?Mabughëwu ebë ewu aghɩnë kë bashinë ghɩ é?

1, 2. (1) ?Aɛnmimi nkpɔca bayɛ n’ye ebë ekpʋ é? (2) ?Jɔ nkpɔca ebá egbagbashi órò ntɛnɩ ghë é?

FË JEJE ghë, ɔɔ n’ye shú, më-shìelë hɛ́ fë kɔ fë élɛ bunë fë gha vívi n’ye fë élɛ. Fë kolo më-shìelë, fë ekpa evivi n’ye fë éwu kelë ghɩ. Ese mici aghɔ, fë ghe vivi n’ye fë élɛ bu ntɔnë.

² Emʋ́n n’ye elë Shì Ofo Ʒoova kolo elë. Në ekpɩ elë, në elɔ elë bunë mian elë oohʋn ghënë powu. Në emimi elë aɛn, álɛ oohʋn bë eyɛ elë sɛ. Mici aghɔ, në eghʋ̀ ngiki fuɔ ghë emimi elë aɛn. Bayɛ n’ye ebë ewu shinë Ʒoova banë ghɩ (Proverbes 24:21). ?Ese, mabughëwu ekpɛkpɛ elɔ elë mici aghɔ n’ye ebë edisʋ ebɔ Ʒoova aɛnmiminë é? ?Mabughëwu Ʒoova ehɛ elë kɔ ebë edisʋ ebɔ aɛnmimi é? ?Élé elë eba eya n’ye elë ewu shinë në banë ghɩ é?—Kpɩ jɔ eshi 9.

?MABUGHËWU EKPƐKPƐ É?

3, 4. ?Élé ngiki bá káci lakwaghɩ é? ?Mabughëwu bë eɔsɛ ekpɛkpɛ elɔ elë n’ye ebë edisʋ ebɔ ngiki fuɔ aɛnmiminë é?

³ Ngiki enɩ mëlɔ edɔ kelë oohʋn ghë. Adamë lɛ Ɛvë lɛ ëë kë lɛ́ ngiki pidɛnë Ofo lɛ́. Píe mícínë kë lɛ́ lakwanë, mëlɔnɩ jɔnë lɛ́ nahɔnrɛ. N’ye Ofo bá lɛ́ kelënë, lakwa gha nʋ́n kelë sɛ wu kʋra ese, kë da nɩ́ ëë mëlɔ, kë gha wú ëë shibanë ghɩ. Píe n‘yonë, lakwa nʋn ngiki powu sɛ. Lakwanë nʋn elë sɛnë ghëwu ëë mici agheci, ekpɛkpɛ elɔ elë n’ye ebë edisʋ ebɔ Ʒoova lɛ ngiki lɛ aɛnmiminë. Bu fuɔnë ekpa elɔ bu ntɔnë ekpɛkpɛ elɔ elënë ëë lɛ́ n’ye, aghɩnë Ʒoova eghʋ̀ kelë ghë emimi elë aɛnnë esë, lakwa nʋn kelë sɛ.—Genèse 2:15-17; 3:1-7; Psaume 51:5; Romains 5:12.

