Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
6-12 NGONDA KUMI YIMUEKA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 13-14
“Mutu na Kufua, Kalenda Bue Zinga?”
w99 15/10 3 ¶1-3
Phuila Tuidi yi Kutatamana Kuzinga
Kheti va mavioka 3.500 di mimvu tona basonika ti luzingu luitu lunkuiza ba lukhufi, vayi batu bawombo bakikininanga ko mu mawu. Bawu bamonanga ko tsundu kuzinga mu mua thangu bosi kununa ayi kufua. Mu kibila akiokio, bantombilanga ziphila muingi kubuela mimvu mi kuzinga.
Mu bilumbu bi Yobi, basi Ngipiti babe dianga makata ma bibulu mu kuyindula ti bankuiza vutuka kubue ba matoku. Mimvu miwombo kumbusa, dingumba dimueka di batu babaka makani ma kuvanga mafuta mamueka muingi kubuela mimvu mi kuzinga. Bawombo mu bawu babe kikininanga ti wola yilenda vanga mutu kazinga mvu ka mvu ayi ti kudia mu zindonga zi wola kuaba buelanga thangu yi kuzinga. Zinganga nzambi ku China, babe kikininanga ti mutu kalenda zinga mvu ka mvu, na kubotula thangu muingi kuyindula, kunyikuna binama bi nyitu ayi kubika dia biuma binkaka bilenda balula nyitu.
Dibakala dimueka wulonguka beni ku Espanha, babe tedilanga Juan Ponce de León, wuba beni wuzabakana mu mangolo kavanga ma kutomba tho yi butoku. Mu sekulu 18, mfelimi wumueka wusonika mu buku’andi bantedilanga Hermippus Redivivus, ti mu kisivu bafueti tula bikhupa bakhambu zaba babakala va kivinga kimueka ayi kulunda phemu badi mu kuvumuka mu mbuatili ayi kusadila yawu muingi kubuela mimvu mi luzingu lu batu. Vayi befu tuzebi ti bawu basa baka ko ndandu mu mambu moso amomo.
w15 15/4 32 ¶1-2
Bukiedika ti Nti Bazenga Wulenda Bue Konzuka?
NTI wu olive ba wudedikisa na nti wu sedeli wu Lebanoni. Nti wu Olive wubanga ko kitoku bo wawu wunkonzuka. Vayi wawu wuntatamananga kukindama kheti mu mbalukulu thangu voti mu bivuka. Ayi batu bantubanga ti wawu wulenda zinga kivevi ki mimvu. Zinganzi zi nti beni, zinkotanga buboti mu ntoto. Mu kibila akiokio kheti banzenga nti beni, wawu wulenda bue konzuka boti zinganzi zintatamana mu ntoto.
Yobi kasa ba ko divuda ti na kufua kalenda bue zinga. (Yobi 14:13-15) Nandi wusadila nti ḿba wu olive muingi kufuanikisa lufiatu luandi mu lulendu lu Nzambi lu kumvulubusa. Nandi wutuba mambu mammonikanga mu nti: ‘Kheti ba wuzenga, wawu wulenda bue konzuka.’ Bo kikanga kimmana ayi mvula wuntona kubue noka, ‘Nti olive bazenga wulenda bue mena. Bitafi bilenda konzuka mu zinganzi ayi wawu wumbanga dedi nti wumona.’—Yobi 14:7-9.
w11 1/3 22 ¶5
“Wala ba Phuila”
Bikuma abiobio Yobi kasadila, bitulonga mambu mankinza matedi Yave. Mawu mammonisa ti Yave wunzolanga batu dedi Yobi ba kikuekulanga mu mioku miandi ayi bambikanga muingi kaba kitula batu ba luvalu va mesu mandi. (Yesa. 64:8) Yave wumvuaga beni nkinza bisadi biandi bikuikama. Nandi widi phuila yi kubue mona batu bafua, baba bakuikama mu nandi. Diawu dibakala dimueka wulonguka beni wutuba ti mu kiebeleo kikuma “phuila” kidi kifuana kibila kimmonisa mabanza ma Nzambi. Nandi katebukanga ko to moyo bisadi biandi bafua, vayi mvandi widi phuila yiwombo yi kuba vulubusa.
Kiuka Kisuama
it-1 507
Dibombi
Baba sadilanga mvandi kikuma dibombi muingi kutubila kiuma kikhambulu luvalu. Dedi Abalahami wukamba Yave: “Minu yidi ntoto ayi dibombi.” (Ngene. 18:27; tala mvandi Yesa. 44:20; Yobi 30:19.) Ayi Yobi wudedikisa mambu bakundi bandi bankamba dedi ‘dibombi.’—Yobi 13:12.
