Ya Mo Apambori Dunduko Kina Sa?
“ABORO dunduko duna gu sino tiyó nga ga irisombori.” Wogu gu bakere bayugupai nga Alister Hardy agumbaha rogo gako buku. (The Spiritual Nature of Man) Gu wisigopai ka dungura pangbangaa i amangihe bambeda kusayo, si nayugoho nga wo duhe. Gupai i ada kuti ni nga, 86 rii kama nga ga bange agu aboro naraka auru kpotosende du na apambori beyo.
Rogo gu wisigopai i amangihe re, i abi gupai ngawee agi aboro pambori re adu rogo kikindigi apambori 19 na aguyo naya tipa tiyó wee i nga aKristano, i rogo abe apambori nga 37,000. Ya mo gipai re asanga roni oni naabaka kina bangironi singia Mbori naida aida na agi apambori re tee. Ya mo irairapai ho ka boro sia kina gu pambori ní aida nani?
Tipa gi nyanyaki pa apai re, si aidanga ani diberã kina riipa kina gupai ani aberãha te. Si niruru berã ani bi gupai Mbori aberãha tipa gipai re. Ziazia Kekeapai nga Fugo Mbori si aida ani zaraha. Tipagine? Mbiko Yesu Kristo aya fu Mbori rogo kpee yo wee: “Ga pai nga rengo.” (Yoane 17:17) Na gu mokedi nangia Pauro ayaa: “Ziazia Kekeapai dunduko si aye be ga Mbori Toro si ki rengbe tipa yugopai, tipa zapai, [na] tipa ruga aboro.”—2 Timoteo 3:16.
Ziazia Kekeapai nayugo gupai ngawee anga airisombori dunduko Mbori naida nani te. Agu apai namangi bakuru kusayo, si nafu agu akpiapai furani nga ga agu airisombori Mbori aidi nani na gu ko aidanga nani ya. Ka ani wisigi agi apai re wenengai, ani nika wirika gupai si aida ani mangihe na gu si aidanga ani mangihe ya rogo gaani irisombori tipa si ki fu ngbarago fuko.
Gupai Namangi Mbata Kusayo
Yekova afu andiko fu aYisaraere kube gu nebi nangia Moize. Agu andiko re adu na rugute rogoho tipa wai si aida i naairisombori ngba ruru gene. I anaayamba agu andiko re nga ga Moize aNdiko. Ho aYisaraere anaamanga gupai ni agu andiko re anaagumbaha, i anaagbia ga Mbori maku. (Gate 19:5, 6) Ono tie, wa gi rikaaboro nangia aYisaraere re avura du na gi ga Mbori weneringise re, i akanga kuti gu iriso Mbori ko aaida nani te. Wo i anaasa giiyo fu Yekova kini mere kina gene agu apambori yo agu aboro anaamangaha nadu patiyo kirikiri.
Ti rago agu anebi nangi Yezekere na Yeremaya rogo saba kama agarã Mbata fu Batikayo Kristo, dungu aYisaraere nabasa ga Moize aNdiko na i kini koditiyo na gu rikaaboro nadu patiyo. Ho aYisaraere amere ni fuo gu sino nga ga gi rikaaboro re, kini mangi agu apumbo nangia ga gayó apambori, gure nga i akodi apambori ue kaa mangaha. Dungu aYisaraere nanaayawee: “Ani dú wa arikaaboro, wa agu angbatunga nga ga aringara yo, ki niirisi ngua na mbia.” (Yezekere 20:32; Yeremaya 2:28) I anaayawee i naairiso Yekova Mbori, ono ti kina gu bangisa regbo re i anaairiso “kpiaahe,” na kini fu awiriyo nimotumo fu gu kpiaahe re.—Yezekere 23:37-39; Yeremaya 19:3-5.
