Mbali 4
Ana Acinangolo Ŵetu Ŵaŵapali Kalakalako Ali Kwapi?
1, 2. Ana ŵandu ŵajinji akusakulupilila cici pakwamba ya ŵandu ŵawe?
ŴANDU ŵajinji mu Africa akusakulupilila kuti ciwa nganiciŵa mbesi ja umi, nambo kuti cigambile kuŵa cakombocela kujakutama ni umi soni ku malo gane. Ŵandu ŵajinji akusaganisya kuti acinangolo ŵawo ŵaŵawile, ŵagambile kutyoka mcilambo cakuwoneka ni meso’ci kwawula kucilambo cangawoneka ni meso, kapena kuti kutyoka mu cilambo cakutama ŵandu ni kwawula ku cilambo ca misimu.
2 Ŵandu akusakulupilila kuti acinangolo ŵaŵawile kalakalaŵa, kapena tujile kuti misimu ja acinangolo ŵakalakalaŵa, jikusijakamucisya acanasi ŵawo pacilambo capasi kuti apitilisye kutama ni umi, soni kuti yindu yajendeleje cenene. Mwakamulana ni yakusaganisyayi, ni kuti akusakulupilila kuti misimu ja acinangolo’ji jili acanasi ŵaulamusi wekulungwa, ŵakomboleka kutendekasya kuti mbeju mu mgunda sisogole cenene, kuti ŵandu atameje ni umi wambone, ni kwacenjela kuti akasasimana nayo yipwetesi. Soni akusati kuti naga ŵandu akujiliŵalila kapena kujilemwecesya, misimu’jo jikusatendekasya yakusawusya, cisawu; yilwele, usawuci, ni yipwetesi yakulekanganalekangana.
3. Ana ŵandu ŵane akusaŵalambila wuli acinangolo ŵaŵawile?
3 Ŵandu akusaŵa mkutenda mang’asi ni yitendo yakulekanganalekangana ni cakulinga cakujicimbicisya misimu ja acinangolo’jo, soni kuti aŵe najo paunasi wambone. Yele yitendoyi kaŵilikaŵili akusayitenda pa malilo ni pakusika malilo. Yine mwa yitendoyi niyo kugona pamalilo ni katende kanesoni kakusakatenda kuti kusika malilo kwaŵili. Kulambila ŵandu ŵaweku kukusawonecelasoni mu yitendo yine. Mwambone ŵandu ŵane mkanamwe ukana, akusatanda kaje kwitila pasi panondi, ni cakulinga cakwagayila acinangolo ŵaŵawile. Soni pati atelece yakulya, akusasigasya yakulya yine mu mpika, ni cakulinga cakuti naga aciyikaga acinangolo ŵaŵawilewo, cayisimane yakulyayo.
4. Ana ŵandu ŵajinji akusakulupilila cici pakwamba ya msimu?
4 Ŵandu ŵane akusakulupilila kuti, mundu akwete msimu wangakomboleka kuwa, waukusapitilisya kuŵa ni umi pati cili ciwile cilu. Naga mundu akutenda yambone pa umi wakwe, msimu wakwe akuti ukusajawula kwinani kapena ku paladaiso, nambo naga mundu akutenda yakusakala pa umi wakwe, akusaganisya kuti msimu wakwewo ukusajawula ku helo. Ndaŵi ni katema ŵandu akusawanganya yikulupi yeleyi ni yikulupi yapalukosyo. Mwambone mautenga ga malilo ga calici gakusagalemba mu nyusi, ndaŵi jine akusatiga kuti mundu jwawilejo “ajombwece” kapena kuti “apite kwa acinangolo ŵaŵawile kalakala.” Yele yikulupiyi yikutyocela pa cikulupi cakuti msimu ukusapitilisya kuŵa ni umi pati cilu cili ciwile. Ana Baibulo jikuti cici pa ngani jeleji?
Ana Msimu Uli Cici?