13-19 NGONDA KUMI YIMUEKA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 15-17
“Elifasi Widi Kifuani Kimbi Matedi Kuvana Mbombolo”
w05 15/9 26 ¶4-5
Tina mayindu mambi
Mu malongi mandi matatu, Elifasi wutuba ti Nzambi kavuanga ko nkinza bisadi biandi kheti mu mangolo bamvanga muingi kunkuangidika. Wutuba mvandi ti ‘Nzambi kafiatilanga ko bisadi biandi’ ayi ti ‘zimbasi basi ko bavedila.’ (Yobi 4:18, ayi nota) Bosi kuntuala wutuba matedi Mzambi: ‘Nandi kafiatilanga ko zimbasi ziandi ayi mu mbuenu’andi bawu basi ko badiodila.’ (Yobi 15:15) Ayi wuyuvula Yobi: “Bukiedika ti Nzambi Wulutidi Zangama wumvua nkinza busonga buaku?” (Yobi 22:3) Bilidade wukikinina mu mayindu amomo ayi wutuba: ‘Ngondi yikiezulanga ko ayi zimbuetila zisi ko zivedila va mesu ma Nzambi.’—Yobi 25:5.
Tufueti kuyikieba mu ntidu mayindu amomo kibila, mawu malenda tuvanga kuyindula ti Yave wuntomba tuvanga mambu malutidi mu kitesu kitu. Mayindu amomo, malenda tulula kikundi kitu na Yave. Mawu malenda tunata kumanga tsembolo, kutulula kiphevi kitu ayi “ku tutatula kuidi Yave.” Zinga. 19:3
w15 15/2 9 ¶16
Landakana Kifuani ki Yesu ki Kukikulula ayi kumonisa Luzolo
16 Mambu tuntuba. Luzolo tuidi mu batu lu tusadisanga “kukoluka mu luzolo na batu badi mu kiunda.” (1 Tesa. 5:14) Mbi tulenda tuba muingi kukindisa batu abobo? Tulenda bakindisa mu kuba monisa ti tuba vuanga nkinza. Tulenda kuba nyunga muingi kuba sadisa kumona zikhadulu ziawu zimbote ayi mambu bazebi kuvanga. Mvandi tulenda batebula moyo ti Yave mu nzila Yesu wuba tumisa muingi kunsadila, diawu bawu badi luvalu va mesu mandi. (Yoa. 6:44) Ayi tulenda batebula moyo ti Yave wumvuanga nkinza bisadi biandi, badi ‘mintima mikofakana’ ayi ‘wumvukisanga bo badi mu kiunda kingolo.’ (Minku. 34:18) Befu kuvanga mawu, tulenda bomba batu badi mu kiunda.—Zinga. 16:24.
Kiuka Kisuama
w06 15/3 14 ¶11
Mambu Mamfunu Madi mu Buku Yobi
7:9, 10; 10:21; 16:22—Bukiedika ti mambu Yobi katuba mamonisa ti nandi kabasa kikininanga ko mu luvulubukusu? Mawu mammonisa mambu mabina monikina Yobi mu thangu beni. Vayi mbi Yobi kaba tomba kutuba mu bukiedika? Ḿba waba tomba kutuba ti boti nandi fuidi buna ni wumueka mu batu babe zinganga yandi mu thangu beni balasa bue mmona ko. Mu mbuenu yi batu abobo, nandi kalasa bue vutuka ko ku nzo ni kutambula nzitusu nati thangu Nzambi katsikika yala tuka. Mambu Yobi katuba ḿba mabe sundula mvandi ti, vasi ko mutu wulenda kuyivulubusa naveka. Tulenda mona kivisa ti Yobi wuba kivuvu mu luvulubukusu mu mambu madi mu buku Yobi 14:13-15.
20-26 NGONDA KUMI YIMUEKA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 18-19
“Kawuyekula Zikhomba Ziaku zi Kiphevi”
Mbi Tulenda Longuka mu Matsuela Yesu Kadodisa?
9 Ngie wulenda kindisa bo badi mu kiunda. Yesu kasa dila ko to na Malata ayi Malia vayi mvadi wuba yuwa mu mvibudulu ayi wuba bomba. Mawu mvandi tulenda vanga kuidi bo badi mu kiunda. Dan widi nkulutu kimvuka ku Austrália wutuba: “Bo nkazi’ama kafua yaba tomba beni lusalusu. Bakuela bawombo bakivana builu yi muinya muingi kukhuwa. Bawu basa kumbika ko yitovuka minu veka ayi basa mona ko zitsonyi bo yaba dilanga. Bawu batsadisa mu mambu mawombo. Dedi, baba sukulanga dikalu, kusumba biuma, kulamba ayi bisalu binakaka bio yaba khambu nunganga kuvanga. Mvandi baba sambilanga yama khumbu ziwombo. Bawu bamonisa ti baba bakundi ayi zikhomba babutuka mu thangu yi ziphasi.’”—Zinga. 17:17.