⁴ Noo lakwa nʋn elë sɛ ghëwu, elë evivi n’ye ebë ecece abafu orù. Bu ntɔnë elɔ ekpɛkpɛ elɔ elë n’ye ebë edisʋ ebɔ aɛnmimi. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, lahɔ gbo, Ʒoova nɩ́ Moizë bɔ́, álɛ bë emimi Israɛlë-aghɩnë kë lɛ́ Ëë ngikinë aɛn. Yikpe nkpɔ, kë elɛlɛ ëë Kore, sʋ́ Ʒoova nʋnmɔn kʋra ese, ká cé ëë esë orù, në gha kpa gha wú Moizë ghɩ n’ye. Moizë ëë emimi Ofo ngikinë aɛn, ese në gha lɛ́ ghɩnë ece ëë esë orù. Biblënë ehɛ kɔ Moizë lɛ́ ghɩnë sé ëë esë eshi dɔ́ tete she aghɩnë kë hʋ́n-oo cibɩ ntɔnë ghënë powu. Ese Kore gha dísʋ gha bɔ́ Moizë aɛnmiminë. Në fáfa ngiki fannga nhɛn, kë tí në eji nɩ́ Moizë mëlɔ. ?Mabu fɩ́ Kore lɛ, aghɩnë kë nɩ́ mëlɔnë lɛ é? Ofo ée kelë kë rɔ́ (Nombres 12:3; 16:1-3, 31-35). Biblënë ghë, elë ewu ngiki fannga nhɛnnë kë cé kelë esë orùnë jɔ. Bu ntɔnë eya elë n’ye oruce gha yɛsɛ.—2 Chroniques 26:16-21; Kpɩ jɔ eshi 10.

5. ?Élé ngiki jɔghɔ bá bɔ́ shinë kë bánë lɛ́ bu apʋpʋ é?

⁵ Kɔpɛ fë boepi cé jɔ ntɛnɩ o: “Shiba elɔ yiki epetè.” Píe mɩɩ wɔ́wɔ́, ngiki bɔ́ shinë kë bánë míanmian ngiki fuɔ (ka Ecclésiaste 8:9). Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, n’ye Ʒoova bá nɩ́ Sailë bɔ́ álɛ bë elɛ Israɛlë blengbinë, Sailë lɛ́ ghɩnë ése ëë esë eshi edɔ tete. Ese në ɲá oruce lɛ kɔru lɛ shi dɔ́omu në oghorumɔnnë ghë. Bu ntɔnë lɔ́ në míanmian Davidënë gha lɛ́ në bʋʋn wunë (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Bɛtɛɛ, Davidë káci blengbi. Në lɛ́ Israɛlë blengbi ayɔghɔ tetenelë nkpɔ. Ese ngbeɲi gbo, Davidë esë bɔ́ shinë në bánë lɛ́ bu pʋpʋ. Në lɛ Uri ya Bɛtsabe lɛ rɛ́. Noo në vívi n’ye në élogho jɔ ntɔnë shinë, në lɔ́ kë ée Uri aghʋnë ghë gbo.—2 Samuel 11:1-17.

BUNË GHËWU ELË EWU SHINË ƷOOVA BANË GHƖ

6, 7. (1) ?Mabu kolonë ekólo Ʒoovanë eshu elë rupu n’ye ebë elɛ é? (2) ?Mabu bë eboka elë, álɛ ebë ewu Ofo ghɩ àlɛ́ bɔ́bɔ́ akpɛkpɛ alɔ elë é?

⁶ Elë ewu Ʒoova aɛnmiminë ghɩ noo ekólo ëë. Noo ekólo Ʒoova she ngiki powu lɛ, bu powu lɛnë ghëwu, elë evivi n’ye ebë elɔ sɛ bë eyɛyɛ ëë (ka Proverbes 27:11; Marc 12:29, 30). Píe mícínë yikpe pidɛnë lɛ ya lɛ kë hʋ́n-oo Edɛnë yobɔnë ghë gbonë, Satan evivi n’ye ngiki bë epetè eji etu shinë Ʒoova banë. Abɛlɛghonë eviɛ n’ye ebë edi akɔnda kɔ Ʒoova gha ɔɔ shigbë n’ye bë ehɛ elë bunë ebë elɛ. Ese emʋ́n n’ye jɔ ntɔnë lɛ́ mpu aa. Emʋ́n n’ye mbë ntɛnɩ lɛ́ nahɔnrɛ: “Ʒoova elë Ofo, fë ëë fë bayɛ n’ye kebë emama fë eyi, n’ye kebë ece fë eyi orù, n’ye mɛnsɩ bë elɛ fie, noo fë lɛ́ bu powu, noo fë bunë fë vívinë ghëwu, bu powu nʋnghë, fë óo kelë.”—Révélation 4:11.

