Fugo Yekova Niungaha
Memeapai Rogo gu Kitabu Nga Amokedi
GU KITABU nga Amokedi, si nafura tipa wai i asigira gu dungurati nga ga aKristano na wai si asono. Gu bafungua nangia Ruka nakehe rogo gu garã nangia 33 F.B.K. Si nafura tipa gu mangaapai nangia ga aKristano nga gu nadi agarã wa 28, tona rogo 33 F.B.K. ki da kurogo 61 F.B.K.
Bambata papara Amokedi nafura tipa gu mangaapai nadu tipa gu mokedi nangia Petero, na gu yangaraha kini fura tipa Pauro. Wa Ruka aamangasunge na gu fugo nga “ani” na “rani,” ko naida ka ya furani wee ko adu kinaho ho kura apai aamanga ni. Ka ani moiberã rani kuti gu pangbangaa du rogo gu kitabu nga Amokedi re, si nika nyakasa gaani tambuahe tipa gu ome du ti Fugo Mbori na ti gako ziazia toro. (Eb. 4:12) Si nika undo rani a ani duna nyemu ka mbupa kura gaani apai na ki sonosi gaani idapase kuti gu maabangirise du tipa Kindo.
PETERO AMANGISUNGE NA “ARIFUNGURA GU NGBI NGA GA NGBANGBATURŨ”
(Amo. 1:1–11:18)
Fuo amokedi gbia ziazia toro, i amangi dezirepai zanga gunde. Petero amangisunge na bambata ‘rifungura gu ngbi nga ga ngbangbaturũ’ ka zaka ngbadimo inohe fu aYuda na fu agu aboro nasatiyo kurogo gu pambori nangia ga aYuda na i ‘ki kakuti gako pai.’ (Mt. 16:19; Amo. 2:5, 41) Rungosi agbandaka abawiriki rogo arago, ono si asa gupai nga sunge tungusapai gbandaka a rogo arago.
Ho agu amokedi nadu Yerusarema yo agi gupai ni nga aboro Somorona ima dia Fugo Mbori kugume, i akedi aPetero na Yoane fuo yó. Ho Petero azaki ngbadimo gu momu nga ga Kindo ni fu aboro Somorona, gure nga ko amangisunge na gu ue rifungura re. (Amo. 8:14-17) Vuru regbo nadu wa garã sa tingbafuo kpio Yesu, bakere ariapai amangi rogo gu raka nangia ga Saura boro Taruseu. Rogo gu garã nangia 36 F.B.K., Petero amangisunge na gu biata rifungura na Mbori ki fu gu gamunihe nga ziazia toro gbua fu gu rikaaboro nangia azanga yeratise.—Amo. 10:45.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
2:44-47; 4:34, 35—Tipagine aidipase ababagi gayó ahe ti ni na ki kparaka marãha? Dungu agu aboro nada ni aidipase re, i aye rogo tuturũu arago na ka ahe akiongo beyo ka songoda yó tipa i raki nigbangaha fuo gu regbo re Yerusarema yo ya. Wa si avura duwo, i aidi ka sungo yo niwiri gbangaha tipa ka wirikapai tipa gayó vovo idapase na tipa ka manga dezirepai fu kura aboro. Tipa awirina rengbe ka undo ngbatunga agu aboro re, i ababagi gayó ahe na ki kparaka marãha fu agu aboro nadu rogo zingo.
4:13—Ya mo aPetero na Yoane ainongo gedapai na kepai te watadu i angianga wene abawirikipai tee? Oó, i adunga wo te. Ndu gupai i ayambayo wo ti ni nga i “ni tatamana aboro ni airainahe te” mbiko i awirikanga pai rogo agu asukuru nangia ga arabi nangia ga pambori te.
5:34-39—Wai Ruka arengbe ka gia gupai Gamariere agumbaha ti regbo gu rondo ga aYuda agbia-ngbangaa amangihe ka kura aboro adunga pati ni ya? Apai biata navura manga: (1) Pauro, nadumbata nga ga Gamariere bawiriki, avura giaha ngbako ki gumbaha fu Ruka; (2) Ruka avura ndu fuo wene sino boro dagba gu ga aYuda agbia-ngbangaa re ka sana ko, wa guko nangia Nikodemo; (3) Ga Mbori toro nayuguhe fuko.
