ISIFUNDO 29

Umgangatho Welizwi

ABANTU abaphenjelelwa kuphela koko kuthethwayo kodwa bakwaphenjelelwa nayindlela okuthethwa ngayo. Ukuba umntu uthetha nawe ngelizwi elimnandi, elifudumeleyo, elinobuhlobo nelinobubele, ngaba akuyonyaniso ukuba utyekela ekumphulaphuleni ngenyameko kunaxa ethetha ngelizwi elingenabuhlobo okanye elingqwabalala?

Ukusebenzela ukuba ilizwi libe kumgangatho onqwenelekayo akusoloko kungumbandela wokulungisa ilizwi nje kuphela. Kusenokubandakanya ubuntu bukabani. Njengoko ubani esenza inkqubela elwazini nasekusebenziseni inyaniso yeBhayibhile, kuye kubonakale utshintsho kwindlela athetha ngayo. Iimpawu ezintle ezinjengothando, uvuyo, nobubele ziyavakala kwilizwi lakhe. (Gal. 5:22, 23) Xa ebaxhalabele ngokwenene abanye, loo nto uyiva kwilizwi lakhe. Xa ukuziva unombulelo kuthabathel’ indawo umoya wokusoloko ukhalaza, loo nto ivakala kumazwi owathethayo nakwithoni yelizwi lakho. (IZili. 3:39-42; 1 Tim. 1:12; Yude 16) Kwanaxa ungaluqondi ulwimi oluthethwayo, kulula ukuva umahluko phakathi komntu onekratshi, ongenamonde, ogxekayo nongqwabalala, nomntu othobekileyo, onomonde, onobubele nonothando.

Kwiimeko ezithile ilizwi elingathandekiyo linokubangelwa sisigulo esiye senzakalisa ingqula yakhe okanye sisiphene ubani azelwe enaso. Iimeko ezinjalo zisenokuba qatha kangangokuba angade akwazi ukulilungisa ngokupheleleyo kule nkqubo yezinto. Noko ke, ukufunda ukuwasebenzisa kakuhle amalungu okuthetha kunokuphumela kwinkqubela.

Kuqala, kubalulekile ukuqonda ukuba amazwi abantu akafani. Injongo yakho ayifanele ibe kukuba nelizwi elifana nelomntu othile. Kunoko, phucula eli lakho ilizwi elineempawu ezahlukileyo. Yintoni enokukunceda wenze loo nto? Kukho iinkalo ezimbini ezibalulekileyo.

Yilawule Ngendlela Efanelekileyo Indlela Ophefumla Ngayo. Ukuze ufumane eyona miphumo isemagqabini kwindlela olisebenzisa ngayo ilizwi lakho, kufuneka uphefumle ngokwaneleyo kwaye uwulawule ngendlela efanelekileyo umoya owuphefumlayo. Ukuba akuzenzi ezo zinto, ilizwi lakho linokuvakala libuthathaka, kwaye nentetho yakho iya kuman’ ukuqhawuka ihlangana.

Eyona nxalenye inkulu yemiphunga ayikho kumantla esifuba, lo mmandla ubonakala umkhulu ngenxa yamathambo amagxa. Kunoko, imiphunga iba banzi kakhulu ngaphezulu nje kancinane kovalo. Ekubeni lunamathele kumazantsi eembambo, uvalo lwahlula isifuba kwisisu.

Ukuba xa uphefumlela ngaphakathi uzalisa inxalenye engaphezulu kuphela yemiphunga yakho, kungekudala uza kuphelelwa ngumoya. Ilizwi lakho aliyi kuba namandla, kwaye uza kudinwa msinya. Ukuze uphefumle ngendlela efanelekileyo, kufuneka uhlale okanye ume nkqo uze ube busityhala isifuba. Yenza umgudu obonakalayo wokuphepha ukuzalisa inxalenye engentla kuphela yemiphunga yakho xa uphefumlela ngaphakathi. Zalisa inxalenye engezantsi yemiphunga kuqala. Xa le nxalenye izele, amazantsi eembambo zakho aya kukhukhumala aye emacaleni. Kwangaxeshanye, uvalo luya kuhla, lusityhale kancinane isisu kunye namathumbu, de usive sityhala ibhanti okanye loo nto uyibhinqe esinqeni. Kodwa ke imiphunga ayikho apho ezantsi; ingaphakathi kweembambo yona. Ukuze uzivavanye, beka izandla zakho kumacala omabini omzimba wakho ngasekupheleni kweembambo. Phefumlela ngaphakathi kakhulu. Ukuba uphefumla kakuhle, isisu sakho asiyi kutshona yaye namagxa akho akayi kunyuka. Kunoko, uya kuva iimbambo zakho zinyuka kancinane ezinye zisiya emacaleni.