⁷ N’ye fë bá lɛ́ jejenë, kë yáya fë n’ye fë éwu më-shìelë ghɩ mici powu, álɛ bɔ́bɔ́ fë gha vívi n’ye fë élɛ bu ntɔnë. Fɛ nhɛn mɩnɛn, elënë elë esʋ Ʒoovanë esë, ɔɔ n’ye bë eɔsɛ eshu, ghɩwunë bë ekpɛkpɛ elɔ elë. Ese, ekólo Ʒoova, elë ekpa ewu ëë ghɩ. N’yonë, elë elɛ bunë ebë eɔsɛ elɛ powu, álɛ ebë ewu ëë ghɩ eyi. Ʒezi lɛ́ bu yá elë álɛ ebë eyɔyɔ ëë. Në wú Ʒoova ghɩ, dá cibɩnë kpɛkpɛ lɔ́ ëë tetenë esë. Bu ntɔnë ghëwu ë në ɔɔsɛ hɛ́ Shì kɔ: “Gha lɛ́ mie bunë më evivinë ëë bë eshu, ese fienë.”—Luc 22:42; Kpɩ jɔ eshi 11.

8. ?Bu nfre nfre nkpɔca ghë Ʒoova eghʋ̀ emimi elë aɛn é? (Kpɩ ankadre “Ce jɔonë.”)

⁸ Amɛn, Ʒoova eghʋ̀ bu nfre nfre ghë emimi elë aɛn. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, në bɔ́ Biblënë lɔ́ elë. Në kpa bɔ́ ngɩmɛnnë kë nʋn ofokwanë ghënë esë lɔ́ elë. Elë eya n’ye elë ewu shinë Ʒoova banë ghɩ àlɛ́ elë awu aghɩnë në eghʋ̀ kelë ghë emimi elë aɛnnë ghɩ. Àlɛ́ elë apetè eji atu kelë bokanë, elɛ fɛ n’ye Ʒoova omunë ëë epétè eji tú mɩnɛn. N’ye Israɛlë-aghɩnë bá pétè eji tú Moizënë, Ʒoova wú n’ye bu ntɔnë lɛ́ bu pʋpʋ tete. Në ngbeɲinë, elɛ fɛ n’ye në ëë kë pétè eji túnë mɩnɛn.—Nombres 14:26, 27; Kpɩ jɔ eshi 12.

9. ?Élé kolo eba elɔ elë edisʋ ebɔ aɛnnë kë emimi elënë é?

⁹ Àlɛ́ enë ewu aghɩnë kë ba elë shinë ghɩnë, bu ntɔnë eya n’ye ekólo elë nɔnjɛelë eyikpe lɛ eyighɔ lɛ. Di bu ntɛnɩ akɔnda. Àlɛ́ kɔ́ eshipata akɔ oo nkpɔ ghënë, ngiki eo-omu edi juman álɛ kebë eɔsɛ eca ngiki fannga nhɛn. Álɛ ngiki ntɔnelë bë eɔsɛ edi jumannë eyɛsɛnë, bayɛ n’ye yiki nkpɔ bë emimi kelë aɛn, kelë powu kebë elɛ bunë kë ehɛ kelë kɔ kebë elɛnë. ?Ese àlɛ́ yiki nkpɔ ghe ce jɔnë kë ehɛnë, óó elɛ ee bunë kolo, mabu bë eɔsɛ eshu é? Àlɛ́ bɔ́bɔ́ në ebɔ akɔnda yɔghɔ ghë elɛ bu ntɔnë o, ese noo në ghe ce jɔnë kë ehɛ ëënë wunë, bë eɔsɛ elɔ aghɩnë në lɛ kelë lɛ edi jumannë, kebë ewu mianmian, kebë eɔsɛ ebɔ sɛsʋ bɔ́bɔ́ esë. Fɛ nhɛn mɩnɛn, àlɛ́ elë gha kpʋ́ aɛnnë Ʒoova lɛ, aghɩnë në bɔ́ bá elë ngbeɲinë lɛ kë emimi elënë wunë, bu ntɔnë bë eɔsɛ elɔ ngiki fuɔ bë epɛ, kebë ewu mianmian. Ese àlɛ́ elë awu Ʒoova ghɩnë, elë eya n’ye ekólo elë nɔnjɛelë, elë ekpa ewu bunë Ʒoova bábanë ghɩ.—1 Corinthiens 12:14, 25, 26.

