Cani maca gucuá zaca ca dxi stinu
LU BIBLIA maca gucuá zedané Reinu stiʼ Dios guendariuudxi ne guendanayecheʼ ndaaniʼ Guidxilayú riʼ (Daniel 2:44). Lu oración stiʼ padrenuestro que, bisiidiʼ Jesús ca discípulo stiʼ guiniʼcaʼ sicaríʼ: «[Biseendaʼ reinu stiluʼ]. Ne gaca ni na luʼ. Cásica raca ni ibáʼ, zaqueca gaca ni ndaaniʼ guidxilayú» (Mateo 6:10). Ne dxi nuube lu dani Olivo que bizeetebe stale cosa ni zaca ante gueeda Reinu que. Ora gaca guiráʼ ni guniʼbe ca juntu la? zácani ti señal para ca binni nachaʼhuiʼ. Yanna, xi guiráʼ de cani bizeeteʼ Jesús que cayuuyaluʼ cayaca ca dxi riʼ.
Cadinde gudxi roʼ lu guidubi naca Guidxilayú. Jesús guníʼ: «Zucaa lú ti gobiernu sti gobiernu ne zucaa lú ti guidxi sti guidxi» (Mateo 24:7). Ante gaca primé guendaridinde lu guidubi naca Guidxilayú, iza 1914 que la? qué nidíndepeʼ ca guidxi ca. Peru lu primé guendaridinde ni guca riʼ stale guidxi guyuu luni, ne dede dxiqué bizulú bizáʼcabe guiibaʼ ni jma ruuti binni que cani gúpacabe ante. Nacubi bihuinni avión ca iza que, ne bizulú biquiiñecabe ni para gusábacabe bomba luguiáʼ binni. De ra maʼ bizulú guyáʼ jma guiibaʼ la? jmaruʼ si stale binni guti, purtiʼ guti ne gucaná biaʼ treinta y dos millón arondaʼ de soldadu. Nin ne zaqué gútiruʼ jma binni lu xcaadxi guerra ni guca lu siglu XX que. Casi dxi guca guiropa guendaridinde lu guidubi naca Guidxilayú. Ti hombre ni rucaa historia guníʼ sicaríʼ: «Qué ziuu dxi gánnanu panda» soldadu ne binni guti lu guendaridinde que. Ca dxi stinu riʼ laaca zacaca ni, purtiʼ de yanna cadinde ca guidxi ca.
Nuu guendarindaana guiráʼ ladu. Jesús guníʼ: «Zaca gubiña» (Mateo 24:7). Lu iza 2005, guníʼ revista Science sicaríʼ: «Huará 854 millón de binni ni nuu lu guidubi naca Guidxilayú purtiʼ gastiʼ ni gocaʼ». Ne lu iza 2007 bizeeteʼ Naciones Unidas nuu 33 guidxi ni qué gapa ni gó binni xquidxi. Peru ximodo nga nácabe gastiʼ ni gó binni pa zeʼ dxi jma stale cosecha riasa lu ca layú ra raca dxiiñaʼ ca yaʼ. Purtiʼ stale de ni rudii ca layú ca qué riquiiñecabe ni para gó binni, sínuque para gúnicabe etanol. Ti periódicu de Sudáfrica ni láʼ The Witness, na: «Biaʼ biidxiʼ ni riquiiñeʼ para gaca etanol ni guidaa ti biaje si ndaaniʼ tanque stiʼ ti carru ni randa riuu ratiica la? biáʼcaca biidxiʼ ñanda niquiiñeʼ para ñó ti binni lu guidubi ti iza». Cumu nabé caru nuu guendaró dede ndaaniʼ ca guidxi roʼ ca la? rucaani binni guyubi xipeʼ nga síʼ, pa guendaró, pa medicina o xcaadxi cosa ni riquiiñeʼ.
Xu roʼ. Jesús laaca guníʼ: «Zaca stale xu roʼ» (Lucas 21:11). Pa rábiluʼ jma nga runiná ca xu ca yanna que dxiqué la? jnézapeʼ nga modo riniʼluʼ ca. Lu iza 2007, Rajender Chadha, ti hombre de guidxi India, ni ruundaʼ de ca xu ca guníʼ sicaríʼ: «Lu guidubi guidxilayú jma nga cayaca xu yanna que dxiqué [...], peru guirutiʼ ganna xiñee». Jma stale binni racaná ora gaca ca xu ca purtiʼ nabézacabe gaxha de ca lugar ra jma runinani. Ti grupu de binni ni nuu Estados Unidos, ni ruundaʼ de ximodo nuu Guidxilayú riʼ guniʼcaʼ de xu roʼ ne tsunami ni guca océano Índico lu iza 2004, nácabe «laani nga ni jma biiti binni dede maʼ raca gaayuʼ gayuaa iza».
