NGANI JAKULIJIGANYA 6
“Jwamlume Ali Mtwe wa Ŵakongwe”
“Jwamlume ali mtwe wa ŵakongwe.”—1 AKOLI. 11:3.
NYIMBO NA. 13 Klistu Ali Chisyasyo Chetu
YACHITULIJIGANYEa
1. Ana jwamkongwe jwakusaka kulombela akusosekwa kuliwusya yiwusyo yapi?
AKLISTU wosope akusalongoleledwa ni Yesu Klistu. Jwalakwe akusalongolela chenene ligongo ali jwamlama. Nambo jwamkongwe jwa Chiklistu palombele akusalongoleledwa ni jwamlume jwali jwangali umlama. Yeleyi yikusatendekasya kuti papagwe yakusawusya. Myoyo jwamkongwe pakuganichisya ya mundu jwakusosekwa kulombana najo akusosekwa kuliwusya kuti, ‘Ana ni yindu yapi yayikulosya kuti m’baleju chachilongolelaga chenene yindu? Ana jwalakwe akusakuwona kumtumichila Mlungu kuŵa kwakusosekwa? Naga iyayi, ana chichi chachikundendekasya kuyiwona kuti jwalakwe chachingamuchisyaga kuŵa paunasi wambone ni Yehofa?’ Yikusaŵa chenenesoni kuti mlongo aliwungunye mwakuliwusya yiwusyo ayi, ‘Ana ngwete ndamo syapi syampaka sikamuchisye liŵasa lyetu? Ana ndili jwakuwusimana mtima soni jwakwagaŵila ŵane yingwete? Ana ndili paunasi wakulimba ni Yehofa?’ (Jwak. 4:9, 12) Kuti jwamkongwe chasangalale ni ulombela, yikusadalila yasagwile mkanaŵe kwinjila mu ulombelamo.
2. Ana chitulijiganye chichi munganiji?
2 Alongo ŵajinji akusapeleka chisyasyo chambone mnope pangani ja kwapikanila achiŵamkwawo. Tukusosekwa kwayamichila mnope jemanjaji. Tukusasangalala patukutumichila yimpepe ni achakongwe ŵakulupichikaŵa. Munganiji, chitukambilane kwanga kwa yiwusyo yitatu ayi, (1) Ana ni yakusawusya yapi yakusasimana nayo achakongwe? (2) Ligongo chichi achakongwe akusasosekwa kwapikanila achiŵamkwawo? (3) Ana achalume soni achakongwe ŵa Chiklistu mpaka alijiganye chichi pangani jakupikanila kutyochela kwa Yesu, Abigelo soni Maliya ŵele ŵaliji ŵamkwakwe Yosefe?
ANA NI YAKUSAWUSYA YAPI YAKUSASIMANA NAYO ACHAKONGWE?
3. Ligongo chichi ŵalombele wosope akusasimana ni yakusawusya?
3 Ulombela uli mtuka wambone mnope wakusapeleka Mlungu. Nambope ŵandu ŵakusapochela mtukawu nganaŵa ŵamlama. (1 Yoh. 1:8) Ni ligongo lyakwe Maloŵe ga Mlungu gakusakalamusya ŵalombele kuti chachisimana ni ‘yakusawusya.’ (1 Akoli. 7:28) Kwende tukambilane yakusawusya yine yakusasimana nayo achakongwe.
4. Ligongo chichi ndaŵi sine jwamkongwe jwamlombele mpaka ayiwoneje kuŵa yakusawusya kwapikanila ŵamkwakwe?
4 Ndaŵi sine ligongo lya ndamo ja kwatukutama, jwamkongwe mpaka ayiwoneje kuti kwapikanila ŵalume kukusalosya kuti ali jwakutuluka. Mlongo Marisol, jwakusatama ku United States jwasasile kuti, “Kwanakulile achakongwe ŵasalilidwaga kuti atendeje yindu mwakulandana ni achalume. Ngumanyilila kuti Yehofa ŵasagwile achalume kuti alongoleleje yindu mwiŵasa soni kuti achakongwe aŵeje ŵakupikanila. Atamose yili myoyo, achalumeŵa akusasosekwa kwachimbichisya achiŵamkwawo. Nambope, ndaŵi sine yikusaŵa yakusawusya kwawona achalume kuti ali ŵakuŵajilwa kulongolela yindu.”
