KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Kibanga ki Nsungi
KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Ibinda
  • KIBIBILA
  • BILONGULU
  • ZIKHUTUKUNU
  • mwbr19 Ngonda Kumi Yimuadi zitsyel. 1-8
  • Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu

Tsielu ayiyi yisi ko video ayoyo

Lemvuka, video ayiyi yisinkuiza sika ko kibila diambu dimbi dibe monika.

  • Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
  • Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thwadusulu yi Lukutukunu (2019)
  • Mua Mintu mi Malongi
  • 2-8 NGONDA KUMI YIMUADI
  • Abadoni
  • KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 10-12
  • KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 13-16
  • KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 17-19
  • Wufumina ku Diyenga
  • KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 20-22
Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thwadusulu yi Lukutukunu (2019)
mwbr19 Ngonda Kumi Yimuadi zitsyel. 1-8

Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu

2-8 NGONDA KUMI YIMUADI

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 7-9

“Nkangu Wunneni wu Batu Wunsakumunu Kuidi Yave”

(Nzaikusu 7:9) Mambu amomo bo mavioka, yimona nkangu wunneni wu batu wowo ni mutu kalendi tangikisa ko, wu zitsi, mimvila, makanda ayi zimbembu zioso wutelama va ntuala kikundu ki Kifumu ayi va ntuala Muana dimemi. Batu baba mu nkangu beni bavuata bikhutu bi phembi bikula ayi basimba zingiemvo mu mioko miawu.

it-2 253 ¶2

Nkangu Wunneni

Mawu malenda tuvanga kuyikuvusa: Boti batu badi mu “nkangu wunneni” badi batu bambaka phulusu ayi bantatamana va ntoto, kibila mbi tulenda tubila ti badi ‘batelama va ntuala kikundu ki Kifumu ayi va ntuala Muana dimemi’? (Nzaikusu 7:9) Khumbu zinkaka kibibila kinsadilanga thubulu: mutu kuba wutelama muingi kumonisa ti nandi voti dingumba di batu badi bafuana ove ba kuba kikinina va mesu ma mutu wowo badidi batelama. (Minkunga 1:5; 5:5; Zingana 22:29, AT; Luka 1:19) Bukiedika, mu kapu 6 yi Nzaikusu, ‘mintinu mi ntoto, batu ba luvalu, zimfumu zi masodi, batu badi busina, batu bangolo, mimvika mioso, ayi batu boso badi mu kiphuanza’ badi ku bafuanikisa banga bawu bantomba kukisueka “va ntuala kizizi ki mutu wowo vuendi va kikundu ki Kimfumu ayi va ntuala nganzi yi Muana Dimemi, kibila kilumbu kinneni ki nganzi’andi kizidi, ayi nani wulenda vuka?” (Nzaikusu 6:15-17; dedikisa ayi Luka 21:36.) Tummona ti, “nkangu wunneni” wuidi wuvangulu mu batu bobo basueka mu thangu yi nganzi ayi banunga kuba “batelama” buka batu bankikununu kuidi Nzambi ayi Muana Dimemi.   

(Nzaikusu 7:14) Minu yimvutudila: “Mfumu’ami, ngiewu zebi.” Ayi nandi wukhamba: “Bawu babedi mu ziphasi zingolo ayi basukudi minledi miawu, bakitudi miawu miphembi mu menga ma Muana dimemi.

it-3 739 ¶2

Ziphasi Zingolo

Mimvu miwombo mivioka bo batulula Yelusalemi, Yoane wutambula tsangu zitedi nkangu wunneni wu batu wu nza yoso, mimvila ayi makanda moso, yaba tuba: “Bawu babedi mu ziphasi zingolo.” (Nzaikusu 7:13, 14) Mu kutubila ti nkangu wunneni wu batu ‘babedi mu ziphasi zingolo,’ mammonisa ti bawu bavuka mu ziphasi beni. Tummona kiedika mu mambu amomo mu kikuma kindedakana basadila mu Mavanga 7:9, 10: “Nzambi wuba yandi [Yosefi], diawu kankudila mu ziphasi ziandi zioso.” Bo vantuba ti Yosefi wukulu mu ziphasi ziandi, mansisundula ko to ti nandi wuvibidila vayi mvandi mansundula ti nandi wuvuka mu ziphasi zioso kaviokila.

(Nzaikusu 7:15-17) Diawu batelimini vantuala kikundu ki Kimfumu ki Nzambi ayi bakunsadilanga builu ayi muinya mu nzo’andi yinlongo. Ayi mutu wowo vuendi va kikundu ki Kimfumu wela kuba sueka ku nzo’andi yi ngoto. 16 Balendi bue mona nzala ko, balendi bue mona phuila ko ayi balendi bue yamusu kuidi muinya ko voti kuidi phemo yi mbazu, 17 bila Muana Dimemi widi va khati kikundu ki Kimfumu, wela basunganga ayi wela banatanga ku zitho zi minlangu mi luzingu ayi Nzambi wela fiona matsuela moso mu meso mawu.”

it-2 253¶1

Nkangu Wunneni

Bawu Badi Banani?. Muingi kuzaba banana badi mu “nkangu wunneni” tufueti tala madi mu Nzaikusu kapu 7 ayi matangu mankaka ma Kibibila mantubila matedi nkangu beni. Nzaikusu 7:15-17 yintuba ti Nzambi ‘wela kuba sueka ku nzo’andi yi ngoto,’ bawu bala tuadusu “mu zitho zi minlangu mi luzingu,” ayi Nzambi wela fiona “matsuela moso mu meso mawu.” Mu Nzaikusu 21:2-4 muidi bikuma bindedakana buka: ‘nzo yi Nzambi yidi va kimueka ayi batu,’ nandi ‘wela fiona matsuela moso mu meso mawu,’ ayi ‘lufua lulendi buela ba ko.’ Nzaikusu ayoyi, yisintubila ko batu badi ku diyilu, ko kuidi ‘Yelusalemi Yimona,’ vayi yintubila ntoto, va khati batu.

Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi:

(Nzaikusu 7:1) Mambu amomo bo mavioka, yimona zimbasi zitelama mu zitsongi zinna zi ntoto. Buna zisimbididi ziphemu zinna zi ntoto muingi phemu yimmueka yibika vevumuka buba va ntoto, buba mu ḿbu, buba mu nti wumueka.

re 115 ¶4

Mfutu wu Isaeli yi Nzambi

4 Tuisi ko divuda ti, zimbasi zinna zimfuanikisa mangumba manna ma zimbasi Yave kansadilanga muingi kusimbidila lufundusu luandi nate mu thangu yifuana. Mu thangu zimbasi beni bala bikidila ziphemu aziozi zi nganzi yi Nzambi muingi zidiengidila, ziazioso mu Khumbu mueka to, ku norte, ku sude, ku leste ayi oeste, mbungulu beni yala ba yingolo. Yala dedakana, vayi yala luta ba yingolo na phila Yave kasadila ziphemu zinna muingi kutiamuna basi Elami mu thangu yikhulu ayi kuba bunga. (Yelemia 49:36-38) Kiala ba kivuka kinneni beni, vayi kiala luta tulula na ‘phemu yinlongo’ Yave kasadila muingi kubunga dikabu di Amoni. (Amosi 1:13-15) Kuisi ko dingumba di Satana diala tatamana va ntoto mu kilumbu ki nganzi yi Yave, bo kala monisa ti nandi to widi nsua wu kuyala mu mvu ka mvu.—Minkunga 83:15, 18; Yesaya 29:5, 6.

(Nzaikusu 9:11) Mbasi yi diyenga nandi ntinu, ayi dizina diandi mu kiebeleo dinsundula Abadoni, bosi mu kingeleko dizina diandi Apolioni.

it-1 10 ¶8-9

Abadoni

Abadoni, mbasi yi diyenga—nandi widi nani?

Mu Nzaikusu 9:11, kikuma “Abadoni,” bansadila kiawu buka dizina di “mbasi yi diyenga.” Apolioni didi dizina dindedakana mu Kingeleko ayi diawu dinsundula “Mbungi.” Mu sekulu 19 bavanga mangolo muingi kumonisa ti matangu amomo maba mbikudulu yaba tubila batu, buka Ntinu Vespasiano, Maomé ayi mvandi Napoleão, ayi baba tedilanga mbasi beni buka mbasi yi “Satana.” Nkinza beni kumona ti, Nzaikusu 20:1-3 yimmonisa ti mbasi beni yidi “tsabi yi diyenga,” widi mvuala wu Nzambi, wufumina ku diyilu, ayi kubika kuandi kuba mbasi yi Satana, vayi nandi wunkanga Satana ayi wu kuntula mu buloku. Mu kutubila matangu ma Nzaikusu 9:11, Kibibila kimueka bantedilanga mu kingeleso The Interpreter’s Bible kituba: “Abadoni kasi ko mbasi yi Satana, vayi yi Nzambi, yimvanga kisalu ki kutulula mu lutumu lu Nzambi.”     

