Ñee bisiidiʼ Cristu zabani binni lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gati la?
«Zuchaa [Dios] nisa riete lú caʼ, ne ma qué ziuu ru enda guti.» (APO. 21:4)
1, 2. Ximodo nánnanu guníʼ ique stale de ca judíu ni guyuu lu primé siglu que zabánicaʼ lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gáticaʼ.
T I DXI bidxiña ti hombre ricu ni naca xaíque stiʼ ti guidxi ra nuu Jesús, bizuxíbibe xañee, ne gunabadiidxabe laa: «Maistru chaʼhuiʼ, xi naquiiñe gune para gapa enda nabani ni qué zaluxe» (Mar. 10:17). Paraa ndiʼ guníʼ ique hombre ca guibani sin qué chuʼ dxi gati yaʼ. Casi maʼ bidúʼyanu lu tema gudídinu ca, gayuaa iza ante maca gudxi Dios ca judíu ora gáticaʼ zabánicaʼ sti biaje lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gáticaʼ. Ne ngaca nga ni guleza ca judíu ni bibani lu primé siglu que.
2 Ruluíʼ si guníʼ ique Marta, xhamiga Jesús que, ziasa ca gueʼtuʼ ca despué para guibánicaʼ lu Guidxilayú riʼ dxi guniʼbe: «Nanna zabani [bizanaʼ] dxi iluxe guidxilayú, ra ibani irá binni» (Juan 11:24). Dxandíʼ qué ñuni cré ca saduceu ziasa ca gueʼtuʼ (Mar. 12:18). Peru ca judíu que biʼniʼ crecaʼ ni, zacá rihuínnini lu ca diidxaʼ ni guníʼ George Foot Moore: «Lu ca guiʼchiʼ [...] ni gucuá lu siglu I ne II ante de ca dxi stiʼ Jesús que rieeteʼ biʼniʼ cré ca binni de dxiqué zadxiña ti dxi zabani cani maʼ guti sti biaje para cuézacaʼ lu Guidxilayú sin qué chuʼ dxi gáticaʼ» (Judaism in the First Centuries of the Christian Era [Judaísmu ni guyuu lu primé siglu dxi bibani ca xpinni Cristu]). Nga runi, ni gucalaʼdxiʼ hombre ricu que nga nibani lu Guidxilayú riʼ sin qué ñuu dxi ñati.
3. Xii nga cani chiguicábinu lu tema riʼ.
3 Ca dxi stinu riʼ, stale religión ne stale de ca binni ni nabé ruundaʼ de Biblia nacaʼ qué nusiidiʼ diʼ Cristu zabani binni lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gáticaʼ. Ne stale binni cabeza guibani ra nuu ca espíritu ca gátisicaʼ. Nga runi, ora guʼyaʼ stale binni ca diidxaʼ «enda nabani ni qué zaluxe» ca lu Stiidxaʼ Dios ni gucuá lu diidxaʼ griegu la? riníʼ íquecabe guibáʼ nga chiguibani binni. Peru, ñee dxandíʼ nga la? Xii ngue nuu Jesús niníʼ ora bizeeteʼ de guendanabani ni qué zaluxe ca yaʼ. Xi biʼniʼ cré ca discípulo stibe yaʼ. Ñee zeeda lu Stiidxaʼ Dios ni gucuá lu diidxaʼ griegu zabani binni lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gati la?
«Dxi guzulú guidxilayú cubi» ca zabani binni sin qué chuʼ dxi gati
4. Xi zaca «dxi guzulú guidxilayú cubi» ca.
4 Biblia cusiidiʼ ziasa ca xpinni Cristu ni bibí ca de lade gueʼtuʼ para checaʼ guibáʼ ne guni mandarcaʼ lu Guidxilayú riʼ (Luc. 12:32; Apo. 5:9, 10; 14:1-3). Peru ora bizeeteʼ Jesús zabani binni lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gati la? laaca guníʼ íquebe sti grupu. Yanna guidúʼyanu xi guca ora biree hombre ricu que zeʼ triste, purtiʼ gudxi Jesús laa gusaana guiráʼ ni napa ne chinanda laabe (biindaʼ Mateo 19:28, 29). Jesús gudxi ca apóstol stiʼ ziuucaʼ lade cani chiguni mandar ne chiguni juzgar «cani za de idubi doce xiiñi Israel». Tuu nga zeeda gaca cani za de doce xiiñiʼ Israel ca yaʼ. Ca nga nga cani qué zaca rey guibáʼ (1 Cor. 6:2). Ora guniʼbe de «enda nabani ni qué zaluxe» que la? caniʼbe ni chiguicaa guiráʼ cani sananda laabe. Ni guninu ca zácacani «dxi guzulú guidxilayú cubi» ca.