5. Ana ŵandu ŵane akwete nganisyo syakulemwecheka syapi pangani ja udindo ŵachakongwe?
5 Ndaŵi sine mpaka yisimanikwe kuti jwamkongwe alombedwe ni jwamlume jwakusiŵawona achakongwe kuti ali ŵakutuluka mnope. Mlongo Ivon jwakusatama ku South America jwasasile kuti, “Mudela jatukusatama achalume ni ŵakusatandaga kulya, pele achakongwe ni ŵakusamalichisya. Asikana ni ŵakusasosekwa kuteleka soni kuchapa mbale, pele anyamata akusagamba kwembecheya kuti yakulya yipye basi. Sonitu anyamataŵa akusasalilidwa kuti ali mabwana ga pamlango.” Mlongo jwine jwakusatama ku Asia jwasasile kuti, “Mu chiŵecheto chakumangwetu pana maloŵe gagakusasala kuti jwamkongwe ngakusosekwa kukola mnope lunda kapena kukombola kutenda chenene yindu yine yakwe. Udindo wawo uli kukamula masengo ga pamlango mwamti ngakusakola ufulu wakusala nganisyo syawo kwa ŵamkwawo.” Jwamlume jwakusakuya ndamo syangakamulana ni malembasi, mpaka yiŵe yakusawusya kuti amsyasyeje Yesu soni kuti amsangalasyeje Yehofa. Yakuyichisya yakwe akusagamba kwapweteka ŵamkwakwe.—Aef. 5:28, 29; 1 Pet. 3:7.
6. Ana achakongwe ŵalombele akusosekwa kutenda chichi kuti alimbisye unasi wawo ni Yehofa?
6 Mungani jipite jila, twayiweni kuti Yehofa akusasaka kuti achalume ŵali mitwe ja maŵasa alikamuchisyeje liŵasa lyawo kuŵa paunasi wambone ni Yehofa soni kuti alipatileje liŵasa lyawo yakusosechela ya paumi. (1 Tim. 5:8) Nambope achakongwe akusasosekwa kuti apateje ndaŵi jakuŵalanga Maloŵe ga Mlungu lisiku lililyose, kugaganichisya soni kupopela kwa Yehofa mwakutyochela pasi pamtima. Ndaŵi sine yeleyi mpaka yiŵe yakusawusya. Yili myoyo ligongo jemanjaji akusaŵa ŵakutanganidwa. Myoyo mpaka ayiwoneje kuti nganakola ndaŵi soni machili gakutendela yeleyi. Nambopetu, akusosekwa kulingalinga kuti ndaŵi jeleji jipatikaneje. Ligongo Yehofa akusasaka kuti mundu jwalijose aŵe najo paunasi wambone.—Mase. 17:27.
7. Ana chichi champaka chimkamuchisye jwamkongwe kuti ŵapikanileje ŵamkwakwe?
7 Jwamkongwe akusasosekwa kulimbichila kuti akombole kumpikanila jwamlume jwali jwangali umlama. Nambope mpaka akombole kukwanilisya udindo waŵapele Yehofawu naga akusagapikanichisya magongo ga m’malemba gagakusasala ligongo lyakwe akusasosekwa kuŵa ŵakupikanila.
LIGONGO CHICHI ŴAKONGWE AKUSASOSEKWA KWAPIKANILA ŴAMKWAKWE?
8. Mwakamulana ni Aefeso 5:22-24, ligongo chichi achakongwe ŵa Chiklistu akusasosekwa kwapikanila achiŵamkwawo?
8 Jwamkongwe jwa Chiklistu akusasosekwa kwapikanila ŵamkwakwe ligongo yeleyi ni yakusasaka Yehofa kuti atendeje. (Aŵalanje Aefeso 5:22-24.) Jwalakwe akusiŵakulupilila mnope Atati ŵakwe ŵakwinani soni akusamanyilila kuti akusatenda yindu mwachinonyelo. Nambosoni malamusi gosope gakusapeleka Yehofa gakusaŵa gakamuchisya.—Det. 6:24; 1 Yoh. 5:3.