Mu matangu ma kiebeleo tumamona va mongo, matuvisikisa ti ʼavad·dóhn ʹ yidi nguizani na Biziami ayi lufua. Mu Nzaikusu 1:18 tummona mambu Yesu katuba: ‘Yidi moyo mu zithangu zioso, minu tsimbidi zitsabi zi lufua ayi zi biziami.’ Buku yi Luka 8:31 yimmonisa lulendu kadi mu diyenga. Nandi widi lulendu lu kubunga, ayi Ebeleo 2:14 yimmonisa mvandi ti nandi widi lulendu lu kubunga Satana, ayi yintuba mvandi ti Yesu wufubakana mu menga ayi mu nsuni’andi muingi mu nzila ‘yi lufua luandi, kafuisa Satana mutu wowo widi lulendu lu lufua.’ Mu Nzaikusu 19:11-16 ba wummonika buka Mbungi wubieku kuidi Nzambi.—mona APOLIONI.

Matangu ma Kibibila

(Nzaikusu 7:1-12) Mambu amomo bo mavioka, yimona zimbasi zitelama mu zitsongi zinna zi ntoto. Buna zisimbididi ziphemu zinna zi ntoto muingi phemu yimmueka yibika vevumuka buba va ntoto, buba mu ḿbu, buba mu nti wumueka. 2 Ayi yimona mbasi yitotukila kuntotukilanga thangu, yiba ayi kidimbu ki Nzambi yi moyo; yawu yiyamikina mu mbembu yingolo kuidi zimbasi zinna zivanu lulendu lu kuvanga mambi va ntoto ayi mu ḿbu, 3 yawu yituba: “Bika vanga mambi buba kuidi ntoto, buba kuidi ḿbu, buba kuidi minti nate tummanisa tula kidimbu mu zimbulu zi bisadi bi Nzamb’itu.” 4 Ayi yiyuwa thalu yi batu bobo batula kidimbu, baba 144.000 di batu mu makanda moso ma bana ma Isaeli: 5 Mu dikanda di Yuda, 12.000 batulu kidimbu; mu dikanda di Lubeni 12.000; mu dikanda di Ngadi 12.000; 6 mu dikanda di Aseli 12.000; mu dikanda di Nafatali 12.000; mu dikanda di Manase 12.000; 7 mu dikanda di Simeoni 12.000; mu dikanda di Levi 12.000; mu dikanda di Isakali 12.000; 8 mu dikanda di Zabuloni 12.000; mu dikanda di Yosefi 12.000; mu dikanda di Benyamini 12.000. 9 Mambu amomo bo mavioka, yimona nkangu wunneni wu batu wowo ni mutu kalendi tangikisa ko, wu zitsi, mimvila, makanda ayi zimbembu zioso wutelama va ntuala kikundu ki Kimfumu ayi va ntuala Muana Dimemi. Batu baba mu nkangu beni bavuata bikhutu bi phembi bikula ayi basimba zingiemvo mu mioko miawu. 10 Ayi bayamikina mu mbembu yingolo: ‘Phulusu yidi kuidi Nzamb’itu yoyi yivuendi va kikundu ki Kimfumu ayi kuidi Muana Dimemi.’ 11 Zimbasi zioso zinzungidila kikundu, bakulutu ayi bivangu binna bimoyo ayi zifukama mu yinika bizizi biawu va tsi vantuala kikundu ki Kimfumu ayi zizitisa Nzambi, 12 batuba: “Amen! Bika nsambu, nkembo ayi nduenga, phutudulu yi matondo, nzitusu, lulendu ayi zingolo bimbanga kuidi Nzamb’itu mu zikhama di zikhama di mimvu. Amen.”   

9-15 NGONDA KUMI YIMUADI

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 10-12

“‘Zimbangi Ziwadi’ Bavonda Ayi ba Bavulubusa”

(Nzaikusu 11:3) Yela vana lulendu kuidi zimbangi ziama zi wadi, ziela bikula mu tezo ki 1.260 di bilumbu ayi ziela vuata zitsaku.’

w14 15/11 30

Biuvu bi Mintangi

Banani badi zimbangi ziwadi bantubila mu buku yi Nzaikusu kapu 11?

Nzaikusu 11:3 yintubila zimbangi ziwadi ziyiza bikula mu 1.260 di bilumbu. Kinongo kintuba ti kibulu kiela ‘kuba nunga ayi kuba vonda.’ Vayi, bo vavioka “bilumbu bitatu ayi ndambu,” zimbangi beni baba vulubusa ayi mawu mavanga baboso bamona mawu kukuituka.—Nzaikusu 11:7, 11

Banani badi zimbangi ziwadi beni? Bivisa bi kinongo beni bilenda kutusadisa kuba zaba. Ditheti, tuntanga ti zimbangi beni ‘ba kuba fuanikisa na minti miodi mi olive ayi biuma biodi abiobi beti tetika minda.’ (Nzaikusu 11:4) Mawu ma kututebula moyo kiuma ki kutetika minda ayi minti miodi mi olive bantubila mu mbikudulu yi Zakalia. Mbikudulu beni yintuba ti minti mi olive mimfuanikisa “baklisto basolu voti bikusa,” ove Mfumu Zolobabeli ayi Nganga Nzambi Yosua, “batelama va khonzo Mfumu yi ntoto wumvimba.” (Zakalia 4:1-3, 14) Dimuadi, zimbangi ziwadi beni ba kuba tubila buka ti bawu bamvanga bimangu bindedakana na bimangu Mose ayi Elia bavanga.—dedikisa Nzaikusu 11:5, 6 na Zintalu 16:1-7, 28-35 ayi 1 Mintinu 17:1; 18:41-45.

Mu mambu mbi zimbikudulu ziwadi aziozi zindedakana? Mu kadika mbikudulu, kinongo kintubila matedi basolu voti bikusa bi Nzambi baba tuama ntuala mu thangu yi zinzomono. Diawu mu tsundukulu yi Nzaikusu kapu 11, zikhomba basolu baba tuama ntuala bo Kintinu ki Nzambi kitona kuyala ku diyilu mu 1914 basamuna na “bikhutu bi zitsaku” mu mimvu mitatu ayi ndambu.

Ku tsuka thangu ayoyi, baklisto abobo basolo baba fuanikisa buka ti bafua. Mawu mamonika bo bawu bakota buloku mu bilumbu bitatu ayi ndambu bamfuanikisa, mawu mammonisa thangu yilutidi yiluelu na mimvu mitatu ayi ndambu. Kuidi zimbeni zi dikabu di Nzambi, kisalu ki baklisto abobo basolu kiba kifua, ayi bawu bayangalala beni mu mawu.—Nzaikusu 11:8-10.

Vayi, dedi bumonisina mbikudulu, zimbangi ziwadi beni bala vutuka kubue zinga ku tsuka bilumbu bitatu ayi ndambu. Ayi mawu masalama. Kubika kuandi to kuba botula mu buloku, baklisto bankaka basolu batatamana bakuikama batambula kiyeku kinkinza beni kuidi Nzambi mu nzila Mfumu’awu Yesu Klisto. Mu mvu 1919, bawu baba mu khati batu batambula kiyeku ki kusala buka “nnanga wukuikama” muingi kukieba zitsatu zi kipheve zi dikabu di Nzambi mu bilumbu bitsuka.—Matai 24:45-47; Nzaikusu 11:11, 12.

Diambu dinkinza beni kumona ti Nzaikusu 11:1, 2 yindedikisa mambu amomo na thangu tempelo yi kiphevi yi Nzambi yala fiongununu. Kapu 3 yi Malaki yintubila mfiongununu yi kiphevi yindedakana, yilandudila na thangu yi kuvedusu. (Malaki 3:1-4) Thangu kua yivanga muingi kufiongunina ayi kuvedusu? Kutona mu mvu 1914 nate va thonono mvu 1919. Thangu ayoyi yintubila mvandi 1.260 di bilumbu (42 di zingonda) ayi bilumbu bitatu ayi ndambu bamfuanikisa mu kapu 11 yi buku yi Nzaikusu.

