Wene Kparia Bete agu Azire Pangbanga Du Tipa Kpio

ROGO gu kuru pangbanga nga ga aboro nabaha, aboro aima digo nibakibangiriyo na kini gunde be gu berã nga, kpio kina mbatayo napido yo. Kurii gure, gupai natigiwe ti gunde bekpio nga gu zire aida nga ga pambori, gu sino mangaapai ngba ti aboro, na ga boro aida nitini nga gu ni aima ru taraha kurogo ni yo. Gupai angbanga gunde be kpio tini ya nga, si nazeresa kpoto boro yo ka ni awasanga tipa ka gbia ngbarago be raka ya na ki gbarasipa gani kido kuti wenepai rogo raka.

Kikindigi apambori rengbe yo ka biraha gbe tipa yugo zire apangbanga fu aboro tipa kpio nga gu idi dungu aboro kuti ni. Ni wisigo ani bete agi apangbanga re tii gu imarago nga ga gu rengo nga ga Ziazia Kekeapai, ani binga singia ani rengbe ka rugusa agu apai idi ani kuti ni nibipa kpio.

Bambata zire pangbanga: Kpio daada si mangi ni gupai nga digido unga.

Gu buku du rimoho nga, Death—The Final Stage of Growth nayaa: “Kpio . . . nga nyanyaki papara gaani raka.” Ngbatunga agu afugo du wa gere nayugo gu berã nga, kpio ni gupai daada si mangi, nga digido rakiraki ahe dunduko. Si ki ta du were, ngbatunga agu aida re sa aboro i naamanga apai ngba iraira gene.

Ono ya mo kpio nirengo ni gupai daada si mangi ni digido unga? Anga agu aboro dunduko nawisigo apai tipa gipai re idi kuti ni wo te. Ni kpiapai, ho i asana Calvin Harley ni tipa gipai re, nga bawirikipa ungaahe nga guko nawisigipai tipa ndu gupai aboro agbinza tini, ko akaragapai ki ya ko aidanga kuti gupai nga “i ambakadi aboro i kpiki” te. Gu kura monganga sa nga William Clark abi gupai nga: “Anga kpio nga guhe du wa ka si duni papara unga te.” Na kumba du rimoko nga Seymour Benzer du rogo gu ba wirikapai du rimoho nga, California Institute of Technology, anyakasipai ki ya, “anga gbinza nga papara raka te, ono si nga ye pai fuo kuraha nga gupai rengbe ani arengba ka ariaha.”

Ho aboro birĩ-inohe awisigo gu gene ni i amangi aboro ngbaha, kina riyo yo navundo. I bi gupai nga, i ambakadi rani ki kodi kura dungu apai tipa rani na ki fu tandu mangaapai fu rani rengbe ka sa rani ani mangiapai tipa agarã susi 70 watadu 80 bara dunguhe gbe. Ni kpiapai, aboro birĩ-inohe bi gupai nga, dudu boro na tandu ka banda badungu apai kisusi na ka tingidaha. Gu kura bawisigipai sa aya dudu rirani rengbe ka dia apai kurogoho nga gu “rengbe ka hiiso akpakuto abuku du bangehe nga amirioni ue bawe, nga gu du bakioho wa agu abuku du rogo gu kikindigi ababanda abuku kisusi nga ga zegino du tipa gedaha .” Gu kura aboro birĩ-inohe nayaa ti regbo ga boro raka, ni namangasunge gbua na kina wiri tooni papara gu ome nga ga gani dudu. Daha ada ani sanahe ki ya, ‘Tipagine du ani tini na gu dudu rengbe ka dia bakere apai wa gure ho ani amangasunge ni na kina wiri tooni paparaha gbua rogo gaani raka?’

Oni kparianga gu gene a aboro amangapai rogoho kuti kpio kini yugu gupai nani nga, si ni papara gayo raka te! Tipa dungu aboro, kpi de be kumba, kpi kumba be dee, watadu kpio gude be avunguni rengbe ka duni ba gbegberepai kisusi mangi boro rogo gani raka. Kpio badiangba boro ni gupai nafuda ni rogo gani raka tipa gbanga regbo. Zavura kina agu aboro naya kpio ni gupai daada aidanga kuti gu berã nga kpio yo nga digido apai dunduko te. Gu waraga pangbanga nga the British Medical Journal afura tipa “gupai rengbe ti aboro dunduko, nga nyemu ka raka ni gbangaha wa rengbe mamu ka du.”