10, 11. ?Mabu ebá ewu pëlɛ é?

¹⁰ Bunë Ʒoova ahɛ elë kɔ ebë elɛnë powu lɛ́ bunë elɔ elë ewu ayɔghɔ. Àlɛ́ enë ewu aghɩnë kë ba elë shi elë shikwanë ghë lɛ, ofokwanë ghë lɛ, elë oonë ghë lɛnë ghɩnë, bu ntɔnë eboka ngiki powu kë ewu ayɔghɔ.—Deutéronome 5:16; Romains 13:4; Éphésiens 6:2, 3; Hébreux 13:17.

¹¹ Àlɛ́ elë amʋn bunë ghëwu Ʒoova ehɛ elë kɔ ebë ewu ngiki ghɩnë, bu ntɔnë eboka elë, álɛ ebë eɔsɛ eba nhɛn elɛ. Elë éwu n’ye elë oohʋn ghë, ebë eba eya n’ye eɔ́ ghɩwu bu arɩ ntɛnɩelë ghë.

GHƖWUNË NƲN SHIKWANË GHË

12. ?Élé renishinë bë eba eya n’ye në ewu shinë Ʒoova banë ghɩ é?

¹² Ʒoova ëë óo shikwa powu. Në yá bunë shikwagho nkpɔ bë elɛ. Àlɛ́ owu-nkpɔ amʋn bunë Ʒoova evivi n’ye bë elɛ, óó në elɛ ëënë, shikwanë bë enɔn eyɛsɛ, kelë powu kebë ewu sɛyɛyɛ (1 Corinthiens 14:33). Ʒoova hɛ́ kɔ yikpe ëë bë elɛ shikwanë kpashi. Jɔ ntɔnë ëë eshi ëë lɛ́ n’ye, Ʒoova evivi n’ye renishinë ëë bë emimi ya lɛ jɛelë lɛ aɛn kolo ghë, bë ekpa ekpɩ kelë ayɔghɔ nhɛn. N’yonë, Ʒoova bá evivi renishinë jɔ álɛ bë eka n’ye eba ekpɩ ëë shikwaghɩnë. Renishinë bë elɛ kretiɛnnë yɛopu, kolo ëë shikwaghɩnë yɛsɛ, ebɔ kelë fɛ n’ye Ʒezi eba ebɔ ofokwanë mɩnɛn. Àlɛ́ renishinë në eba nhɛn elɛnë, në eya n’ye në ewu Ʒoova ghɩ.—Éphésiens 5:23; Kpɩ jɔ eshi 13.

13. ?Élé yighɔnë ví yikpe bë eba eya n’ye ewu shinë Ʒoova banë ghɩ é?

