʼi ʼo te Lao peʼe ko te kau Polofeta. Neʼe mole ʼau haʼu ke maumauʼi, kae ke fakahoko ia.”

Neʼe lahi ʼaupito te fakaʼapaʼapa ʼa Sesu ki te Lao ʼa te ʼAtua, koia ʼe ina ʼekenaki ai te hahaʼi ke nātou maʼu te fakaʼapaʼapa ʼaia. Neʼe ina ʼui ai: “Ko ʼaē foki ʼe mole ina taupau he fekau ʼi te ʼu kiʼi fekau liliki ʼaia pea mo ina akoʼi te hahaʼi ke nātou fai feiā, ʼe fakahigoa anai ia ‘ko te veliveli tokotahi ʼi te puleʼaga ʼo selo”, ko tona faka ʼuhiga ko te tagata ʼaia ʼe mole hū anai ia ki te Puleʼaga.

Neʼe mamaʼo ia te ia te meʼa noaʼi ʼo te Lao, koia neʼe faka lākahalaʼi ai e Sesu te ʼu faʼahiga manatu ʼe feala ke ina uga he tahi ke ina maumauʼi. ʼI te ʼosi ʼo tana fakamanatuʼi age ki te hahaʼi ko te Lao ʼe ina tala fēnei: “ ʼAua naʼa ke fakapō”, neʼe toe hoko atu tana palalau: “Kae ʼau tala atu ʼau kia koutou, ko ʼaē ʼe nofo mo hona ʼita ki tona tēhina, ʼe ʼave anai ia ki te fakamāu.”

Kapau ʼe ko he meʼa kovi ʼaupito te ʼita hoholo ki hota kaumeʼa, pea ʼe ko he meʼa ia ʼe feala ai ke aʼu ki te fai ʼo he fakapō, neʼe fakahā e Sesu ʼaki te fakatā te faʼahiga aga ʼaē ʼe tonu ke tou fai ke maʼu ai te tokalelei. Neʼe ina fakatotonu: “Koia, kapau ʼe ke ʼaumai tou mōlaga ki te ʼaletale pea ʼe ke manatuʼi ai ko tou tēhina ʼe nofo mo hona lotomamahi kia te koe, tuku muʼa tou mōlaga ʼi te muʼa ʼaletale, ka ke ʼalu muʼa ʼo fakatokatoka mo tou tēhina, pea ka ke liliu mai, pea hoki ke momoli ai leva tou mōlaga.”

ʼI te fakatokagaʼi e Sesu te fitu ʼo te ʼu Lao ʼaē e Hogofulu ki te hahaʼi, neʼe ina toe hoko fēnei atu: “Neʼe koutou fagono neʼe ʼui fēnei: ‘ ʼAua naʼa ke tono.’ ” Kae, neʼe toe faka lākahalaʼi foki e Sesu mo te hehema ʼaē ki te tono. “Kae ʼau tala atu ʼau kia koutou, ko ʼaē ʼe ina haga sioʼi he fafine ʼo tupu ai hana holi ki ai, ʼe kua tono ia mo ia ʼi tona loto.”

ʼE mole palalau pe ia Sesu ʼi henī ki he manatu fakahehema ʼi he kiʼi moʼi temi siʼisiʼi pe; ʼe palalau ia ʼo ʼuhiga mo te ‘haga sioʼi ʼo he tahi’. Ko ʼaē ʼe haga sio feiā ki he fafine ʼe feala ke tupu ia ia he ʼu holi mālohi, ʼaia ka maʼu hona faigamālie, pea ʼe feala ke iku ki te fai ʼo he tono. E feafeaʼi koa he tāʼofi ʼo te faʼahi ʼaia? ʼE fakahā e Sesu ʼaki te fakatā, te ʼu faʼahiga puleʼaki ʼe ʼaoga ke fai. Neʼe ina ʼui: “Koia, kapau ʼe fakahalaʼi koe ʼe tou mata toʼomataʼu, kapeʼi ia pea ke lī ke mamaʼo ia te koe (...). Pea kapau ʼe fakahalaʼi koe ʼe tou nima toʼomataʼu, tuʼusi ia pea ke lī ke mamaʼo ia te koe.”