5. Ana msimu uli cici, mwakamulana ni yajikuti Baibulo?
5 Kupikanicisya cenene yajikuti Baibulo kukulosya kuti maloŵe ga Cihebeli ni ga Cigiliki gagakwimila liloŵe lyakuti “msimu” gakugopolela yindu yejinji. Gopolela kosopeko kukulosya ku cindu cangawoneka ni meso, soni macili gakwe gakusawonecela mu yakutendekwa. Maloŵe gosopego gakwimila (1) mbepo; (2) macili ga umi mu ŵandu ni yinyama; (3) macili gakutendekasya cindu, gakutyocela mu mtima wa mundu wakuwanicisya, gigakusamlongola mundu mu kaŵecete ni katende ka yindu; (4) misimu; (5) macili ga Mlungu, kapena msimu weswela. Kweleku ni gopolela kwine kwa maloŵe gakuti “msimu” kwakukusimanikwa m’Baibulo.
6. Ana msimu wauli mwa mundu uli cici?
6 Sambano ni kuti pajikusala Baibulo ya msimu wauli mwa mundu, kaŵilikaŵili jikusaŵa kuti jikwamba ya macili ga umi gangawoneka, gigakusagakombolekasya ŵandu kutenda yindu yakulekanganalekangana pa umi wawo. Msimu uli cisawu magesi. Magesi mpaka gayitendekasye yindu yakwendela magesi cisawu fani ni wayilesi kuti yikamule masengo. Nambo magesigo pajika ngaŵa mkujipujikasya mbepo mwajikusatendela fani. Soni ngaŵa mkukoposya maloŵe cisawu mwaukusatendela wayilesi. Mwelemu ni mwauŵelele msimu wetu. Ukusatukombolekasya kuti tuloleje, tupikaneje, ni kuti tuganisyeje. Nambo msimuwo pajika ngaŵa mkupakombola kutenda yindu yosopeyi naga pali pangali meso, mawiwi, kapena mtwe.
7. Ana cici cacikusatendekwa pati msimu uli ulesile kamula masengo mcilu?
7 Mundu jwalijose nikuti akwete macili ga umi, kapena kuti msimu, waukusakamucisya umi wa mundujo. Kupumula ni kwakukusakamucisya kuti macili ga umi’go gakamule masengo. Nambo macili ga umi’go nganigaŵa kupumulako. Macili ga umi gakusimanikwa palipose mcilu. Macili ga umi gelega pati galesile kamula masengo mcilu, ciluco cikusawa. Ni ligongo lyakwe Baibulo jikuti: “Cilu pajikape cangali msimu cili caciwe.”—Yakobo 2:26.
8. Ana cikusatendekwa cici pakwamba ya yaganisya mumtima mwa mundu katema kagakuleka kamula masengo macili ga umi mcilu?
8 Baibulo jikulongosolasoni kuti pati awile mundu, ngaŵa kuti cacikusawa ni cilupe. Pa Salmo 146:4, candanda tukuŵalanga kuti ‘[“msimu,” NW] wa mundu pati utyosile,’—yayikugopolela kuti ukusaleka kamula masengo—“Akusawujilaga ku litaka lyakwe,” yayikugopolela kuti ciluco cikusawujila ku litaka. Nambope mlole kuti lilembalyo likupitilisya kuti: “Lisiku lilyolyo yaganisya mu mtima mwakwe yikusamala.”
9. Ana msimu ngaukusatenda cici?
9 Ni malinga ni kulongosola kwa Baibulo, msimu, wauli macili ga umi, ngaukusatyoka mcilu pakuwa mundu ni kwawula kukupitilisya kukutama ni umi kwinani. Uli wangaŵa mkutenda cili cose pati mundu ali awile. Uli wangaŵa mkutupa upile, ngaŵa mkutujogoya, soni ngaŵa mkutuwulasya.
Ndamo ja Ŵandu Ŵawe
10. Ana Baibulo jikuti cici pakwamba ya ndamo ja ŵandu ŵawe?
10 Ana nambi ŵandu ŵawe ŵeleŵa ali mu ndamo jati wuli? Pakuŵa kuti Yehova ni juŵapanganyisye ŵandu, nikuti akumanyilila cacikusatutendecela pati tuli tuwile. Maloŵe gakwe gakusala kuti ŵandu ŵawe ali ŵangali umi, ŵangaŵa mkupikana, ŵangaŵa mkulola, kapena kuŵeceta, kapena kutenda cilicose. Baibulo jikuti:
● “Ŵawe pangali cilicose cakusacimanyilila.”—Mlaliki 9:5.