Nibipa wai aboro amangapai kuti kpio, nibipa gu iiriwo tandu du yo nani ka tingida apai na ka wirikapai, na gayo nyemu raka nyeanye kindi, anga si ziazia nga, i ambakadi aboro i raki nyeanye kindi tee? Nirengo, Mbori akusanga aboro i kpiki ni gupai du wa ka si mangi te, ono ko akusi yo na gu maabangirise nga ga raka nyeanye kindi. Oni kparianga gupai Mbori amoihe ku barabangiri gu bambata aboro nadu ue ni gayo raka kumbatayo: “Oni zúga azuga, ki nge ange, ki hisi kpotosende berewe ki zogo ho; ki nikindo auru agu atĩo du baime yo na auru azire ari na gu unga anya dunduko nawo awo auru kpotosende.” (Bambata Pai 1:28) Nairiwo wai ka gu raka adunga digidoho tini re ya angba!

Gu ue zire pangbanga: Mbori nadia aboro rogo kpio yo tipa i duna ko.

Naagude garãri adu 27 nga guri naasamba ka kpi ki mbu awiiri kumbo biata agumba gupai fu gu narani nga ga aKatoriko ri nga: “Ka mo ya riminga ku dimo no ka gumba gupai fere nga, gipai namangare re si nga gupai Mbori akpinyemuhe ya. . . . Rago naangbanga tire ho mi naagiaha ni te.” Wa vura duhe wo, si ningia gupai dungu apambori naayugoho tipa kpio, ya Mbori narogoda aboro i duna ko.

Ya mo Bakusiahe ni gu boro gbere sinoko gbe ki zanga nunga si kini sa ko ko ye na kpio kurii rani, ki vura ino gupai nga, si naye na nunga fu rani vurũ? Oó, gu Mbori nga ga Ziazia Kekeapai ko arengbanga ka mangapai wa gure te. Kuti 1 Yoane 4:8, “Mbori nga nyemuse.” Oni kparia gupai nga, si ayanga Mbori na nyemuse beko te watadu ka ya Mbori nakpinyemu aboro te, ono si nayaa Mbori nga nyemuse. Mbiko pa kio gako nyemuse, na mbiko padu he ziazia, na mbiko pa duhe ni rengberengbe he na mbiko pa meraha rogo asinoko yo dunduko na rogo gako mangaapai yo, si du ruhe aru tini i fura tipa ko ya ko nga nyemuse. Anga ko nga gu Mbori narogoda aboro rogo kpioyo koyo du ko ni te.

Zire apambori ima vundo rii aboro yo nibipa wari du gu kpikpiyo ni na gupai namanga yo. Agu aba i aya aboro nandu kurogoho fuo kpi yo, wa ku ngbangbaturũ yo, ku iferno yo, ku parogotorio yo, na ku Limbo yo, agere na gu dungu akuraha ni agu apai i agianga rogoyo ya na kini ba kina gunde tiyo. Ngba kura gene, Ziazia Kekeapai tigaha nagumba gupai fu rani nga, kpikpi aboro ainonga pai te; gupai du tipa yo, i rengbe ka ringbisaha kuti rame. (Batungusipai 9:5, 10; Yoane 11:11-14) Sidu, si aidanga ani naabakabangirani tipa gupai nika manga rani fuo kpi ani te, a wa ani naabakanga bangirani ho ani nibi boro ni ni kini ra dodoroma rame ya. Yesu afura tipa gu regbo “agu yo ka gia fugoko ni dunduko du rogo amurã yo ki kuru” sa vovo raka rogo paradiso auru kpotosende.—Yoane 5:28, 29; Ruka 23:43.

Gu biata zire pangbanga: Mbori narogoda rukutu agude ka sa yo ni amaraika.

