Awetekapai Tipa Waraga Dunguratise Nga ga Gaani Raka na Sunge
NGI 6-12
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | BAMBATA PAI 1-2
“Yekova Nakusi Unga ku Auru Kpotosende”
it-1-E kpe. 527-528
Kusa ahe
Ho Mbori aya ni rogo Bambata Uru, “Imarago dú adu,” imarago agbadi ti rungbutorungbuto mai wa si avura du nga gu he imarago aenga ti ni i aaruganga tise na paha auru kpotosende te. Si nawira gupai nga gipai re aamanga yeeye, a wa gu basa fugo nga J. W. Watts agumbaha nga: “Na yeeye imarago ki kuru.” (Bam. P. 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Mbori akpara imarago ti bitimo, ki yambu imarago nga Uru na bitimo ki ngia Yuru. Gipai re nayugo gupai nga kpotosende aasa tihe wa si ake kirikiri pati uru, tipa gupai nga gu paparaha du ku uroyo na padiyo, rengbe kaa gbia imarago gbiati bitimo.—Bam. P. 1:3, 4.
Rogo Ue Uru Mbori akusi haurago nikparaka ko “aime ti aime.” Bete aime anye auru kpotosende, ono bakere aime ki ga ku ariyo bari kpotosende, gu ba du bangbanda gu ime du ku ariyo na gu ime du kusende re du nga gu ba i ayambaha nga haurago. Mbori ki yambu haurago nga Ngbangbaturũ, ono gi ngbangbaturũ re na ngbaya dagbaha na kpotosende, mbiko gu mai du ni asiasi he bari haurago re, i agumbanga gupai nga si na akerekuru na gu kura ahe du ti vuro ndikidi ngbangbaturũ te.—Bam. P. 1:6-8; mo bi EXPANSE.
Rogo Biata Uru Mbori adungura gu ime nadu auru kpotosende ku rogo ba sa na ugu sende ki kuru, Mbori ki yambuhe nga Kpotosende. Kina rogo gu uru re du a nvuo, kurukuru ahe, na agu angua nazuko zuzuhe akuru, angianga nisanaha ya ono Mbori nasaha si kuru. Agi ahe kparaka ku rogoyo re adu na rengba ka zugo “ngba arikaha.”—Bam. P. 1:9-13.
i̇̀t-1-E kpe. 528 genewa. 5-8
Kusa ahe
Kura nyanyakipa pai berewe a nga, rogo Bambata Pai 1:16 gu pa-Ebere nga ba·raʼʹ, du rogoyo nga “kusa,” i amanganga sunge na ni te. Kuba gure, i mangisunge na gu pa-Ebere nga ʽa·sahʹ, du rogoyo nga “fu.” Wa duhe nga uru, diwi, gbiati akerekuru gu du ti vuro ndikidi “ngbangbaturũ” nga gu furayo tipaha rogo Bambata Pai 1:1, i aima kusaha bakuru kusayo mbata fu Biama Uru. Rogo biama uru Mbori ki “fu” agi ahe du ngbangbaturũ yo re si du na ngbaya dagbaha na kpotosende gbiati gu haurago du bari he. Ho i aya ni we, “Mbori ki moi ra rogo gu ariyo nga ga ngbangbaturũ ami nihasi rago ku auru kpotosende,” gure nayugo gupai nga si ada awere nga i naabi agu ahe re abi auru kpotosende si ki du wa ka i ya si gu du rogo haurago. Berewe a, si adu nga imaahe “dú tipa yuguyugupai na tipa regbo ahe na tipa arame na tipa agarã,” rogo gi gene re, si ki ni yugu gene fu aboro—Bam. P. 1:14.
Rogo Bisue Uru Mbori akusi agu ahe du nga mbisimo angianga aboro ya ku aru kpotosende. Anga bangisa kusikusihe sa Mbori afuhe si satihe kura rogo kura ngbatunga ahe te, ono dungu riko nga ga unga mbisimo nakuru mbiko gu ome nga ga Mbori. Si naya: “Mbori ki fu gu kikindigi anya ime, na agu agbiro dunduko du na unga nawo awo nga agu ra ime nabatika ra ni badungu ra, ngba arikara, na agu azire dunduko du na apupora ngba arikara a.” Ni du Mbori na ngbarago tipa agu ahe ko akusihe, ko afu maku fu ra, ki ya, “oni zúga ki nge ange,” nga gu nasa gupai nga gi badungu kusikusi ahe nga ga Mbori nadu ngba ariko ra ni bakiakia re du na rengba ka zugo “ngba arikara.”—Bam. P. 1:20-23.