Bo Wumueka va Dikanda Kamvayikusu mu Kimvuka
16 Nkinza beni kutatamana kukindisa ayi kumonisa luzolo kuidi basi dikanda di mutu bevayikusu mu kimvuka. (Ebe. 10:24, 25) Kiadi ayi kiunda kuzaba ti zikhomba zinkaka bambikanga kukoluka na basi dikanda di mutu bevayikusu. Mawu mamvanganga ba kimona buka ti bawu mvawu babe vayikusu mu kimvuka. Diawu, kawubika mambu amomo mamonika. Tufueti luta kindisanga ayi kutonda matoko badi matata bavayikusu mu kimvuka. Tala mambu Mirian, widi nnuni wuvayikusu mu kimvuka ayi wuyekula dikanda katuba: “Zikhomba bayiza ku nzu’itu, ba tusadisa kulamba ayi kuvanga ndongukulu’itu yi dikanda. Bawu bamona buidi mawu matu tuadisila ziphasi ayi badila yitu. Ayi kheti bawombo ba tutubila bubi bakundi bitu ba tukakidila. Bukiedika, mambu moso amomo matu kindisa beni.”—Loma 12:13, 15.
w90 1/9 22 ¶20
Ngie Widi mu Kuvanga Mangolo Muingi Kutambula Biyeku?
20 Dingumba di bakulutu ba kimvuka bafueti zaba ti khomba kalenda ba mu kiunda ba kumbotula kiyeku mu kimvuka. Mvandi kalenda ba mu kiunda kheti naveka bebika kiawu. Diawu boti nandi kasa vayikusu ko mu kimvuka, bakulutu ba kimvuka ba kumona ti nandi widi mu kiunda, bafueti vanga mamoso muingi kunkindisa mu kiphevi. (1 Tesa. 5:14) Bafueti kunsadisa kuvisa ti nandi widi nkinza mu kimvuka. Kheti vabe tombulu kunsemba mu thangu beni, vayi vasintombulu ko kuviokisa beni thangu mu kukhambu bemvana biyeku binkaka mu kimvuka boti nandi wukikululanga.
Kiuka Kisuama
w94 1/10 32
Nkinza wu Kukolukilanga mu Luzolo
Bo Yobi kaba tomba khindusulu, Elifasi ayi bakundi bandi basa kolukila ko yandi mu luzolo. Bafundisa Yobi mu kutuba ti nandi wuba fotu mu ziphasi kaba viokila, kibila waba suekanga masumu. (Yobi 4:8) Buku yimueka yituba: “Yobi waba tomba muingi bammonisa luzolo ayi kiadi. Vayi mambu bankamba masa ba ko tsundu kheti maba kithuadi na mayindu ma binganga.” Yobi wuba beni mu kiunda mu mambu Elifasi ayi bakundi bandi bankamba, diawu katubila: ‘Nati thangu mbi benu muala tatamana kuthatisa ayi muala thuadisa kiunda mu mambu munkoluka?’—Yobi 19:2.
Mambu amomo ma tulonga ti, tufueti vanga mangolo muingi tubika nhongisa zikhomba zitu mu mambu tunkoluka ayi mu phila tunkolukila. (Dedikisa na Deute. 24:15.) Kibibila kintuba: “Mambu wunkoluka malenda vukisa voti kutuadisa ziphasi kuidi batu.”—Zinga. 18:21, TEV.
27 NGONGA KUMI YIMUEKA–3 NGONDA KUMI YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 20-21
“Busina Buisi ko Kidimbu ki Busonga”
w07 1/8 29 ¶12
Ngie Widi “Kikundi kimbote na Nzambi”?
12 Bo Yesu katubila matedi kuba kikundi kimbote na Nzambi, nandi wutubila mvandi matedi kukhupika busina. Mu mambu amomo, Yesu waba tomba kutuba ti, kutomba busina voti kumona zinyezi mu biuma tuidi bilendi ba ko mambu malutidi nkinza mu luzingu luitu. Vayi tufueti sadila biuma tuidi muingi kubuela kindisa kikundi kitu na Yave, kibila mawu mankuiza tusadisa kumfikama. Ayi mawu mala tutuadisa lusakumunu luwombo. Kibila Kibibila kintuba: ‘Lusakumunu lu Yave, luawu luntuadisanga kimvuama ayi luawu lubuelanga ko ziphasi.’—Zinga. 10:22.
Kiuka Kisuama
w95 1/1 9 ¶19
Kununga Satana ayi Mayindu mandi
19 Yobi kisadi ki Nzambi, waba kuazuka mu kibila ki mayindu mambi Satana katuadisa mu nzila Zofali ayi Elifasi. (Yobi 4:13-18; 20:2, 3) Mawu matula Yobi mu “kiunda,” diawu katubila mambu “mu khambu yindula” kibila “mayindu mambi” maba kuntatisa. (Yobi 6:2-4; 30:15, 16) Elihu wuyuwa Yobi mu mvibudulu ayi wunsadisa kumona phila Yave kantadilanga mambu. Bobuawu mvandi, bakulutu ba kimvuka badi luzolo, bammonisanga ti bamvuanga nkinza zikhomba badi mu kiunda ayi “bankuazuka.” Dedi Elihu, bawu ba kuba kuwilanga mu mvibudulu ayi ba kuba bombanga mu kusadila Diambu di Nzambi. (Yobi 33:1-3, 7; Tiagu 5:13-15) Bobuawu mvandi, batu badi mu kiunda voti bankuazuka mu kibila ki mambu badi mu kuviokila balenda baka mbombolo ayi nlembami mu kimvuka ki Yave.—Yobi 7:14; Tiagu 4:7.