9. Ana chikusatendekwa chichi naga ŵakongwe akuchimbichisya udindo wakwete ŵamkwakwe?
9 Chilambo chikusalimbikasya achakongwe kuti akapikanilaga malamusi ga Yehofa, soni kuti akuwoneje kulongoleledwa ni mundu jwine kuŵa kwangasosekwa. Nambopetu ŵandu ŵakusalimbikasya nganisyo syelesi, ngakusammanyilila Mlungu jwali jwachinonyelo. Yehofa nganaŵa ampele jwamkongwe lilamusi lyampaka limtendekasye kuliwona kuŵa jwangali mate. Jwamkongwe jwakusapikanila lilamusi lyaŵapeleche Yehofa, akusalimbikasya mtendele liŵasa lyakwe. (Sal. 119:165) Yeleyi yikusamkamuchisya mnope msyenejo, ŵamkwakwe soni ŵanache ŵakwe.
10. Ana yaŵaŵechete Mlongo Carol yikutujiganya chichi?
10 Ŵakongwe ŵakusiŵapikanila ŵamkwakwe ŵali ŵangali umlama, akusalosya kuti akusamchimbichisya soni kumnonyela Yehofa. Pajatu Yehofa ni juŵasagwile kuti achalume aŵe ŵakulongolela mwiŵasa. Mlongo Carol jwakusatama ku South America, jwasasile kuti, “Ngusamanyilila kuti ndaŵi sine ŵamkwangu mpaka alemwesye yine yakwe. Myoyo yangusatenda ŵamkwanguŵa palemwisye yikusalosya mwangusawuwonela unasi wangu ni Yehofa. Payitendekwe yindu mpela yeleyi ngusalingalinga kwapikanila ŵamkwangu ligongo ngusasaka kumsangalasya Yehofa.”
11. Ana chichi chachikusamkamuchisya Mlongo Aneese kuti ŵakululuchileje ŵane? Ana tukulijiganya chichi kutyochela pachisyasyo cha mlongoju?
11 Ndaŵi sine mpaka yiŵe yakusawusya kuti ŵakongwe ŵachimbichisyeje soni kwapikanila ŵamkwakwe. Yeleyi mpaka yitendekwe naga jwamkongwejo akusayiwona kuti ŵamkwakwe ngakusasamala yakusawusya yakwe. Alole yakusatenda Mlongo Aneese yindu mpela yeleyi pa yimtendechele. Jwalakwe ŵatite, “Ngusalingalinga kuti ngatumbila soni ngusakumbuchila kuti jwalijose mpaka alemwesye. Chakulinga changu chili chakuti nakululuchileje ŵane, ligongo yeleyi ni yakusatendasoni Yehofa. Panakululuchile ŵane yikusangamuchisya kuti ngole mtendele wa mumtima.” (Sal. 86:5) Jwamkongwe jwakusiŵakululuchilaga ŵane yikusaŵa yangasawusya kuti aŵe jwakupikanila.
YAMPAKA TULIJIGANYE KUTYOCHELA KWA ŴANDU ŴANE ŴAKUSIŴASALA M’BAIBULO
12. Ana m’Baibulo mwana yisyasyo ya ŵandu ŵapi?
12 Ŵandu ŵane akusaganisya kuti mundu jwakusakunda kuti ŵane amlongoleleje nikuti ali jwangali machili. Nambo nganisyo syelesi sili syaunami. Baibulo jikusasala yisyasyo ya ŵandu ŵaŵaliji ŵakulimba mtima nambo ŵakundaga kuti ŵane ŵalongoleleje. Kwende tulole yampaka tulijiganye kutyochela kwa Yesu, Abigelo soni Maliya.
13. Ligongo chichi Yesu akusampikanila Yehofa?
13 Yesu akusachimbichisya udindo wa Yehofa. Nambotu ngaŵa kuti akusatenda yeleyi ligongo lyakuti nganakola lunda. Yaŵajiganyaga Yesu yaliji yakupikanika chenene soni yangasawusya, yayalosyaga kuti ali jwalunda mnope mwamti pangali jwampaka alandane najo. (Yoh. 7:45, 46) Yehofa ŵamanyililaga kuti Yesu akwete lunda lwa kukombola kutenda yindu. Jwalakwe ŵakamulaga masengo ni Yesu pandaŵi jaŵapanganyaga yindu yosope yapasi pano soni yakwinani. (Mis. 8:30; Aheb. 1:2-4) Yehofa paŵagambile kumjimusya Yesu, ŵampele jwalakwe “ulamusi wosope kwinani ni pasi pano.” (Mat. 28:18) Atamose kuti Yesu ali jwalunda, nambope akusamdalila Yehofa kuti amlongoleleje. Jwalakwe akusatenda yeleyi ligongo lyakuti akusiŵanonyela mnope Atati ŵakwe.—Yoh. 14:31.
