Umi wa Nyesele

NYESELE tuli tulombo twakuwoneka mpela yitete. Tulombotu tukusasimanikwa kulikose pacilambopa, kulekapo ku malo gakusisima mnope ga kum’mwela kwa cilambo capasi. Kumpoto cakungopoko lyuŵa kwa cilambo ca America, kwana mtundu wine wa nyesele syakutesya lung’wanu.

Aganicisye ayi: Nyesele sya mtundu welewu sikusawonecela kwa yijuma yamnonope mu cawu. M’kandaŵi keleka, sikusaligwagula cilu cakwe, kulila mwakupowola mawiwi, gulukaga, kutajila mandanda, kaneko kuwa. Nambo yakusimonjesya yili yakuti, pakusajigala yaka 13 kapena 17 kuti mandandaga cigaŵesoni nyesele sine. Kulekangana kwa yakayi kukujigalila mtundu wakwe wa nyeselesi. Ana m’yaka yosopeyi pakusatendekwa yatuli?

Mu cawu, panyuma pa cijuma cimo kutyocela pasiwonecele, nyesele syekulungwakulungwa sikusakwelana kaneko sikusatajila mandanda m’citela. Mandandago winji wakwe ukusaŵa kutyocela 400 mpaka 600. Kaneko, m’kandaŵi kamnono sikusawa. M’yijuma yamnono, mandanda gala gakusakasika ni kuŵa yiwungu. Kaneko yikusagwa pasi, ni kwinjila mwitaka. Kwa yaka yejinji, yiwunguyi yikusakwembaga mesi m’miciga ja yitela. Yosopeyi yikusatendekwa mkati mwa yaka 13 kapena 17, kaneko nyesele sine sikusawonecela.

Mwakamulana ni yajasasile magasini ja Nature (Yakupanganyikwa), umi wa nyesele sya mtundu welewu “wasimonjesye ŵasayansi kwa yaka yejinji. . . . Ŵakusalijiganya mnope ya tulombo, akulingalinga kuti apikanicisye umi wa nyesele sya mtundu welewu.” Tulombotu tuli twakusimonjesya kwabasi!

Wawojo akuganisya wuli? Ana yagambile kutendekwa jika kuti nyeselesi sijigaleje ndaŵi jelewu m’yiyi kuti siwonecelejesoni? Kapena apali juŵayipanganyisye?