4-10 NGONDA KUMI YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 22-24
“Bukiedika ti Batu Badi Nkinza Kuidi Nzambi?”
w05 15/9 27 ¶1-3
Nunga Mayindu Mambi
Bawu batuba ti kuidi Nzambi batu basi ko luvalu, mambu amomo mammonisa ti kuidi bawu, Nzambi kavuanga ko nkinza batu. Elifasi wuyuvula: “Bukiedika ti batu badi nkinza kuidi Nzambi?” (Yobi 22:2) Nandi waba tomba kutuba ti Nzambi kavuanga ko nkinza batu. Mu kulandakana diyindu di Elifasi, Bilidade wutuba: ‘Buidi mutu wumfuanga kalenda bela wusonga va mesu ma Nzambi voti buidi mutu wubutukila mu nkietu kalenda bela wudiodila?’ (Yobi 25:4) Mu kuvanga biuvu abiobio, bawu babe tomba kutuba ti, Yobi mutu wu masumu kalendi yindula ti wuba wusonga va mesu ma Nzambi.
Batu bawombo bantovukanga mu kibila ki phila bayitadilanga. Mawu mammonikanga, ḿba mu kibila ki phila bayonzukila, mambu baviokila mu luzingu voti luvasanu mu kibila ki nkanda nyitu. Satana ayi ziphevi ziandi zimbi banzolanga kutuadisa mayindu amomo. Mutu wunkikininanga ti mangolo moso kamvanga muingi kukuangidika Nzambi madi kuandi maphamba, wumfika banga kiunda kingolo. Ayi bumviokila thangu, kalenda bika kusadila Yave.—Ebe. 2:1; 3:12.
Bununu ayi bimbevu, bilenda dekula kifuza tuba mu kisalu ki Yave. Dedi, tulenda mona ti tulendi bue nunga ko kuvanga mawombo tuaba vanganga bo tuba matoko, tuba buvinha bumboti ayi bo tuba mangolo. Tufueti zaba ti Satana ayi ziphevi ziandi zimbi bantomba ku tuvanga kukikinina ti mangolo moso tumvanganga muingi kukuangidika Nzambi madi maphamba. Diawu tufueti nungina mayindu amomo mambi.
w95 15/2 27 ¶6
Malongi Matedi Buidi bu Kuzonzila Mambu
Bakundi batatu ba Yobi babuela kumbika mu kiunda kibila bawu batuba mayindu mawu veka kubika kuandi mayindu ma Nzambi. Elifasi wutuba ti Nzambi kafiatilanga ko bisadi biandi ayi kuidi Nzambi vasi ko disuasana boti Yobi wuba wukuikama voti ndamba. (Yobi 4:18; 22:2, 3) Mambu katuba maba ma luvunu. Diawu Yave kasembila Elifasi ayi bakundi bandi. Nandi wuba kamba: ‘Musa tuba ko kiedika matedi minu.” (Yobi 42:7) Vayi mambu batuba masa manina ko vovo.
w03 15/4 14-15 ¶10-12
Matoko Mankuangidikanga Ntima wu Yave
10 Dedi bo Kibibila kimmonisa, Satana wufiesa kubika kuandi to lukuikumunu lu Yobi vayi mvandi lukuikumunu lu bisadi bioso bi Yave —kubunda mvandi luaku. Bivisa mu mawu madi mu mambu Satana katuba kuidi Yave matedi batu boso va ntoto. Nandi wutuba: ‘Biabioso mutu kadi, [kubika kuandi to Yobi] wala vana biawu muingi kuvukisa luzingu luandi.’ (Yobi 2:4) Benunga kumona buidi mawu mantubila mvandi ngiewu? Dedi bummonisina Zingana 27:11, Yave wutuba ti vadi diambu wulenda vanga muingi kunsadisa kuvana mvutu kuidi Satana mutu wu kumvuezanga. Yindulabu, Nzambi Yilutidi mu nza yoso, wukutumisa wunsadisa kuzonza mambu malutidi mfunu mu nza. Alolo luidi luaku lunneni. Yobi wununga. Abu ngiewu, wulenda nunga mvandi kuvanga mawu? (Yobi 2:9, 10) Yesu ayi batu bankaka banunga, kubunda mvandi matoku mawombu. (Fili. 2:8; Nzai. 6:9) Tuidi lufiatu ti mvaku wulenda nunga. Kadika mutu kafueti sola khonzu kankuiza ba. Phila wunnatina luzingu luaku ayi mambu wumvanga, mankuiza monisa boti widi mu kubuela mioku Yave voti Satana. Ngie masola khonzu’aku?
Yave wu Kuvuanga Nkinza.
11 Bukiedika ti Yave wumvuanga nkinza makani wumbaka? Bukiedika ti thalu yi batu badi ku khonzu’andi basi ko bafuana muingi kuvana mvutu kuidi Satana mu mambu kavunina Yave? Satana wutuba ti befu tusadilanga ko Yave mu luzolo. Vayi buviokila thangu, tuvisa ti mawu madi ma luvunu. Kheti bobo, Yave wumvuanga nkinza makani kadika mutu mu befu kambaka, kibila nandi wumvuanga nkinza kadika mutu. Yesu wutuba: “Tat’ama widi ku diyilu, kasintomba ko kumona ni kheti wumueka mu bana ababa kuzimbala.”—Matai 18:14.