14. Ana achalume mpaka alijiganye chichi (a) pa mwakusiŵawonelaga Yehofa achakongwe? (b) pa Misyungu chaputala 31?
14 Yakulijiganya achalume ŵali mitwe ja maŵasa. Yehofa ngakusiŵawona achakongwe kuti ali ŵakutuluka mnope pakwalandanya ni achalume. Yili myoyo atamose kuti udindo wakulongolela ŵawupeleche kwa achalume. Yehofa asagwile achakongwe ni achalume ŵane kuti akalamulile ni Yesu kwinani. Yeleyi yikulosya kuti jwalakwe akusiŵawona achakongweŵa kuŵa ŵakusosekwa. (Agal. 3:26-29) Yehofa jwalosisye kuti akusamdalila mwanache jwakwe mwakumpa udindo. Mwakulandana ni yeleyi, achalume ŵalunda akusapeleka maudindo gane kwa achiŵamkwawo. Mwachisyasyo, ŵakongwe mpaka aloleje masengo ga panyumba, kusuma soni kusumisya yindu kapena kutenda mabisinesi. (Aŵalanje Misyungu 31:15, 16, 18.) Jwamkongwe akwete ufulu wakuŵecheta nganisyo syakwe ligongo jwalakwe nganaŵa kapolo mwamti ŵamkwakwe akusapikanila soni kulupilila yasasile. (Aŵalanje Misyungu 31:11, 26, 27.) Naga ŵalume akusiŵachimbichisya ŵamkwakwe, chachiŵa ŵakusangalala mnope kwawona ŵamkwakwewo ali kwapikanila.
Ana achakongwe ŵalunda mpaka alijiganye chichi pa yakusatenda Yesu pakumpikanila Yehofa? (Alole ndime 15)
15. Ana achakongwe mpaka alijiganye chichi pa chisyasyo cha Yesu?
15 Yampaka alijiganye achakongwe. Atamose kuti Yesu ŵakombolaga kutenda yindu yejinji, jwalakwe nganaliwonaga kuŵa jwangali mate ligongo lyakuti akulongoleledwa ni Yehofa. (1 Akoli. 15:28; Afil. 2:5, 6) Mwakulandana ni yeleyi, ŵakongwe ŵakusamkuya Yesu nganaŵa alipikene kuŵa ŵangali mate ligongo lyakuti akwapikanila ŵamkwakwe. Sonitu jwalakwe chachiŵa jwakupikanila ngaŵa ligongo lyakuti akusagamba kwanonyela ŵamkwakweŵa, nambo akusamnonyela soni kumchimbichisya Yehofa.
Abigelo paŵatumisye yakulya kwa Daudi ni achimjakwe, kaneko nombenajo akwawula kuti akasimane ni Daudijo. Jwalakwe atindiŵele pasi, soni akumŵenda Daudi kuti akakola magambo ga miyasi mwakuwuchisya chakusakala (Alole ndime 16)
16. Mwakamulana ni 1 Samueli 25:3, 23-28, Ana Abigelo jwasimene ni yakusawusya yamtuli? (Alole chiwulili cha pachikuto.)
16 Abigelo ŵakwete ŵamkwakwe lina lyakwe Nabala. Ŵamkwakweŵa ŵaliji ŵakulinonyela, ŵakulipikana soni ŵangayamichila. Nambope Abigelo nganayiwona yindu yeleyi kuŵa yakwanila kumasya ulombela ŵakwe. Tukuŵecheta yeleyi ligongo yikakomboleche jwalakwe ngatenda chilichose pandaŵi jele Daudi yimpepe ni achimjakwe ŵasakaga kumwulaga Nabala. Mmalo mwagamba kutama Abigelo ŵatesile yakomboleka kuti Nabala akawulajidwa pampepe ni ŵandu ŵa mnyumba jakwe. Agambe ganisya, Abigelo jwalosisye kulimba mtima mwa kuja kuwonegana ni achalume ŵangondo ŵakwana 400 nambosoni kuja kuŵechetana mwa ulemu ni Daudi pakwamba ya chakusawusya chachapali. Abigelo jwaliji jwakusachilila kupepesya mmalo mwa ŵamkwakwewo. (Aŵalanje 1 Samuele 25:3, 23-28.) Daudi ŵamanyilile kuti Yehofa ŵamtumisye Abigelo kuti amkamuchisye kuchenga kaganisye kakwe ni chakulinga chakuti akatenda chakulemwecheka.