Kapau ʼe kovi he koga ʼo tokita sino pea ʼe feala pe hakita tali ke toʼo moʼo hāofaki ʼo tokita maʼuli. Kae, ʼi te ʼu palalau ʼa Sesu, ʼe maʼuhiga ʼaupito age foki te ‘lī ke mamaʼo ia kita’ ʼo he faʼahiga meʼa pe — tatau aipe pe ko he meʼa ʼe maʼuhiga ohage la ko he kanoʼi mata pe ko he nima — ke ʼaua naʼa kita maʼu he manatu peʼe ko he fai ʼo he aga ʼe kovi. Heʼe kapau ʼe mole ina fai te meʼa ʼaia, ko te tala ʼaia ʼa Sesu, pea ʼe ko te tagata ʼaē neʼe hala ʼe lī anai ia ki te Seʼeni (ko he koga meʼa, ʼe ōvi ki Selusalemi, ʼe tutu ai te ʼu ʼotaʼota), ko te fakatātā ʼaia ʼo te mate heʼegata.

Neʼe toe fakahā mai foki e Sesu mo te aga ʼaē ʼe tonu ke tou fai kia nātou ʼaē ʼe nātou fia fai he meʼa ʼe kovi kia tatou peʼe nātou fia faka galivaleʼi ia tatou. Neʼe ina fai te tokoni ʼaenī: “ ʼAua naʼa koutou fakafeagai ki ʼaē ʼe agakovi; kae kia ia ʼaē ʼe ina paki koe ʼi tou kauʼahe mataʼu, toe fulihi atu ki ai te tahi kauʼahe.” Neʼe mole ʼui mai ʼi henī e Sesu kapau ʼe tāmateʼi kita, pea ʼe mole tonu ke kita hāofaki ia kita peʼe ko tokita famili. Ko he pa neʼe mole ai ia ke lavea ai te sino, kae moʼo faka galivaleʼi. Ko te meʼa ʼaē ʼe fia fakahā mai e Sesu, kapau ʼe faigaʼi e he tahi ke ina fakatupu he kē pe ko he fuhu, ʼaki hana paki kita peʼe ko te fai mai ʼo he ʼu tauvele, ʼe mole lelei ia ke kita tauʼi ʼaki te kovi.

ʼI tana ʼosi fakamanatuʼi age te lao ʼaē ʼe ina fakatotonu mai ke kita ʼofa ki tokita kāiga, neʼe fai age e Sesu te tokoni ʼaenī: “Kae ʼau tala atu ʼau kia koutou: Ke koutou haga ʼofa ki ʼokotou fili pea mo hūfaki ia nātou ʼe fakataga kia koutou.” Neʼe ina fakahā ai te tupuʼaga lelei ʼo te fai ʼo te manatu ʼaia ʼi tana toe hoko atu ʼo tana palalau ʼaē: ‘ ʼE koutou fakahā ai ko koutou ko te ʼu foha ʼo takotou Tāmai ʼe ʼi selo, heʼe ina fakahopo ake tana laʼā ki te kau agakovi pea mo te kau agalelei.’

Neʼe fakaʼosi e Sesu te koga ʼaia ʼo tana akonaki ʼaki te ʼekenaki ʼaenī: “Koia ʼe tonu foki ke koutou haohaoa, ohage ko te haohaoa ʼo takotou Tāmai ʼe ʼi selo.” Neʼe mole ʼui mai e Sesu ʼi henī ʼe feala ke tou haohaoa ʼosi ʼi te meʼa fuli, kae ʼaki tatatou faʼifaʼitaki ki te ʼAtua, ʼe feala ke tou fakalahi totatou ʼofa ʼo kaku ai ki ʼotatou ʼu fili. Neʼe toe fakamatala fēnei e te Evaselio ʼa Luka te ʼu palalau ʼa Sesu: “Ke koutou haga manavaʼofa, ohage ko takotou Tāmai ʼaē ʼe manavaʼofa.”

Te faikole, pea mo te falala ki te ʼAtua

Neʼe toe hoko atu pe te akonaki ʼa Sesu ʼo ina faka lākahalaʼi te aga malualoi ʼa te ʼu tagata ʼaē ʼe nātou fakahāhā tanatou aga faka lotu kae mole ʼi tonatou loto. ‘Ka ke fai hou ʼu meʼa ʼofa, ko tana ʼui ʼaia, ʼaua naʼa ke pupuhi fakatagi ʼi ʼou muʼa, ohage ko tona fai e te kau malualoi.’

