Gupai Nasa Aboro Ka I Iningo Mbori Wenengai na Rimoko Ya

BORO kinaho aidanga oni ini rimo Mbori na kidu na wene pagume naako ya. Da du nga gi gbegberẽ boro re? Ziazia Kekeapai nape pani kini yaa: ‘Mbori gi zegino re akisi berã aguyo zanga idapase.’ Mbori gi zegino re nga Satana Bakitingbanga. Ko naida ka mbu roni bitimo yo tipa ka gu imarago hasingo rago kpotoroniyo nga ga “ina gu taarimo nga ga Mbori” ya. Satana aidanga oni ini rimo Mbori nga Yekova te. Ono wai du Satana akiso berã aboro?​—2 AKorindo 4:4-6.

Satana mangisunge na zire pambori tipa ka sa aboro ka i iningo rimo Mbori ya. Nikpiapai, mbata kusayo, aYuda adiberã ka mbu mangasunge na Ziazia Kekeapai, kini mangisunge na kina gu kekeapai naadunga na gupai rogoho nga boro mangisunge na rimo Mbori ya. Si nawira gupai nga, bara rogo bambata sa kama agarã Fuo Batikayo Kristo (F.B.K.), i arugu agu aYuda nanaagedapai bambutiria yo ka i gedinga rimo Mbori wa duhe rogo Ziazia Kekeapai ya, ono i moi gu fugo kubaha nga ʼAdho·naiʹ, du rogoyo nga “Gbia.” Gipai re aima sa badungu aboro ka i dunga wenengai rogo toro yo ya. Dungu aboro azanga agu aundo boro agbiaha mbiko padu ní na wene pagume dagbani na Mbori. Na Yesu tigako, wai ko aabi rimo Mbori nga Yekova?

Yesu na Apefuoko Ayugu Rimo Mbori fu Aboro

Yesu aya fu Bako rogo kpee yo wee: “Mi yugu rimoro, . . . mi ayúgo ho ayugo.” (Yoane 17:26) Zanga kapa, Yesu aima yamba rimo Mbori bara dunguhe ho ko anigedi gu papara Ziazia Kekeapai ni duna gu rimo re rogoho, singia ho ko anidipai ni rogo Kuru Ndika ka gumbaha, watadu ho ko anaasakarogo pai yo ni. Gure nga Yesu amangisunge na rimo Mbori kina wai a anebi amangisunge nani. Ka si du nga kura aYuda aima mbu mangasunge na rimo Mbori ti gu regbo Yesu adu ane auru kpotosende, Yesu aamanganga wa yó te. Ko abisirapa abarumbatayo rogo pambori gbegberẽe ho ko ayani fuyó wee: “Oni sa ga Mbori rugute ni kungba he mbiko sinoroni.”​—Matayo 15:6.

Ruru apefuo Yesu aayugo rimo Mbori kindi fuo kpi Yesu ki zingi bekpio. (Oni bi gu sanduki du riihe nga “Ya Mo Agu AKristano Nadumbata Amangisunge na Rimo Mbori?”) Rago Pendekote rogo gu garã nangia 33 F.B.K., nga gu uru gu dungurati nga ga aKristano atona, Petero adipai rogo ga Yoere sangbanebi ki gumbaha fu aYuda na agu aboro nasatiyo kurogo gu pambori nga ga aYuda ki yaa: “Gu ni ka kpara ti rimo Gbia [nga Yekova] ni bati abata.” (Amokedi 2:21; Yoere 2:32) Agu aKristano nadumbata aundo aboro dagba dungu angbatunga arikaaboro i inipai tipa Mbori na rimoko nga Yekova. Mbiko gipai re, ti regbo gu dunguratise amokedi na abaakumba amangihe Yerusarema yo, gu mokedi nangia Yakoba ayaa: “Mbori andu koyo du aGendiria ni . . . ka roga aboro dagba yo sa rimoko.”​—Amokedi 15:14.

Ono tie, abasovura kuti rimo Mbori aagonga te. Nibasa fuo kpiko amokedi dunduko, Satana atona ka sa kpoto aboro yo i samungu kuti ndikidi pambori kini mere na zire yugopai. (Matayo 13:38, 39; 2 Petero 2:1) Nikpiapai, i avungu Giasitini Maritiro bara gu regbo yangara mokedi akpi nangia Yoane. Ko aya tipa tiko wee Kristano nga ko. Ono tie, ko anyakasi gupai rogo gako awaraga yo nga, gu Mbori nafu ahe dunduko, “rimo ho si aida i niyambu ko nani te.”

Ho agu aKristano nambu ndikidi gene atona kaa keka Vovo Ndika ni nibadunguhe tipa gedaha, i aima dia gu rimo kusayo nga Yekova ki moi kinagu kubaha nga Kyʹri·os, nga fugo Giriki du rogoyo nga “Gbia.” Pai amangi wakina gure a tipa Kuru Ndika. Wa agu abakeapai nangia aYuda aima mbu geda rimo Mbori, i amoi gu kubaha nga ʼAdho·naiʹ rogo gayó Ziazia Kekeapai susi bara 130. Gu sasa fugo Ziazia Kekeapai Yerome asaha kurogo pa-Tiriani nga gu nanyasi rogo 405 F.B.K., i ayambaha nga Vulgate, i aima dia gu rimo nga Yekova kusayo rogoho.