● “Unonyelo wawo, uŵengani wawo, ni wiwu wawo umasile sambano.”—Mlaliki 9:6.
● “Kwangali masengo kapena ganisya kapena kumanyilila, kapena lunda, kumalembe kwamkwawulako.”—Mlaliki 9:10.
11. Ana Adamu ali alemwisye, Yehova ŵamsalile cici?
11 Mgambe ganisya yajikuti Baibulo pakwamba ya nangolo jwetu jwaŵapali kalakalako, Adamu. Yehova ŵampanganyisye Adamu “ni litaka lyapasi.” (Genesis 2:7) Akaŵe kuti Adamu ŵapikanile lilamusi lya Yehova, nikuti akatemi ni umi wangamala mwakusangalala pa cilambo capasi. Nambo Adamu nganapikanila lilamusi lya Yehova, ni cilango cakwe caliji ciwa. Ana Adamu paŵawile ŵapite kwapi? Mlungu ŵamsalile kuti: “Cimciwujila kulitaka, ligongo lyakuti mwelemo ni muŵamjigele. Ligongo lyakuti m’mwejo mli luwundu, ni kuluwunduko cimciwujila.”—Genesis 3:19.
12. Ana cici cicamtendecele Adamu paŵawile?
12 Ana Adamu ŵaliji kwapi Yehova mkaniŵapanganye kutyocela ku luwundu? Pangali kwaŵaliji. Jwalakwejo kwaliji kwangali. Ni Yehova paŵamsalile Adamu kuti “cimciwujila ku litaka,” nikuti Jwalakwejo ŵatiga kuti Adamu caciŵasoni ŵangali umi, cisawu luwundu. Adamu nganapitilisya kuŵa ni umi kumalo ga misimu. ‘Nganajombocela’ kumalo ga misimu ja acinangolo ŵaŵawile kalakala. Nganajawula kwinani kapena ku moto wa Helo. Ŵawujile ku ndamo jangali umi. Kwaliji kwangali jwalakwejo.
13. Ana cici cikusatendekwa kwa ŵandu ni yinyama pa ciwa?
13 Ana yeleyi ni yayikwatendecelasoni ŵandu wosope? Elo kwene. Baibulo jikulongosola kuti: “Wosope [ŵandu ni yinyama yakwe] akwawula ku malo gamo. Wosope akutyocela ku luwundu nipo wosope akuwujilasoni ku luwundu.”—Mlaliki 3:19, 20.
14. Ana cembeceyo ca ŵandu ŵaŵawile cili catuli?
14 Baibulo jikusimicisya kuti Mlungu cacajimusya ŵandu ŵaŵawile kuti aŵesoni ni umi pacilambo capasi mu paladaiso. (Yohane 5:28, 29; Masengo 24:15) Nambo ndaŵi jelejo jili jam’bujo. Pakalipano ali mlugono mu ciwa. (Yohane 11:11-14) Ngasitwajogopa kapena kwalambila jemanjajo, ligongo lyakuti jemanjajo ngaŵa mkutukamucisya kapena kutuwulasya m’weji.
15, 16. Ana Satana akusiŵatendesya wuli ŵandu kulupilila kuti ŵandu ŵaŵawile ngaŵa kuti ŵawile yisyesyene?
15 Cikulupi cakuti kusyesyene ngatukusawa cili unami wakuwandisya Satana Jwakulambusya. Pakusaka kwatendekasya ŵandu kulupilila unami welewu, Satana jweleju ni yiŵanda yakwe akusiŵatendekasya ŵandu ganisya kuti ulwele ni yipwetesi yine ŵakusayitendekasya ni misimu ja ŵandu ŵaŵawile kalakala. Yakuwona ni yakuti yipwetesi yine ŵakusayitendesya ni yiŵanda peyo. Nambosoni yili yakuwona kuti yipwetesi yine ngayikusatyocela ku macili gangawoneka. Nambo nganiyiŵa yakuwona kuti mpaka tuyiwone yipwetesi yakwitendekasya ŵandu ŵagonile mu ciwa.