“Pea ka koutou faikole, ko te hoko atu ʼaia ʼo tana palalau, ʼaua naʼa koutou hage ko te kau malualoi; heʼe nātou manako ke nātou faikole tuʼu ʼi te ʼu sinakoka pea mo te ʼu tuliki ʼo te ʼu ala lalahi, ke mamata te hahaʼi kia nātou.” Koʼeni te aga ia ʼaē ʼe tonu ke fai: “Ka ke faikole, hū ki tou koga fale, pea, ʼi tau ʼosi fakamaʼu te matapā, faikole ki tau Tāmai ʼaē ʼe ʼi te lilo.” Neʼe mole faka lākahalaʼi e Sesu te ʼu faikole ʼaē ʼe fai ia muʼa ʼo te hahaʼi, he neʼe ina fai mo ia te ʼu faikole feiā. Ko te meʼa ia ʼaē ʼe ina valoki, ko te ʼu faikole ʼaē ʼe fai ʼaki te loto ʼaē ke tokagaʼi kita e te hahaʼi, pea mo nātou vikiviki ia kita.

Koʼeni te tahi tokoni neʼe fai ifo e Sesu: “Ka koutou faikole, ʼaua naʼa koutou lau ʼo liuliuga ʼakotou ʼu palalau ohage ko te hahaʼi ʼo te ʼu puleʼaga.” Neʼe mole ʼui mai e Sesu ʼe kovi te faikole liuliuga. ʼI te tahi lakaga neʼe ina fakaʼaogaʼi ʼo tuʼa lahi “te palalau pe e tahi” ʼi tana ʼu faikole. Kae ko te meʼa ia ʼaē ʼe mole ina leleiʼia, ko te ‘liuliuga’ ʼo te ʼu palalau kua fakamaʼumaʼu loto, ko te meʼa ʼaia ʼe fai e te hahaʼi ʼaē ʼe lau lōsalio ʼo nātou lau ʼo liuliuga ʼanatou faikole mole kei nātou tokaga ki te ʼu kupuʼi palalau.

Ke tokoni kia nātou ʼaē ʼe akonaki ki ai ke nātou faikole, neʼe fakahā age e Sesu te faʼifaʼitaki ʼo ʼuhiga mo te faikole ʼe maʼu ai te ʼu kole e fitu. Ko te ʼu ʼuluaki kole e tolu, ohage ko tona maʼua ke feiā, ʼe ko he faka maʼuhiga ia ʼo te pule ʼa te ʼAtua pea mo tana ʼu fakatuʼutuʼu. Ko te ʼu kole ʼaia ʼe fai, ke tāpuhā te huafa ʼo te ʼAtua, ke hoko mai tona Puleʼaga pea ke fai tona finegalo. Ko te ʼu kole ʼaē e fā ki muli mai, ko te ʼu kole ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa kia tatou takitokotahi: ohage la ko te meʼa kai ʼi te ʼaho fuli pe, te fakamolemole ʼo te ʼu agahala, ke ʼaua naʼa fakahalaʼi kita ʼo fakalaka ʼi te meʼa ʼaē ʼe kita lavaʼi tona tekeʼi pea mo fakahāo tatou mai te agakovi.

ʼOsi ʼaia pea palalau ia Sesu ki te hele ʼaē ko te faka maʼuhigaʼi fakavalevale ʼo te ʼu koloā fakamālama. Neʼe ina fai te ʼekenaki ʼaenī: “Tuku takotou tānaki maʼa koutou he ʼu koloā ʼi te kele, ʼaia ʼe kaina ai e te ane pea mo te ukaukamea, pea ʼe puhi ai e te kau kaihaʼa ke kaihaʼasia ia.” ʼE mole gata ʼaki pe te puli vave ʼo te ʼu taʼi koloā ʼaia, kae ia mata ʼo te ʼAtua ʼe mole feala ke maʼu ai he fakapale.