Guendahuará ni qué rianda. Jesús guníʼ ziuu «enda huará» (Lucas 21:11). Lu guidubi guidxilayú nabé cayuniná ca guendahuará ca stale binni, cásica cani nuu maʼ xadxí ne zaqueca cani nacubi cahuinni, ne qué ganda guidxela ni gusianda cani. Guendahuará ni láʼ paludismo ca maʼ stale biaje huachaacabe ca iza guníʼcabe gusiándacabe ni, purtiʼ zeʼ dxi jma nadipaʼ ziyácani. Ne laaca cayati millón de binni pur ca guendahuará ni maʼ xadxí de bihuinni casi guendahuará bidxi, xcaadxi cayati de sida ne de xcaadxi guendahuará ni cahuinni yanna. Casi na Organización Mundial de la Salud, «jma de chupa mil millón de binni guidxilayú napa guendahuará bidxi». Ne laaca guníʼcabe pur VIH ca nga cayaca huará jma binni de guendahuará bidxi ndaaniʼ stale guidxi roʼ. Nabé nuu binni xizaa purtiʼ cada segundu raca huará tuuxa de guendahuará bidxi ne zeʼ dxi jma nadipaʼ ziyácani. Revista New Scientist, na bihuinni lu 2007 que sti clase guendahuará bidxi Europa «jma nadipaʼ ne gastiʼ nin ti medicina ni gusianda ni».
Zuchaa xpiaʼ binni ne modo cayaca mandar ndaaniʼ guidxilayú. Jesús guníʼ: «Ora ma bidale enda ruchee ndaani guidxilayú la? casi irá binni zusaana de ganaxhii saa» (Mateo 24:12). Apóstol Pablu laaca guníʼ zuchaa xpiaʼ binni ne modo nuu ndaaniʼ guidxilayú. Bizeetebe ximodo zaca «ora mayaca izaa xhi guidxilayú» ante gunitilú Reinu stiʼ Dios ni, nabe sicaríʼ: «Zuyubi binni para laa si, ne nisi bidxichi zacá ique caʼ. Zuni ca laaca nandxóʼ ne zaca ca nayáʼ, ne zaguiñe yu ca stiidxa Dios. Ma qué zuzuuba ca stiidxa jñaa ca ne bixhoze caʼ ne qué zulabi ca laacabe. Zabani ca modo na ique caʼ ne nin zanna ca pa nuu Dios. Qué zanaxhii ca binni ne qué ziá ca irutiʼ, ne nisi zazá ca zaníʼ ca binni. Qué zanda ucueeza ca laca laaca de guni ca ni na ique caʼ. Zuniná cabe binni ne zaca nanalaʼdxi cabe irá ni jneza. Zutoo cabe xhamigu cabe, ne qué zuni lú cabe guni cabe intiisi, ne zudxiiba cabe laca laacabe. Zuyubi cabe ni chuʼlaʼdxi cabe lugar de nuyubi cabe Dios. Zaná cabe runi cre cabe Dios, peru qué zusihuinni cabe enda nandxóʼ stiʼ» (2 Timoteo 3:1-5). Ñee rudiiluʼ cuenta jma nuu binni zacá yanna que dxiqué la?
Nin Jesús nin Pablu qué ñúnicaʼ ti lista ra nucaacaʼ xi pur nga nuu guendanagana lu guidubi naca guidxilayú ne lade ca políticu. Peru lu ca diidxaʼ riguixhená ni bicaacabe que la? bizeetecabe zaca stale cosa ni cadúʼyanu ca dxi stinu riʼ. Yanna, xi zanda guininu de ni chigácaruʼ yaʼ. Ca diidxaʼ riguixhená stiʼ Isaías ra bizeeteʼ ximódopeʼ nga beeda Mesías que laaca laacani nga caníʼ xi guiráʼ ndaayaʼ chigueedané Reinu stiʼ Dios lu Guidxilayú. Guidúʼyanu caadxi de laacani lu sti tema ca.
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 6]
«Zucaa lú ti guidxi sti guidxi»
[Credit Line 7]
© WHO/P. Virot
[Dibuju/foto ni zeeda lu yaza 7]
Ziuu «enda huará»