¹³ Yighɔnë lɛ́ kretiɛnnë esë ɔɔ juman yɔghɔ nhɛn bë edi shikwanë ghë. Canë në elele mɛnsɩ edi juman álɛ bë ekpɩ shikwanë, yighɔnë bë eboka ëë. Kelë aɲʋn powu ëë kebë eo-omu ekpɩ kelë jɛelenë. Bunë në éɔsɛ elɛ eyaya jɛelë bunë nkpɔ ëë lɛ́ në omunë bu ayɔghɔnë në elɛnë (Proverbes 1:8). Në ewu ca ghɩ, bunë canë ahɛ kɔ kebë elɛnë, në etu ëë àkpa. Àlɛ́ bɔ́bɔ́ në lɛ ca lɛ mbë gha she bu nkpɔ ghë wo, në elɛ̀ ëë mbë bɛtɛɛ ghë lɛ, ghɩwu ghë lɛ. Àlɛ́ yighɔnë lɛ́ Ʒoova Adashɛghonë avi ghɩnë gha lɛ́ Ʒoova Adashɛgho wunë, yighɔ ntɔnë ewu mianmian nfre nkpɔ. Ese àlɛ́ në akolo canë, në awu ëë ghɩ ayinë, kɔpɛ mici nkpɔ, yikpe ntɔnë bá evivi n’ye bë emʋn Ʒoova álɛ bë esʋ ëë o.—Ka 1 Pierre 3:1.

14. ?Élé ngbɔjɛelë bë eba eya n’ye kë ewu shinë Ʒoova banë ghɩ é?

¹⁴ Ngbɔjɛelë ɔɔ alɔ dɔ́ tete Ʒoovanë ngbeɲi. Bayɛ n’ye shìelë bë ekpɩ kelë eyɛsɛ, kebë emimi kelë aɛn. Àlɛ́ ngbɔjɛelë në ewu kelë shìelë ghɩnë, kë elɔ sɛ eyɛyɛ kelë shìelë. Ntɛnɩ kpa yɛsɛ dɔ́ tetenë ëë lɛ́ n’ye, àlɛ́ kë në ewu kelë shìelë ghɩnë, kë eya n’ye kë ewu Ʒoova ghɩ, kë elɔ sɛ eyɛyɛ ëë (Proverbes 10:1). Shikwa fannga nhɛn ghë, shìelënë nkpɔ cece ëë eta ngbɔjɛelënë. Bu ntɔnë bë eɔsɛ ekpɛkpɛ elɔ ghɩ ntɔnë lɛ, ngbɔjɛelënë esë lɛ powu edɔ tete. Ese àlɛ́ ngbɔjɛelënë në ewu ghɩ ntɔnë ghɩ, kë në etu ëë àkpanë, shikwa oohʋnnë eyɛsɛ tete. Elë émʋn n’ye lakwa nʋn shikwaghɩnelë powu sɛ. Ese shikwa powu bë eɔsɛ ewu sɛyɛyɛ àlɛ́ shikwaghɩnelë në ekpʋ Ʒoova aɛnmiminë. Bu ntɔnë ele Ʒoovanë lɛ́ Ghɩnë óó shikwa powunë eyi.—Éphésiens 3:14, 15.

GHƖWUNË NƲN OFOKWANË GHË

15. ?Élé ebë eba eɔsɛ eya n’ye elë ewu Ʒoova shibanë ghɩ ofokwanë ghë é?

¹⁵ Ʒoova eghʋ̀ ofokwanë ghë emimi elë aɛn. Në bɔ́ shiba powu lé Ʒezi mërɩ, álɛ bë eba ofokwanë shi (Colossiens 1:18). Ʒezi esë hɛ́ “kanga celenë aɛn ji ëë shinë” kɔ bë ekpɩ Ofo ngikinë kë nʋn eshi n’yenë powu (Matthieu 24:45-47). Amɛn, “kanga celenë aɛn ji ëë shinë” ëë lɛ́ aghɩnë kë emimi Ʒoova omuonë aɛnnë. Në elɔ elë bunë mian elë cibɩnë bayɛ ghë, álɛ bë elɔ elë ntɩjinë bë edɔomu eyi. Kanga celenë emimi ngɩmɛnnelë lɛ, ofokwa bokaghɩnelë lɛ, bude sasaghɩnelë lɛ aɛn eshipatanë powu ghë. Jumannë kë bɔ́ lé nɔnjɛelë ntɔnelë mërɩnë ëë lɛ́ n’ye kebë ekpɩ ofokwa nfre nfrenë nʋn maɛnnë powu ghënë. Ʒoova bá evivi kelë jɔ juman ntɔnë kë edinë ghë. N’yonë, àlɛ́ enë ewu ngiki ntɔnelë ghɩnë, elë ewu Ʒoova esë ghɩ.—Ka 1 Thessaloniciens 5:12; Hébreux 13:17; Kpɩ jɔ eshi 14.