Rogo Sita Uru “Mbori ki fu agu anya nga ga kpotosende ra ngba arikara, na agu anya nga zogozogo ra ngba arikara, na agu agbiro dunduko nagbe tira sande ngba arikara,” gi sunge re adu ni bawenehe wa kina gu ko amangihe kusa yo.—Bam. P. 1:24, 25.
Mbembedi kuti digido sita uru nga ga kusaahe, Mbori akusi boro nga guni naadu na pani kuari kisusi ga anya ono ki du na pani kusende ti ga amaraika. Gi boro re angia kumba, nga guni Mbori akusi ni rogo kpiako yo na asino ti ni wakina gako. Sidu, Bambata Pai 1:27 nagumba gupai ni betehe tipa aboro nga, “kumba na de ko [Mbori] afu yo,” gu pangbanga du wakina ha rogo Bambata Pai 2:7-9 nayugo gupai nga Yekova Mbori amangi kumba rogo nvutu sende, ki ongo onga unga ku õko yo na kumba ki da ni unga mbisimo, nga guko i afu gu kporo fuko nangia paradizo gbiati riahe. Rogo gi bangiriba re, Yekova amangisunge na aũkpotosende ka kusa kumba, tingbafuoho, Ko akusi dee ni mangako sunge na ngazira Adamu. (Bam. P. 2:18-25) Fuo i kusi dee, kumba ada ni rengberengbe ko ni “boro.”—Bam. P. 5:1, 2.
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
Gu Maapai du Birĩ-inohe na ni Kurii Gamo Raka
Agu agarã kpotosende na zegino nadihe
Aboro birĩ-inohe naya kpotosende ima manga agarã awere wa abirioni biama na zegino naabaha mangi agarã wa 13 kuti 14 abirioni. Ziazia Kekeapai ayugongo gu garã i ambakadi zegino ti ni te. Ba ho si nape gupai rogoho a nga zegino di kina bete kutu agarã te. Gu bambata veresi du rogo Ziazia Kekeapai naya: “Ho rago aenge ni Mbori afu ngbangbaturũ na kpotosende.” (Bambata Pai 1:1) Agi afugo re du nasa gupai nga aboro birĩ-inohe asadi ka ino agarã zegino ringbisihe kuti gayo bangua arugute.
it-2-E kpe. 52
Yesu Kristo
Ko aadunga na kina gu bangisa Ome Mbori adu na ni te. Wiri aima fubee sa gu sunge nga ga kusa ahe, ono tie, gipai re aasanga ko ko du na kina gu bangisa Ome nga ga kusa ahe Bako adu na ni te. Gu ome nga ga kusa ahe aye be Mbori vurube gako ziazia toro, watadu zaaza ome. (Bam. P. 1:2; Tam 33:6) Wa duhe nga Yekova nga Mburu unga dunduko, kusikusi ahe nabaha dunduko, gu i abihe abi na gu i abingo ho ya, du gaha raka ku beko. (Tam 36:9) Kuba du wa Mbori, Wiri angia gu boro Yekova nga Bakusiahe amangisunge na ni tipa ka kusa ahe. Yesu nitiko afu gu taarimo nga ga kusahe fu Mbori, a wa Ziazia Kekeapai dunduko ayugoho.—Mt 19:4-6; mo bi CREATION.
NGI 13-19
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | BAMBATA PAI 3-5
“Gbegberẽ Asangbana Bambata Ziree”
Ga Yekova Ringbisapai Nika Digiso Tihe Adigiso!