Koia neʼe tala ai e Sesu: “Kae ke koutou tānaki maʼa koutou he ʼu koloā ʼi selo.” ʼE tou lavaʼi te meʼa ʼaia mokā ʼe tou tuku ki muʼa te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼi totatou maʼuli. ʼE mole he tahi ʼe feala ke ina toʼo te maʼuhiga ʼaē kua tou maʼu ia muʼa ʼo te ʼAtua, peʼe ko te fakapale taulekaleka ʼaē ʼe foaki e te maʼuhiga ʼaia. Neʼe toe hoko fēnei atu e Sesu: “Heʼe ko te potu ʼaē ʼe ʼi ai tou koloā, pea ʼe toe ʼi ai foki mo tou loto.”

ʼI te toe hoko atu ʼo tana palalau ki te hele ʼo te ʼu koloā fakamālama, neʼe fai e Sesu te lea fakatātā ʼaenī: “Ko te mālama ʼo te sino, ko te mata. Koia, kapau ʼe lelei tou mata, pea ʼe mālamagia anai tou sino katoa; kae kapau ʼe kovi tou mata, pea ʼe fakapōʼuli anai tou sino katoa.” Ko te mata ʼaē ʼe mālama lelei, ʼe hage ia ki te sino ko he mālama ʼe mū ʼi he koga meʼa fakapōʼuli. Kae, ke sio lelei, ʼe tonu ke sio te mata ki he meʼa pe e tahi. Kapau ʼe nenefu te sio ʼa te mata, pea ʼe mole feala hatatou maʼu he fakafuafua lelei ʼo te ʼu meʼa, ʼo tou tuku ki muʼa tatatou faiga ki te maʼu ʼo te ʼu koloā ʼi te tauhi ʼaē ki te ʼAtua, ʼo feala ai foki ke fakapōʼuli ai te “sino” katoa.

Neʼe fakaʼosi te palalau ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaia ʼaki te lea fakatātā mālohi: “ ʼE mole feala ke tauhi e he tahi ia ni ʼaliki e lua ohage he kaugana; koteʼuhi, heʼe fehiʼa anai ki he tahi kae ʼofa ki he tahi, peʼe tokaga anai ki he tahi, kae ina vaʼiganoaʼi anai he tahi. ʼE mole feala ke koutou tauhi ki te ʼAtua pea mo te Koloā ohage he kau kaugana.”

ʼI te ʼosi ʼo tana fai te ʼu tokoni ʼaia, neʼe fakamoʼoni age e Sesu ki te hahaʼi ʼaē ʼe fagono age ʼe mole tonu ke nātou hoha ki te ʼu koloā fakamālama ʼaē ʼe ʼaoga kia nātou mo kapau ʼe nātou tuku ki muʼa tanatou tauhi ki te ʼAtua. “Koutou vakavakaʼi lelei te ʼu manu lele ʼo te lagi, ko tana ʼui ʼaia, heʼe mole nātou to magisi, pea ʼe mole nātou utu magisi, pea ʼe mole nātou tānaki ki he ʼu faleoko; kae fafaga nātou e takotou Tāmai ʼe ʼi selo.” Pea ina fai age te fehuʼi ʼaenī: “ ʼE mole koa la maʼuhiga age koutou ia nātou?”

Pea neʼe fakaʼaogaʼi e Sesu te ʼu lilio ʼo te fenua ke ina fakatokagaʼi age kia nātou, ʼo “māʼiape la ia mo Salomone, ʼi tona kolōlia katoa, neʼe mole feiā hona teu ke hage ko te teuteuʼi ʼo he lilio e tahi. Koia, kapau ʼe teuteuʼi feiāʼi e te ʼAtua ia te vao ʼo te fenua, (...) ʼe mole koa la lahi ake anai hana teuteuʼi koutou, hahaʼi tui vaivai”? Neʼe fakaʼosi fēnei ai te palalau ʼa Sesu: “ ʼAua naʼa koutou hoha ʼo ʼui maʼa koutou: ‘Koteā he meʼa ka tou kai?’ peʼe: ‘Koteā he meʼa ka tou ʼinu?’ peʼe: ‘Koteā he meʼa ka tou kofu ʼaki?’ (...) Heʼe ʼiloʼi pe e takotou Tāmai ʼaē ʼe ʼi selo, ʼe ʼaoga kia koutou te ʼu meʼa fuli ʼaia. Ke koutou haga kumi muʼa te puleʼaga pea mo Tana faitotonu, pea ʼe toe foaki atu anai mo te ʼu meʼa fuli ʼaia kia koutou.”