16. ?Mabughëwu ebë eɔsɛ ehɛ kɔ wawɛ celenë ëë enɩ ngɩmɛnnelë lɛ, ofokwa bokaghɩnelë lɛ ebɔ é?

¹⁶ Ngɩmɛnnelë lɛ, ofokwa bokaghɩnelë lɛ kë eboka ofokwanë, álɛ bë edi ecele, bë ekpa eo-omu eyi. Ese lakwa nʋn kelë sɛ fɛ elë esë mɩnɛn. ?N’yonë, élé kë eba enɩ kelë ebɔ é? Nɔnjɛelë eyikpe ntɔnë bë elɛ bunë eya n’ye kë pí. Bu ntɔnelë nʋn Biblënë ghë (1 Timothée 3:1-7, 12; Tite 1:5-9). Ʒoova ghʋ́ ëë wawɛ celenë ghë lɔ́ kë ghɛ́ghɛ bu ntɔnë lé Biblënë ghë. Àlɛ́ ngɩmɛnnelë në edidi jɔ ewu ghɩnë kebë enɩ ebɔ, álɛ bë elɛ kɔ́ ghɩmɛn o, kɔ́ bokagho onë, kë esɛrɛ Ʒoova n’ye bë elɔ kelë ëë wawɛ celenë. Teteghë, Ʒoova lɛ Ʒezi lɛ ëë kë emimi ofokwanë aɛn (Actes 20:28). Aghɩ ntɛnɩ kë nɩ́ bɔ́ álɛ kebë etu elë àkpa, kebë ekpɩ elënë, kë lɛ́ bu ayɔghɔnë Ofo hɔ́ elë.—Éphésiens 4:8.

17. ?Mabu bayɛ n’ye nɔnjɛ yighɔ nkpɔ bë elɛ mici jɔghɔ eya n’ye në ɔɔ ghɩwu é?

¹⁷ Mici aghɔ, ngɩmɛn lɛ, bokaghɩ lɛ ghe nʋnghë álɛ kebë edi juman nkpɔ ofokwanë ghë. N’yonë, nɔnjɛ yikpe fuɔnë kë wɔ́ ëë jinë ëë eboka cibɩ ntɔnë ghë. Ese àlɛ́ kelë nkpɔe gha nʋnghë wunë, nɔnjɛ yighɔ nkpɔ bë eɔsɛ edi juman ntɛnɩ wɔ́wɔ́, nɔnjɛ yikpenë kë wɔ́ ëë jinë edinë. Álɛ nɔnjɛ yighɔnë bë edi juman ntɔnë, bë ebɔ bu je eba órò. Bu ntɔnë bë eɔsɛ elɛ duku lɛ, ekɛ lɛ (1 Corinthiens 11:3-10). Àlɛ́ në aba nhɛn alɛnë, në eya n’ye bunë Ʒoova bába hɛ́ kɔ yikpe ëë bë ebashi shikwanë ghë lɛ ofokwanë ghë lɛnë, në ewu ëë ghɩ.—Kpɩ jɔ eshi 15.

GHƖNË EBË EWU ELË OO SHIBAGHƖNELË

18, 19. (1) ?Mabu ebë eɲishi Romains 13:1-7 ghë é? (2) ?Élé elë eba eya n’ye elë ewu shibaghɩnelë ghɩ é?

