Hwɔɔmi Mɔ INTANƐTI NƆ NITO HE
Hwɔɔmi Mɔ
INTANƐTI NƆ NITO HE
Dangme
Ɛ
  • ã
  • á
  • ɛ
  • ɛ́
  • ɛ̃
  • ɔ
  • ɔ́
  • í
  • ĩ
  • BAIBLO
  • WOMIHI
  • ASAFO MI KPEHI
  • cf yi 10 bf. 98-107
  • ‘A Ngma Ke’

Ngmami nɛ ɔ he video be amlɔ nɛ ɔ.

Wa kpa mo pɛɛ nyagba ko he je ɔ, video ɔ hí jemi.

  • ‘A Ngma Ke’
  • “Ba Nyɛɛ Ye Se”
  • Munyuyi Nyafinyafihi
  • Munyu Nɛ Ngɛ Kaa Enɛ ɔ
  • E Tsɛ Munyuhi A Se Kɛ Je Mawu Munyu ɔ Mi
  • E Fã Mawu Munyu ɔ He
  • E Tsɔɔ Mawu Munyu ɔ Mi
  • Mɛnɔ Ji Yesu Kristo?
    Mɛni Baiblo ɔ Ma Nyɛ Maa Tsɔɔ Wɔ?
  • Mɛnɔ Ji Yesu Kristo?
    Mɛni Tutuutu Ji Baiblo ɔ Tsɔɔmi?
  • Yoku Nɔ Fiɛɛmi Nɛ Nihi Fuu Le ɔ
    Yesu Ji Blɔ ɔ, Anɔkuale ɔ, Kɛ Wami ɔ
  • Yaa Nɔ Nɛ O Ná O Baiblo Kanemi ɔ He Se Wawɛɛ
    Hwɔɔmi Mɔ E Ngɛ Yehowa Matsɛ Yemi ɔ He Gɔgɔ Fiae (Nɔ́ Nɛ A Maa Kase)—2023
“Ba Nyɛɛ Ye Se”
cf yi 10 bf. 98-107

Yi 10

‘A Ngma Ke’

1-3. Mɛnɔ Yesu suɔ nɛ Nazaretbi ɔmɛ nɛ a le kaa e ji, nɛ mɛni e pee kɛ ye enɛ ɔ he odase?

YESU je e sɔmɔmi nítsumi ɔ sisi kɛ we. Kristo kpale e se kɛ ho e ma mi Nazaret ya. Oti nɛ e kɛ ma e hɛ mi ji kaa, e maa ye bua ni ɔmɛ konɛ a le nɔmlɔ tutuutu nɛ e ji: Lɛ ji Mesia nɛ a gba e he sane kɛ fɔ si blema lokoo ɔ nɛ! Mɛni e pee kɛ ye enɛ ɔ he odase?

2 Atsinyɛ jemi ko be he kaa nihi babauu maa hyɛ blɔ kaa e ma tsu nyakpɛ nɔ́ ko. A nu amaniɛ bɔmihi nɛ kɔɔ nyakpɛ níhi nɛ Yesu pee ɔ he. Se e pee we okadi nɛ ɔmɛ eko kɛ tsɔɔ we mɛ. Mohu ɔ, e ya kpe he ɔ kaa bɔnɛ e pɔɔ peemi ɔ. E te si konɛ e kane ngmami ɔ, nɛ a ngɔ gbalɔ Yesaya womi ɔ kɛ sɔle lɛ. E ma nyɛ maa pee kaa e ji womi nɛ ka nɛ́ a koklo ngɔ wo tso enyɔ a he, nɛ Yesu ná tsui nɛ e pɛne womi ɔ ngɛ tso ɔ kake he nɛ e koklo ngɔ wo kake he kɛ ya si benɛ e na ngmami nɛ e ngɛ hlae ɔ. Kɛkɛ nɛ e wo e gbi nɔ nɛ e kane munyu nɛ mwɔnɛ ɔ, e ngɛ Yesaya 61:1-3 ɔ.—Luka 4:16-19.