9 Satana Bakitingbanga amangisunge na woo ka nanga Eva ri basasangba Bari nga Yekova. (Oni gedi Bambata Pai 3:1-5; Yugo. 12:9) Satana akusi kango kuti gu rengo nga Mbori aaidanga awiriko nga aboro ri “agu angua du ati yo dunduko” te. Si adu wa ko aaya: ‘Mo naida ka ya fere mo arengbanga ka manga gupai mo aidaha te?’ Fuani, ko ki pe gu ziree nara kporo na kpio nga: “Oni akpí nga wa sa te.” Fuani, ko asadi ka sa Eva ri idi kuti gupai nga ndupai ho ri gisangba Mbori te ni ya ko: “Mbori ini ya ni gu rago ka oni ri zuzuhe bangironi azá aza.” Gupai Satana aaida ka gumbaha nga, Yekova aaidanga i ri gu zuzungua re te mbiko ka si asayo i du na inohe. Kurigure, Satana ki mangi gu ziree kidohe fuyo nga: ‘Oni adu wa kina Mbori, niini wenepai na gbegberẽpai.’
w00-E 11/15 kpe. 25-26
Ani Ima Rengba ka Wirikapai be Bambata Arogotise
Ya mo ga Eva ingapai angia gu ingapai adunga ba nehe ti ni ya? Wagusa te! Mo moingo tiro kuba ri. Gu ziree woo agumbaha aima aria agu apai dunduko Mbori gbiati Adamu apehe. Wai gu rengbe mo ka berã ka si dunga gu boro mo aabingo ni mbata ya gumba gupai foro nga gu boro mo akpinyemu ni na kini kido kuti ni, irabiriki nga ni? Si aaida Eva mangipai kuti gupai re ngba kura gene kia, ni yugo ri gberãrago na zinga, na zavura ki ká ka degaturi kuti gupai re. Gu kurapai berewe nga, da nangia Satana ka ti kango na pa ga Mbori ruru mangaapai gbiati afugo kumbari? Ni yugo ri irisa kuti gu rugute nga ga ngerakurii kporo, si aaida Eva gbata arugapai mbata fu ri mangi diaberã. Nga kina gu bangisapai si aida ani mangihe ka si du nga ani gi agu apangbanga andunga sa na ga Mbori arugute ya. Wa si avura duwo, Eva adu na kido kuti agu afugo nga ga Bakitingbanga, na kidu na nyemu gupai nga kina ri naasarangbanga tipa agu apai nadu ni wenehe na gu nadu ni gbegberẽhe. Pa dia ri regbo kaa berãkurii gupai re asari ri du na bakere nyemuhe. Nga gu riko ingahe ri amangihe re, nga ka mbugene fu gbegberẽ nyemu he si zi baha berãri yo, kuba gupai nga ri doho ni ipo kusayo watadu ka sakapa gupai re na gari bariikporo!—1 AKorindo 11:3; Yakoba 1:14, 15.
Adamu Adegetuko fu Diako
Fuoho ngbutuko, Eva azomia Adamu ko ngbe na ri rogo gari ingapai yo. Wai gu rengbe ani ka sakapai tipa gako mumungo diaberã ka manga gbegberẽpai ko ki vura ino gupai nga gbegberẽpai du vurũ? (Bambata Pai 3:6, 17) Adamu agbiatiko na diaberã tipa ka yugo da du ko ni ruruko funi. Ya mo ko agiasangba Bakusi ko, nga guko naafu ahe dunduko fuko kodihe na diako nga Eva? Ya mo Adamu agbata gu rugapai nga ga Mbori tipa gupai si aida ko mangihe awere? Watadu ko nika ngbe na kina diako? Adamu aima ino gupai wenengai nga gupai ri adu na maabangirise tipaha nga si nika manga nga gu nasari ri ri gu zuzungua re, si amanganga te. Ga Mbori toro adu kugii gu mokedi nangia Pauro ko ke gupai nga: “I ananga nga Adama te, ono wa i anangi de ri ki ti ndika.” (1 Timoteo 2:14) Sidu, Adamu asia ka basasangba Yekova rogo wia yo. Gu gunde ko adu na ni nga i nika kparako ti diako aima du ni bakerehe ki susi gu idapase ko adu na ni kuti ga Mbori rengba ka mbakada gupai re.
Ya Mo Mbori Nabaka Bangiriko Nzunzu Tipa Adee?
Ya mo Mbori atiwa adee atiwa?