Te ala ʼo te maʼuli

Ko te ala ʼo te maʼuli ʼe ko te taupau ʼo te ʼu akonaki ʼa Sesu, kae mole faigafua foki. Ohage la ko te kau Faliseo, neʼe fefeka fau tanatou fakamāuʼi te hahaʼi, pea ʼe mahino ia neʼe tokolahi te hahaʼi neʼe faʼifaʼitaki kia nātou. Koia, ʼi te hoko atu ʼo tana Akonaki ʼi te moʼuga, neʼe fakahā age e Sesu te fakatokaga ʼaenī: “Tuku takotou fakamāu, koteʼuhi ke ʼaua naʼa fakamāuʼi koutou; heʼe fakamāuʼi anai koutou ʼaki te fakamāu ʼaē ʼe koutou fakamāuʼi ʼaki.”

ʼE ko he meʼa fakatupu tuʼutāmaki te faʼifaʼitaki ki te kau Faliseo ʼaē ʼe lahi fau tanatou fakaʼāga. ʼI te fakamatala ʼa Luka, neʼe lea fakatātā ia Sesu ki te tuʼutāmaki ʼaia ʼaki te ʼu palalau ʼaenī: “ ʼE feala koa ke taki e he kivi he tahi kivi? ʼE mole nā fetoki toko lua anai koa ki he luo?”

ʼE ko he hia mamafa ia te fakaʼāgaʼi lahi ʼo niʼihi, tatau aipe peʼe kita fakakinakinaʼi ia nātou peʼe ko hakita fakalalahiʼi tanatou ʼu hala. Neʼe lagaʼi e Sesu te fehuʼi ʼaenī: “E feafeaʼi pe tau lava ʼo ʼui age ki tou tēhina: ‘Tuku ke ʼau toʼo te mohuku ʼi tou mata’, ka, koʼeni ia, ʼe ʼi ai te lalago ʼi tou mata ʼo koe? Malualoi! toʼo muʼa te lalago ʼi tou mata, pea hoki ke sio lelei ai ke ke toʼo ia te mohuku mai te mata ʼo tou tēhina.”

ʼE mole faka ʼuhiga ʼaki leva ko tana kau tisipulo ʼe tonu ke nātou gāue ka mole nātou fakasiosio lelei ʼo ʼuhiga mo te tahi ʼu hahaʼi, heʼe ina tala fēnei: “ ʼAua naʼa koutou foaki ki te faga kuli te meʼa ʼaē ʼe maʼoniʼoni, pea ʼaua naʼa koutou lī atu kia muʼa ʼo te faga puaka ʼakotou mataʼi tofe.” Ko te ʼu moʼoni ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua ʼe maʼoniʼoni ia. ʼE fakatatau ia ki te ʼu mataʼi tofe. Koia, kapau ko he ʼu hahaʼi ʼe tatau mo he ʼu kuli pe ko he ʼu puaka, ʼe mole nātou fia fakamoʼoni ki te maʼuhiga ʼaupito ʼo te ʼu moʼoni ʼaia, ko te ʼu tisipulo ʼa Sesu ʼe tonu ke nātou tuku ia nātou kae nātou ʼolo ʼo kumi te hahaʼi ʼaē ʼe fia logo ki te moʼoni.

Logope neʼe kua ʼosi palalau ia Sesu ki te faikole ʼi tana Akonaki ʼi te moʼuga, kae ʼi temi nei ʼe ina fakahā te ʼaoga ʼaē ʼo te faʼa kātaki ʼi te faikole. “Koutou haga kole”, ko tana tokoni fakamālohi ʼaia, “pea ʼe foaki atu anai kia koutou”. Moʼo fakahā ko te ʼAtua ʼe lotolelei ki te tali ʼo te ʼu faikole, neʼe fai e Sesu te manatu ʼaenī: “Ko ai te tagata ʼaē ia koutou ʼe kole e tona foha ki ai he moʼi pane — ʼe ina foaki anai koa ki ai he foʼi maka? (...) Koia, kapau ko koutou, logope ʼe koutou agakovi, kae koutou popoto ʼi te foaki ki ʼakotou fānau he ʼu meʼa ʼe lelei, e feafeaʼi age la ia te lahi ake ʼo te ʼu meʼa lelei ʼe foaki anai e takotou Tāmai ʼe ʼi selo kia nātou ʼe nātou kole kia te ia!”