Emva koko, sebenzela ekuphefumleleni ngaphandle. Musa ukusafaza ngomoya ngokuphefumlela ngaphandle ngokukhawuleza. Phefumlela ngaphandle ngokuthe ngcembe. Musa ukuzama ukuwulawula ngokuqinisa umqala. Oko kuya kuphumela kwilizwi elitswinayo okanye elivakala likrasa ngendlela engaqhelekanga. Ingcinezelo esuka kwizihlunu zesisu nezo ziphakathi kweembambo iwutyhalela ngaphandle umoya, ngoxa uvalo lulawula isantya ophuma ngaso.

Kanye ngendlela imbaleki eziqeqesha ngayo ukuze ilungele ugqatso, nesithethi sinako ukusebenzela ekulawuleni indlela esiphefumla ngayo ngokuqhelisela. Yima nkqo uze utyhale isifuba, phefumla ngohlobo lokuba uzalise umzantsi wemiphunga, uze uphefumlele ngaphandle ngokuthe ngcembe ngoxa ubala ngokucothayo de ufikelele apho unokufikelela khona ngaloo moya umnye. Emva koko qhelisela ukufunda ngokuvakalayo uphefumla ngaloo ndlela inye.

Yekelela Izihlunu Eziqinileyo. Enye inkalo ebalulekileyo ukuze ilizwi lakho libe semgangathweni yile—yekelela umzimba! Iyamangalisa indlela onokuphucula ngayo ngokufunda ukuyekelela umzimba xa uthetha. Ingqondo nomzimba zimele zikhululeke, kuba xa ingqondo ixinezelekile nezihlunu ziyaqina.

Yenza ingqondo yakho ikhululeke ngokuba nesimo sengqondo esifanelekileyo ngabaphulaphuli bakho. Ukuba ngabantu odibana nabo kubulungiseleli basentsimini, khumbula ukuba kwanokuba uneenyanga ezimbalwa nje ufundisisa iBhayibhile, kukho izinto ezibalulekileyo ozaziyo ngenjongo kaYehova onokwabelana nabo ngazo. Yaye usiya kubo nje kungenxa yokuba befuna ukuncedwa, enoba bayayiqonda okanye abayiqondi loo nto. Kwelinye icala, ukuba unikela intetho kwiHolo yoBukumkani, inkoliso yabaphulaphuli bakho ngabantu bakaYehova. Ngabahlobo bakho, kwaye bafuna ukuba uphumelele. Abakho abantu phantsi kwelanga abathetha phambi kwabaphulaphuli abanobuhlobo nabanothando rhoqo njengathi.

Yekelela izihlunu zomqala ngokujolisa ingqalelo yakho kuzo uze uzenze zikhululeke. Khumbula ukuba imiphimbo yakho iyangcangcazela xa umoya udlula kuyo. Ithoni yelizwi iyatshintsha xa izihlunu zomqala ziqiniswa okanye zikhululwa, kanye njengokuba ithoni yekatara okanye yevayolin itshintsha xa uqinisa okanye ukhulula iingcingo zayo. Xa uyekelela imiphimbo, ithoni iyehla. Ukuyekelela izihlunu zomqala kukwanceda ekugcineni amarhanana akho evulekile, ibe loo nto iya kulenza livakale kamnandi ilizwi lakho.

Yekelela umzimba uphela—amadolo, izandla, amagxa kunye nentamo yakho. Oku kuya kufak’ isandla ekulenzeni livakale kakuhle ilizwi lakho. Ilizwi livakala kakuhle xa umzimba uphela usebenza njengebhodi edlulisa isandi, kodwa ke ayenzeki loo nto xa uwubambile. Ithoni yelizwi, evela kwingqula, ayiphumi ngeempumlo kuphela kodwa ikwaphuma nangamathambo esifuba, ngamazinyo, ngenkalakahla nangamathambo empumlo. Onke la malungu anokufak’ isandla ekuvakaleni kwelizwi. Ukuba ubeka into phezu kwebhodi edlulisa isandi yekatara, isandi asiyi kuvakala; kumele kungabikho nto iyiphazamisayo le bhodi idlulisela isandi ukuze idlulisele isandi kakuhle. Kunjalo ke nangamathambo emizimba yethu, abhijelwe zizihlunu. Xa lidluliselwa kakuhle ilizwi lakho uya kukwazi ukuliguquguqula ngendlela efanelekileyo kwaye ufakelele iimvakalelo ezahlukeneyo. Uya kukwazi ukufikelela abaphulaphuli abaninzi ungakhange ukhwaze.