Tunkuangalala beni kuzaba ti Yave wusola dikabu muingi divedusu mu diambu kuvanga kisalu kiandi kimboti. (Tito 2:14) Ayi tumvutula beni matondo mu kifuani kimboti baklisto abobo basolu baba tuama ntuala mu thangu yinani yi ziphasi batubikila, ayi mu phila ayoyi bawu bayiza sadila buka zimbangi ziwadi aziozi bamfuanikisa.

(Nzaikusu 11:7) Vayi, bo bela mana telama kimbangi kiawu, buna kibulu kintotukila ku diyenga kiela kuba nuanisa, kiela kuba nunga ayi kiela kuba vonda.

(Nzaikusu 11:11) Bilumbu bitatu ayi ndambu bivioka, buna pheve yeti vana luzingu yiba kuidi Nzambi, yikota mu bawu ayi batelama ayi boma bungolo bubuila batu bobo baba kuba talanga.

Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi

(Nzaikusu 10:9, 10) Buna yiyenda kuna kuba mbasi. Yinkamba kaphana buku beni yiluelu. Nandi wukhamba: “Bonga yawu ayi dia yawu, yawu yela ba ndudi mu kivumu kiaku vayi, mu munu’aku yela ba lueki banga nyosi.” 10 Buna yibonga buku yiluelu mu koku ku mbasi ayi yidia yawu. Mu munu’ama yiba lueki banga nyosi vayi bo yimanisa kuyidia, ndudi yifuluka mu kivumu kiama.

it-3 458 ¶9

Nkanda wu Minsiku

Mfuanukusu. Vadi bifuani biwombo mu Kibibila bansadila kikuma “nkanda” muingi kufuanikisa. Yehezekeli ayi Zakalia bamona nkanda wusonama mu zikhonzo ziwadi. Kuzaba ti mu thangu yinani khonzo mueka to yi nkanda baba sonikanga, diawu, kumona ti minkanda beni miba misonama mu zikhonzo ziwadi kuaba sundula kizitu, kutola, ayi kiedika ki zimfundusu zisonama mu minkanda amiomi. (Yehezekeli 2:9–3:3; Zakalia 5:1-4) Mu tsongolo voti kimona mesu kidi mu buku yi Nzaikusu, mutu wuba wukala va kikundu waba simba mu koku kuandi ku lubakala nkanda wuba sambuadi di bidimbu, biaba tula nkaku kuzaba mambu maba masonama muawu nate Dimemi di Nzambi kanzibula wawu . (Nzaikusu 5:1, 12; 6:1, 12-14) Kuntuala, mu tsongolo voti kimona mesu beni, Yoane bammonisa nkanda ayi bankamba kadia wawu. Wawu wuba lueki kuidi Yoane, vayi wuvanga kivumu kiandi kiba ndudi. Bo nkanda beni wuba wuzibuka ayi wusa ba ko kidimbu, maba sundula ti diba diambu difueti visuka. Diba diambu “dilueki” kuidi Yoane kuzaba tsangu yiba muna, vayi ḿba, yawu yaba tubila mambu ma ndudi voti mangolo muingi nandi kabikula dedi bo bantumina kavanga. (Nzaikusu 10:1-11) Yehezekeli mvandi wuviokila mu mambu madedakana na nkanda bammonisa, mu nkanda beni muba “maniongo ayi bidilu.”—Yehezekeli 2:10.

(Nzaikusu 12:1-5) Buna kidimbu kinneni kimonika ku diyilu: Nkieto wumueka wuvuata thangu; ngonda yiba ku tsi bitambi biandi. Va ntuala vaba phu yiba 12 di zimbuetete. 2 Mu buemba kaba. Muna weka nduka buta ayi wuba yamikina mu kibila ki mianga mi kubutila. 3 Ayi kidimbu kinkaka kimonika ku diyilu. Tala! Dalago yimueka yinneni yimbuaki yiba tsambuadi di mintu; kumi di ziphoka. Phu yi Kintinu yiba mu kadika ntu. 4 Nkil’andi wuvitumuna ndambu yimueka mu zindambu zitatu zi zimbuetete zi diyilu ayi wuziloza va ntoto. Dalago wutelama va ntuala nkieto wuba nduka kubuta muingi na kubuta kabaka bu kudila muan’andi. 5 Nkieto beni wubuta muana wu dibakala wufueti yadila makanda moso mu nkawa wu kisengu. Buna muan’andi wutombulu va ndambu Nzambi ayi va ndambu kikundu kiandi ki kimfumu.

it-1 743 ¶2-4

Mianga mi Kubuta

Mu kimona mesu voti tsongolo yi Yoane mu buku yi Nzaikusu, nandi wumona nkieto mueka wu diyilu wuba yamikina “mu kibila ki mianga mi kubutila.” Muana beni wubutuka wuba “muana wu dibakala wufueti yadila makanda moso mu nkawa wu kisengu.” Kheti mu mangolo dalago kavanga muingi kumvonda, ‘muana [wu nkieto beni] wutombulu va ndambu Nzambi ayi va ndambu kikundu kiandi ki kimfumu.’ (Nzaikusu 12:1, 2, 4-6) Bo Nzambi kanata muana beni ku diyilu, kuaba monisa ti nandi wunkikinina buka wandi veka, dedi bo baba vangilanga mu thangu yikhulu, kunata muana tsombi kuidi tat’andi muingi kankikinina. (Tala MBUTUKULU.) Diawu tulenda tuba ti “nkieto” beni nandi bamfuanikisa buka “Nkazi,” wu Nzambi, voti “Yelusalemi yi diyilu,” ayi “ngudi” yi Yesu Klisto ayi yi zikhomba ziandi zi kipheve.—Ngalatia 4:26; Ebeleo 2:11, 12, 17.

Diawu, tummona ti “nkazi” wu kipheve wu Nzambi bamfuanikisa, wala ba wuvedila ayi kalasa mona ko mianga batu bammonanga muingi kubuta. Vayi, mianga mi kubuta miaba fuanikisa ti “nkieto” beni waba visa ti thangu yi kubuta yaba fikama; nandi waba vingila muana mu thangu yiluelu.—Nzaikusu 12:2.

Nani “muana beni wu dibakala”? Nandi wala ‘yadila makanda moso mu nkawa wu kisengu.’ Babikula mambu amomo mu matedi Ntinu wu Kintinu ki Nzambi mu Minkunga 2:6-9. Vayi mu thangu Yoane kamona kimona meso voti tsongolo ayiyi, buna vavioka mimvu miwombo bo Yesu kabutuka va ntoto, kafua ayi kavulubuka. Kimona mesu kiaba monika buka ti kiaba tubila mbutukulu yi Kintinu ki Mesiya mu mioko mi Muana Nzambi Yesu Klisto, mutu wowo mu thangu kavulubuka mu bafua, ‘wukala va koku ku lubakala lu Nzambi, kuna kavingidila Nzambi kakitula zimbeni ziandi banga kiuma ki kutetikila bitambi biandi.’—Ebeleo 10:12, 13; Minkunga 110:1; Nzaikusu 12:10.

Matangu ma Kibibila

(Nzaikusu 10:1-11) Buna yimona mbasi yinkaka yi lulendu yiba ku diyilu; yikuluka, yivuata matuti, mbumba luangu yiba va ntuala, kizizi kiandi kilezama banga thangu ayi malu mandi maba banga makunzi ma mbazu, 2 wusimba buku yiluelu mu koku kuandi, buku beni yiba yizibuka. Wutula kulu kuandi ku lubakala va ḿbu ayi kulu ku lukieto va ntoto, 3 wuyamikina mu mbembo yingolo banga khosi yinkunga. Bo kayamikina buna tsambuadi di bidumu biyamikisa zimbembu ziawu. 4 Tsambuadi di bidumu bo biduma buna yiyenda kue sonika, vayi yiyuwa mbembu yiba ku diyilu, yituba: “Sueka mambu matubidi tsambuadi di bidumu, bika kuma sonika.” 5 Buna mbasi yoyi yimona yitelama va ḿbu ayi va ntoto, yivumuna koku kuandi ku lubakala ku diyilu, 6 ayi yileva ndefi voti phesi mu Mutu wowo widi moyo mu zikhama di zikhama di mimvu, mutu wowo wuvanga diyilu ayi biuma bioso bidi muawu, wuvanga ntoto ayi biuma bioso bidi muawu, wuvanga ḿbu ayi biuma bioso bidi muawu ti: “Wusiedi diaka thangu ko. 7 Vayi mu kilumbu kiela kuwakana mbembu yi mbasi yi tsambuadi, bo kela kubama mu sika tulumbeta, buna yawu thangu yela sundukila masueki ma Nzambi banga bo kasamunina kuidi mimbikudi, bisadi biandi.” 8 Buna mbembo yoyi yiyuwa, yoyi yiba ku diyilu, yibue kukhamba ti: “Yenda, bonga buku yoyi yiluelu yidi yizibuka va koku ku mbasi yoyi yitelimini va ḿbu ayi va ntoto.” 9 Buna yiyenda kuna kuba mbasi. Yinkamba kaphana buku beni yiluelu. Nandi wukhamba: “Bonga yawu ayi dia yawu, yawu yela ba ndudi mu kivumu kiaku vayi, mu munu’aku yela ba lueki banga nyosi.” 10 Buna yibonga buku yiluelu mu koku ku mbasi ayi yidia yawu. Mu munu’ama yiba lueki banga nyosi vayi bo yimanisa kuyidia, ndudi yifuluka mu kivumu kiama. 11 Buna bakhamba: “Wufueti buela bikula diaka kuidi batu, kuidi makanda, kuidi zimbembo ayi kuidi mintinu miwombo.”