Oó. Kuba gure, Mbori ‘atiwa’ ‘bakuru wo, nga gu ko i aya ti ko, Bakitingbanga.’ (Yugoti 12:9; Bambata Pai 3:14) Ho Mbori agumba gupai ni fu dee nga Adamu adu “ni bairaro,” anga gupai ko aagumbaha nga ruhe aru kumba du kurii dee kini mangi ri ngbaome te. (Bambata Pai 3:16) Gupai gbua ko aagumbaha nga gu gbegberẽ surungbapai naandu ka manga mbiko ingapai.
Memeapai Rogo gu Buku Nga Bambata Pai—Bambata Paparaha
3:17—Rogo gini gene i atiwa kpotosende, na tipa bagizo regbo wai? Gu motiwa i atiwa kpotosende nani ayugu gupai nga, pa sopa ha nika du ni kpakarakpakara sunge. Sangbana gu motiwa i atiwa kpotosende nani, nga gu nasaha si kusi akiwe na asakokoso, aima imisa atita Adamu bakere gbe si ki sa bavungu Noa nangia Remeke ko ya, “ani abi wasa be gi ko re . . . [be gu ima naye mbiko] gaani sunge na saberani, nga gu naye mbiko gu sende Yekova atiwa ha.” (Bambata Pai 5:29) Fuo Ime Akangbii, Yekova afu maku fu Noa na awiriko, kini gumba Gako ringbisapai fuyo ya i hiisi kpotosende. (Bambata Pai 9:1) Si nawira gupai tie nga, gu regbo re du Mbori adi gu motiwa re kusayo.—Bambata Pai 13:10.
it-2-E kpe. 186
Imisiri Nga ga Vungu
Gu gberãngbi du ti regbo batika. Mbori agumba sangbana batika agude fu bambata dee nangia Eva, tingbafuo ri mangi ingapai. Wa ka ri anye niruru ri, ka ga Mbori amaku anyeanye kuriri na regbo batika kangia regbo ngbarago, mbiko, “gu maku nga ga Yekova nakumukosi boro, ko nagbia nga rungo kuti ni te.” (Snz 10:22) Ono awere, si nga ndiko, gu kpoto du ni kpakpaha du wa ka si aye na imisiri. Sidu, Mbori aya (dedede agu apai nga gu ko ambu gene fuhe i naya ko namanga ha): “Mi angeesa ga rungo na ga du na mobara a; mo abatika agude ni kina rungo.”—Bam. P. 3:16.
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
it-2-E kpe. 192 genewa. 5
Remeke
Gu siakasiaka afugo Remeke agumbaha fu adiako (Bam. P. 4:23, 24) nayugopa gu toro nga ga zuu nadu ti gu regbo re. Ga Remeke siakasiaka afugo angia: “Oni gi fugore; adia Remeke, oni gi sangbare; mi aimi kumba wa ko ahogi re, na paranga a, wa ko amburu re. Ka i iri bape Kaina bara saba, i aira bape Remeke bara 77 ni rengo.” Si ziazia nga Remeke aafura tipa gupai nga ga bandatise, ko aagumba gupai nga gako mangapai angianga pa imo boro rogo pa wia yo wa ga Kaina te. Remeke aidi ka gumba gupai nga, ni banda ko tiko, ko aimi gu kumba na nari ko na ki hogi ko. Sidu tie, gako siakasiaka afugo aayugo gupai nga ko aakpara nga ka ai boro yengo ka irabape tiko tipa imoko gu boro naye ka zubo ko ya.
it-1-E kpe. 338 genewa. 2
Gberẽngbayo
Gu “kpara ti rimo Yekova” nga gu natona ti regbo Enosa ti gu regbo nadu mbata fu Ime Akangbii aadunga ngba ruru gene te, mbiko Ebere aima tona kpara ti rimo Mbori bakuru kusayo. (Bam. P. 4:26; Eb 11:4) Ka si du wa gu kura wene abawirikipai abihe, gi kpara ti rimo Mbori re angia mangasunge na ni ngba gbegberẽ gene na kini yambu rimo Yekova kurii aboro watadu kurii akpiahe, gure arengbe ka ngia gu mangapai nga ga gberẽngbayo.—Mo bi ENOSH, ENOS.
NGI 20-26
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | BAMBATA PAI 6-8
“Kina wo Ko Amangi he Dũ”
Oni Wiriki gu Idapase na gu Giasangba Nangia ga Noa, Daniere, Gbiati Eyobo
Agu akpakarapai Noa agbiatiko na ni. Ti regbo gu tita Noa nangia Enoka, aboro aima da ni azangasinombori. Na zavura i anaapeka “nyanyaki afugo” kuti Yekova. (Yuda 14, 15) Zuu aakio kina kumbatayo. Zaatu ti regbo Noa, ‘kpotosende aima hi be bakere zuu.’ Gbegberẽ amaraika adi kpoto aboro kutiyo, ki rogodi adee na ki vungu agude nga aguyo nanaamanga kere gbegberẽ apai. (Bam. P. 6:2-4, 11, 12) Ono Noa adu tigako kia. “Noa abi undahe be Yekova. . . . Noa adu ni ruru boro, ki du ziazia dagba arika ngbatungako. Noa anata na Mbori.”—Bam. P. 6:8, 9.
w13-E 4/1 kpe. 14 genewa. 1
Ko “Ata na Ndikidi Mbori”
Gu sunge re adi dungu bawe agarã, wa agarã 40 kuti 50. Ka dewa angua kusande, ka titinda ngbunduru angua, ka reka angbagoroho, na ka gbigbia ha. Si adu nga gu bakurungba re du na arogoyo biata, na dungu avuruhe yo, na ngbadimoho pavuruhe. Wa gopai ayugoho, abangirihe adu kina ti ní bara kuari yo mbembedi na rihe gbiati rihe yo nga gu naabanda ha ka ime rimingo ku dimoyo ya.—Bambata Pai 6:14-16.
Oni Oro Ato Abaangirã Na Hipai
Ginihe naundo gi ga Yekova amoyambu re i hipai na kidu na diabese rogo gi gayo ato abaangirã re? Oni kparianga gupai Pauro akehe tipa Noa. (Oni gedi AEbere 11:7.) Gu “ime akangbi [naye] ku auru kpotosende, ka ba tunga unga ahe dunduko” angia gupai Noa ‘abingo ho’ mbata ya. (Bam. P. 6:17) Si angia gupai naamanganga mbata ya, nga gu he naima du ní iʹiriwoho. Ono Noa abingo ho wa gupai arengbanga namanga ya te. Tipagine? Mbiko ko adu na idapase nga gupai Yekova nagumbaha ko duwa ka ko mangihe. Noa aabingo ho nga gupai Mbori asana ko tipa ko mangihe si adu ni kpakarakpakaraha te. Kuba gure, “kina wo ko amangi he dũ.” (Bam. P. 6:22) Oni makianga agu apai dunduko si aaida Noa mangihe nga ka dua kurungba, dungura anya, ye na riahe tipa aboro na anya, tungusapai tipa ka fu zahe fu aboro, na ngerafuo gako aborokporo i du nyanyaki rogo toro yo. Agi apai re dunduko angianga taatapai te, ono “kina wo ko amangihe.” Wa si avura duwo, ga Noa idapase gbiati hipai aima du ni yuguyuguhe rogo gako raka yo, na si aye na amaku fuko na fu gako aborokporo.
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
Memeapai Rogo gu Buku Nga Bambata Pai—Bambata Paparaha
7:2—Riimburu ginipai i anaino agu anya nadu ni gigiri ra ti ni na agura naadunga ni gigiri ra ya? Si adu riipa agu anya aboro arengbe ka tumo na ami rogo irisombori, si adunga riipa agu anyaa aboro arengbe ka ri ra na agura i arengbanga ka ri ra ya te. Mbiko anya angianga ga aboro riahe mbata fu Ime Akangbii te. I aye ka tona gumba gu fugo nga “birikobiriko he” na ‘gigiri he’ tipa riahe kina tingbafuo fu yo ga Mose Ndiko fu aYisaraere, na si ki digi ho gu ndiko re adigi ni a. (Amokedi 10:9-16; AEfeso 2:15) Si nawira gupai tie nga, Noa aima ino agu anyaa nada tipa fu motumo na ami rogo iriso Yekova. Ngbutuko fuo ko zoro kusayo kurungba yo, ko “[a]dua bamotumo fu Yekova, ko ki rogo agu ra dagba gigiri anya na dagba gigiri azire dunduko, ki tumo na ami ni zozo amotumo auru bamotumo.”—Bambata Pai 8:20.
Memeapai Rogo gu Buku Nga Bambata Pai—Bambata Paparaha
7:11—Wari gu ime akangbii aye ni? Rogo ue regbo kusaahe, watadu ue “uru,” ho Mbori ambakadi rago ni ‘ariyo,’ ‘ime adu tiiheyo’ na gu kuraha kidu ‘barihe ku ariyo.’ (Bambata Pai 1:6, 7) Gu ‘ime nadu tiiheyo,’ angia gu ime naima du auru kpotosende. Gu ime nadu ‘barihe ku ariyo,’ angia gu bakere ndomo nadu rogo wege ariyo niasiasihe auru kpotosende, kingia “bakere dudungura ime.” Agi aime re du nakusuko ku auru kpotosende ti rago Noa.
NGI 27–WEGEBE 2
AŨKUMUKO ROGO FUGO MBORI YO | BAMBATA PAI 9-11
“Pa Aboro Adu Mbata Kina Sa”
it-1-E kpe. 239
Bakere Babera
Agu Asino Nangia ga gu Babera Nadu Mbata. Pa sigira gu bakporo nga Babera rogo gu kpasakpasarago nangia ga Sinara adu sa na pa me Gbanga Bambu Babera. (Bam. P. 11:2-9) Gu ndupai i ame gu bakporo re na gu gbanga bambu re ti ni aangianga pa taasa rimo Mbori te, ono agu amebambu re aaida gupai nga ‘rimoyo du ni taasitaasi he.’ Gi gbanga abambu re i aakuranga bara ha sa kina rogo gu Babera nadu mbata te ono i aima bihe a Mesopotamia yo si kini yugu pa nyakapa gu pambori nangia ga gu gbanga bambu i amehe ni bambata he re, zanga bipa wai i amehe. Gu diaberã Yekova amangihe ka gbarasa pa me gu gbanga bambu re nayugo gupai ziazia nga ko aima sogaha mbiko mburuhe adu rii ziree irisombori. Gu rimo du rogo pa-Ebere i afuhe kurii gi bakporo re nga Babera, rogoyo nga “vunduvundupai,” gu rimoho du rogo Sumeria nga (Ka-dingir-ra) na rogo Akkadia nga (Bab-ilu) si dunduko du rogoyo nga “Ga Mbori Bakere Ngbadimo.” Sidu, gu yangara aboro naaraka rogo gu bakporo re aʹaria gu rimo re tipa ka ne gu sapangbanga nadu kuriihe, ono gu vovo rimoho re watadu gu i aʹariaha kuti ni re i aayugo gu bakporo re kindi ni ga pambori.
it-2-E kpe. 202 genewa. 2
Fugo
Gu pangbanga du rogo Bambatapai nafura tipa wai bete agu aboro naraki tingbafuo Ime Akangbii akoditiyo ka me gu ngbanga bambu nga gu naadunga kuti gupai Mbori akpinyemuhe ya nga gu ko agumbaha fu Noa na awiriko. (Bam. P. 9:1) Kuba gupai nga i gbandaka na ‘ki hiisi kpotosende,’ i adiberã ka sa ngbatunga aboro i raki rogo ba sa, ni gbeyo berã yo ka raka rogo gu ba nada kusa nga kpasakpasarago nga ga Sinara Mesopotamia yo. Wa gopai ayugoho, si adu a nga si nika da ni ba irisombori na gbanga bambu nga ga irisombori.—Bam. P. 11:2-4.