3 E ngɛ heii kaa nihi nɛ a ngɛ lɛ tue bue ɔ le ngmami nɛ ɔ momo. E ji gbami nɛ kɔɔ Mesia a he. Ni ɔmɛ tsuo nɛ ngɛ kpe he ɔ bɔni Yesu hyɛmi too. Lejɛ ɔ jɔ dii. Kɛkɛ nɛ Yesu bɔni mɛ ngmami ɔ sisi tsɔɔmi fitsofitso: ‘Mwɔnɛ ɔ ligbi nɛ ɔ, ngmami nɛ ɔ nɛ nyɛ nu kɛ nyɛ tue ɔ ba mi.’ Munyuhi nɛ a he jua wa nɛ je e nya a ha nɛ nihi nɛ a ngɛ lɛ tue bue ɔ a nya kpɛ a he, se kɛ̃ ɔ, e ngɛ pãa kaa a kpɛti nihi fuu suɔ kaa e pee nyakpɛ nɔ́ ko nɛ a na. Se Yesu pee kã, nɛ e ngɔ nɔ hyɛmi nɔ́ ko nɛ ngɛ Ngmami ɔ mi kɛ tsu ní kɛ ha nɛ a na kaa a be hemi kɛ yemi. Amlɔ nɔuu ɔ, Nazaretbi ɔmɛ ka kaa a maa gbe lɛ.—Luka 4:20-30.

4. Mɛni nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yesu pee ngɛ e sɔmɔmi nítsumi ɔ mi, nɛ mɛni he wa ma susu ngɛ yi nɛ ɔ mi?

4 Bɔnɛ Yesu plɛ kɛ je e sɔmɔmi nítsumi ɔ sisi ji nɛ ɔ nɛ, nɛ e ya nɔ e pee jã ngɛ e sɔmɔmi nítsumi ɔ mi tsuo. E ngɔ e hɛ kɛ fɔ Mawu Munyu ɔ nɔ kulaa. Niinɛ, e ngɛ mi kaa nyakpɛ níhi nɛ Yesu pee ɔ a he hia wawɛɛ, nɛ lɔɔ tsɔɔ kaa Mawu mumi ɔ ngɛ e nɔ mohu, se kɛ̃ ɔ, Ngmami Klɔuklɔu ɔ ji nɔ́ nɛ he hia lɛ pe nɔ́ tsuaa nɔ́. Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ e pee ngɛ enɛ ɔ he ɔ he nɛ waa hyɛ. Wa ma susu bɔnɛ wa Nyɔmtsɛ ɔ tsɛ munyuhi a se kɛ je Mawu Munyu ɔ mi, kɛ bɔnɛ e fã Mawu Munyu ɔ he, kɛ bɔnɛ e tsɔɔ Mawu Munyu ɔ mi ha a he.

E Tsɛ Munyuhi A Se Kɛ Je Mawu Munyu ɔ Mi

5. Mɛni ji nɔ́ nɛ Yesu pee e juɛmi kaa e ma ha nɛ e tue buli ɔmɛ nɛ a le, nɛ mɛni blɔ nɔ e gu kɛ ma e munyu ɔ nɔ mi?

5 Yesu suɔ kaa nihi nɛ́ a le he nɛ sɛgbi nɛ e ngɛ fiɛɛe ɔ je. E de ke: “Nɔ́ nɛ i ngɛ nyɛ tsɔɔe ɔ ji imi nitsɛ ye yi mi; nɔ nɛ tsɔ mi ɔ nɛ ngɔ ha mi.” (Yohane 7:16) Ngɛ be kpa mi ɔ, e de ke: “I to we imi nitsɛ ye yi mi kɛ tsu we nɔ́ ko gblegbleegble. Mohu nɔ́ nɛ Tsɛ ɔ tsɔɔ mi ɔ, lɔɔ pɛ i deɔ.” (Yohane 8:28) Jehanɛ se hu e de ke: “Munyuhi nɛ i kɛ nyɛ tu ɔ, pi imi nitsɛ ye yi mi nɛ i to kɛ de. Mohu Tsɛ ɔ nɛ guu ye nɔ kɛ peeɔ ní nɛ ɔmɛ.” (Yohane 14:10) Blɔ kake nɔ nɛ́ Yesu gu kɛ ma e munyu nɛ ɔ nɔ mi ji kaa, e tsɛ munyuhi a se kɛ je Mawu Munyu nɛ a ngma a mi si abɔ.