¹⁸ Amɛn, Ʒoova ɲá oodighɩnelë shi, kë ɔɔ mɛnsɩ kë eba elë shi. Ebë ewu kelë ghɩ. Kelë ëë kë edi-oonë, kë ekpa elɛ bu eboka ngiki. Kretiɛnnelë kë ewu jɔnë nʋn Romains 13:1-7 ghënë ghɩ (ka abɩ ntɔnelë). Elë ewu “shibaghɩ ologbɔnelë” ghɩ, elë ekpa ewu mbranë kë bába n’ye elë ehʋn-oonë ghɩ. Mbra ntɔnelë bë eɔsɛ eci elë shikwanë lɛ, elë jumannë lɛ, bunë eɔ́në lɛ powu aba. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, elë enɛ ɛnpo, elë eghɛghɛ bu ekaka mbë elɔ shibaghɩnelë aji bunë kë avivi elënë ghë. ?Ese àlɛ́ shibaghɩnelë kë ahɛ elë kɔ ebë elɛ bunë Ofo mbranë ehɛ elë kɔ elë gha élɛ wunë, mabu ebë elɛ é? Akoto Piɛrë hɛ́ kɔ: “Ofo lɛ́ shibagho; ebë ewu ëë ghɩ eshe ngiki.”—Actes 5:28, 29.

¹⁹ Àlɛ́ elë anʋn shibaghɩnelë ngbeɲinë, ebë ewu kelë ghɩ eyɛsɛ. Shibaghɩ ntɔnelë bë eɔsɛ elɛ kɔ́ aanɩnɩghɩ o, kɔ́ polisëghɩ o. Ngbɔjɛelënë kë lɛ́ kretiɛnnë, kebë ewu kelë nakwashielë lɛ, aghɩnë kë edi juman nakwatɩ gbonë lɛ powu ghɩ. Elë juman-ku gbo, ebë ewu elë kpashinë ghɩ àlɛ́ bɔ́bɔ́ aghɩnë gbe ghe wu ëë ghɩ. Àlɛ́ enë eba nhɛn elɛnë, elë eyɔyɔ akoto Pɔlë. Jɔ kpɛ́kpɛ lɔ́ ëë kʋra ese, në dá wú shibaghɩnë ghɩ (Actes 26:2, 25). Àlɛ́ bɔ́bɔ́ ngiki ghe lɛ́ elë ghe yɛ wo, ebë eda ewu kelë ghɩ eyi.—Ka Romains 12:17, 18; 1 Pierre 3:15.

20, 21. ?Bu ayɔghɔ nkpɔca bë eɔsɛ eshu àlɛ́ elë awu ngiki ghɩ é?

²⁰ Maɛnnë powu ghë, ngiki ghe wu ngiki fuɔ ghɩ ghe dɔ́ n’ye. Ese Ʒoova sʋghɩnelë kë nʋn agha. Bunë elë evivi n’ye ebë elɛnë ëë lɛ́ n’ye ebë ewu ngiki powu ghɩ. Elë ewu jɔnë akoto Piɛrë hɛ́në ghɩ. Në hɛ́ kɔ: “Éce ngiki nfre powu eyi orù” (1 Pierre 2:17). Àlɛ́ enë ewu ngiki ghɩnë, kë ele ëë aɛn ghë. Ʒezi hɛ́ elë kɔ: “Élɔ eɲë kaniɛnnë bë egbe ngiki ngbeɲi, álɛ kebë eɔsɛ ewu juman ayɔghɔnë eɲë edinë, álɛ kebë ele eɲë Shìnë nʋn oforunë eyi.”—Matthieu 5:16.

²¹ Àlɛ́ elë shikwanë ghë lɛ, elë ofokwanë ghë lɛ, elë oohʋn powu ghë lɛ, elë ewu ngiki ghɩnë, bu yɔghɔ ntɔnë bë eɔsɛ elɔ ngiki fuɔ bë eviɛ n’ye kebë emʋn Ʒoova edɔ. Àlɛ́ enë ewu ngiki ghɩnë, elë ewu Ʒoova omunë ghɩ. Bu ntɔnë eyɛyɛ Ʒoova sɛ, ekpa eya ëë n’ye ekólo ëë.