12 Yave wumvuanga nkinza makani wumbaka. Ayi Kibibila kimmonisa ti nandi widi mabanza ayi makani mitu malenda kumbika mu kiunda voti mu mayangi. Dedi, bo basi Isaeli batatamana kukhambu tumukina Yave, nandi wuba mu “kiunda.” (Miku. 78:40, 41) Mu thangu Nowa, bo batu ‘baba beni mavanga mambi,’ Yave ‘wunyonga beni mu ntima,’ mu kibila akiokio. (Ngene. 6:5, 6) Mawu mansundula ti ngie kubaka makani mambi, Mvangi’aku Yave wunkuiza ba mu kiunda. Vayi mawu masimmonisa ko ti Yave kasi ko mangolo voti wuntuadusuanga mu mabanza dedi batu. Vayi mammonisa ti nandi wu kuzolanga ayi wu kuvuanga nkinza. Ayi befu kubaka makani mamboti tunkuiza yangidika Yave. Nandi wunkuangalalanga bakana ko to muingi kuvana mvutu kuidi Satana vayi mvandi ti mu phila ayoyo nandi wunkuiza baka luaku lu kusakumuna. Ayi mawu kantomba kuvanga. (Ebe. 11:6) Bukiedika, Yave widi Tata ayi Nzambi yi luzolo.
Kiuka Kisuama
w04 15/7 21-22
Tsikika Makani ma Kiphevi Manzitisa Mvangi’aku
Yindula buidi Yave kavangila biuma bioso. Kibibila kinsadila bikuma ‘kuyiza ba meni ayi kuyiza ba masika’ muingi kumonisa ti Yave wutsikika bilumbu muingi kuvanga biuma. (Ngene. 1:5, 8, 13, 19, 23, 31) Va thonono kadika kilumbu, nandi waba zabanga mbi kankuiza vanga ayi waba vanganga mawu. (Nzai. 4:11) Yobi wutuba: ‘Bo [Yave] kantomba kuvanga diambu, nandi wumvanganga.’ (Yobi 23:13) Bukiedika, Yave wuyangalala beni kumona biabioso kavanga diawu katubila: ‘mamoso maba mamboti.’—Ngene. 1:31.
Muingi tudukisa makani mitu, tufueti ba phuila mu ntima yi kuvanga mawu. Mbi binkuiza tusadisa kuba phuila beni? Kheti ava kumanisa kuvanga ntoto, Yave wununga kumona buidi wawu wunkuiza bela. Bobuawu mvandi, tulenda nunga kudukisa makani mitu, befu kuyindula mu ndandu tunkuiza baka mu kudukisa mawu. Mawu mamonika kuidi Tony wuba 19 di mimvu. Nandi kasa zimbakana ko mambu kamona bo kayenda kuetala Beteli. Tona mu kilumbu beni, nandi waba kuyikuvusanga: ‘Buidi buididi kusala ayi kuzingila ku Beteli?’ Nandi wutatamana kuyindula mu mawu ayi wuvanga mangolo muingi kudukisa makani beni. Yindula mu mayangi kaba bo bantumisa muingi kesala ku Beteli.
11-17 NGONDA KUMI YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 25-27
“Lukuikumunu Luisinsundula ko Kukhambu Vanga Zinzimbala”
it-2 409 ¶2
Lukuikumunu
Yobi. Yobi ḿba wuzingila mu bilumbu bitsuka bi Yosefi ayi mu bilumbu bi Mose. Ayi Kibibila kintuba ti nandi wuba ‘mutu wusonga, [Heb., tam] wukuikama mu Nzambi ayi waba tinanga mambi.’ (Yobi 1:1; tala mvandi YOBI.) Tulenda mona ti lukuikumunu lu batu luidi nkinza kuidi Yave, mu kumona mambu Yave kayuvula kuidi Satana, matedi Yobi mu lukutukunu Yave kavanga na zimbasi ziandi ku diyilu. Satana wuvunina Yobi mambu mu kutuba ti nandi kasadilanga ko Yave mu luzolo vayi mu kibila ki biuma kakumvananga. Mu phila ayoyo, nandi wufiesa lukuikumunu lu Yobi. Kheti Yave wubika muingi Satana kabonga biuma bioso Yobi kaba, kubunda mvandi bana bandi, vayi nandi kasa nunga ko kumanisa lukuikumunu lu Yobi mu Nzambi. (Yobi 1:6–2:3) Nandi mvandi wutuba ti Yobi waba nunga kukindama kibila waba tomba kuvukisa luzingu luandi. (Yobi 2:4, 5) Bosi, Satana wuntula kimbevu kingolo, nkazi’andi wunkamba kavueza Nzambi ayi bakundi bandi bankamba mambu manyongisa ayi mabayisa minsiku mi Yave. (Yobi 2:6-13; 22:1, 5-11) Mambu Yobi katuba mamonisa ti nandi wuba mutu wukuikama. Nandi wutuba: ‘Nati yala fua, yalasa bika ko lukuikumunu luama. Yala simbidila busonga buama ayi yalasa bikidila ko. Mu luzingu luama loso, kilunzi kiama kialasa fhundisa ko.’ (Yobi 27:5, 6) Lukuikumunu lu Yobi lumonisa ti Satana nkua luvunu.