Wai Aboro Aʹasada Ka Dia Rimo Mbori Kusayo

Areme, wene abawirikipai ima ino gupai nga rimo Mbori nga Yekova aima du rogo Ziazia Kekeapai susi bara 7,000. Bete agu asasa fugo Ziazia Kekeapai aboro amangasunge nani gbe duna gu rimo nga Yekova rogoho, wagu nga Jerusalem Bible, na gu Ziazia Kekeapai nga ga pa-Zande. Rogo kura aZiazia Kekeapai, i ke rimo Mbori yo nga “Yahweh.”

Ono tie, agu akanisa nakusa marã tipa aboro sa Ziazia Kekeapai kurogo kura afugo, si naya fu abasafugo wee ka i kenga gu rimo nga Yekova rogoho ya. Nikpiapai, rogo Banzinga 29, 2008, Papa akepai fu abangerekurii agu arondo nga ga abisopu yó ki yaa: “Aboro ima tona kaa yamba rimo ga aYisaraere Mbori awere.” Gu waraga re adu na gu rugute rogoho zukazuka nga: “Si aidanga aboro mangisunge na rimo Mbori watadu ka yambaha te. . . . Tipa ka sa Ziazia Kekeapai kurogo agu afugo du awere, . . . gu rimo Mbori i akehe rogo pa-Ebere, si naida i saha nga Adonai watadu Kyrios, du rogoyo nga ‘Gbia.’ ” Gipai re nayugo gupai ziazia nga, i naida ka nyasariipa rimo Mbori kusayo.

Zavura Aboona a, i airisanga rimo Mbori te. Kumba sa naangerakurii gu sunge sa fugo Ziazia Kekeapai nga New International Veresion i akusihe rogo pa-Ngirisi rogo 1978 nga gu Aboona afu marã tipaha akepai ki yaa: “Yekova nga gu rimo Mbori nasako ko du kia, na si aidi aida ani kehe rogo gu Ziazia Kekeapai ani asaha re. Ani agberesi marã nga adorari 2,250,000 ka kusa gi Ziazia Kekeapai re, ono zanga ani ke gu rimo nga Yekova rogoho. Ka ani akenga kandara Atambuahe namba 23 nga, ‘Yekova nga babandare.’ ”

Kurigure, akanisa ima sa aboro Latin America ka i iningo rimo Mbori ya. Steven Voth, nga bafurugute rogo gu riigbu nga United Bible Societies (UBS) akepai ki yaa: “Pai sa agu aboro Latin America nga Aboona asakapai tipaha awere gbe nga, pa mangasunge na gu rimo nga Jehová [Yekova]. . . . Aboro kura be kanisa nga ga Aboona . . . ayawee i naida gu sasa fugo Ziazia Kekeapai nga Reina-Valera i akusihe rogo 1960, ono i aidanga gu rimo rogoho nga Jehová te. Ono i naida gu nga Señor [Gbia].” Steven ayawee gu riigbu nga UBS re aka gupai re aka mbata, ono kusa, i kini aria berãyo kini kusi gu Ziazia Kekeapai nga Reina-Valera re zanga “gu rimo rogoho nga Jehová.”

Pa dia rimo Mbori nga Yekova kusayo rogo Ziazia Kekeapai kini moi kina gupai kubaha nga “Gbia” nasa abagedi Ziazia Kekeapai ka i iningo Mbori wenengai ya. Gu ariapai re naye na kina tuditudipai. Rogo kura aba rogo Ziazia Kekeapai, boro arengbanga ka ino singia gu fugo nga “Gbia” si tipa Yekova watadu si tipa Wiriko nga Yesu te. Rogo Amokedi 2:24, Petero adi fugo Davide ki gumbaha. Rogo gu Ziazia Kekeapai nga ga pa-Zande, gu veresi re nayaa: “Gbia aya fu gi Gbia, Mo sungu ku kumbabere.” Ono ndikidi sasaha nga, “Yekova aya fu gi Gbia [nga Yesu], mo sungu ku kumbabere.” Kurigure, David Clines akepai rogo gako waraga riihe adu nga “Yekova na gu Mbori Nga ga AKristano Ko,” ki yaa: “Wa adunga pa Yekova berã aboro yo ya, si nasayo i naaberã kina pa Kristo gbe.” Sidu, badungu agu aboro nandu ku kanisa yo ainongo gupai nga gu ndikidi Mbori Yesu aakpara fuko, ko nga kina ndikidi boro duadu na rimoni ti ni nga Yekova te.

Satana ima asadatiko gbe ka kiso berã aboro ti inoyo Mbori. Ono wa vura duhe wo, oni rengbe arengba ka ino Mbori wenengai gbe.

Oni Rengbe Arengba ka Ino Rimo Mbori

Nirengo, Satana aima digo nisovura kuti rimo Mbori, na ko namangasunge na zire pambori nibirĩ ka manga gipai re. Ono tie, boro ho ngbangbaturũ yo watadu auru kpotosende rengbe ka rugusa Bakere Bakindo nga Yekova ti yugoko rimoko fu agu aboro nakpinyemu ka ino rengo tipa ko na tipa gako ringbisapai tipa ruru aboro te.

ADezire Yekova nikadu adu na ngbarago ka undo roni oni mbedi na Mbori niwirika oni pai tipa ko rogo Ziazia Kekeapai yo. I napekafuo gu kpiapai nga ga Yesu, naya fu Mbori wee: “Mi yugu rimoro fu yo.” (Yoane 17:26) Wa oni kaa berãkurii agu apapara Ziazia Kekeapai nayugopa gu badungu asunge Yekova amangaha tipa ka fu maku fu aboro, oni nika rugatironi wenengai na gu dungu weneapai du tipa Yekova.

Gu ruru bakumba nangia Eyobo adu na “ngbanya” dagbako na Mbori, na si rengbe kadu tipa roni kinawo a. (Eyobo 29:4) Oni rengbe arengba ka ino Yekova wenengai ka oni ini Fugoko nga Ziazia Kekeapai. Gu inohe re nika sa roni oni duna gu kido nga, Yekova nika mangapai amanga ringbisihe na rogo rimoko yo, nga, “Mi nikadu nigu boro mi nika ida kadu nga ní.” (Gate 3:14, NW ) Ko nika manga agu apai amanga dunduko ko akidopa mangaha fu aboro.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 5]

PAPARA GU KITABU NGA YESAYA ROGO GU KAKAI-KAKAI AWARAGA I ABIHE PATI BAIME TIKPO, NA RIMO YEKOVA ROGOHO GBA YÓ HE PATI NI GIDIGIDI

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 7]

Akanisa aima dia rimo Mbori kusayo rogo Ziazia Kekeapai mbiko sino aYuda watadu tipa ka gbia marã

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 8]

Yesu amoi kpiapai niyugoko rimo Mbori fu aboro

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 6]

Ya Mo Agu AKristano Nadumbata Amangisunge na Rimo Mbori?

Ti rago ga Yesu amokedi rogo bambata sa kama agarã, i azaki gu dungurati nga ga aKristano rogo dungu aringara. Avuru agu adungurati re anaadungura tiyo dedede tipa wisigo Ziazia Kekeapai. Ya mo agu aKristano re abi rimo Mbori rogo gu Ziazia Kekeapai i aamangasunge nani?

Wa duhe nga pa-Giriki ada nigu fugo i aagumbaha rogo dungu aringara, badungu adungurati anaamangasunge na gu sasa fugo Ziazia Kekeapai nadu rogo pa-Giriki i ayambaha nga Septuagint, nga gu sasa fugo Ziazia Kekeapai sungehe anyasi rogo ue kama agarã Mbata fu Batikayo Kristo. Kura wene abawirikipai nayawee ho i asa bambataha ni, gu rimo nga Yekova aadunga rogoho te, ono kinagu nga Kyʹri·os, du rogoyo nga “Gbia.” Ono agopai kinaho nayugoho nga wo si adu te.

Agu apapara Ziazia Kekeapai du akpiaha re nga apapara Septuagint i akehe rogo bambata sa kama agarã Mbata fu Batikayo Kristo. Si nayugo gu rimo nga Yekova ziazia, i akehe rogo pa-Ebere na agu abangiri kekeapai du biama nga יהוה (YHWH). Bakere bayugupai nga George Howard akepai ki yaa: “Ani na keke Septuagint berani biata i akehe mbata fu vunga yó Kristo, na ba ho rogoho i asa rimo Yekova rogoho nga kyrios te, na ba ho i asaha rogoho a te, ono i ambuhe kina rogo pa-Ebere [nga יהוה]. Ani rengbe ka ya awere wee, aYuda anaake rimo Mbori ake . . . rogo gu Ziazia Kekeapai i asaha kurogo pa-Giriki mbata fu ke Vovo Ndika, ti regbo kehe, na tingbafuo kehe.”​—Biblical Archaeology Review.

Ya mo ga Yesu amokedi ake rimo Mbori nga Yekova rogo agu awaraga i akekehe? George Howard ayaa: “Rogo agu aba Septuagint anidu na rimo Mbori rogoho, nga gu sasa fugo Ziazia Kekeapai agu akanisa gumbayo paha rogo Vovo Ndika anaamangasunge nani na kini rogodi apai rogoho, abake Vovo Ndika anaadianga gu rimo re kusayo ki moi gu kura fugo kia kubaha te.”

Sidu tie, ani rengbe kada kuti gupai nga, agu aKristano nadumbata anaageda rimo Mbori ageda rogo gayó asasa fugo Kuru Ndika na rogo Vovo Ndika nga gu i akehe rogo pa-Giriki.

[Gu kpiahe du ti kpewaraga 6]

All photos: Société Royale de Papyrologie du Caire