5. Xi riníʼ ca diidxaʼ «dxi guzulú guidxilayú cubi» ca.
5 Xi riníʼ ca diidxaʼ «dxi guzulú guidxilayú cubi» ni guníʼ Jesús ca yaʼ. Caadxi Biblia rutiixhi diidxaʼ griegu ra gucuani primé que casi «ora gaca guiráʼ cosa nacubi» (Biblia de América) ne «ora gaca chaahuiʼ guiráʼ cosa» (Nueva Versión Internacional). Cumu qué nusiene Jesús xi riníʼ ca diidxaʼ ca la? rihuínnica maca cabeza ca judíu que ni guniʼbe ca dede maʼ raca gayuaa iza. Despué zaca chaahuiʼ guidubi naca Guidxilayú riʼ, ne zácani casi jardín ni guyuu Edén ante guchee Adán ne Eva que. «Dxi guzulú guidxilayú cubi» ca nga gaca ni maʼ bizabiruaa Dios ora guníʼ zuzáʼ «ti guibáʼ cubi ne ti guidxilayú cubi» (Isa. 65:17).
6. Tu ca binni nga cuzeeteʼ ejemplu stiʼ ca dendxuʼ ne ca chiva zabánicaʼ sin qué chuʼ dxi gáticaʼ.
6 Jesús laaca guníʼ de guendanabani ni qué zaluxe ca ora bizeetebe mayaca guiluxe guidxilayú malu riʼ (Mat. 24:1-3). Sicaríʼ guníʼ Jesús: «Dxi ibigueta Hombre Biseenda Dios la? zeeda casi rey, zedané irá ca ángel stiʼ, ne zabí para guni mandar. Ne zadxiña binni de irá guidxi ra nuu be. Zabee chu be caadxi lade xcaadxi, casi ribee chu pastor chiba lade dendxuʼ». Cani guiníʼ Dios gati la? maʼ qué ziuu dxi guibánicaʼ, «peru cani nachaʼhui que la? zapa ca enda nabani ni qué zaluxe». «Cani nachaʼhui» ni chiguibani sin qué chuʼ dxi gati nga cani cadi gusaana de gacané ca biʼchiʼ Cristu ni bibí (Mat. 25:31-34, 40, 41, 45, 46). Cumu cani bibí ca nga chiguni mandarcaʼ lu Reinu stiʼ Dios guibáʼ la? «cani nachaʼhui» ni guiaana lu Guidxilayú riʼ nga cani guni mandárcabe laacaʼ. Biblia maca guníʼ: «[Rey stiʼ Jiobá] zuni mandarbe cani nabeza dede ruaa ti nisadóʼ hasta ruaa sti nisadóʼ ne dede cani nuu ruaa Guiiguʼ hasta ra riluxe guidxilayú» (Sal. 72:8). Ca binni ca zabánicaʼ nayecheʼ lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gáticaʼ.
Xi cusiidiʼ Evangeliu stiʼ Juan laanu
7, 8. Paraa guníʼ Jesús zabani binni dxi guníʼnebe Nicodemo.
7 Maʼ bidúʼyanu rieeteʼ de «enda nabani ni qué zaluxe» ca lu Evangeliu stiʼ Mateu, Marcos ne Lucas. Yanna guininu de Evangeliu stiʼ Juan, luni guníʼ Jesús de guendanabani ni qué zaluxe ca diecisiete biaje. Guidúʼyanu caadxi de laani ti gánnanu xi bisiidiʼ Jesús de guendanabani ni qué zaluxe ca lu Guidxilayú riʼ.