Tatamana Kuba Wukuikama!
3 Buidi bisadi bi Nzambi bammonisinanga lukuikumunu? Mu kuba luzolo lukiedika mu Yave, ayi mu kukuangidika ntim’andi. Tala mbi Kibibila kintuba matedi kikuma lukuikumunu. Mu Kibibila kikuma lukuikumunu kinsundula kiduka, kivedila, voti kimvimba. Bo basi Isaeli baba vananga bibulu buka minkhailu kuidi Yave, Nsiku waba tuba ti bibulu beni bifueti ba bivedila. (Levi. 22:21, 22) Dikabu di Nzambi disa ba ko nsua wu kuvana kibulu kibela. Diba diambu dinkinza kuidi Yave kibulu kiba kiduka, kivedila, voti kimvimba. (Mala. 1:6-9) Befu tulenda visa kibila mbi Yave kamvuilanga nkinza kiuma kivedila ayi kiduka. Bo tunsumba kiuma, kuba kuandi dikundi di kudia, buku voti kiuma kinkaka, tuzolanga ko kusumba kiawu boti kisi ko kiduka voti kidi mavudu. Vayi tunzolanga kusumba kiuma kidi kiduka, kivedila voti kimvimba. Buawu mvandi, Yave kammuenanga mu matedi luzolo ayi lukuikumunu luitu kuidi nandi. Luawu lufueti ba luduka, luvedila, voti lumvimba.
4 Kheti tuidi batu basumuka ayi tumvanganga zinzimbala, bukiedika ti tufueti yindula ti tufueti ba balunga muingi tuba bakuikama? Ndamba. Tala bibila biodi bimmonisa ti tulendi yindula ko mu phila ayoyo. Kitheti, Yave katsikikanga ko mayindu mandi mu zinzimbala zitu. Kibibila kintuba: “Enati ngiewu, A Yave, weti [kengidila] masumu, A Yave buna nani wulenda telama?” (Minku. 130:3) Nandi zebi ti befu tuidi batu basumuka ayi wutu lemvukilanga mu luzolo. (Minku. 86:5) Kimmuadi, Yave zebi kitezu kitu ayi kasintomba ko tuvanga mambu tulendi nunga ko. (Tanga Minkunga 103:12-14.) Diawu, mu phila mbi tulenda bela baduka, bavedila voti bamvimba va mesu mandi?
5 Kuidi bisadi bi Yave, lozolo luawu lutusadisa kuba bakuikama. Luzolo luitu mu Nzambi ayi lukuikumunu luitu mu nandi, lufueti ba luduka, luvedila voti lumvimba. Boti luzolo luitu luntatamana mu phila ayoyo kheti bo ba kututhota, tulenda tuba ti tuidi bakuikama. (1 Lusa. 28:9; Matai 22:37) Bue yindul’abu kifuani ki Zimbangi zitatu zi Yave tubetubila va thonono. Kibila mbi bawu bavangila mambu bavanga? Bukiedika ti muana nkietu kazolanga ko minkungi mi kikola? Voti ditoko waba vingila kuviokila mu mambu matsoni va muelu? Ove mfumu yi dikanda waba tomba kubika kisalu kiandi? Ndamba. Vayi bawu bazaba ti Yave widi minsiku misonga, ayi bilunzi biawu biluta tadila mambu mankuangidika Tat’awu ku diyilu. Luzolo luawu mu Yave, lu basadisanga kuntula va theti mu makani moso bambakanga. Mu phila ayoyo bawu bamonisa ti baba lukuikumunu.
Kiuka Kisuama
w16.11 9 ¶3
Dikabu Disulama Dinlandakananga Zithuadusulu zi Kibibila
3 Bivangu bimmonisa ti Yave widi wusulama. Kibibila kintuba: ‘Yave wutsikika lusersu lu ntoto mu nduenga ayi wusikimisa diyilu mu phisulu.’ (zinga. 3:19) Vadi mambu mawombo tukhambu zaba matedi Nzambi. Kibibila kintuba: ‘Mua nkadu to tuzebi matedi [Nzambi] ayi mambu tunkuanga matedi nandi madi to buka mutu wumbokuta.’ (Yobi 26:14) Vayi mambu tuzebi matedi ntoto bitusadisa kumona ti ziplaneta, zimbuetila ayi zigaláxia zilulama buboti. (MInku. 8:3, 4) Bivevi na bivevi bi zimbuetila zikhupuku ziawu bantedilanga zigaláxia ayi ziawu zindiengidilanga mu phila yisulama. Ziplaneta mvandi zinzungidilanga muinha mu phila yisulama. Phila biuma bidi bisulama va ntoto bi tuvanga kukikinina ti Yave, nandi wuvanga diyilu ayi ntoto. Diawu nandi widi wufuana muingi kutambula ‘Nzitusu, lukuikumunu luitu ayi mbuongimin’itu.’—Minku. 136:1, 5-9.