Elisabeth Kübler-Ross, nga gu dee nawisigi apai tipa agu aboro nawoka sa kpio, afura tipa gu kura berã du dagba dungu agu aboro du rogo pambori. Ni ringbisa ri pai tipa gu ndikidipai namangi amanga, ri ayaa, “anga si ni pa tatamana i gumba gupai fu tooni gude nga guni kpi wirinani ya, Mbori nakpinyemu rukutu agude du na ko ngbangbaturũ yo si du ko arogoda awirinayo tini te.” Ngbatunga agu afugo re nasa Mbori bangiriyo ni gbegbere sino boro zanga si yugu ndikidi sinoko na gako mangaapai. Dr. Kübler-Ross aandu na fugo kumbatayo kindi niyaa: “Ho gu tooni degude asono ni ki da ni dee nga guri i agumba gipai re furi tipa kpio wirinari, gu ngbaduri naimi fu Mbori azeranga te, nga gu imisiringbaduse nasatihe kurogo bakere gberarago ho wiiri akpi ni kusa fuo susa agarã biata bawe.”

Tipagine rengbe Mbori tini ka tuka gude be nai tipa ka sa ni ni maraika, si ki du wa Mbori nakpinyemu gu gude re kisusi gu avunguni akpinyemu ni? Ka si du nga rengo du nga Mbori narogoda agude koyo du ko ni, anga gure sa ko ni gu Bakusi aboro adunga na nyemuse ti ko ya ni boro gbangbati tee? Na kparapai ti gu berã re, Ziazia Kekeapai nayaa: “nyemuse nga ga Mbori he.” (1 Yoane 4:7) Ya mo gu Mbori nga ga nyemuse ko rengbe ka gbarasa agu apai nga gu agu aboro du gayo wene sino kusende ti gako arengbanga ka hihe ya?

Sidu tie, tipagine rukutu agude naakpiko tini? Papara gu karagapai nga ga Ziazia Kekeapai tipa gu sanahe re gu du rogo Batungusipai 9:11 nga gu nayaa: “Rago gbia kuti mamu namanga fu yo dũ.” Na Atambuahe 51:5 nagumba gupai fu rani nga, ani dunduko nga kpakpa aboro, nadi ingapai ho i aduni na mobara rani, na gu yangarapai napido aboro dunduko nga kpio be dungu anduhe nibakiakia. Ti kura aregbo, kpio naimo boro mbata fu vunga yo ni, si ki sa gupai nga i vungu kina kangba ni. Rogo gu kura apai, gu kura kerepai namanga agude watadu abeno ki ye na kpio sa yo. Anga Mbori du ngbatunga agu apai re kuvuru beko te.

Gu biama zire pangbanga: I narungosi kura aboro fuo kpi yo.

Dungu apambori nayugo gupai nga, i nika rungosi gbegbere aboro nyeanye kindi rogo we-iferno. Ya mo ru gi yugopai re aru na ya mo mburuhe rii Ziazia Kekeapai? Dungu aboro naraka tipa agarã gbua wa 70 watadu 80. Ka si vura du nga boro ho nga guni nagasi be manga gbegbereapai rogo gani raka nabaha, ya mo pa rungosi ni nyeanye kindi nga ruru sarangbanga kuti ni? Oó. Si du ni bakere irasi sarangbanga ka rungosi boro nyeanye kindi tipa agu aingapai ni amangihe vuru gu guru regbo ni adu ngba unga ni.

Kina Mbori sa rengbe ka yugo gupai namanga aboro fuo kpi yo, na ko aima mangaha wo rogo gu Fugo ko du nikekehe nga Ziazia Kekeapai. Gere nga gupai Ziazia Kekeapai agumbaha: “Wa aboro nakpi, kina wo anya nakpi a. Onga ti yo na gaami kina sa. . . . I nandu dunduko kina ku rogo ba sa. Aboro na anya aenge kina nvutu yo, i na ami nandu dunduko berewe [kina] ku nvutu yo.” (Batungusipai 3:19, 20) I afuranga herẽ tipa we-iferno te. Aboro nakaraga tiyo kurogo nvutu sende yo ho i akpiko ni ka i adunga berewe tini ya.

Tipa i rungosi boro, si naida ni du ni ungani ka ino pa ima. Ya mo kpikpi aboro ini pa apai? Berewe a, Ziazia Kekeapai nafu karagapai: “Agu [aboro] du ni ungayo i ini he ya i akpi akpi, ono kpikpi aboro aina nga pai te, kura mosoro du nga fu yo a te; bambiko tingida payo ima go ti aboro.” (Batungusipai 9:5) Anga si ni gupai ka mangi te, nga agu aboro “aina nga pai [ya]” rengbe ka ima be pai.

Gu bisue zire pangbanga: Kpio nga digido gaani raka nyeanye kindi.

Rengo ngaha nga, ho ani akpiko ni, ani berewe tini te, ono tie anga gere nayugo gupai nirengo nga apai dunduko tipa rani ima nyasa te. Gu ruru kumba nangia Eyobo aima ino gupai nga ko andu andu ku Mura yo ho ko ka kpi ni. Ono oni degenga turoni kuti gako kparakpee fu Mbori: “Ako, ka mo oko re ku Baatoro kpikpi aboro yo [“ka mo oko re muro yo,” NW ], ki banda re ni okooko re, daho ga zinga ka susa ni, ki ringbisi ringbisiringbisi rago fere, ki tingidi pa re! Ka boro kpi, ni adú ni ungani berewe? . . . Ka mo ayamba he, mi akaraga pai foro.”—Eyobo 14:13-15.

Eyobo aidi kuti gupai nga, ka ko kakuti gako ruru mangaapai da ti kpio, Mbori tingidi pako atingida na kusa, ki zingisi ko bekpio. Gere nangia gupai gu ga Mbori amoyambu dunduko nadu mbata aidi kuti ni. Yesu nitiko anyakasi pa gi maabangirise re na ki ya Mbori nika sa ko ko zingisi kpikpi aboro. Kina boro afugo Kristo nitihe nafu gi kido re fu rani: “Ka gi iriwo nga ti roni re ya, bambiko ragoho nada, ho agu yo ka gia fugoko ni dunduko du rogo amurã yo, ki kuru; agu yo nanamanga wenepai sa gu zingabekpio nga ga unga; agu yo nanamanga gbegberẽpai, sa gu zingabekpio nga ga sapangbanga.”—Yoane 5:28, 29.

Bambeda kumbatayo, Mbori nika dia gbegbereapai dunduko kusayo na fuo gure, ko ki sigira vovo zegino tii gu zogarago nga ga ngbangbaturũ. (Atambuahe 37:10, 11; Daniere 2:44; Yugoti 16:14, 16) Sangbanaha nika du nga kpotosende dunduko ada ni paradiso, agu aboro namangasunge fu Mbori kini raki rogoho. Ani nageda gupai rogo Ziazia Kekeapai nga: “Mi ki gi bakere fugo yo du mbatabakindo ni, naya, ‘Oni ngére, ga Mbori banye du na aboro, ko anyé na yo, i adú ni gako aboro, Mbori anyé na yo tigako, ki du ni gayo Mbori. Ko awéga aume ti bangiriyo ku sa yo dunduko. Kpio adú nga berewe te, rungo adú nga yo na akpe na ima a te, bambiko bambata apai aima nyasa.’ ”—Yugoti 21:3, 4.

Ka Raka Zanga Gunde

Gu inohe du tipa gu maabangirise du tipa zingabekpio gbiakuti gu inohe du tipa gu Boro nika zingisa aboro bekpio re rengbe ka fu wasa fu roni. Yesu akidohe ki ya: “Oni aína rengo aina, ki ra ni rironi be rengo.” (Yoane 8:32) Gure nakoda pa zaka rani kusayo be gunde be kpio. Yekova nga gu yangara boro rengbe nirengo ka sa aboro ka i gbinzanga ya na ki di kpio kusayo na ki sa yo i raki nyeanye kindi. Oni rengbe ka ida kuti ga Mbori amokido? Ii, oni rengbe arengba bambiko Fugo Mbori naape kina rengo dedede. (Yesaya 55:11) Ani nangarasa roni oni wiriki kura apai tipa ga Mbori ringbisaapai tipa ngbatunga aboro. ADezire Yekova aduna ngbarago ka undo roni rogo gipai re.

[Sanduki ti kpewaraga 7]

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 5 aye be]

Barrators—Giampolo/The Doré Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.

[Gu tingidapai du ti kpewaraga 6]

Gupai angbanga gunde be kpio tini ya nga, si rengbe ka zeresa kpoto boro yo ka ni adunga na ngbarago rogo gani raka ya

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 8]

Pa ino ani gu rengo du tipa kpio nazaka rani kusayo be gunde behe