ʼOsi ʼaia pea fakahā e Sesu te manatu neʼe liliu ia ko he lekula ʼe logona ʼo te aga ʼaē ʼe tonu ke fai, ʼaē ʼe higoa ko te Lekula aulo. Neʼe ina tala fēnei: “Koia, ko te meʼa fuli pe ʼe koutou loto ke fai e te hahaʼi maʼa koutou, ʼe maʼua foki mo koutou, ke koutou toe fai feiā maʼa nātou.” Ko te faka ʼalutahi ʼo totā maʼuli pea mo te lekula ʼaia, ʼe ko he fai ia ʼo he meʼa ʼe ʼiloga ʼaki takita fai te meʼa ʼaē ʼe lelei ki te hahaʼi, ʼo kita fakaʼeteʼete kia nātou ohage pe ko totā loto ʼaē ke fai feiā kia kita.

Ko te fakatotonu ʼaenī ka fai e Sesu ʼe hā mai ai ko te ala ʼo te maʼuli ʼe mole faigafua tona muliʼi: “Koutou hū ʼi te matapā fāveliveli; heʼe laulahi pea mo ʼātea ia te ala ʼaē ʼe fakatau ki te mate, pea ʼe tokolahi ia nātou ʼe hū ai; kae fāveliveli ia te matapā pea mo lauveliveli ia te ala ʼaē ʼe fakatau ki te maʼuli, pea ʼe tokosiʼi ia nātou ʼe nātou maʼu.”

ʼE lahi ʼaupito te fealagia ʼaē ke kākāʼi ia kita. Neʼe fai mai e Sesu te fakatokaga ʼaenī: “Koutou nofo tokaga ia koutou ki te kau polofeta loi ʼaē ʼe ʼōmai kia koutou ʼaki te ʼu kofu faka ōvi, kae ʼi loto ko te ʼu lupo fekai.” ʼIo, ohage pe ko te fealagia ʼaē ke tou ʼiloʼi te ʼu fuʼu ʼakau lelei pea mo te ʼu fuʼu ʼakau kovi ʼi tonatou ʼu fua, ko tona ʼui mai ʼaia e Sesu, ʼe toe feala feiā aipe tatatou ʼiloʼi te ʼu polofeta loi ʼi tanatou aga pea mo tanatou ʼu akonaki.

ʼI te hoko atu ʼo tana akonaki, neʼe fakamahino mai e Sesu ʼe mole gata ʼaki pe te meʼa ʼaē ʼe ʼui e he tahi ʼe ʼiloga mai ai ko ia ko tana tisipulo, kae ʼaki te meʼa ʼaē ʼe ina fai. Ko ʼihi ʼe nātou vaivai pe ʼi te ʼui ko Sesu ko tonatou ʼAliki, kae kapau ʼe mole nātou fai te finegalo ʼo tana Tāmai, “kia nātou, ko te fakahā ʼaia ʼa Kilisito, ʼe hoki ʼau fakahā age anai (...): Neʼe heʼeki ʼau ʼiloʼi ʼau ia koutou! Koutou fakamamaʼo atu ia te ʼau, ia koutou ʼaē ʼe gāue ohage ko he ʼu tagata ʼe nātou manuki ki te lao”.

Pea neʼe fakaʼosi ai leva e Sesu tana akonaki ʼaki te ʼu palalau logona ʼaenī. ʼO ina tala fēnei: “Ko ʼaē (...) ʼe fagono ki ʼaku palalau pea ina fakaʼaoga, ʼe fakatatau anai ia ki he tagata poto neʼe ina laga tona fale ʼi he fuga maka. Pea tō te ʼua ʼo lalahi ʼaupito, pea hoko mai mo te ʼu puvai, pea agi te matagi ʼo lalahi ʼaupito ki te fale ʼaia, ka neʼe mole holo ia, he neʼe fakatuʼu ia ʼi te maka.”