8 Lu libru stiʼ Juan rieeteʼ dxi guniʼné Jesús Nicodemo nga primé biaje bizeetebe de guendanabani ni qué zaluxe. Sicaríʼ gudxi Jesús laabe: «Tu qué gale sti tiru la? qué zanda di chuʼ ra runi mandar Dios». Nga rusihuinni naquiiñeʼ gale binni sti tiru para chuʼ lu Reinu stiʼ Dios guibáʼ (Juan 3:3-5). Peru guníʼsibe de nga la? bizeetebe xii nga ni chiguicaa guiráʼ xixé binni (biindaʼ Juan 3:16). Ni bizeetebe racá nga guendanabani ni qué zaluxe ni chiguicaa ca xpínnibe ni bibí ni cheʼ guibáʼ ne guendanabani ni qué zaluxe ni chiguicaa ca xpínnibe lu Guidxilayú riʼ.
9. Xidé guniʼné Jesús ti samaritana.
9 Biluxe guniʼné si Jesús Nicodemo ndaaniʼ guidxi Jerusalén que, biree zeʼ ladu guiáʼ stiʼ Galilea. Laga zidíʼdibe gaxha de Sicar, ti guidxi stiʼ Samaria, bidxaagabe ti gunaa ra nuu bizé stiʼ Jacob ne gúdxibe laa: «Tu gue nisa ni gudiee laa la? ma qué ziuu dxi gati nisa, purti de nisa que ziale nisa ni rudii enda nabani ni qué zaluxe» (Juan 4:5, 6, 14). Nisa ca nga ni zeeda gaca cani rudii Dios guiráʼ xixé binni para ganda guicaacaʼ guendanabani ni qué zaluxe lu Guidxilayú riʼ. Lu libru stiʼ Apocalipsis zeeda ca diidxaʼ ni guníʼ Jiobá riʼ: «Ni cayati nisa la? gueeda ra nuaaʼ, zusigaʼde laa nisa ni rudii enda nabani» (Apo. 21:5, 6; 22:17). Jesús cadi gudxi si samaritana que de guendanabani ni qué zaluxe ni chiguicaa cani bibí para guni mandarcaʼ lu Reinu stiʼ Dios, sínuque laaca guniʼbe de guendanabani ni qué zaluxe ni chiguicaa ca binni ni ruzuubaʼ diidxaʼ, cani chiguibani lu Guidxilayú riʼ.
10. Xi gudxi Jesús cani guníʼ mal de laa que de guendanabani ni qué zaluxe bisiándasibe ti hombre ni nuu ruaa tanque stiʼ Betesda.
10 Sti iza que bibiguetaʼ Jesús Jerusalén sti biaje, raqué biiyabe ti binni huará nuu ruaa tanque ni láʼ Betesda (Betzata) ne bisiándabe laa. Ora guníʼ caadxi judíu mal de laabe, sicaríʼ bicábibe laacaʼ: «Qué zanda di guni Xiiñi Dios gasti de laa si, pa qué guʼya guni Bixhoze ni». Gudxi si Jesús laacaʼ «qué rudxiiba [Dios] donda ique irutiʼ, sínuque bisaana be ni lu ná Xiiñi be ti ma laa gudxiiba donda ique binni» la? guniʼbe: «Tu ucaa diaga stiidxaʼ ne guni cre ni biseenda naa la? ma napa enda nabani ni qué zaluxe». Laaca gúdxibe laacaʼ: «Zadxiña dxi guna diaga irá cani nuu ndaani baʼ stidxi [Hombre Biseenda Dios que], ne zaree caʼ. Ni biʼni jneza la? ziasa ibani, peru ni qué ñuni jneza la? ziasa quiba donda ique» (Juan 5:1-9, 19, 22, 24-29). Jesús gudxi ca binni ni cucaalú laa que Dios peʼ gulí laa para gudii ca judíu guendanabani ni qué zaluxe ni cabézacaʼ guicaacaʼ lu Guidxilayú riʼ. Ne para gúnibe nga naquiiñeʼ gusibánibe cani maʼ guti.
11. Ximodo nánnanu laaca guníʼ Jesús ca diidxaʼ ni zeeda lu Juan 6:48-51 de guendanabani ni chiguicaa binni lu Guidxilayú riʼ.