7:59—Ya mo kpee du Setefano aakparaha fu Yesu? Oó, anga kpee nangiaha te. Si naida boro fu kpee fu kina Yekova Mbori na kini irisi kinako sa. (Ruka 4:8; 6:12) Ti agu aregbo Setefano anaakparakpee, ko anaakpara fu Yekova nirimo Yesu, ono ti gi regbo re, anga kpee nangiaha te. (Yo. 15:16) Ti gi regbo re, Setefano abi yuguyugupai tipa “Wiri boro [ko] ru pati kumbabe Mbori.” (Amo. 7:56) Fuo ruga Setefano tiko wenengai na gupai nga i aima fu ome fu Yesu tipa ko zingisi aboro, ko afura ngburungburu fu Yesu ka sanako ko banda toroko.—Yo. 5:27-29.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
1:8. Gu sunge dezirepai ga Yekova aboro amangaha rogo zegino dunduko, i arengbanga ka mangaha zanga ga Mbori ziazia toro te.
4:36–5:11. I ayambu gu rimo nga Barunaba kurii Yosefa boro Kupurio. Rogo gu rimoyo re nga, “Wiri ngbanya.” Amokedi avura fu gu rimo nga Barunaba re fuko tipa pa wene sinoko, tipa gako weneringise na tipa gu undo ko anaafuhe fu aboro. Si naida ani duwa ko angianga wa Anania na Safira ya, nangia airabiriki na ni airanangahe.
9:23-25. Pa biriko ani asogo rani tipa ani naandu kumbatayo kindi na sunge tungusapai nga pa mungo te.
9:28-30. Kangia gu rago ani atungusapai rogoho kpata rengbe arengba ka gbia rani watadu agu apai du rogo gu ba re rengbe ka sa rani ani gbarasipa gaani pagume na Mbori, si naida ani duna tatamana wa ani asiaka agu aba ani kaa tungusapai rogoho.
9:31. Ti regbo zereda, si naida ani mangi asadatise ka nyakasa gaani idapase rogo wisigopai gbiati berãkuriipai. Si nika undo rani ani naata kini gunde ti Yekova nimanga ani gupai ani awirikaha na kini tungusipai kakaka.
GA PAURO ZAAZA TUNGUSAPAI
(Amo. 11:19–28:31)
Rogo gu garã nangia 44 F.B.K., Agabo andu ku Andiokia yo, yo aBarunaba na Saura aima digo nitungusipai ni tipa “garã sa.” Agabo afura tipa gu “bakere gberãngbi” nangia ga ngbongi namangi nirengo kusa fuo agarã ue. (Amo. 11:26-28) ABarunaba na Saura akaragatiyo ku Andiokia yo fuo ‘nyasa yó na gayó mangaapai [nangia ga dungura riahe].’ (Amo. 12:25) Rogo gu garã nangia 47 F.B.K., fuo susa agarã wa 12 tingbafuo gu regbo Saura asa gako ida, ziazia toro akedi Barunaba na Saura i ndu ka tungusapai ni amokedi. (Amo. 13:1-4) Rogo gu garã nangia 48 F.B.K., i akaragatiyo ku Andiokia yo, “yo i afu yo ni ku be ga Mbori undahe.”—Amo. 14:26.
Fuo susa agarã kusa wa ribua, Pauro (i aayambako a ti gu regbo re nga Saura), adi Sira nigako badianunguro na ki tona gako ue nunguro. (Amo. 15:40) ATimoteo na Ruka andu ka gbia Pauro gene. Ruka anye Firipoi yo Pauro ki susi tigako ku Atenai yo nadu Korinda yo, yo ko agbia Akuira na Puriseka ni na ki di garã koyo sa na adiwi sita. (Amo. 18:11) Fuo Pauro mbu aTimoteo na Sira Korinda yo, ko adi Akuira na Puriseka naako i ndu bangiri baime ku Suria yo rogo gu garã nangia 52 F.B.K. (Amo. 18:18) Akuira na Puriseka agasi Pauro ki da Efesa yo na ki nye yo.
Fuo Pauro di bete regbo rogo gu Andiokia nadu Suria yo, ko atona gako biata nunguro rogo 52 F.B.K. (Amo. 18:23) ‘Ga gbia pai akii akio kisusi’ Efesa yo. (Amo. 19:20) Pauro adi agarã wa biata koyo. (Amo. 20:31) Ti regbo gu Pendekote nadu rogo 56 F.B.K., Pauro adu Yerusarema yo. Fuo i zi ko, ko amangi dezirepai zanga gunde fu abazogo. I moi Pauro bambukiso yo Roma yo tipa agarã ue (bara 59-61 F.B.K.), na ko abi gene yo kaa tungusapai tipa ga Mbori Kindo na “[ki]niyugu pai tipa Gbia Yesu Kristo.”—Amo. 28:30, 31.