Areme, dungu aboro nayaawee, wa duhe nga ani naraka dagba dungu aboro du na gayó apambori nibakiakia si naida ani du na ruru biʹapai tipa apai dunduko kodihe na pambori. Sidu, i nayawee, pai ho ira ti gupai nga boro irisi Mbori kina ngba gu gene ngba tiní te. Ya mo ru gupai re aru nzunzu? Ya mo si naida ani idi na agu apai dunduko ngba ti aboro? Ani wisigingo agu apapara apambori nangba ti aYisaraere na ki bingo gine agu apambori re andu naayó sani.
Ga AYisaraere Kodikodi Pambori
Agu arago aYisaraere anaairisombori rogoyo angia “tumbatumba arago,” watadu aba naanidu na abamotumo rogoho, ba zo fuõngua, adangba i amekehe rogo mbia, na angbama, nawira si angia gu ngua narukuba gu mbori nangia Asera, nangia ga aKanano dembori i anaaya tipa ri wee ri nasa adee i du na mobara. Badungu agu aba irisombori re nadu Yuda yo. Ue Abakindo 23:5, 8 nafura tipa “tumbatumba arago rogo agu abaakporo nga ga Yuda, na pati Yerusarema kirikiri. . . . tona Geba yo [ngbandarago yo ku nodiyo] daku Bera-saba yo [ngbandarago yo ku sudiyo].”
Rogo gi tumbatumba aba re, aYisaraere “anazo fuõngua fu Bara, na fu uru, na fu diwi, na fu akerekuru, na fu rimbasa aũngbangbaturũ a.” Abambu adu beyo rogo ga Yekova bambu yo tipa “airabari akumba” na i anaafu awiriyo nimotumo i “susi rogo we fu Moreke.”—2 Abakindo 23:4-10.
Agu aboro nageteka kuru ahe sendeyo akurubara mekemeke kpia aboro rogo pere Yerusarema yo rogo kpatakpata abate. Badungu he adu nga kpia kundiri adee na bawene amomu yó. Wene abawirikipai nayawee gi mekemeke kpia adembori re angia Asetorete na Asera i anaaya tipa yó wee i anaasa adee i duna mobara. I nayawee aboro anaamangasunge na gi kpia ambori re “ni agbau tipa adee nidu na mobara.”
Wai aYisaraere anaabi agi aba nadu tipa kodikodi irisombori re? Gu bakere bayugupa aEbere nga Ephraim Stern abi gupai ngawee badungu gu tumbatumba arago re “i akparaha fu Yekova.” Gu keke-keke apai ti vuro mbia abageteke arago akusihe nasongoda gi bipai re. Nikpiapai, gu kuraha sa nayaa, “Mi nafu maku foro ti rimo Yekova nga gu Mbori nga ga Somorona ko na ti rimo gako asera nga mbori,” na gu kuraha nayaa, “Mi nafu maku foro ti rimo Yekova nga gu Mbori nga ga Temana ko na ti rimo gako asera nga mbori!”
Gi kpiapai re nayugo wai aYisaraere atona koda ndikidi pambori na gu nangia ga apagano. Sangbanaha nangia kere wasiwasi mangaapai gbiati gu bitimo nga ga toro. Wai Mbori abi gi gayó irisombori re?
Ga Mbori Mangapai Kuti Kodikodi Irisombori
Mbori agumba pa gako zinga gbiati gako sapangbangaa kuti aYisaraere mbiko gayó iraira irisombori. Ko agumbaha rogo gako nebi nangia Yezekere ki yaa: “Zavura ho oni araka ni gaoni abaakporo adu wa ngbi ugure na gaoni tumbatumba arago adu ni ku he, si du gaoni abamotumo ki gbere ki du ni gbarasigbarasi he, gaoni kpiaahe akuadi ki digi, i ki dewe gaoni duadua ambia du ni kpia uru ku sande, ki gbandaka fuo gaoni mangaapai.” (Yezekere 6:6) Anga kango ho ti gupai nga Yekova aima soga gu irisombori re te.