16 Panasoni katende kane kayikamulicisya masengo yiŵanda pakwatendekasya ŵandu ganisya kuti yajikuti Baibulo pakwamba ya ciwa yili yaunami. Akusiŵalambusyaga ŵandu, acatendesyaga ganisya kuti ŵaweni kapena aŵeceteneje ni ŵandu ŵaŵawile. Yiŵandayi yikusatendaga yeleyi kutyocela mu sagamisi, kuŵeceta ni misimu, ni m’matala gane. Nambo ŵandu ngaŵa kuti akusawonegana ni ŵandu ŵaŵawile, iyayi. Akusawonegana ni yiŵanda yayikusalitendesya kuwoneka cisawu ŵandu ŵaŵawilewo. Ni ligongo lyakwe Yehova akusakanya yitendo yakuŵeceta ni misimu, ni yakuwucisya kwa ŵandu ŵaŵawile.—Deutelonomo 18:10-12; Zekariya 10:2.
Ŵandu Ŵawe Ngaŵa Mkutukamucisya
Mwenye jwakumanyika mnope jwa ku West Africa ŵawile mcaka ca 1990. Ŵakwete acakongwe msano ni ŵanace ŵajinji. Ŵakwete bisinesi siŵili syasyapanganyaga mbiya syejinji.
Mwenyejo paŵajasice, ŵapeŵasapo ŵatesile yakutendekwa yosope ya pa malilo, yiŵakulupililaga kuti yili yakulosya kuwucimbicisya kwawo msimu wa mundu juŵajasicejo. Aciŵamkwakwe wosope ŵawete yepiliwu, nipo wumbo syawo ŵasisapangenye. Yakulya ŵagambaga kulya panondi, soni nganajogaga. Ŵalisile malilo kwa moŵa msano ni gaŵili, malilo ali asicile. Kaneko mwakuyicisya katende kawo, liŵasa lyosope ni acanasi wosope ŵasosangene kwakumalisya. Pakusongana kweleku pakusaŵa kulya, kumwa, ni kuŵina mang’asi.
Mwangakayicila, Mwenyejo akaŵe ŵakuyikombolaga, akasamalile ni kwapa upile wejinji ŵapeŵasa ŵakwe ŵaŵamnonyelagawo! Nambo yeleyi nganiyitendekwa. Bisinesi syakwe sila syamasile. Ŵapeŵasa ŵakwe ŵala ŵatandite kanganilana cipanje mpakana kaneko ŵalekangene, jwalijose kujakutama kwajika. Sano musi waukulungwa wa mwenye jula, wawaliji ni ŵandu ŵajinji wula, ugambile kusigala ni ŵandu ŵakuŵalanjika.
Ŵandu Ŵawe Ngaŵa Mkutuwulasya
M’musi wine wa ku Nigeria, jwamlume jwine ŵawile. Nipo malilo gakwe ŵasicile. Kaneko ŵamkwawo kutyocela mu sagamisi ŵasimicisye kuti ŵamkwawowo ŵasakaga woci wawo. Ni wajigele wociwo ni kujakuwusilila pambali pa mtembowo.
Mnyamata jwine lina lyakwe Dunikan ŵajile kukuwukula wociwo mwakwiŵa, ni kuwuwalaga kwa yaka yejinji mpaka wociwo kumala. Pangali cakogoya cilicose cacamtendecele. Naga ŵalume ŵaŵawilewo akaŵe kuti ŵakwete macili gakwatendela yine yakwe ŵandu ŵawumi, nikuti mwangakayicila akampele cilango jwawiyi jwaŵajiŵile woci pa lilembe lyakwe penejo!
[Mawusyo]
Libokosi: Ana yakutendekwa yapi yayikuwonesya kuti ŵawe ngaŵa mkutukamucisya kapena kutuwulasya m’weji?