16-22 NGONDA KUMI YIMUADI

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 13-16

“Bika Kuba Boma bu Bibulu Bantubila mu Buku yi Nzaikusu”

(Nzaikusu 13:1, 2) Yimona kibulu kitotukila mu ḿbu. Kiba kumi di ziphoka ayi tsambuadi di mintu, mu ziphoka ziandi muba kumi di ziphu zi kintinu ayi mu mintu miandi musonama mazina ma mvuezolo. 2 Kibulu kioki yimona kidedakana banga ngo; malu mandi maba banga ma ulusu; munu’andi wuba banga munu wu khosi. Ayi Dalago wumvana zingolo ziandi, kikundu kiandi ki kimfumu ayi lulendu lunneni.

w12 15/6 8 ¶6

Yave Nandi “Wunzabikisanga Masueki”

6 Kutsuka sekulu yitheti T.K., Yesu Klisto wuvana mvuala Yoane bimona meso voti zitsongolo ziwombo zi kukuitukila. (Nzaikusu 1:1) Mu tsongolo yimueka, Yoane wumona Nkadi’ampemba bamfuanikisa buka dalago, wutelama va disimu di ḿbu. (Tanga Nzaikusu 13:1, 2.) Yoane wumona mvandi kibulu kimueka ki tsisi kitotukila mu ḿbu awowo ayi kitambula lulendu lunneni kuidi nkadi’ampemba. Kuntuala, mbasi yimonisa Yoane ti sambuadi di mintu mi kibulu kimbuaki, kio kidi mfikula yi kibulu bantubila mu Nzaikusu 13:1, mimfuanikisa “sambuadi di mintinu,” voti zimfumu. (Nzaikusu 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Mu thangu Yoane kasonika mambu amama, mintinu mitanu mibotuka va luyalu, wumueka wuba va luyalu ayi wunkaka ‘yibubu.’ Banani baba mintinu amiomi minneni mi nza? Ndoko tumona mbi bimfuanikisa kadika ntu wu kibulu bantubila mu buku yi Nzaikusu. Tuammona mvandi buidi mambu Danieli kasonika mambuela vanina bivisa mu matedi mintinu amiomi, khumbu zinkaka sekulu ziwombo ava batona kuyala.

(Nzaikusu 13:11) Yimona kibulu kinkaka kitotukila mu ntoto, ayi kiba ziphoka ziwadi zidedakana banga zi muana dimemi, vayi kiawu kitona kuyoluka banga dalago.

(Nzaikusu 13:15) Ayi bamvana minsua mu vumukisa mfikula yi kibulu muingi mfikula yi kibulu yiyoluka ayi yivondisa batu boso basa kunzitisa ko.   

re 194 ¶26

Mvita na Bibulu Biodi bi Nganzi

26 Mbi vantubila? Vantubila Kintinu Kinneni ki Nza (Anglo-American)—nandi ntu wu sambuadi wu kibulu, vayi mu kiyeku kilutidi. Bo bammonisa mu tsongolo ti nandi widi wuvasuka, malenda tusadisa kuvisa buboti buidi kantombilanga kuzonza mambu ma nza naveka. Kibulu akioki kidi ziphoka ziwadi bamfuanikisa, kivangulu mu mintinu miodi minneni mi politika mikhambu tombanga lusadusu, vayi minsalanga yandi kithaudi. Ziphoka ziandi ziwadi “zidedakana banga zi muana dimemi,” zimmonisa ti nandi wukuyimonisanga buka ti wulembama ayi kavanganga ko bubi, ayi wummonisanga ti luyalu luandi luawu lufueni batu boso bafueti buela mioko. Vayi wunkolukanga “buka dalago,” mu kusadila bikuma bi boma, ayi buphunya koso kuma bakhambu kikinina luyalu luandi. Kakindisanga ko batu kutumukina Kintinu ki Nzambi kidi mu luyalu lu Dimemi di Nzambi, vayi wunkindisanga batu batumukina mambu ma Satana, dalago yinneni. Wuntuadisanga luvasunu ayi kimbeni ki mimvila kimvanganga batu kubuongimina kibulu kitheti.

re 195 ¶30-31

Mvita na Bibulu Biodi bi Nganzi

30 Buviokila mimvu, bivisa bimmonisa ti mfikula ayoyi yi kibulu yidi dingumba bafonda, dintambulanga lusadusu kuidi Grã-Bretanha ayi kuidi USA, ayi va thonono baba tedilanga dingumba beni: Dingumba di Kithuadi ki Zitsi (The League of Nations). Kuntuala mu kapu 17 yi buku yi Nzaikusu, wuyiza monika mu phila yinkaka, buka kibulu kimbuaki, kimoyo ayi kimvumuka kikhambu tomba lusadusu lu bankaka. Ntinu awowo wunneni ‘wunkolukanga’ mambu ma kusimina mu kutuba ti nandi to wulenda tuala ndembama ayi nsika kuidi batu boso. Vayi nandi wuntuadisanga ziphaka, muingi kuvanga zitsi zidi yandi kithuadi kukuambila ayi babika wizana. Wuntulanga boma, ayi wunkanikisanga kubotula moyo kuidi yoso kua tsi voti dikabu dikhambu tumamana kimfumu kiandi. Dingumba di Kithuadi ki Zitsi (The League of Nations), dikukisa zitsi zioso zibika kutumukina minsiku miandi. Va thonono ziphasi zingolo, “ziphoka” zi mfikula yi kibulu akioki bamfuanikisa buka masodi, bala ba kiyeku ki kutulula.—Nzaikusu 7:14; 17:8, 16.

31 Tona vamonika Mvita Wumuadi Wunneni wu Nza,—mfikula yi kibula bubu bantedilanga ONU wumana vonda batu bawombo. Dedi, mu mvu 1950 masodi ma ONU makota mu mvita wu tsi Coreia do Norte ayi Coreia do Sul. Masodi ma ONU, va kimueka na masodi ma tsi Coreia do Sul, bavonda 1.420.000 di basi Coreia do Norte ayi China. Bobuawu mvandi, tona mu mvu 1960 nate 1964, masodi ma ONU baba ku RDC (Kinshasa). Mvandi, zimfumu zi nza yoso, kubunda zimfumu ziwadi zi kinganga ki katolika Paulo VI ayi João Paulo II, bantatamana kutuba ti mfikula ayiyi yi kibulu yawu yitsuka, yilutidi ayi yala tuala kivuvu ki ndembama kuidi batu. Bawu bantatamana kutuba ti batu ba kubika kusadila kiawu, batu boso va nza bala kuyitulula. Mu phila ayoyi, bawu buka ti bamvanganga bavonda batu boso bammanga kubuela mioko ayi kusambidila kibulu akioki.—Deutelonomi 5:8, 9.   

(Nzaikusu 13:16, 17) Kibulu beni kikuika batu boso, batu baphamba ayi batu ba luvalu, bamvuama ayi minsukami, bankua kiphuanza ayi mimvika, batulu kidimbu mu koku kuawu ku lubakala voti va mbulu’awu. 17 Ayi ni mutu kalendi sumba ko voti sumbisa ko kubotula kuandi mutu wowo widi kidimbu, kidimbu beni kiawu dizina di kibulu voti thalu yi dizina diandi.

w09 15/2 4 ¶2

Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Nzaikusu—II

13:16, 17. Kheti mu ziphasi zioso tulenda viokila mu kikieba mambu ma kadika kilumbu buka ‘kusumba ayi kusumbisa,’ tulendi bua ko mu ntambu wu kubika kibulu kiyadila luzingu luitu voti ki tuvukumuna. Kukikinina ‘kidimbu ki kibulu mu koku voti va mbulu,’ kuidi dedi mueka na kubika kibulu kikengidila mavanga mitu voti kubalula phil’itu yi kuyindudila.

Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi

(Nzaikusu 16:13, 14) Yimona zipheve zitatu zimbi ziba banga bisioto, zitotukila mu munu wu dalago, mu munu wu kibulu ayi mu munu wu mbikudi wu luvunu. 14 Bila ziawu zidi ziphevi zi satana zimvanganga bikumu, zinkuendanga kuidi mintinu mi nza yimvimba mu kuba kutikisa mu kibila ki mvita wu kilumbu kinneni ki Nzambi Nkua Ngolo Zioso.

w09 15/2 4 ¶5

Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Nzaikusu—II

16:13-16. “Ziphevi zimbi” zimfuanikisa mambu ma luvunu ma Satana muingi kuvanga mintinu mi ntoto babika vukumuka mu sambuadi di bibola bi nganzi yi Nzambi, vayi, muingi kuba vanga babalukila Yave.—Matai 24:42, 44.

(Nzaikusu 16:21) Ayi mvula yi mamanya manneni, yiba ku diyilu yibuilu batu, kadika dimanya diba kizitu nduka-nduka makumuadi bikilu bitatu nate makumatatu ma bikilu. Buna batu bavueza Nzambi mu kibila ki kivuka ki mvula yi mamanya bila kiba kinneni.

w15 15/7 16 ¶9

“Phulusu’inu Yima Fikama”!

9 Yalasa bue ba ko thangu muingi kusamuna “zitsangu zimboti zi Kintinu.” Thangu muingi kuvanga mawu yala vioka. Yala ba thangu “tsukulu” yala kuiza. (Matai 24:14) Bukiedika, dikabu di Nzambi diala samuna tsangu yingolo yi lufundusu. Ḿba mawu mala sundula kusamuna ti nza yimbi yi Satana yeka nduka kumana. Kibibila kimfuanikisa tsangu beni buka mamanya manneni bo kintuba: “Ayi mvula yi mamanya manneni, yiba ku diyilu yibuilu batu, kadika dimanya diba kizitu nduka-nduka makumuadi zikilu zitatu nate makumatatu ma zikilu. Buna batu bavueza Nzambi mu kibila ki kivuka ki mvula yi mamanya bila kiba kinneni.”—Nzaikusu 16:21.

Matangu ma Kibibila

(Nzaikusu 16:1-16) Buna yiyuwa mbembu yinneni yitotukila mu nzo Nzambi, yituba kuidi tsambuadi di zimbasi: “Yendanu ayi dukulanu tsambuadi di zimbungu zi nganzi yi Nzambi va ntoto.” 2 Mbasi yitheti yiyenda ayi yidukula mbungu’andi va ntoto. Buna phuta yi tsisi ayi yi phasi yibua mu batu bobo baba kidimbu ki kibulu ayi mu bobo bazitisia mfikul’andi. 3 Mbasi yimmuadi yidukula mbungu’andi mu ḿbu. Ayi ḿbu wukituka menga, maba banga menga ma nyitu yifua, ayi biabio biba zinga mu ḿbu bifua. 4 Mbasi yintatu yidukula mbungu’andi mu minlangu minneni ayi mu zitho zi minlangu, ziawu zikituka menga. 5 Buna yiyuwa mbasi yi minlangu yituba: “Widi wusonga, ngiewu widi ayi wuba, ngiewu wunlongo bila buawu bobo wuzengila, 6 bila bawu batengula menga ma banlongo ayi ma mimbikudi ayi ngiewu wubaveni menga muingi banua. Mawu momo mambu bafueti tambula.” 7 Buna yiyuwa mbembu yitotukila va kikuma yiyuwakana: “Ngete mfumu Nzambi nkua ngolo zioso, zinzengolo ziaku zidi zi kiedika ayi zisonga.” 8 Mbasi yinna yidukula mbungu’andi va thangu, buna thangu yivika batu mu mbazu. 9 Ayi batu bayokana mu diambu di diamu dingolo, vayi bavueza dizina di Nzambi mutu beki lulendu lu bivuku abibi ayi basa balula mavanga mawu ko muingi bamvana nkembo. 10 Mbasi yintanu yidukula mbungu’andi va kikundu ki kibulu. Buna kimfumu kiandi kikituka kitombi, ayi mu kibila ki ziphasi batu bakitatika ludimi, 11 vayi bawu bavueza Nzambi yi diyilu mu kibila ki ziphasi ziawu ayi ziphuta ziawu vayi basa balula ko mavanga mawu. 12 Mbasi yinsambanu yidukula mbungu’andi va nlangu wunneni wu Efalata, ayi nlangu wusika mu kibila ki kubika nzila yi mintinu mimbanga ku ndambu yintotukilanga thangu. 13 Yimona zipheve zitatu zimbi ziba banga bisioto, zitotukila mu munu wu dalago, mu munu wu kibulu ayi mu munu wu mbikudi wu luvunu. 14 Bila ziawu zidi ziphevi zi satana zimvanganga bikumu, zinkuendanga kuidi mintinu mi nza yimvimba mu kuba kutikisa mu kibila ki mvita wu kilumbu kinneni ki Nzambi Nkua Ngolo Zioso. 15 “Tala, yilembo kuiza banga muivi. Mayangi kuidi mutu wowo wunleka nkielu ayi wunkieba minledi miandi muingi kabika diata pheni nkua ayi babika mona tsoni’andi.” 16 “Ayi bawu baba kutikisa ku kibuangu bantedilanga mu kiebeleo Alimangedoni.”

23-29 NGONDA KUMI YIMUADI

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 17-19

“Mvita wu Nzambi Muingi Kumanisa Mimvita Mioso”

(Nzaikusu 19:11) Yimona diyilu dizibuka ayi mvalu wumueka wu phembi. Mutu wukala va mbata mvalu beni bantedila Wukuikama ayi Wukiedika, ayi nandi weti fundisa mu busonga ayi weti nuana mu busonga.

(Nzaikusu 19:14-16) Minkangu mi masodi midi ku diyilu mieti kunlandakana va mbata mimvalu miphembi, ayi mivuata minledi mi lino, miphembi ayi midiodila. 15 Mu munu’andi mutotukila mbedi voti sabala yilengolo bumboti muingi kavondila makanda. Nandi wela kuba yadilanga mu nkawu wu kisengo. Nandi veka wela diatidila kamununu ki vinu ki nganzi yi Nzambi nkua Ngolo Zioso. 16 Mu nledi’andi ayi mu lubunda luandi musonama dizina, Ntinu wu Mintinu ayi Mfumu yi Zimfumu.

w08 1/4 8 ¶3-4

Alimangedoni—Mvita wu Nzambi Muingi Kumanisa Mimvita Mioso

Batu bankua mambi ba kutatamana va luyalu, batu basonga balasa baka ko ndembama ayi nsika. (Zingana 29:2; Mpovi 8:9) Tufueti kikinina ti tuisi ko bu kuvasila mambu ma mbivusu ayi mambi kuidi batu bamvanganga mawu. Tummona ti vadi mambu mafueti monika theti muingi tubaka ndembama ayi busonga bunkadidila: mbungulu yi bankua mambi. Ntinu Salomo wusonika: ‘Batu bambi badi khudulu yi batu basonga’.—Zingana 21:18.

Tuzebi ti Nzambi nandi mfundisi, diawu tulenda ba lufiatu ti mu mambu moso, lufundusu luandi mu batu bambi luidi lusonga. Abalahami wuyuvula: “Mfundisi wu ntoto wumvimba kalasa vanga ko mambu masonga”? Bo katambula mvutu, nandi wubakula ti Yave wunnunganga khumbu zioso. (Ngenesi 18:25) Mvandi Kibibila kitukamba ti Yave kazolanga ko kubunga bankua mambi; vayi nandi wumvanganga mawu enati basi kunkuwila ko.—Yehezekeli 18:32; 2 Petelo 3:9.

it-1 475 ¶5

Mvalu

Mu tsongolo voti kimona mesu ki mvuala Yoane, Yesu Klisto ba kumfuanikisa buka ti nandi wundiatila mu mvalu wuphembi va kimueka na nkangu wu masodi ma kipheve, ayi baboso bandiatila mu mimvalu miphembi. Yoane wumona tsongolo ayiyi yaba fuanikisa mambu masulama ayi busonga bu mvita Klisto kala nuana na zimbeni ziandi zioso, mu kibila ki Nzambi ayi Tat’andi, Yave. (Nzaikusu 19:11, 14) Vayi theti, mambu Klisto kala vanga buka ntinu ayi ziphasi ziala landakana, bamfuanikisa mawu mu mimvalu miviakana.—Nzaikusu 6:2-8.

(Nzaikusu 19:19, 20) Buna yimona kibulu, mintinu mi ntoto ayi minkangu mi masodi mawu makutakana muingi kunuanisa mutu wowo wuvuanda va mbata mvalu ayi nuanisa nkangu’andi wu masodi. 20 Babuila kibulu va kimueka ayi mbikudi wu luvunu wuba yandi, mbikudi awowo wuvanga bikumu vantuala kibulu. Mu bikumu abiobi kavukumunina batu bobo batambula kidimbu ki kibulu ayi basambila mfikul’andi. Bawu buadi balozo bamoyo ku diyenga di mbazu ayi sofolo.

re 286 ¶24

Ntinu wu Mvita Wunnunga mu Alimangedoni

24 Kibulu kitotukila mu ḿbu, kidi sambuadi di mintu ayi kumi di ziphoka kimfuanikisa dingumba di politika yi Satana, wala bungua va kimueka na mbikudi wu luvunu wumfuanikisa kintinu kinneni ki sambuadi wu nza. (Nzaikusu 13:1, 11-13; 16:13) Bo bakhidi “bamoyo,” voti bakhidi sala va kimueka muingi kubalukila dikabu di Yave va Ntoto, bala kuba tula mu “diyenga di mbazu.” Bantubila diyenga di mbazu yikiedika? Ndamba, mvandi kibulu ayi mbikudi wu luvunu, basi ko bibulu bikiedika. Vayi, vantubila lutululu lutsuka, lukhambulu phutukulu. Kuawu mvandi bala fila lufua, biziami ayi naveka Nkadi’ampemba. (Nzaikusu 20:10, 14) Bukiedika, vasintubila ko bulungi bu mbazu muingi kutovula bankua matingu mu zithangu zioso, kibila Yave wunlendanga diyindu di kuvika batu mu mbazu.—Yelemia 19:5; 32:35; 1 Yoane 4:8, 16.

(Nzaikusu 19:21) Ndambu yi batu bobo basiala, baba vondila mu sabala voti mbedi yi mutu wowo wuvuanda va mbata mvalu. Sabala beni yitotukila mu munu’andi ayi zinuni zioso ziyukuta bo zidoda minsuni miawu.

re 286 ¶25

Ntinu wu Mvita Wunnunga mu Alimangedoni

25 Batu boso bankaka bakhambu kota mu mambu ma mintinu mi nza yi Satana, vayi kheti bobo bankotanga mu mambu ma nza ayiyi, bawu mvawu bala “bavondila mu sabala voti mbedi yi mutu wowo wuvuanda va mbata mvalu.” Yesu wala batadila buka batu bafueti kufua. Vayi bo Kibibila kikhambu tuba ti bawu bala kuenda ku diyenga di mbazu, mansundula ti bala vulubuka? Vasi ko bivisa bimmonisa ti batu bobo bela vondo kuidi Mfundisi wu Yave mu thangu beni bala vulubuka. Dedi bo naveka Yesu katubila, batu boso bakhambu fuanikisa buka “mameme” bala kuenda “ku mbazu yoyi kayizimanga ko, yoyi yikubuku mu diambu di Satana ayi zimbasi ziandi,” yinsundula “thumbudulu kayilendi suka ko.” (Matai 25:33, 41, 46) Mawu mala tuala ‘kilumbu ki lufundusu ayi ki kubunga batu bakhambu kinzikanga Nzambi.’—2 Petelo 3:7; Nahumi 1:2, 7-9; Malaki 4:1.

Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi

(Nzaikusu 17:8) Kibulu kioki wumueni, kiba ayi kisiedi ko, kiela totukila ku diyenga ayi kiela kuenda ku mbungulu. Batu bobo bankalanga va ntoto, bobo mazina mawu masi ko masonama mu buku yi luzingu, tona vana thonono nza bela simina bo bela mona kibulu kioki kiba vayi kisiedi ko ayi kiela kuiza.

re 247-248 ¶5-6

Masuama Mayiza Zabakana

5 “Kibulu. . . kiba.” Ngete, nandi wuba ayi baba tedilanga dingumba beni Dingumba di Kithuadi ki Zitsi (The League of Nations) kitona mu kilumbu 10 Ngonda Yitheti mu mvu 1920 nate kuntuala, kuba 63 di zitsi ziba yandi kithuadi. Vayi, zitsi buka Japão, Alemanha ayi Itália babotuka mu dingumba beni, bosi kuntuala, tsi baba tedilanga União Soviética bayibotula mvandi mu dingumba. Mu Ngonda Yivua yi mvu 1939 Adolf Hitler muisi Alemanha wutuadisa Mvita Wumuadi Wunneni wu Nza. Bo dingumba beni dikhambu nunga kutuala ndembama mu nza yimvimba, diawu disa bue ba ko tsalulu. Mu mvu 1942 diawu dituluka. Muna thangu mambu beni mamonika, Yave wuyiza zabikisa kuidi dikabu diandi tsundu yi tsongolo voti kimona meso beni. Mu lukutukunu lu Divula, yaya N. H. Knorr mu kithuadi na mbikudulu ayoyi, wutuba ti “kibulu kiba. . .kisiedi ko.” Vayi, nandi wuvana kiuvu, “Dingumba beni, diala tatamana dituluka?” Bo katubila mambu madi mu Nzaikusu 17:8, nandi wuvana mvutu: “Dingumba di Kithuadi ki Zitsi (The League of Nations) diala vutuka kubue vangama.” Ayi mawu mayiza monika—muingi kumonisa kiedika ki Diambu di Mbikudulu yi Yave.   

Wufumina ku Diyenga

6 Bukiedika, kibulu kimbuaki kitotuka ku diyenga. Mu kilumbu 26 mu Ngonda Yitheti mu mvu 1945, mu mayangi mawombo baba ku divula di San Francisco, EUA., 50 di zitsi zivutuka kubue kikinina Nkanda ONU kafila. Dingumba adiodi diba makani ma “kutuala ndembama ayi nsika mu zitsi zioso.” Vaba mambu mawombo maba dedakana mu matedi dingumba ditheti ayi ONU. Buku yimueka (The World Book Encyclopedia) yituba: “Mu mambu mankaka, ONU yindedakana na Dingumba di Kithuadi ki Zitsi (The League of Nations), dingumba diyiza vangama bo vavioka Mvita Wutheti Wunneni wu Nza. . . Zitsi ziwombo zifonda ONU, ziawu mvandi zifonda dingumba ditheti: Dingumba di Kithuadi ki Zitsi (The League of Nations). Dedi bubela dingumba ditheti, ONU mvandi yivangu muingi kusadisa kutuala ndembama mu zitsi. Batu bantuama ntuala mu ONU, bandedakana na batu baba tuamanga ntuala mu dingumba ditheti.” Diawu, tummona ti ONU nandi kibulu kimbuaki kiyiza bue monika. Nandi widi kithuadi na 190 di zitsi, ayi thalu ayoyi yimvioka 63 di zitsi ziba kithuadi na dingumba ditheti; mvandi wuyiza tambula biyeku bilutidi, kuvioka biobi dingumba ditheti diaba kiebanga.

(Nzaikusu 17:16, 17) Vayi kumi di ziphoka ziozi mueni va kimueka ayi kibulu biela lenda nkua kitsuza ayi biela kunziona biuma biandi bioso ayi biela kumbika pheni nkua, biela dia nsuni’andi biela kumvika ku mbazu. 17 Bila Nzambi wutula mu mintima miawu lukanu lu vangila luzolo luandi ayi lubela mayindu mamueka mu vana kimfumu kiawu kuidi kibulu nate mambu ma Nzambi mela duka.

w12 15/6 18 ¶17

Yave Wunzabikisanga Mambu “Mafueti Kuiza mu Nsualu”

17 Kinganga ki luvunu, kialasa zimbala ko nkadu nkadu. Nkieto wu kitsuza wala tatamana kuba mangolo mawombo, mu kukuedika kuvanga mintinu mi nza kufukama vantual’andi, nate Nzambi kala tula diyindu diandi mu mintima mi zimfumu zi nza. (Tanga Nzaikusu 17:16, 17.) Thangu yiluelu yisiedi, Yave wala vanga dingumba di politika yi nza yi Satana, dinsundula ONU dinuanisa kinganga ki luvunu. Diawu diela manisa ziphukumunu ziandi ayi diela tulula busina buandi. Mu mimvu mima vioka diba diambu diphasi kukikinina ti diambu adiodi dilenda monika. Bubu, nkieto wu kitsuza buka ti kasinnunga ko kusikama kumbusa kibulu ki mbuaki. Kheti bobo, nandi kalasa bua ko malembi malembi vo kadi wukala. Vayi mbungulu’andi yela ba mu kinzimbukulu ayi mu makhema.—Nzaikusu 18:7, 8, 15-19.