17. Ana achalume ŵali mitwe ja maŵasa mpaka alijiganye chichi kutyochela kwa Daudi soni Abigelo?
17 Yampaka alijiganye achalume ŵali mitwe ja maŵasa. Abigelo jwaliji jwamkongwe jwalunda mwamti Daudi ŵapikanile yaŵaŵechete jwalakwe. Yeleyi yamkamuchisye Daudi kuti aŵambale magambo ga miyasi. Mwakulandana ni yeleyi, ŵalume ŵalunda akusaganichisya mwakusamala nganisyo syapeleche ŵamkwakwe pandaŵi jakusagula yindu yakusosekwa mnope. Sonitu komboleka kuti nganisyo syapeleche ŵamkwakwesyo ni syampaka simkamuchisye kuti asagule yindu mwalunda.
18. Ana achakongwe ŵali paulombela mpaka alijiganye chichi pachisyasyo cha Abigelo?
18 Yampaka alijiganye achakongwe. Naga jwamkongwe akusamnonyela soni kumchimbichisya Yehofa mpaka yikamuchisye liŵasa lyakwe. Yeleyi mpaka yitendekwe atamose yili yakuti jwamlume mwiŵasamo ngakusamtumichila Yehofa kapena kukuya malamusi gakwe. Jwamkongweju nganaŵa alinjile kupata matala gakumachisya liŵasa lyakwe. Mmalo mwakwe, mwaulemu soni mwakulosya kuti ali jwakupikanila chachimkamuchisya jwamlumejo kuti alijiganye yakwamba Yehofa. (1 Pet. 3:1, 2) Nambope atamose yili yakuti ŵamkwakwewo ngakuchenga ni kutanda kumtumichila Yehofa, jwamkongwe akusosekwa kumanyilila kuti Yehofa akusaŵa jwakusangalala pakuwona ali mkupitilisya kwapikanila ŵamkwakwe.
19. Ana ni ndaŵi japi jampaka yiŵe yakusawusya kuti ŵakongwe ŵapikanile ŵamkwakwe?
19 Ndaŵi sine mpaka yiŵe yakusawusya kuti ŵakongwe ŵapikanile ŵamkwakwe, mnopemnope naga ŵamkwakwewo akumkanganichisya kuti akakuya mfundo sya m’Baibulo pangani jine jakwe. Mwachisyasyo, mpaka yisimanikwe kuti mlongo jwele ŵamkwakwe ali ŵangakulupilila akumkanganichisya kuti ajiŵe, alambusye kapena atende ndamo syakutindana ni malemba. Aklistu wosope kupwatikapo achakongwe ŵali peŵasa akusayiwona kuti akusosekwa kumpikanila Yehofa chandanda. Naga jwamlume akumkanganichisya mlongo kuti akakuya mfundo sya m’Baibulo, jwalakwe akusosekwa kukana. Pakutenda yeleyi akusosekwa kulondesya mwaulemu soni mwakulimba mtima chachikumtendekasya kukana.—Mase. 5:29.
Alole ndime 20b
20. Ana tukumanyilila chamtuli kuti Maliya ŵaliji paunasi wambone ni Yehofa?
20 Maliya ŵaliji paunasi wambone mnope ni Yehofa. Jwalakwe ŵagamanyililaga chenene malemba. Mwachisyasyo, pandaŵi jaŵaŵechetanaga ni Elisabeti ŵaŵaliji mamagwe Yohane Batisi, Maliya ŵaŵechete maloŵe ga m’Malemba ga Chihebeli kwa mawulendo gakupunda 20. (Luk. 1:46-55) Atamose kuti Maliya ŵaliji pa chitomelo ni Yosefe, nambotu lilayika lya Yehofa nganiliwonechela kwa Yosefejo. Lilayikali lyawonechele kaje kwa Maliya ni kumsalila kuti chachiŵeleka mwanache jwachachikolanjikwa kuti mwanache jwa Mlungu. (Luk 1:26-33) Yehofa ŵammanyililaga chenene Maliya soni ŵamanyililaga kuti chachimsamalila soni kumnonyela mwanache jwakwe. Mwangakayichila Maliya ŵapitilisye kuŵa paunasi wambone ni Yehofa, atamose pandaŵi jele Yesu ŵawulajidwe soni kwimuka ni kwawula kwinani.—Mase. 1:14.
21. Ana achalume ŵali mitwe ja maŵasa mpaka alijiganye chichi pa chisyasyo cha Maliya?
21 Yampaka alijiganye achalume. Jwamlume jwalunda akusaŵa jwakusangalala mnope ŵamkwakwe pakugamanyilila chenene malemba. Jwalakwe ngakusatenda sooni ni ŵamkwakweŵa ligongo lyakuti akugamanyilila malemba soni ngakusaganisya kuti chamsumule udindo wakulongolela liŵasa. Mmalo mwakwe akusamanyilila kuti naga ŵamkwakwewo akusamanyilila chenene Baibulo nikuti mpaka akamuchisye kuti liŵasalyo lijendeje chenene. Atamose yili yakuti jwamkongwejo jwalijiganyisye mnope sukulu, nambope uli udindo wa jwamlumejo kulikamuchisya liŵasa lyakwe kuti liŵe paunasi wambone ni Yehofa. Mwachisyasyo, mpaka asosekwe kulinganya ndandanda jambone jakutendela kulambila kwa peŵasa.—Aef. 6:4.
Ana achakongwe mpaka alijiganye chichi kutyochela kwa Maliya mamagwe Yesu, pangani jakulijiganya soni kuganichisya yalijiganyisye? (Alole ndime 20, 22)c
22. Ana achakongwe akulijiganya chichi kutyochela kwa Maliya?
22 Yampaka alijiganye achakongwe. Jwamkongwe akusasosekwa kuti ŵapikanileje ŵamkwakwe. Nambope akusasosekwa kutenda mbali jakwe kuti aŵe paunasi wambone ni Yehofa. (Agal. 6:5) Jwalakwe akusasosekwa apateje ndaŵi jakulijiganya Maloŵe ga Mlungu soni kuganichisya yalijiganyisyeyo. Yeleyi yichimkamuchisya jwamkongwejo kuti apitilisye kumpikanila ni kumnonyela Yehofa, soni chachiŵa ŵakusangalala pakwapikanila ŵamkwakwe.
23. Ana pakusapagwa yakuyichisya yamtuli naga jwamkongwe ali jwakupikanila?
23 Achakongwe ŵakusiŵapikanila achiŵamkwawo ligongo lyakuti akusamnonyela Yehofa akusaŵa ŵakusangalala soni ŵakwikutila. Yeleyi yili yakulekangana mnope ni yakusasimana nayo achakongwe ŵakusalepela kukuya dongosolo ja Yehofa jakuti paŵeje ŵakulongolela. Achakongweŵa akusapelekasoni chisyasyo chambone kwa ŵachinyamata soni ŵachisikana. Jemanjaji akusakamuchisyasoni kuti mwiŵasa soni mumpingo mu mŵeje mwana mtendele. (Tit. 2:3-5) Masiku agano, ŵandu ŵajinji ŵakusamtumichila Yehofa mwakulupichika ali achakongwe. (Sal. 68:11) Wosopewe, chinga tuli achalume kapena achakongwe, mpaka tukamuchisye kuti ŵandu mumpingo aŵeje ŵakusangalala. Ngani jakuyichisya jichisala yampaka tutende kuti yeleyi yikomboleche.
NYIMBO NA. 131 “Yayilumbikenye Mlungu Pampepe”
a Yehofa akusasaka kuti achakongwe ŵali paulombela ŵachimbichisyeje achiŵamkwawo. Nambo ana yeleyi yikusagopolela chichi? Achalume soni achakongwe wa Chiklistu ŵalombele mpaka alijiganye yejinji pangani ja kupikanila mwakukuya chisyasyo cha Yesu soni cha achakongwe ŵane ŵakusiŵasala m’Baibulo.
b KULONDESYA YIWULILI: Maliya paŵaŵechetanaga ni Elisabeti ŵaŵaliji mamagwe Yohane Batisi, ŵaŵechete maloŵe ga m’Malemba ga Chihebeli gaŵalijiganyisye.
c KULONDESYA YIWULILI: Mwakulandana ni yeleyi, jwamkongwe jwa Chiklistu akusosekwa kulijiganyaga Baibulo kuti apitilisye kuŵa paunasi ni Yehofa.