11 Ndaaniʼ guidxi Galilea que stale binni yenanda Jesús para gúnibe milagru ti gudiibe ni gocaʼ. Peru laabe guníʼnebe laacaʼ de sti clase guendaró, ti «pan ni rudii enda nabani» (biindaʼ Juan 6:40, 48-51). Sicaríʼ gúdxibe laacaʼ: «Ne pan ri nga cuerpu stinne ni chi udiee». Laabe guniʼbe «tu go ni», o tu gapa fe zalá pur guendaguti stibe, «qué ziuu dxi gatiʼ». Jesús qué ñati pur ca discípulo si ni chiguni mandarné laa guibáʼ, sínuque laaca guti «para ganda ibani binni guidxilayú». Nga runi, ora guníʼ Jesús de guendanabani ni qué zaluxe que, laaca guniʼbe de guendanabani ni guleza ca judíu que gápacaʼ maʼ raca stale iza ora maʼ guni mandar Mesías que.
12. Paraa ngue guníʼ Jesús zabani binni ora gúdxibe cani cucaalú laabe que zudiibe guendanabani cani zeeda gaca ca dendxuʼ stibe.
12 Despué guyé Jesús Jerusalén, dxi rúnicabe saa stiʼ yuʼduʼ que, raqué gúdxibe cani cucaalú laabe: «Qué runi cre tu purti cadi za tu lade ca dendxu stinneʼ, casi gudxe laatu. Runebiaʼya ca dendxu stinneʼ ne rucaa diaga ca naa, ne rizá nanda ca naa. Rudiee laaca enda nabani ni qué zaluxe» (Juan 10:26-28). Ñee de cani chiguibani si guibáʼ nga guníʼ ique Jesús la? o laaca ne de cani chiguibani lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gati. Caadxi dxi ante guiniʼbe ni na textu ca, gudixhedxibe ladxidóʼ ca discípulo stibe ne ca diidxaʼ riʼ: «Cadi guidxíbitu, grupu huiiniʼ de dendxuʼ, purtiʼ Bixhózetu na gudii laatu reinu stiʼ» (Luc. 12:32, NM). Peru dxi guca saa stiʼ yuʼduʼ que, guníʼ Jesús: «Laca napa ruaʼ xcaadxi dendxu ni cadi nuu ndaani currá riʼ. Naquiiñe chi caa laacame» (Juan 10:16). Nga runi, ora guniʼné Jesús cani bicaalú laa que, guniʼbe de «grupu huiiniʼ» ni chiguibani guibáʼ ne de «xcaadxi dendxu» ni chiguibani lu Guidxilayú riʼ.
Cadi naquiiñepeʼ nusiene Jesús paraa chiguibani binni
13. Xii ngue guníʼ Jesús ne ca diidxaʼ «ziuuneluʼ naa ndaaniʼ Paraísu».
13 Dxi bicaacabe Jesús lu yaga que, bisihuinni paraa chiguibani binni. Ora gudxi tobi de ca hombre malu ni cá cueʼbe que laabe: «Bietenalaʼdxiʼ naa ora guiuuluʼ lu reinu stiluʼ» Jesús bidii stiidxaʼ laabe: «Dxandipeʼ cayabeʼ lii yannadxí: Ziuuneluʼ naa ndaaniʼ Paraísu» (Luc. 23:42, 43, NM). Hombre que judíu laa, ngue runi cadi caquiiñeʼ nusiene Jesús laa xii nga Paraísu que. Laabe maca nánnabe zabani binni lu guidxilayú cubi stiʼ Dios sin qué chuʼ dxi gati.
14. 1) Ximodo nánnanu guca nagana para ca apóstol que ñénecaʼ ziuu tu zabani guibáʼ. 2) Padxí biene ca discípulo que ni yaʼ.
14 Peru ni naquiiñeʼ gusiénebe nga de cani chiguibani guibáʼ. Dxi gudxi Jesús ca discípulo stiʼ zié guibáʼ ne zuni chaahuiʼ ti lugar para laacabe la? qué ñenedícabe laa (biindaʼ Juan 14:2-5). Despué guniʼbe ca diidxaʼ riʼ: «Napa ruaʼ stale ni ñabe laatu, peru nagasi qué zanda guni huantar tu ni. Peru ora gueeda Espíritu Santu, zusiene laatu irá ni dxandíʼ» (Juan 16:12, 13). Ca discípulo que qué ñénecaʼ pa guibáʼ nga nuu trono sticaʼ, sínuque gunda biénecabe ni despué de Pentecostés iza 33 que, dxi bibícabe ne espíritu santu para gácacabe rey (1 Cor. 15:49; Col. 1:5; 1 Ped. 1:3, 4). Cumu nacubi biénecabe ziuu tu zabani guibáʼ la? ngue runi jma bizeetecabe de laani lu ca carta ni zeeda lu Stiidxaʼ Dios ni gucuá lu diidxaʼ griegu. Yanna, ñee rusihuinni ca carta ca zabani binni lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gati la?