Ka neʼe toe fakamahino fēnei foki e Sesu: “Ko ʼaē ʼe fagono ki ʼaku palalau pea mole ina fakaʼaoga, ʼe fakatatau anai ia ki he tagata vale neʼe ina laga tona fale ʼi te ʼone. Pea tō te ʼua ʼo lalahi ʼaupito, pea hoko mai mo te ʼu puvai, pea agi te matagi ʼo tuta ki te ʼapi ʼaia, pea neʼe holo ia; pea neʼe lahi tona maumau!”

ʼI te ʼosi ʼo te akonaki ʼa Sesu, neʼe ōfo ai te hahaʼi ʼi tana taʼi faʼahiga fai akonaki, he neʼe ina akonakiʼi nātou ohage ko he tahi ʼe pule, ka mole hage ko tonatou kau takitaki lotu. Luka 6:12-23; Mateo 5:1-12; Luka 6:24-26; Mateo 5:13-48; 6:1-34; 26:36-45; 7:1-29; Luka 6:27-49.

▪ Neʼe ʼifea ia Sesu ʼi te temi ʼaē neʼe ina fai ai tana akonaki ʼaē neʼe logologona? Ko ai ʼaē neʼe nofo ʼi ai, pea koteā te meʼa neʼe hoko ʼi muʼa ʼo tana fai te akonaki ʼaia?

▪ He koʼe ʼe mole ko he meʼa fakapuna’maʼuli te fakahāhā e Luka ʼihi ʼu manatu ʼo te akonaki ʼaia ʼi te tahi ʼatu ʼu temi?

▪ Koteā ʼaē ʼe maʼuhiga lahi ai te akonaki ʼa Sesu?

▪ Ko ai ʼaē ʼe fīmālie moʼoni, pea koteā tona tupuʼaga?

▪ Ko ai ʼaē ʼe ina utu te malaʼia, pea koteā tona tupuʼaga?

▪ Koteā te faka ʼuhiga ʼo te ʼui ʼaē ko te ʼu tisipulo ʼa Sesu “ko te māsima ʼo te kele” pea “mo te mālama ʼo te malamanei”?

▪ He koʼe ʼe feala ke tou ʼui neʼe fakahā e Sesu tana fakaʼapaʼapa lahi ki te Lao?

▪ Koteā te puleʼaki ʼaē neʼe ʼui mai e Sesu ke fai ke taʼaki ai te ʼu meʼa ʼaē ʼe tupu ai te fakapō pea mo te tono?

▪ Koteā te faka ʼuhiga ʼo te palalau ʼa Sesu ʼi tana ʼui ʼaē ke fulihi atu te tahi kauʼahe?

▪ E feafeaʼi hatatou haohaoa ohage ko te ʼAtua ʼe haohaoa?

▪ Koteā te ʼu fakamahino lelei neʼe fai e Sesu ʼo ʼuhiga mo te faikole?

▪ He koʼe ʼe maʼuhiga ake te ʼu koloā ʼaē ʼi selo, pea e feafeaʼi tatatou maʼu te ʼu koloā ʼaia?

▪ Koteā te ʼu lea fakatātā ʼaē neʼe fai e Sesu ke tokoni ki te hahaʼi ke nātou fakamamaʼo mai te mānumānu koloā?

▪ He koʼe neʼe tala e Sesu ʼe mole ʼaoga ke kita tuʼania?

▪ Koteā ʼaē neʼe ʼui e Sesu ʼo ʼuhiga mo te fakamāuʼi ʼo te hahaʼi, kae neʼe feafeaʼi tana fakahā, ko tana ʼu tisipulo ʼe tonu ke nātou fakasiosio lelei ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi?

▪ Koteā ʼaē neʼe toe fakahā e Sesu ʼo ʼuhiga mo te faikole, pea koteā te lekula ʼo te aga ʼaē ʼe tonu ke fai ʼaē neʼe ina tuku mai?

▪ Neʼe feafeaʼi te fakahā mai e Sesu ko te ala ʼo te maʼuli ʼe mole faigafua tona muliʼi pea ʼe feala ke tou hēhē?

▪ Neʼe feafeaʼi te fakaʼosi e Sesu tana akonaki, pea neʼe koteā tona fua?