it-2-E kpe. 202 genewa. 3
Fugo
Gu Mbori Du na Tanduapai Dũ agberesipa gu gayo sunge me bambu re ni sa ko yo ka i dunga na kodatise ya, ko amangi gipai re ni vundo ko fugoyo. Gipai re asaha ni bakpakarakpakaraha fuyo i mangi gayo sunge na si ki sa gupai nga i gbandaka rogo zegino dunduko. Pa unzuguro fugoyo aima rengba ka sa gu kura sunge ka i aidi ka mangaha ka si ndunga kumbatayo ya, nga gu rugapai Mbori aaidanga ha ya, mbiko si aima rengba ka sa yo i kodi gu ome na inohe i adu na ni ku rogo ba sa—gu inohe ayengo be Mbori ya, ono gu inohe naye be wiri aboro nga gu i agbiaha vurube weteka apai. (Mo ringbisihe na Batu 7:29; Pa Rug 32:5.) Sidu, wa vura duhe nga si akusi bakere kparakaro dagba riko nga ga aboro, pa vundo fugo aboro aima undo riko nga ga aboro mbiko si aká na yo ti da ti kere gbegberẽ asásá. (Bam. P. 11:5-9; mo ringbisihe na Yes 8:9, 10.) Si naida boro nitini wisigingo pai tipa agu asona kumbatayo du ti gi gaani regbo re, nga gu namanga mbiko bakere wirikapai nga ga zegino na wai aboro amangasunge na ni ngba gbegberẽ gene, ka bingo wai Mbori aima bi gupai ku mbatayo ka rengbe ka manga ka i ambu sunge me Babera si ndu ku mbatayo zanga i rugusihe.
it-2-E kpe. 472
Aringara
Si nakparaka awere be fugo, ai gu badona nga aboro du na gaha fugo nasonosa gaha sino mangaapai, sino mbakada ahe, na pambori—si ni basasa na gaha agene si amangapai ngbaha. (Pa Mot 18:3) Ni kparayo tiyo ti Mbori kusayo, gi dungu ngbatunga aboro re nambakada dungu akpiahe ni gayo ambori.—Pa Rug 12:30; 2Aba 17:29, 33.
Gbata gu Nyanyakipa Ahe Nga ga Toro
it-1-E kpe. 1023 genewa. 4
Ama
Si aima rengba kadu nga Kanana nitiko aima du rogo gipai re na ka bako nga Ama afunga rugute fuko ya. Watadu ni gumba Noa pai nisangbanebi nga gu naye be ga Mbori toro, ko abi gupai kumbatayo nga gu gbegberẽ sino naadu rogo Ama yo, isoke nga gu naima tona ka yugo tihe rogo wiriko yo nga Kanana, atita Kanana nika diaha adia. Gi motiwa re adigisitihe ni betehe ho agu wiri aYisaraere nangia ngbatunga Seme adibe aKanano ni. Aguyo i agbarasanga yo ya (ni kpiapai, aGibono, [Yos. 9]) i sayo ni akanga fu aYisaraere. Fuo kama agarã kusa, gu motiwa re adigisitihe ho atita wiri Ama nangia Kanana ada ni kutiibe gu zogarago nga ga atita Yepeta nadu rogo agu aringara nadu na bakere ome kisusi rogo zegino, Amadio na aParaso, ringara aGiriki, gbiati Roma.
it-2-E kpe. 503
Nimeroda
Tonatona ga Nimeroda zogarago akodi agu agbata nga ga Babera, Ereke, Akada na Karene, agi aba re adu dunduko rogo gu ringara nga Sinara. (Bambata Pai 10:10) Sidu tie, si nawira wa tiibe gako rugapai du pa me gu bakporo nga Babera na gaha gbanga bambu atona. Gi digisopai re a na ngbanya dagbaha na gu bipai nga ga aYudo. Yozefasi akepai ki ya: “[Nimeroda] aaria apai yeeye ku rogo gbegberẽ zogarago yo, ni berãko gupai nga, gu yangara gene sa rengbe ko ka ká na aboro ti gunde ti Mbori ngbaha nga ka sayo i naakido kindi kina kuti gu ome ko adu na ni. Ko aserekpohe nga ko nika irabape ti Mbori ka Ko idi ka hiiso kpotosende na ime berewe; mbiko ko nika me gbanga bambu kisusi gu ba rengbe ime kada rogoho na ki iribape agu atita titayo i agbarasi yo. Aboro adu na nyemu ka pekafuo gu ga [Nimeroda] rugapai re, ni peyo gupai nga sunge kanga du ngaha ka ranigose fu Mbori; sidu, i adi berã ka dua gbanga bambu . . . na sunge gi bambu re aguari ni ipiipihe kisusi wai aboro aberãha.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).