Xi rusiidiʼ ca carta ni zeeda lu Biblia laanu
15, 16. Ximodo bisihuinni Pablu ne Pedru zabani binni sin qué chuʼ dxi gati lu Guidxilayú riʼ.
15 Lu carta ni bicaa apóstol Pablu ra nuu ca hebreu, gúdxibe laacaʼ sicaríʼ: «[Bíchecaʼ], laatu zeeda tu lade cani ulee chu Dios» para cheʼ guibáʼ. Peru lu diidxaʼ griegu ra gucuá carta ca la? laaca bizeeteʼ Pablu Jesús nga gudixhe Dios guni mandar «guidxilayú ra cueza binni despué» (Heb. 2:3, 5, NM; 3:1). Lu Stiidxaʼ Dios ni gucuá lu diidxaʼ griegu ca biquiiñecabe ca diidxaʼ «guidxilayú ra cueza binni» ca para guiníʼcabe de ca binni ni chiguibani luni. Nga runi, guidxilayú cubi ca nga guiráʼ ca binni chiguibani lu Guidxilayú riʼ ora guni mandar Cristu. Óraca nga gaca ca diidxaʼ ni guníʼ Dios riʼ: «Cani runi jneza ca zacaacaʼ guidxilayú, ne zabánicaʼ luni guiráʼ dxi» (Sal. 37:29).
16 Pablu laaca bicaa xi cabeza binni despué. Ndiʼ nga ni guniʼbe: «Peru ibáʼ ne guidxilayú ni nuu yanna ri la? [...] ma gudixhe Dios unitilú ni ne gui. Ne laca gui que unitilú irá cani qué rulabi laabe, dxi cuidxi be cuenta laacaʼ» (2 Ped. 3:7). Xi zaca «ibáʼ» ni zeeda gaca ca gobiernu ca, ne «guidxilayú» ni zeeda gaca ca binni malu ni nuu yanna riʼ yaʼ (biindaʼ 2 Pedro 3:13). Zaree cani para chuʼ ti «ibáʼ cubi» (ni zeeda gaca Reinu stiʼ Dios) ne «ti guidxilayú cubi» (ni zeeda gaca guiráʼ ca xpinni Dios ni runi ni jneza).
17. Ximodo cusihuinni Apocalipsis 21:1-4 zabani binni lu Guidxilayú riʼ.
17 Lu últimu libru stiʼ Biblia zeeda ti visión nabé risaca ra rihuinni ca binni ni maʼ biree donda luguiacaʼ (biindaʼ Apocalipsis 21:1-4). Ne nga nga ni cabeza guiráʼ ca xpinni Dios dede dxi biniti jardín ni guyuu Edén que. Zacá ni, guiráʼ cani runi ni jneza zabánicaʼ ndaaniʼ ti paraísu lu Guidxilayú riʼ, ne maʼ qué zadxíbicaʼ gaca huaracaʼ nin gáticaʼ. Casi maʼ bidúʼyanu ca, lu Stiidxaʼ Dios ni gucuá lu diidxaʼ hebreu ne lu griegu rieeteʼ zabani binni lu Guidxilayú riʼ sin qué chuʼ dxi gati. Laaca racaneni iguidxi fe stiʼ ca xpinni Jiobá yanna riʼ (Apo. 22:1, 2).
Ñee zanda gusiéneluʼ ni la?
• Xii ngue guníʼ Jesús ne ca diidxaʼ «dxi guzulú guidxilayú cubi» que.
• Xidé guniʼné Jesús Nicodemo.
• Xi gudxi Jesús hombre malu ni gucuá lu yaga cueʼbe que.
• Ximodo bisihuinni Pablu ne Pedru zabani binni sin qué chuʼ dxi gati lu Guidxilayú riʼ.
[Ca dibuju/foto ni zeeda lu yaza 8]
Cani nachaʼhuiʼ ca zabánicaʼ sin qué chuʼ dxi gáticaʼ lu Guidxilayú riʼ
[Ca dibuju/foto ni zeeda lu yaza 10]
Jesús bisiidiʼ binni de guendanabani ni qué zaluxe