Matangu ma Kibibila

(Nzaikusu 17:1-11) Mbasi yimueka mu tsambuadi di zimbasi ziozi zisimba tsambuadi di zimbungu yiyiza kukhamba: “Yiza avava, yela kumonisa nzengolo nkanu wu nkua kitsuza wunneni wu nkieto wukala va mbata minlangu miwombo. 2 mintinu mi ntoto mimvanga yandi kitsuza ayi bobo bankalanga va ntoto bakolo vinu yi kitsuza kiandi.” 3 Wunzamuna mu phevi ku dikanda; yimona nkieto wumueka wukala va mbata kibulu kimueka ki mbuaki, kiwala mazina ma mvuezolo. Kiba ayi tsambuadi di mintu ayi kumi di ziphoka. 4 Nkieto beni wuvuata minledi mi thalu ayi mi mbuaki; wuvuata wola, matadi ma thalu ayi minsanga mi thalu. Mu koko kuandi muba mbungu yi wola ayi yiwala mambu ma zitsoni, mamvindu ayi kitsuza kiandi. 5 Va mbulu’andi vasonama dizina: “Matsueki, Babiloni Yinneni; nkundi yi bankua kitsuza ayi yi mambu ma zitsoni va ntoto.” 6 Yimona nkieto beni wukolo menga ma banlongo ayi menga ma zimbangi zi Yesu. Bo yimona yisimina ngolo. 7 Mbasi yikhamba: “Bila mbi wulembu simina? Yela kukamba matsueki ma nkieto ayi ma kibulu kioki wunnatanga nkieto beni; kioki kidi tsambuadi di mintu ayi kumi di ziphoka: 8 Kibulu kioki wumueni, kiba ayi kisiedi ko, kiela totukila ku diyenga ayi kiela kuenda ku nzimbala. Batu bobo bankalanga va ntoto, bobo mazina mawu masi ko masonama mu buku yi luzingu, tona vana thonono nza bela simina bo bela mona kibulu kioki kiba vayi kisiedi ko ayi kiela kuiza. 9 “Vava vadi diela didi nduenga: Tsambuadi di mintu minsundula tsambuadi di miongo, kuawu kunkalanga nkieto beni. Vayi mintu beni minsundula diaka tsambuadi di mintinu. 10 Mintinu mitanu mibua, wumueka wulembu yala mu thangu ayayi bosi wunkaka kayizidi ko. Vayi bo kala kuiza, kalasa zingila ko thangu yiwombo. 11 Vayi mu diambu di kibulu kioki kiba ayi kisiedi ko, kiawu ntinu wunana. Widi wumueka mu tsambuadi di mintinu ayi wunkuenda ku nzimbala.

30 NGONDA KUMI YIMUADI–5 NGONDA YITHETI

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NZAIKUSU 20-22

“Tala! Minu Yidi mu Kuvanga Biuma Bioso Bimona”

(Nzaikusu 21:1) Yimona diyilu dimona ayi ntoto wumona, bila diyilu ditheti ayi ntoto wutheti bivioka ayi ḿbu wusiedi ko.

re 301 ¶2

Diyilu Dimona Ayi Ntoto Wumona

2 Mimvu miwombo ava bilumbu bi Yoane, Yave wukamba Yesaya: “Yidi mu kuvanga diyilu dimona ayi ntoto wumona; ayi biuma bikhulu bialasa bue bambukulu ko moyo, balasa bue biyindula ko.” (Yesaya 65:17; 66:22) Mbikudulu ayoyi yisalama yitheti bo basi Yuda bakuikama bavutuka ku Yelusalemi, mu mvu 537 A.T.K., bo babasika va kivika ki 70 di mimvu ku Babilonia. Mu thangu beni, bawu baba dikabu divedusu, “ntoto wumona,” mu luyalu lumona, “diyilu dimona.” Vayi mvuala Petelo, wusonika mvandi phila yinkaka mbikudulu ayoyi yifueti salimina bo katuba: “Vayi banga buididi tsil’andi, befu tulembu vingila diyilu dimona ayi ntoto wumona, ko kuidi busonga.” (2 Petelo 3:13) Yoane wummonisa ti tsila ayoyi yala salama mu kilumbu ki Mfumu. “Diyilu ditheti ayi ntoto wutheti”, nza yi mambu ma Satana, ayi mintinu mi nza bamvukumunanga kuidi Satana ayi ziphevi ziandi, bala bungua. “Ḿbu” wumfuanikisa batu ba nkua mambi ayi ba matingu balasa bue zinga ko. Va mving’andi vala ba “diyilu dimona ayi ntoto wumona”—dikabu dimona di batu va ntoto ku tsi luyalu lumona: Kintinu ki Nzambi.—Dedikisa ayi Nzaikusu 20:11.

(Nzaikusu 21:3, 4) Buna yiyuwa mbembu yingolo yibasikila mu kikundu yiyuwakana: “Tala! Nzo yi Nzambi yidi va kimueka ayi batu, nandi wala kala yawu va kimueka, bela ba batu bandi. Ayi Nzambi wala ba yawu va kimueka. 4 Nzambi wala fiona matsuela moso mu meso mawu ayi lufua lulendi buela ba ko, kiadi ki lufua kilendi buela ba ko, bidilu ayi ziphasi bilendi buela ba ko. Bila mambu matheti maviokidi.”

w13 1/12 11 ¶2-4

“Tala! Minu Yidi mu Kuvanga Biuma Bioso Bimona”

“Nzambi wala fiona matsuela moso mu meso mawu.” (Nzaikusu 21:4) Ntindu mbi matsuela Nzambi kala fiona? Masi ko matsuela ma mayangi voti mo mankiebanga meso. Lukanu lu Nzambi luntubila matsuela mankuizilanga mu kibila ki ziphasi ayi kiunda. Nzambi kalasa fiona ko to matsuela amomo; Vayi nandi wala manisa mambu moso mamvanganga batu kudila.

“Lufua lulendi buela ba ko.” (Nzaikusu 21:4) Lufua luawu lunluta vanganga batu kudila. Muingi batu bantumukinanga bavuka mu lufua, Yave wala manisa kiuma kintuadisanga luawu: Masumu tutambakana kuidi Adami. (Loma 5:12) Yave wala vanga batu baba bavedila mu nzila khudulu yi Yesu. Bosi, buka mbeni yitsuka, lufua “luala bungua.” (1 Kolinto 15:26) Batu bakuikama bala zingila dedi bo Nzambi kaba tombila:—Mvu ka mvu na buvinya buduka.

“Ziphasi zilendi . . . buela ba ko.” (Nzaikusu 21:4) Ziphasi mbi ziala mana? Mambu moso matutuadisanga ziphasi mu kinsuni, mu mabanza ayi mu mayindu, mambu ma tukuizilanga mu kibila ki masumu tutambakana, ayi mambotulanga mayangi ma mafunda ma batu.

(Nzaikusu 21:5) Mutu awowo wukala va kikundu wutuba: “Tala! Yela kitula biuma bioso bimona.” Nandi wubuela tuba diaka: “Sonika, bila mambu amama madi makuikama ayi makiedika.”

w03 1/8 12 ¶14

Yave, Nzambi Yikiedika

14 Tulendi natina ko mu kusakana mambu Yave katukamba mu Kibibila. Nandi widi mutu wowo kantubanga ti kadi, ayi wela vanga mambu kankanikisanga. Tuidi bibila bioso muingi tufiatila Yave. Tulenda kikinina bo Yave kantubanga ti wala tuala “thumbudulu kuidi bo bakhambulu zaba Nzambi ayi kuidi bobo bammanga tumukina nsamu wumboti wu Mfumu’itu Yesu Klisto.” (2 Tesalonika 1:8) Tulenda ba mvandi lufiatu mu diambu di Yave bo kantuba ti wunzolanga bo banlandanga busonga, bo kantuba ti wala vana luzingu lu mvu ka mvu kuidi bo badi kiminu, ayi bo kantuba ti wala manisa ziphasi, bidilu ayi mvandi lufua. Yave wumonisa ti lukanu alulu lutsuka luba lukiedika bo bavana thuadusulu ayiyi kuidi mvuala Yoane: “Sonika, bila mambu amama madi makuikama ayi makiedika.”—Nzaikusu 21:4, 5; Zingana 15:9; Yoane 3:36.

Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi

(Nzaikusu 20:5) (Ndambu yi batu bafua basa vulubuka ko nate 1.000 di mimvu miduka.) Alulu luawu luvulubukusu lutheti.

it-3 784 ¶2

Moyo

Mu lutumu Nzambi kavana Adami, nandi wuzabikisa ti Adami na khambu tumukina, wala fua. (Ngenesi 2:17) Mo mawu mvandi mammonikinanga mu batu bantumukinanga, mu thangu mbeni yitsuka yi batu, lufua, yala bungua, valasa bue ba ko disumu mu zinyitu ziawu. Balasa bue fua ko mu zithangu zioso. (1 Kolinto 15:26) Lufua luala mana kutsuka luyalu lu Klisto, ayi buku yi Nzaikusu yintuba ti luyalu luandi luala dukisa 1.000 di mimvu. Avovo vantubila matedi batu bobo bala ba mintinu ayi zinganga Nzambi va kimueka na Klisto ti “bawu bazinga ayi bayala va kimueka na Klisto mu kitezu ki kivevi kimueka di mimvu.” “Ndambu yi batu bafua” bakhambu zinga “nate 1.000 di mimvu miduka”, bafueti ba batu bobo bala ba bamoyo kutsuka kivevi kimueka ki mimvu, vayi ava Satana kabotuka ku diyenga ayi katuala thotolo yitsuka kuidi batu. Kutsuka kivevi kimueka ki mimvu, batu bala ba bavedila dedi bubela Adami ayi Eva ava basumuka. Bala ba luzingu luvedila. Bo bala tatamana bakuikama mu thotolo yitsuka bo Satana kala botuka mu buloku mu mua thangu, bala baka luzingu lu mvu ka mvu.—Nzaikusu 20:4-10.

(Nzaikusu 20:14, 15) Lufua ayi biziami bilozo ku diyenga di mbazu. Diyenga di mbazu luawu lufua lummuadi. 15 Mutu wowo dizina disa ba ko disonama mu buku yi luzingu, mvandi wulozo kuna.

it-2 639¶7-9

Diyenga di Mbazu

Kikuma akioki kimmonika to mu buku yi Nzaikusu, ayi bansadila kiawu muingi kufuanikisa. Kibibila kimvana tsudukusu yi kikuma beni bamfuanikisa bo kintuba ti: “Diyenga di mbazu luawu lufua lummuadi.”—Nzaikusu 20:14; 21:8.

Tulenda luta visa kikuma diyenga di mbazu bansadila muingi kufuanikisa, mu kutala matangu mankaka mantubila mawu mu buku yi Nzaikusu. Bantuba ti baloza lufua mu diyenga beni di mbazu. (Nzaikusu 19:20; 20:14) Tuzebi ti lufua lulendi via ko mu mbazu. Mvandi, nkadi’ampemba widi kivangu ki kipheve, banloza mu diyenga beni di mbazu. Bo kadi kivangu ki kipheve, nandi kalendi via ko mu mbazu yimvikanga.—Nzaikusu 20:10; dedikisa na Esodu 3:2 ayi Nkongudidi 13:20.

Kumona ti diyenga di mbazu dimfuanikisa “lufua lummuadi” ayi buku yi Nzaikusu 20:14 yintuba ti “lufua ayi biziami” bilozo mu diyenga beni, matusadisa kuvisa ti diyenga beni di mbazu dilendi sundula ko lufua batu batambakana kuidi Adami (Loma 5:12), ayi mvandi disintubila ko Biziami. Diawu dilenda ba kifuani ki ntindu wunkaka wu lufua, lufua lukhambu phulubukusu, bila vasi ko vama mu Kibibila vammonisa ti “diyenga” beni dimvana batu badi muawu, dedi buala monikina kuidi batu batambakana lufua kuidi Adami ayi bo badi mu Biziami. (Nzaikusu 20:13) Diawu, batu bakhambulu mazina mawu masona mu “buku yi luzingu,” bobo bammonisanga matingu mu kimfumu ki Nzambi, bawu banloza mu diyenga beni di mbazu, dinsundula mbungulu yikhambulu luvulubukusu, voti lufua lummuadi.—Nzaikusu 20:15.

Matangu ma Kibibila

(Nzaikusu 20:1-15) Yimona mbasi yimueka yiba ku diyilu, yisimba tsabi yi diyenga ayi ziphanga zinneni mu koku kuandi. 2 Yibuila dalago, nyoka yikhulu yoyi beti tedila Nkadi’ampemba ayi Satana, ayi wuyikanga mu kitezo ki kivevi kimueka ki mimvu. 3 Wuyiloza ku diyenga ayi wudizibika. Wuditula kidimbu muingi kabika bue vukumuna makanda nate kivevi kimueka ki mimvu kiela duka. Mambu amomo bo mela vioka, buna bela kumbikidila mu mua thangu. 4 Bosi yimona bikundu ayi batu bobo bakala mu bikundu beni, baba vana minsua mu kufundisa. Yimona miela mi batu bobo bazengo mintu mu kibila ki kimbangi ki Yesu ayi mu kibila ki mambu ma Nzambi, ayi baboso bakhambu zitisa kibulu ayi mfikul’andi ayi baboso bakhambu tambula kidimbu mu zimbulu ziawu ayi mu mioko miawu, bazinga ayi bayala va kimueka na Klisto mu kitezo ki kivevi kimueka ki mimvu. 5 (Ndambu yi batu bafua basa vulubuka ko nate kivevi kimueka ki mimvu miduka.) Alulu luawu luvulubukusu lutheti. 6 Badi batu ba mayangi ayi banlongo batu bobo bela vulubuka mu luvulubukusu lutheti; kibila, lufua lummuadi luisi ko lulendu mu bawu, vayi bela ba zinganga zi Nzambi ayi zi Klisto, bela yala yandi va kimueka mu kitezo ki kivevi kimueka ki mimvu. 7 Kivevi kimueka ki mimvu bo miela vioka, Satana wela basika mu buloku, 8 ayi wela totuka mu kuzimbikisa makanda ma batu madi mu zitsongi zinna zi ntoto, Ngongi ayi Mangongi wela kuba kutikisa muingi kunuana. Thalu’awu yidi banga nsengisini wu ḿbu. 9 Makanda ma batu mayalumuka va mbata ntoto wumvimba ayi mazungidila banlongo ayi divula diodi bazola. Vayi mbazu yitotuka ku diyilu ayi yiba vika. 10 Ayi Nkadi’ampemba mutu wuba zimbikisa wulozo ku diyenga di mbazu ayi di sofolo, kuna kibulu ayi mbikudi wu luvunu bela yamusu builu ayi munya mu zikhama di zikhama di mimvu. 11 Ayi yimona kikundu kiphembi ayi mutu wowo wukala vana. Diyilu ayi ntoto thama bitinina vantuala kizizi kiandi, ayi vasi ko kibuangu kimonika mu diambu diawu. 12 Ayi yimona batu bafua, batu ba luvalu ayi batu baphamba, batelama vantuala kikundu. Zibuku zizibulu ayi buku yinkaka, buku yi luzingu yizibulu. Batu bafundusu boso bubela mambu masonama mu zibuku, boso bubela mavanga mawu. 13 Ḿbu wuvutula bafua baba mu nandi, lufua ayi biziami bivutula bafua baba mu bawu ayi bafundusu kadika mutu boso bubela mavanga mandi. 14 Lufua ayi biziami bilozo ku diyenga di mbazu. Diyenga di mbazu luawu lufua lummuadi. 15 Mutu wowo dizina disa ba ko disonama mu buku yi luzingu, mvandi wulozo kuna.

    Zibuku mu Ibinda (2008-2025)
    Basika
    Kota
    • Ibinda
    • Kufila
    • Phila Wuntombila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Zithuadusulu bu Kusadila
    • Nsiku wu no Wuvuidi
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Kota
    Kufila