OKWENZEKAYO UKUZE UMNTU ATHETHE

Esona siseko sazo zonke izandi eziphuma emlonyeni ngumoya owuphefumlela ngaphandle uphuma emiphungeni yakho. Imiphunga isebenza njengezixhobo ezityhala umoya ukutyhubela uqhoqhoqho uye kungena kwingqula esembindini womqala. Ngaphakathi kwengqula yakho, kukho izihlunu eziphindeneyo ezibini nezingqameneyo ezibizwa ngokuba yimiphimbo. Ngokuyintloko zizo ezivelisa isandi. Ezi zihlunu ziphindeneyo ziyavula ziphinde zivale njengoko umoya udlula engquleni kwaye zivalela izinto ekungafunekiyo ukuba ziye emiphungeni. Ngokuqhelekileyo xa umntu ephefumla akukho sandi siphumayo njengoko umoya udlula kwimiphimbo. Kodwa xa umntu efuna ukuthetha, izihlunu zenza imiphimbo iqine, kwaye yenza isandi njengoko umoya ovela emiphungeni udlula kuyo. Sivela njalo ke isandi.

Okukhona imiphimbo itsalwa, kokukhona ivelisa isandi esiphezulu. Kwelinye icala, imiphimbo eyekelelweyo ivelisa isandi esiphantsi. Sakuba siphumile kwingqula, isandi singena kwinxalenye engentla yomqala, ebizwa ngokuba ngamakrini (pharynx). Emva koko singena emlonyeni nakumarhanana. Kukho izandi ezincinane ezongezelelwayo ukuze ziphucule, zikhulise yaye zomeleze ithoni esisiseko. Inkalakahla kunye nolwimi, amazinyo, imilebe kunye nomhlathi ziyasebenzisana ekwahlulahluleni isandi esiphumayo, size ke siphume siyintetho evakalayo.

Ilizwi lomntu lingummangaliso, asikho isixhobo esenziwe ngumntu esinokusetyenziswa ngeendlela ezininzi njengalo. Liyakwazi ukuvakalisa iimvakalelo ezisusela kuthando oluthantamisayo ziye kutsho kwintiyo engqwabalala nenogonyamelo. Xa liphuhliswe kakuhle laza laqeqeshwa, ilizwi linokugubungela umgama weenowuthi ezikumanqanaba (octaves) amathathu lize linganeli kukhupha uncuthu lwengoma kodwa livelise nezigaba zentetho ezihlab’ umxhelo.

UKOYISA IINGXAKI EZIKHETHEKILEYO

Ilizwi elibuthathaka. Xa umntu enelizwi eliphantsi akuthethi kuthi libuthathaka. Xa lilikhulu kwaye limnandi, abantu banokukuvuyela ukuliphulaphula. Kodwa ke ukuze liphumelele, ilizwi limele livakale ngokwaneleyo.

Ukuze uphucule ukuvakala kwelizwi lakho, kufuneka uphucule ukuhlokoma kwalo. Oku kufuna ukuba ufunde ukuyekelela umzimba wakho uphela, ngendlela ekuchazwe ngayo kwesi sifundo. Kunokukunceda ukuyekelela umzimba wakho nokuqhelisela ukudumzela (ukucula uvale umlomo). Imilebe ufanele uyidibanise nje, ungayiqinisi. Njengoko udumzela, ufanele ukuve ukungcangcazela okubangelwa sisandi kwintloko nakwisifuba sakho.

Maxa wambi ilizwi livakala libuthathaka okanye likrasa kuba umntu engaziva mnandi okanye engalalanga ngokwaneleyo. Kucacile ke ukuba, xa enokulungisa loo nto, ilizwi lakhe liya kuphucula.

Ilizwi eliphakame kakhulu. Ukuyicinezela kakhulu imiphimbo kwenza ilizwi liphakame. Ilizwi elivakala kabuhlungu lenza abaphulaphuli bangakhululeki. Xa uyekelela izihlunu zomqala ukuze uphungule ingcinezelo ekwimiphimbo, liyehla ilizwi lakho. Khawukuqhelisele oko kwincoko yakho yemihla ngemihla. Ukuphefumla utsala umoya ngamandla nako kuyanceda.

Ukuthetha ngamarhanana. Maxa wambi le ngxaki ibangelwa kukuxaba kwento ethile kumarhanana, kodwa ke kunqabile ukuba kube njalo. Maxa wambi xa ubani eqinisa izihlunu zomqala nezomlomo, uyawavala amarhanana akhe kangangokuba umoya ungadluli kakuhle. Oku kuphumela ekubeni kuvakale isandi samarhanana. Ukuze uphephe oku, yekelela umzimba.

Ilizwi elirhabaxa. Ilizwi elinjalo alidli ngakukhuthaza ubuhlobo. Linokwenza abanye bazive besongelwa.

Kwezinye iimeko, ngokusisiseko kuye kufuneke nje ubani enze umgudu wokutshintsha ubuntu bakhe. (Kol. 3:8, 12) Ukuba sele ukwenzile oko, ukusebenzisa imigaqo yokulungisa ilizwi kunokunceda. Yekelela umqala kunye nomhlathi wakho. Oku kuya kwenza ilizwi lakho libe mnandi kuze kuthintele ukuba uthethe udibanise amazinyo.