18-24 NGONDA KUMI YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 28-29
“Ngie Widi Wuzabakana Banga Mutu Wumboti dedi Yobi?”
w02 15/5 22 ¶19
Monisanga Mamboti Kuidi Batu Badi mu Tsatu
19 Bifuani bi Kibibila tube tubila, mvandi bimmonisa nkinza wu kumonisanga mamboti, bulutidi kuidi batu bakhambu nunganga kukieba zitsatu ziawu. Muingi nkunu wu Abalahami wutatamana, nandi wutambula lusalusu lu Betueli. Yosefi wusadisa muingi banunga kunata mimvesi mi Yakobi ku divula di Kanani. Ayi Noemi wutambula lusalusu lu Luti muingi kabaka ntekulu. Batu boso abobo tuma tubila, basa ba ko bu kuvangila mambu babe tomba baveka. Bobuawu mvandi bubu, tufueti monisa mambote kuidi batu bantomba lusalusu. (Zinga. 19:17) Tufueti landakana kifuani ki Yobi waba ‘vuanga nkinza batu babe tovuka, babe dinda lusalusu, bana batsiana voti woso kuandi mutu wukhambulu nsadisi, ayi batu baba nduka kufua. Yobi mvandi waba kuangidikanga mimfuizi ayi waba banga dedi mesu kuidi ziphofi ayi dedi malu kuidi bikata.’—Yobi 29:12-15.
it-3 779 ¶10
Bikhutu
Mu Kibibila, bansadilanga bikhutu muingi kutubila mambu mawombo maviakana. Bikhutu bimmonisanga mambu mutu kankikininanga ayi dingumba kadi. Ayi Kibibila kinsadilanga bikhutu muingi kutubila mambu mawombo ayi kumonisa kiyeku mutu beni kaba ayi mambu kabe vanganga. Mawu tulenda mona mu kinongu Yesu kata matedi bikhutu bi dikuela. (Matai 22:11, 12; tala mvandi BIUMA BI KUFUKILA NTU; ZISANDÁLIA.) Ayi mu Nzaikusu 16:14, 15, Yesu Klistu wu tulubula matedi ntambu wu kulala mu kiphevi ayi kubika kubue ba Mbangi yi Yave, kibila mawu madi buka mutu wumbotula bikhutu bi kunkieba. Ayi mawu malenda tuadisa ziphasi kuidi mutu beni mu ‘mvita wu Alimagendoni.’
w09 1/2 15 ¶3-4
Mazina, Madi Tsundu?
Bo tumbutuka, tuisi ko bu kusodila mazina mitu. Vayi tulenda sola ntindu mutu tunkuiza ba. (Zinga. 20:11) Ngie wulenda kuyikuvusa: ‘Boti Yesu ayi bapostulu ba kubaka luaku lu kuphana dizina, buna dizina mbi bankuiza phana? Dizina mbi dilenda dedakana na kimutu ayi zikhadulu ziama?’
Tufueti yindula bubote mu biuvu abiobio. Kibila dedi bo ntinu Salomo katubila, ‘bulutidi kuba dizina voti kimutu kimbote kena kimvuama kiwombo.’ (Zinga. 22:1) Befu kuba kimutu kimbote, tunkuiza ba batu ba luvalu. Ayi bulutidi nkinza, Nzambi wukanikisa kusonika dizina ditu mu buku yi mbambukulu moyo ayi wala tuvana luzingu lu mvu ka mvu.—Mala. 3:16; Nzai. 3:5; 20:12-15.
Kiuka Kisuama
g00 8/ 7 11 ¶3
Kuseva—Didi Diambu Dimbote
Bukiedika ti kuseva kulenda balula mambu? Ngie wuntebuka moyo khumbu wabe kuazuka ayi wuyiza ba wuvumbama bo mutu kakumonisa disevu? Voti wuntebuka moyo kiunda ayi dibamu wuba bo bakhambu kumonisa disevu? Mambu amomo, mammonisa ti kuseva kulenda balula mambu, bika to kuidi mutu wunseva vayi mvandi kuidi no bammonisa disevu. Yobi wutuba matedi zimbeni ziandi: ‘Minu yaba kuba monisanga disevu—ayi bawu baba kuitukanga—kiezila ki kizizi kiama kiabe kuba vumbikanga.’(Yobi 29:24) “Kizizi” ki Yobi kiabe monisa mayangi nandi kaba.
25-31 NGONDA KUMI YIMMUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | YOBI 30-31
“Buidi Yobi Katatimina Kuba Wudiodila mu Mayindu?”
w10 15/4 21 ¶8
Bika Kutala Mambu Makhambu Fuana
8 Baklistu bakiedika mvandi bambanga zinzinunu zi kinsuni. Diawu Kibibila ki tukindisa kuvanga mangolo muingi kununga kuyala mambu tummona ayi tuntomba. (1 Koli. 9:25, 27; tanga 1 Yoane 2:15-17.) Yobi wuzaba kithuadi kiba mu kumona ayi kutomba kubaka kiuma. Nandi wutuba: ‘Yivanga luwawanu na mesu mami. Diawu buidi yilenda zinina nkietu wunkaka?’ (Yobi 31:1) Yobi kabasa manganga ko to kutala voti kusimba bakietu mu phila yimbi vayi mvandi kabasa bikanga ko mayindu mambi makota mu kilunzi kiandi. Yesu wukindisa nkinza wu kutatamana kuba mayindu madiodila bo katuba: “Woso mutu wuntatamana kutala nkietu, ayi wu kunzinina, buna bevanga yandi kitsuza mu ntima.”—Matai 5:28.
w08 1/ 9 11 ¶4
Yindula Buidi Mambu Mankuiza “Sundukila”
Ava wubaka makani, wukiyuvusa: ‘Minu kuvanga mambu amama, mbi mankuiza monika kuntuala?’ Kubotula thangu muingi kuyindula kulenda kusadisa kubika baka makani malenda kutuadisa ziphasi. Mambu maphasi wulenda monikina madi, kubakana Sida voti bimbefu binkaka bintambakananga mu kubundana nhitu, kubaka buemba, kubotula buemba, kutulula kikundi kiaku na bankaka, ayi kilunzi kiaku kilenda kutatisa beni. Mvuala Polo wusudikisa ti batu bamvanganga kitsuza balasa kota ko mu ‘Kintinu ki Nzambi.’—1 Koli. 6:9, 10.
w10 15/11 5-6 ¶15-16
Matoko—Bikanu Diambu Di Nzambi Di Mutuadisa
15 Mu mbuenu’aku, thangu mbi lukuikumunu luaku mu Nzambi lunluta thotuanga? Bo widi na bankaka voti bo widi ngie veka? Bo widi ku kikola voti ku kisalu, ngie wunluta banga beni keba keba mu dioso kuandi diambu dilenda tula kiphevi kiaku va kingela. Vayi bo widi mu kuvunda ayi widi ngie veka, ḿba yawu thangu wuluta banga wulebakana matedi kutumukina minsiku misonga mi Yave.
16 Kibila mbi ngie fueti tombila kutumukina Yave kheti bo widi ngie veka? Tebuka moyo ti mambu wumvanga malenda nhongisa voti kukuangidika ntima wu Yave. (Ngene. 6:5, 6; Zinga. 27:11) Mawu mammonikanga kibila nandi ‘wukuvuanga nkinza.’ (1 Pete. 5:7) Nandi kantomba muingi ngie wunyuwila muingi wubaka ndandu mu mawu. (Yesa. 48:17, 18) Bo dikabu di Isaeli mu thangu yikhulu bakhambu tumukina malongi ma Yave, mawu mantuadisa beni kiunda mu ntima. (Minku. 78:40, 41) Vayi Yave wuyangalala beni mu kibila ki mbikudi Danieli, diawu mbasi yimueka kantedila ‘mutu wu luvalu.’ (Dani. 10:11) Kibila mbi kantedila abobo? Kibila Danieli wutatamana wukuikama kuidi Nzambi bika to vantuala batu bawombo, vayi bulutidi bo kabe banga naveka.—Tanga Danieli 6:10.
Kiuka Kisuama
w05 15/11 11 ¶3
Buboti Beni Kukuwanga mu Luzolo
Babakala bayiza tala Yobi bayuwa mambu moso Yobi katuba. Vayi kheti bobo Yobi wutuba:‘Khanu buboti beni boti yidi mutu wukukhuwila!’ (Yobi 31:35) Kibila mbi katubila mawu? Kibila kheti batu bayiza kuntala banyuwa, vayi mawu masa kuntuadisa ko mbombolo. Bawu babasa vuanga ko nkinza ayi babasa tomba ko kuvisa mabanza ma Yobi. Bawu basa mona ko kiadi Yobi. Vayi mvuala Petelo wutuba: ‘Bosi, bika benu boso muba mayindu mamueka bika lumonasananga kiadi, bika luzolasananga banga zikhomba, bika luba batu bambote, bika lukikululanga.’ (1 Pete. 3:8) Buidi befu tulenda monisinanga kiadi? Phila yimueka yi kuvangila mawu yidi mu kumonisa ti tumvuanga nkinza mabanza ma mutu wunkaka ayi mu kuvanga mangolo muingi kumvisa. Kutuba mambu buka “adiodio didi diambu diphasi beni” voti “bukiedika yi benhonga beni mu mawu” yidi phila yimueka yi kumonisa ti tukumvua nkinza. Phila yinkaka yi kumuena mutu kiadi yidi mu kuvutukila mambu nandi kabe tuba mu bikuma bitu veka. Mu phila ayoyo tunkuiza monisina ti befu tube visa mambu nandi kabe tuba. Kukuwila mu luzolo kuisinsundula ko to kukuwa mambu mutu kantuba vayi kuvanga mangolo muingi kuvisa mabanza ayi mayindu mandi