Yekova Mbori afura kumbatayo tipa wai ko nika sara gu ngbangaa re kutiyó. Ko ayaa: “Mi akéda . . . Nebukadenesara bakindo aBabero, nga gi moyambu, mi ki ye na yo kuti gi ringara re na kuti araki rogo ho, na kuti agu arikaaboro dunduko du kirikiri; mi agbárasa yo kpakaya . . . Gi ringara dunduko re asá tihe ni ngbi ugure ni ũkiga.” (Yeremaya 25:9-11) Gupai re aima manga nirengo, mbiko rogo gu garã nangia 607 Mbata fu Batikayo Kristo, aBabero aye na vura kuti Yerusarema na ki gburuwa gu bakporo re na gaha yekaru.
Nibipa gburuwa Yerusarema, gu bakere bayugupai nga Stern ani nidi fugoko ki kehe kuari re, ayawee agu ahe i akusihe sendeyo, “si nga ziazia kpia agu apai du paha rogo Ziazia Kekeapai (2 Abakindo 25:8; 2 Pekapai 36:18-19) naringbisapa wai i agburuwa arago na ki zokodihe na ki kukuodi abambu na angapa kusande.” Ko aya berewe wee: “Gu gopai i akusihe sendeyo tipa gipai namangi Yerusarema re, . . . si nga pai sa dagba gu iiriwoapai i akusihe sendeyo.”
Ginipai Rengbe Ani ka Wirikaha be Gipai Re?
Gu banguapai rengbe ani ka wirikaha nga Mbori aidanga na agu airisombori nakoda gu yugopai nga ga Ziazia Kekeapai kuti gu kungbo asangbarii yo aboro agumbaha na asino atitase gbiati gu kura asino irisombori nga ga kura apambori te. Gere nga gupai gu mokedi nangia Pauro aima ida nani. I asonosi ko rogo gu pambori nangia ga aFarusi, na i ki yugu gaha andiko fuko. Ginipai ko amangihe ho ko aidipa Yesu ni nga ko nga Masiya? Ko ayaa: “Agu ahe nakiisi pa re, si adu nga bangire ni he te, mbiko Kristo.” Ko ambu gu gene ko anaaraka mbata ngbaha na ki sa tiko kaa pekafuo Kristo.—AFiripoio 3:5-7.
Wa Pauro angia gu mokedi nanaata ata, ko aima rugatiko na agu apambori nangia ga dungu aboro. Sidu, ko akepai fu agu aKristano nadu Korinda yo ki yaa: “Gini ngbanya ka du dagba imarago na bitimo? Na gini zereda ka du dagba Kristo na gbegberẽ sino aboro? na gini pai ka du dagba idipase na zangaidapase? Na gini pai rengbe dagba ga Mbori yekaru na kpiaahe? . . . Wa du he were oni kúru dagba yo yo, ki kparaka, wo poi Gbia, ka oni zádi nga birikobiriko he ya, mi ki di roni adia ku gume.”—2 AKorindo 6:14-17.
Fuo ino ani gupai ngawee si aidanga boro sia kina gu pambori ngbaa tiní te, ani sananga tirani na agi asanahe re: ‘Gini ngbatunga irisombori Mbori aida nani? Wai rengbe mi ka mbeda na Mbori? Ginipai si aida mi mangihe tipa ka irisombori ngba gu gene ko aidaha?’
ADezire Yekova adu na ngbarago ka undo roni oni gbia akaragapai sa agi asanahe du mburuhe rii Ziazia Kekeapai re. Ani nazungodi roni oni ndu fuo aDezire Yekova ku ba gayó irisombori yo, watadu ka ke waraga fu abakeke gi magazini re ka sana yó tipa boro ye ka tona wisigo Ziazia Kekeapai na oni kpuroni yo zanga oni nitumo atumo tipaha, na oni kini mangihe rogo gu ba oni akpinyemuhe na ti gu regbo ngba tironi.
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]
Kuru ba irisokpiaahe, du tel arad yo du Yisiraere yo
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]
Mekemeke kpia asetorete i abihe rogo abate
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]
Garo Nalbandian
[Gu kpiahe du ti kpewaraga 9]
Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority