AGU APAI NANDU NA GUPAI DU TI KPOTOHO | YA MO BIRĨ-INOHE IMA DIABA ZIAZIA KEKEAPAI?

Apai Kinaho ka Birĩ-inohe Amanganga ha Ya

Agi agarã susi barambeda kusayo re, dungu abuku kuru nasakapai tipa gu bipai du agu aboro na ni naya Mbori ti ni te. Agi awaraga re ima gbeberã dungu aboro na ki ye na bakere sakapai dagba aboro. Nibi gipai re, boro birĩ-inohe nga David Eagleman aya: “Gu kura aboro nageda gaani awaraga naberãha nga aboro birĩ-inohe ima ino apai dunduko.” Ko agbia kurapai kutini nga, “Wene birĩ-inohe adanga kina kuti bangisapai sa te, na agu apangbanga nga ga birĩ-inohe, si nga agu apangbanga kina ngba-aboro azera behe.”

Bakere bawirikipai tipa akerekuru namangasunge na ungana-akerekuru

Rogo ga aboro apangbanga yo, gu wene aboro birĩ-inohe naadu na bakere inohe aima manga iiriwoapai tipa ka wetekapai wa ka i karagapai kuti gu nyanyakipa asanahe du tipa kusikusiahe. Ono tie, aguyo aima manga kere aingahe rogo gipai re. Isaac Newton angia bakerepa boro birĩ-inohe ti ragoko. Ko ayugu wai gu ome nagbe ahe azio azegino, akerekuru, na gu rimbasa abadona nga ga akerekuru ku rogo basa. Ko akusi guhe (calculus) aboro amangasunge na ni rogo geda anamba ka mbakada kompiuta, agu ahe aboro ata na ni ariyo, na gbiati agu akuraha. Ono tie, Newton amangi gu kura apai nabipa soroka na akerekuru, na ki asadi ka sa marã ku rogo dahabu yo zanga diabese.

Agarã wa 1,500 mbata fu Newton, gu ga aGiriki bawirikipai tipa akerekuru nangia Ptolemy anaawisigo agu ahe du ngbangbaturũ yo na kina bangiriko. Ko anaawisigo ariyo yuru na ko aima du na inohe tipa gipai re. Ono ko aidi kuti gupai nga ahe naabaha nake pati kpotosende. Gu kura boro birĩ-inohe nangia Carl Sagan akepai tipa Ptolemy nga: “Gu gako bipai naadu tipa zegino re, aboro aima ida kutini tipa agara 1,500, na gure natingida rani na gupai nga, anga padu boro na bakere inohe nayugoho nga gani bipai nga kina rengo te.”

Areme, kina gu bangisapai re agu aboro birĩ-inohe du ti gaani regbo aasada ka mangaha. Ya mo uru adu ho sa i ka gbia wene sakapai tipa zegino? Wa vura duhe nga si ni wenepai ka ida kuti gu sonakumbatayo namanga rogo birĩ-inohe na agu aundo gbia ani he behe, si daada a ani ini gupai nga anga apai dunduko rengbe yo ka mangaha te. Gu kura boro birĩ-inohe nga Pauro Davies aya: “Ka ani ya ani mangi wene wetekapai nga gu nika sakapai wenengai tipa apai dunduko ani adunga na diabese te.” Kina boro rengo du nga agi afugoko re: Aboro arengbanga ka rugatiyo na pa gu kusikusiahe dunduko du rogo zegino te. Ho aboro birĩ-inohe atakapande agu apai ni i asakaha tipa kusikusiahe, si naida boro idi kutini na rubangirise.

Nirengo, Ziazia Kekeapai nayugo agu apai furani ka birĩ-inohe ayugongo ho ya

Ziazia Kekeapai nafura tipa wai iriwo kusikusiahe niya: “Mo ngére, agi apai re nga kina bete gako apai; ani nagia kina rukutu wiri apai tipa ko!” (Eyobo 26:14) Dungu apai gudu ho aboro arengbanga na ka inopai tipaha na ki rugutiyo na ni ya. Nirengo, agu afugo gu mokedi nangia Pauro ko akehe agarã nambeda kuti 2,000 kusayo nga kina rengo areme: “Ako gu dungura nga ga gu ũkumuko nga ga Mbori tatamana na inahe! Na gasi wisiga gako andika, na gasi rugatise na gako mangaapai!”—ARomo 11:33.

Agu Arugute ka Birĩ-inohe Afunga ha Ya

Wa vura duhe nga birĩ-inohe nafu inohe furani tipa gu kusikusiahe du rogo zegino, Ziazia Kekeapai nafu gu bangua arugute na agu arugapai rengbe ka sa aboro i raki na pazereda, ngbarago, gbiati wene raka. Ani bingo gi bete akpiapai re.

Bandahe be Kuoandiko

Bi raka na kikiipaha

“Ka mo ími nga boro ya.”—Gate 20:13.

“Gu ni ka asoga wirinani ni nga imiboro.”—1 Yoane 3:15.

Banda zereda

“Mo gúari pati gbigbitapai, ki mangi wenepai; mo gbáta zereda, ki dusia ha.”—Atambuahe 34:14.

“Zuzu rurupai du ni rũrũ he rogo zereda fu agu yo namanga zereda.”—Yakoba 3:18.

Mbu manga zuu

“Yekova ninawisiga ruru boro na gbegberẽ boro, ono mbisimoko nasoga airazuu.”—Atambuahe 11:5.

“Ka mo nikpí nga boro zuu ya, ka mo nisía nga gu sino sa nga gani ya; bambiko irakeretu nga kere gbegberẽ boro bangiri Yekova.”—Asanza 3:31, 32.
Du Aborokporo na Ngbarago

Oni gisangba avunguroni

“Agude, oni gí sangba avunguroni agia rogo Gbia, bambiko gi ru re. ‘Mo írisi bamo na namo’ (si nga bambata rugute na kidohe), ‘mo ki du adu wenengaĩ, mo ki ima aima gbe ri kpotosende.’ ”—AEfeso 6:1-3.

Oni yugupai fu agude wenengai

“Oni, aba, ka oni wí nga ngba awironi i zingi ya, kina mbu ti yo ni ga Gbia rabahe na rugahe.”—AEfeso 6:4.

“Aba, ka oni wí nga ngba awironi ni wia ya i ka mbu.”—AKorosaio 3:21.

Mo kpinyemu gamo badiarogatise na kini irisi ni

“Gu ni nikpí nyemu diani wa du oni ni ba sa sa, wa kina tini; dia boro nigunde agunde ti kumbani.”—AEfeso 5:33.
Banda Kpotosende na agu Ahe du Rogoho

Ziazia Kekeapai nafura tipa agu aboro naabirikosi kpotosende na wege gbiati ime Yisaraere yo niya: “I birikosi kpotosende be agu yo naraka rogo; . . . araki rogo ho du na ngbanga ku ri yo.” (Yesaya 24:5, 6) Mbori nika sapangbanga agu aboro asapa nagbarasa kpotosende. Ko ‘agbarasa agu yo nagbarasa kpotosende.’ (Yugoti 11:18) Ko ambunga pai fuyo tipa gi gayo mangapai re te.