Akaragapai sa agu Asanahe Nga ga Ziazia Kekeapai:
14:8-13—Tipagine agu aboro nadu Rusetura yo ayambu ‘Barunaba ti ni nga Zeu; na Pauro nga Ereme’? Rogo gu pa-ture nangia ga Giriki, Zeu angia bazogo kurii ambori, wiriko nangia Ereme kingia bawene bagumbapai. Wa duhe nga Pauro nanaangbembatayo rogo fugo, aboro Rusetura ayambuko nga Ereme na ki yambu Barunaba nga Zeu.
16:6, 7—Tipagine ziazia toro aza aPauro na abadiangbako ti ni ka i tungusinga pai Asia yo na Bitunia yo ya? Abatungusipai angenga ti gu regbo re te. Si du ziazia toro arugu yó ti ni i ndu kurogo gu ba aboro arengbe rogoho ka gia wene pangbangaa.
18:12-17—Tipagine gu bazogo nangia Gario azanga agu aboro ti ni naataka Sosetene ya? Gario avura berã gupai ngawee gi kumba nangia Sosetene nangia bangbasia rogo taka Pauro re arẽ arẽ na gu tere i ataka ko nani re. Ono tie, gipai re aduna wene sangbanaha mbiko si asa Sosetene ko rimi gu pambori nga ga aKristano. Kusa, Pauro afura tipa Sosetene ni “wirinarani.”—1 Kor. 1:1.
18:18—Gini mozunga Pauro amangihe? Gu kura wene abawirikipai nayawee Pauro amangi gu mozunga nga ga sa tiko niboro Nazara. (Geda 6:1-21) Ono tie, Ziazia Kekeapai afuranga tipa gu mozunga Pauro amangihe te. Kurigure, Ziazia Kekeapai ayugongo ho singia ko amangi gu mozunga re mbata fu ko sa tiko ni Kristano watadu tingbafuo sa ko tiko watadu tonatonaha nadu watadu digisidigisihe nangiaha te. Ka si vurangia kina ginipai nangiaha, gu mozunga re angianga ingapai te.
Agu Apai Rengbe Ani ka Wirikaha:
12:5-11. Ani rengbe arengba ka kparakpee tipa awirinarani na si naida ani mangihe amanga wo.
12:21-23; 14:14-18. Erode adi gu taarimo si aidi i fuhe fu kina Mbori sa. Tipa Pauro na Barunaba, i akáha tigayo nyanyakii. Si aidanga ani di taarimo tipa agu apai rengbe ani ka mangaha rogo ga Yekova sunge te.
14:5-7. Pa manga ani apai rogo tatamana nika undo rani ani nye kutingba ga Mbori sunge kini mangihe zaaza.—Mt. 10:23.
14:22. AKristano ima ino ya agberãngbii ayeaye sayo. I amanganga asadatise ka ora behe nimbu yó pa manga rurupai te.—2 Tim. 3:12.
16:1, 2. Si naida agu aKristano nga aparanga mangisunge nyanyakii rogo dungurati tipa kadu nyanyakii rogo toroyo na kini gbata undo be Yekova tipa ka rimoyo agberanga ya.
16:3. Si naida ani mangi agu apai dunduko du kuvuru berani tipa ka sa wene pangbangaa si ngba ti aboro.—1 Kor. 9:19-23.
20:20, 21. Manga dezirepai kini tanga nani ti akporo nga nyanyaki papara gaani sunge tungusapai.
20:24; 21:13. Pa ka ani kuti gani ruru mangaapai fu Mbori nga nyanyakipa pai kisusi pa banda ani ungarani.
21:21-26. Si naida ani du na nyemu dia wene arugute kugume.
25:8-12. Si naida aKristano areme gbia mamu ti gu mbakadapai duho nga ga irangbii ka “banda wene pangbanga na pa nyakasa ha” kuti ndiko.—Frp. 1:7.
26:24, 25. Si naida ani gumba “agu apai nga rengo” ka si vura du nimumungopai fu “boroboro” vurũ.—1 Kor. 2:14.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 30]
Gini regbo Petero amangisunge na “arifungura gu ngbi nga ga ngbangbaturũ”?
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 31]
Ani arengbanga ka mangasunge dezirepai rogo zegino dunduko zanga gu undo nga ga ziazia toro te