6, 7. (a) Hebri Ngmami ɔ mi womi enyɛmɛ a mi Yesu tsɛ munyuhi a se kɛ je, nɛ mɛni heje nɛ enɛ ɔ ngɛ nyakpɛ? (b) Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ e slo Yesu ní tsɔɔmi ɔ ngɛ mlaa tsɔɔli ɔmɛ a nɔ́ ɔ he?

6 Ke o hyɛ Yesu munyuhi nɛ a ngma kɛ fɔ si ɔ mi saminya a, o maa na kaa e jé munyuhi nɛ e tu ɔ tɛ̃ɛ, loo e tsɛ munyuhi a se kɛ je Hebri Ngmami ɔ mi womihi nɛ hiɛ pe fã mi. Eko ɔ, sisije ɔ, enɛ ɔ be mo nyakpɛ pee. O ma nyɛ ma susu kaa kɛ ba kɛɛ nɛ ngɛ jeha etɛ kɛ fã sɔuu nɛ Yesu kɛ tsu e fiɛɛmi nítsumi ɔ mi ɔ, e tsɛ we munyuhi a se kɛ ji Mawu Munyu ɔ mi womihi tsuo nɛ ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ a mi. Se ngɛ anɔkuale mi ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa e pee jã. Mo kai kaa munyuhi nɛ Yesu tu kɛ níhi nɛ e pee ɔ, a kpɛti bɔɔ ko pɛ nɛ a ngma kɛ fɔ si. (Yohane 21:25) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, eko ɔ, o ma nyɛ ma wo o gbi nɔ kɛ kane munyuhi nɛ Yesu tu nɛ a ngma kɛ fɔ si ɔ ngɛ ngmlɛfia bɔɔ pɛ mi. Lɛɛ mo susu he nɛ o hyɛ! Ngɔɔ lɛ kaa o bɔ mɔde nɛ o tsɛ munyuhi a se kɛ je Hebri Ngmami ɔ mi womihi nɛ hiɛ pe fã mi ngɛ ngmlɛfia bɔɔ pɛ nɛ́ o kɛ tu Mawu kɛ e Matsɛ Yemi ɔ he munyu ɔ mi. Jehanɛ se hu ɔ, pi be tsuaa be nɛ Yesu hɛɛɔ womi ngɛ e dɛ. Benɛ e tu e Yoku ɔ nɔ Fiɛɛmi munyu nɛ nihi le wawɛɛ ɔ, e jé munyuhi babauu nɛ e tu ɔ tɛ̃ɛ, kɛ je Hebri Ngmami ɔ mi, nɛ e tsɛ ekomɛ hu a se kɛ je mi; e de kulaa kɛ je e yi mi!

7 Munyuhi a se nɛ Yesu tsɛ kɛ je Ngmami ɔ mi ɔ tsɔɔ kaa e ngɛ bumi nɛ mi kuɔ kɛ ha Mawu Munyu ɔ. Nihi nɛ bu lɛ tue ɔ “a he mi po ngɛ e ní tsɔɔmi ɔ he, ejakaa e tsɔɔ mɛ ní kaa nɔ nɛ ngɛ he blɔ, pi kaa bɔnɛ mlaa tsɔɔli ɔmɛ tsɔɔ ɔ.” (Marko 1:22) Ke mlaa tsɔɔli ɔmɛ ngɛ ní tsɔɔe ɔ, a pɔɔ mlaa nɛ mɛ nitsɛmɛ a wo ɔ he munyu tumi, nɛ a tsɛɛ munyuhi a se kɛ jee rabihi nɛ a hi si blema nɛ a le ní ɔ a munyuhi a mi. Yesu tsɛ we munyu se kɛ ji mlaa nɛ mlaa tsɔɔli ɔmɛ nitsɛmɛ a wo, loo rabi ko munyu mi kɛ fi we e munyu se hyɛ. Mohu ɔ, e bu Mawu Munyu ɔ kaa lɔɔ pɛ ji nɔ́ nɛ sa kaa a kɛ tsu ní. E pɔɔ demi ke: ‘A ngma ke.’ E ngɔ munyu nɛ ɔmɛ loo munyuhi nɛ ngɛ kaa jã kɛ tsu ní si abɔ kɛ tsɔɔ e se nyɛɛli ɔmɛ ní nɛ e kɛ dla a susumihi nɛ dɛ ɔ hulɔ.

8, 9. (a) Benɛ Yesu ya dla sɔlemi we ɔ, mɛni blɔ nɔ e gu kɛ tsɔɔ kaa e fi he wami nɛ Mawu Munyu ɔ ngɛ ɔ se? (b) Ngɛ mɛni blɔ nɔ jami nya dali ɔmɛ nɛ a ngɛ sɔlemi we ɔ tsɔɔ kaa a be bumi kulaa kɛ ha Mawu Munyu ɔ?

8 Benɛ Yesu ya dla Yerusalem sɔlemi we ɔ, e de ke: ‘A ngma ke, “A ma tsɛ ye we ɔ sɔlemi we.” Se nyɛɛ lɛɛ nyɛ ngɔ kɛ pee ojo fiali a laami he!’ (Mateo 21:12, 13; Yesaya 56:7; Yeremia 7:11) Ngɛ ligbi nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, Yesu tsu nyakpɛ níhi fuu ngɛ lejɛ ɔ. Enɛ ɔ ha nɛ jokuɛ nyumuwi komɛ a bua jɔ nɛ a bɔni e yi jemi. Se jami nya dali ɔmɛ a mi mi fu nɛ a bi Yesu kaa e nu nɔ́ nɛ jokuɛwi ɔmɛ ngɛ dee ɔ lo. E ha mɛ heto ke: “Ee, i ngɛ nue! Anɛ nyɛ kane we ngmami ɔ hyɛ lo? Ngmami ɔ ke, ‘O dla bimwɔwi, kɛ nyɔ nya bimɛ ngɔ to konɛ a la la ngɔngɔɛ kɛ je o yi.’” (Mateo 21:16; La 8:2) Yesu suɔ kaa jami nya dali nɛ ɔmɛ nɛ a le kaa Mawu Munyu ɔ kplɛɛ nɔ́ nɛ ngɛ nɔ yae ɔ nɔ.

9 Pee se ɔ, jami nya dali ɔmɛ ya bua a he nya kɛ ba Yesu ngɔ nɛ a ba bi lɛ ke: “Mɛni he wami o kɛ ngɛ ní nɛ ɔmɛ pee?” (Mateo 21:23) Yesu tsɔɔ he tutuutu nɛ he wami nɛ e kɛ tsu ní ɔ je. E tsɔɔ we tsɔɔmi ehe ko. E Tsɛ ɔ Munyu nɛ e tu ɔ ji nɔ́ nɛ e kɛ tsu ní. Lɛɛ, e ngɛ heii kaa kikɛmɛ a osɔfo nɛ ɔmɛ kɛ mlaa tsɔɔli ɔmɛ bui Yehowa kɛ e Munyu ɔ kulaa. E sa saminya kaa Yesu je a susumi yaya nɛ a hɛɛ ɔ kpo nɛ e bu mɛ fɔ ngɛ he.—Mateo 21:23-46.

10. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ kase Yesu ngɛ bɔnɛ waa kɛ Mawu Munyu ɔ tsuɔ ní ha a mi, nɛ mɛni ji níhi nɛ wa ngɛ nɛ yeɔ bua wɔ nɛ Yesu be eko ngɛ e be ɔ mi?

10 Mwɔnɛ ɔ, anɔkuale Kristofoli ngɔɔ Mawu Munyu ɔ kɛ tsuɔ ní ngɛ a sɔmɔmi nítsumi ɔ mi kaa bɔnɛ Yesu pee ɔ. A le Yehowa Odasefoli ngɛ je ɔ mi tsuo kaa a ji nihi nɛ a suɔ kaa a maa tu Baiblo ɔ mi munyu kɛ tsɔɔ nihi. Baiblo ngmamihi hyi wa womi ɔmɛ a mi tɔ. Nɛ wɔ hu waa kɛ ngmamihi tsuɔ ní jã ngɛ wa sɔmɔmi nítsumi ɔ mi. Be tsuaa be nɛ waa kɛ nɔ ko maa tu munyu ngɛ wa fiɛɛmi nítsumi ɔ mi ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa kane Ngmami ɔ. (2 Timoteo 3:16) Ke nɔ ko ngmɛ wɔ blɔ nɛ wa kane nɔ́ ko kɛ je Baiblo ɔ mi kɛ tsɔɔ lɛ, nɛ waa kɛ lɛ susu se nami nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ he, nɛ e nu sisi ɔ, wa bua jɔɔ saminya! E ngɛ mi kaa wa be nyɛe ma kai níhi pɛpɛɛpɛ kaa bɔnɛ Yesu pee ɔ mohu, se wa ngɛ níhi fuu nɛ maa ye bua wɔ nɛ Yesu be eko ngɛ e be ɔ mi. Wa ngɛ Baiblo mluku ɔ nɛ a pee ngɛ gbihi babauu a mi, nɛ jehanɛ se hu wa ngɛ Baiblo kasemi womihi fuu nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa na ngmami saisaa nɛ wa ngɛ hlae. Nyɛ ha nɛ waa mwɔ wa yi mi kpɔ kaa wa maa ya nɔ ma tsɛ munyuhi a se kɛ je Baiblo ɔ mi kɛ ha nihi, nɛ́ waa gbla a juɛmi kɛ ya Baiblo ɔ nɔ ngɛ he blɔ tsuaa he blɔ nɛ wa ma ná a mi!

E Fã Mawu Munyu ɔ He

11. Mɛni heje nɛ e he hia kaa Yesu nɛ fã Mawu Munyu ɔ he si abɔ?

11 Yesu na kaa nihi pɔɔ munyu tumi kɛ siɔ Mawu Munyu ɔ, se enɛ ɔ pee we lɛ nyakpɛ. E de e Tsɛ ɔ ngɛ sɔlemi mi ke: ‘O munyu ɔ ji anɔkuale.’ (Yohane 17:17) Yesu le wawɛɛ kaa Satan nɛ ji ‘je ɔ nɔ yelɔ’ ɔ ji “lakpatsɛ kpanaku.” (Yohane 8:44; 14:30) Yesu tsɛ munyuhi a se kɛ je Ngmami ɔ mi si etɛ kɛ ye Satan ka amɛ a nɔ kunimi. Satan je blɔ nɛ e tsɛ ngmami kake kɛ je La womi ɔ mi nɛ e kɛ tsu ní ngɛ blɔ nɛ dɛ nɔ, se Yesu fã Mawu Munyu ɔ he konɛ e ko ngɔ kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ jã.—Mateo 4:6, 7.

12-14. (a) Mɛni blɔ nɔ jami nya dali ɔmɛ tsɔɔ kaa a bui Mose Mlaa a ngɛ? (b) Kɛ Yesu plɛ kɛ fã Mawu Munyu ɔ he ha kɛɛ?

12 Yesu pɔɔ Ngmami Klɔuklɔu ɔ he fami bɔnɛ pee nɛ a kó tsɔɔ sisi ngɛ blɔ nɛ dɛ nɔ, nɛ́ a kó ngɔ kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ hulɔ. Jami nya dali nɛ a hi si ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ ngɔ Mawu Munyu ɔ kɛ tsu ní ngɛ blɔ yaya nɔ. A suɔ kaa a maa ye Mose Mlaa a mi ní nyafinyafihi a nɔ kɛ pi si, se a kɛ sisi tomi mlaahi nɛ a da nɔ kɛ wo Mlaa a tsu we ní. Enɛ ɔ he ɔ, a woɔ nihi he wami konɛ a ja Mawu eko kɛ eko, jami nɛ ma ha nɛ a maa sa nimli a hɛ mi mohu pe níhi nɛ Mlaa a tsɔɔ kaa a he hia nɛ ji, dami sane yemi, mɔbɔ nami, kɛ anɔkuale yemi. (Mateo 23:23) Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ fã Mawu Mlaa a he?

13 Ngɛ Yesu Yoku ɔ nɔ Fiɛɛmi ɔ mi ɔ, e ngɔ munyu nɛ ji, “tse nyɛ nu nɛ a de ke” kɛ tsu ní si abɔ kɛ tu Mose Mlaa a he munyu. E ngɔ munyu nɛ ji “se imi lɛɛ i ngɛ nyɛ dee ke,” kɛ tsa nɔ kɛ tsɔɔ sisi tomi mlaa nɛ mi kuɔ pe Mlaa a nɔ nɛ a yeɔ eko kɛ eko ɔ nya. Anɛ e tu munyu kɛ si Mlaa a lo? Dɛbi, e fã Mlaa a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ni ɔmɛ le mlaa nɛ ji “Koo gbe nɔmlɔ” ɔ saminya. Se Yesu de mɛ kaa, ke nɔ ko nyɛ nɔ ko ɔ, jamɛatsɛ ɔ tɔ̃ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ mlaa nɛ ɔ se ɔ nɔ. Jã kɛ̃ nɛ ke nɔ ko ná nɔ ko nɛ pi e yo loo e huno he akɔnɔ yaya a, e tɔ̃ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Mawu mlaa a se nɛ kɔɔ gba puɛmi he ɔ nɔ.—Mateo 5:17, 18, 21, 22, 27-39.

14 Nyagbe ɔ, Yesu de ke: “Tse nyɛ nu nɛ a de ke, ‘Suɔ o huɛ, nɛ o nyɛ o he nyɛlɔ.’ Se imi lɛɛ i ngɛ nyɛ dee ke nyɛɛ suɔ nyɛ he nyɛli, nɛ nyɛɛ sɔle ha nihi nɛ waa nyɛ yi mi.” (Mateo 5:43, 44) Anɛ mlaa ko ngɛ Mawu Munyu ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa nɔ nɛ é ‘nyɛ e he nyɛlɔ’ lo? Dɛbi, e ji mlaa nɛ jami nya dali ɔmɛ nitsɛ wo. A ngɔ adesahi a susumi kɛ futu Mawu Mlaa nɛ hi kɛ pi si ɔ. Yesu fã Mawu Munyu ɔ he kɛ kã konɛ a ko ngɔ adesahi a kusumi yayahi kɛ puɛ lɛ.—Marko 7:9-13.

15. Benɛ Farisibi ɔmɛ ha nɛ Mawu Mlaa a pee kaa nɔ́ nɛ e tsiɔ nɔ nya nɛ́ e nɔ yemi yee ɔ, mɛni Yesu pee kɛ fã Mlaa a he?

15 Jehanɛ se hu ɔ, jami nya dali ɔmɛ te si kɛ wo Mawu Mlaa a kɛ gu Mlaa a nɛ a ha nɛ e pee kaa nɔ́ nɛ e tsiɔ nɔ nya nɛ́ e nɔ yemi yee ɔ nɔ. Benɛ Yesu kɛ e kaseli ɔmɛ gu blɛfo ngmɔ ko mi nɛ́ e kaseli ɔmɛ kpɔ blɛfo bɔɔ ko ɔ, Farisibi komɛ tsɔɔ kaa kaseli ɔmɛ tɔ̃ Hejɔɔmi ligbi yemi he mlaa a nɔ. Yesu ngɔ Ngmami ɔ mi nɔ hyɛmi nɔ́ ko kɛ fã Mawu Munyu ɔ he nɛ e kɛ dla a susumi nɛ dɛ ɔ. E tsɛ Ngmami ɔ mi munyu nɛ lɔɔ pɛ lɛ tsɔɔ be nɛ a ye abolo nɛ a kɛ maa Mawu hɛ mi ngɛ sɔlemi we ɔ ngɛ he klɔuklɔu ɔ se—benɛ David kɛ nyumuhi nɛ piɛɛ e he nɛ hwɔ ye mɛ ɔ ya ye abolo nɛ ɔ. Yesu ha nɛ Farisibi nɛ ɔmɛ le kaa a li Yehowa mɔbɔ nami kɛ e mi mi sami ɔ.—Marko 2:23-27.

16. Mɛni ji nɔ́ nɛ jami nya dali ɔmɛ pee ngɛ Mose mlaa nɛ kɔɔ gba mi pomi he ɔ he, nɛ kɛ Yesu tsu he ní ha kɛɛ?

16 Jehanɛ se hu ɔ, jami nya dali ɔmɛ hlaa ní komɛ nɛ a kɛ jeɔ a nya konɛ a kɛ ba he wami nɛ ngɛ Mawu Mlaa a mi ɔ si. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Mlaa a tsɔɔ kaa ke nyumu ko na “nɔ́ yayami ko” ngɛ e yo he, nɛ ji nɔ́ ko nɛ hɛdɔ ngɛ he nɛ e kɛ hɛ mi si puemi ba weku ɔ nɔ ɔ, e kɛ e yo ɔ ma nyɛ maa po gba mi. (5 Mose 24:1) Se ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ, jami nya dali ɔmɛ ngɔ mlaa nɛ ɔ kɛ pee nya jemi nɛ a ngmɛ nyumuhi blɔ konɛ a fiee a yihi ngɛ tɔmi nyafinyafihi a he—ke yo ko hoo gbɔkuɛ ní ha e huno nɛ e ní ɔ sisi tso po ɔ, nyumu ɔ ngɛ he blɔ nɛ́ e kɛ lɛ poɔ gba mi!a Yesu tsɔɔ kaa a kɛ munyu nɛ Mawu ha nɛ Mose ngma a tsu we ní ngɛ blɔ nɛ da nɔ kulaa. Kɛkɛ nɛ e tsɔɔ mɛ mlaa nɛ Yehowa wo kɛ je sisije nɛ kɔɔ gba si himi he ɔ, nɛ ji, nyumu nɛ ngɔ yo kake pɛ; ja nyumu ɔ kɛ e yo ɔ a ti nɔ kake ya bɔ ajuama pɛ loko a ma nyɛ maa po gba mi.—Mateo 19:3-12.

17. Mɛni blɔ nɔ Kristofoli nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ ma nyɛ maa gu kɛ kase Yesu ngɛ Mawu Munyu ɔ he fami mi?

17 Mwɔnɛ ɔ, Kristo se nyɛɛli hu na kaa e sa nɛ a fã Ngmami Klɔuklɔu ɔ nɛ́ nihi tuɔ munyu kɛ siɔ ɔ he. Ke jami nya dali tsɔɔ kaa je mi bami he mlaahi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ nya be ɔ, a ngɛ munyu tue kɛ ngɛ Baiblo ɔ sie se a li. Jã kɛ̃ nɛ ke jamihi ngɛ lakpa munyuhi tsɔɔe nɛ a ngɛ dee kaa e ji Baiblo mi tsɔɔmi ɔ, a ngɛ si tee kɛ ngɛ Baiblo ɔ woe. Wa buu Mawu anɔkuale Munyu nɛ ngɛ klɔuu ɔ he nɛ́ wa fãa a kaa e ji he blɔ nɛ wa ná—kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, wa tsɔɔ nihi kaa Mawu pi ni etɛ nɛ a bla kɛ pee kake. (5 Mose 4:39) Se ke wa ngɛ Mawu Munyu ɔ he fãe ɔ, wa peeɔ jã ngɛ nile, he jɔmi, kɛ bumi nɛ mi kuɔ mi.—1 Petro 3:15, 16.

E Tsɔɔ Mawu Munyu ɔ Mi

18, 19. Mɛni nɔ hyɛmi níhi tsɔɔ kaa Yesu nyɛ nɛ e tsɔɔ Mawu Munyu ɔ mi ngɛ nyakpɛ blɔ nɔ?

18 Yesu ngɛ hiɔwe benɛ a ngma Hebri Ngmami ɔ mi womi ɔmɛ. Moo hyɛ bɔnɛ e bua maa jɔ ha kaa e maa ba zugba a nɔ konɛ e ba ye bua kɛ tsɔɔ Mawu Munyu ɔ mi! Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu be nɛ sa kadimi ngɛ Yesu si tlemi ɔ se, nɛ e kɛ e kaseli ɔmɛ a kpɛti ní enyɔ kpe ngɛ Emao gbɛjegbɛ ɔ nɔ ɔ he nɛ o hyɛ. A de Yesu bɔnɛ a ye aywilɛho nɛ a hao ngɛ a Nyɔmtsɛ nɛ a suɔ lɛ ɔ gbenɔ ɔ he ha loko a ba le e mi tso. Mɛni heto e ha mɛ? “E tsɔɔ mɛ níhi tsuo nɛ ngmami ɔmɛ de ngɛ lɛ nitsɛ e he ɔ a sisi; e je sisi kɛ je Mose womi ɔmɛ, kɛ gbali ɔmɛ tsuo a ní ɔmɛ a nɔ.” Mɛni enɛ ɔ ha nɛ a pee? Pee se ɔ, a de a he ke, “Benɛ wa ngɛ blɔ ɔ nɔ kɛ ma nɛ e ngɛ wɔ ngmami ɔmɛ a sisi tsɔɔe ɔ, hyɛ bɔnɛ wa nɔ gbagba te ha!”—Luka 24:15-32.

19 Saii mi ngɛ jamɛ a ligbi ɔ nɔ ɔ, Yesu kɛ e bɔfo ɔmɛ kɛ ni kpahi kpe. Mo kadi nɔ́ nɛ e pee kɛ ha mɛ: “E bli a juɛmi nya, konɛ a nu ngmami ɔmɛ a sisi.” (Luka 24:45) Atsinyɛ jemi ko be he kaa, bua jɔmi nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ ha nɛ a kai kaa Yesu pee níhi nɛ ngɛ kaa jã ha mɛ si abɔ; e pee kɛ ha nɔ tsuaa nɔ nɛ suɔ kaa e maa bu lɛ tue. E pɔɔ ngmamihi nɛ nihi le saminya tsɛmi, nɛ e tsɔɔ mi ngɛ blɔ nɔ nɛ ma ha nɛ nihi nɛ ngɛ lɛ tue bue ɔ maa kase nɔ́ ehe kɛ je mi, konɛ a nu Mawu Munyu ɔ sisi saminya.

20, 21. Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ tsɔɔ munyu nɛ Yehowa kɛ Mose tu ngɛ mio tso nɛ ngɛ tsoe ɔ he ɔ sisi?

20 Ligbi ko ɔ, Yesu kɛ Sadukibi komɛ ngɛ munyu tue. Sadukibi ɔmɛ ji kuu ko nɛ tsɔ e he kɛ je Yuda jami ɔ he, nɛ a kɛ osɔfohi nɛ a ji Yudabi nɛ bɔɔ; a he we ni gbogboehi a si temi ɔ yi. Yesu de mɛ ke: “Nɔ́ nɛ kɔɔ ni gbogboehi a si temi ɔ he ɔ, anɛ nyɛ kane we nɔ́ nɛ Mawu de nyɛ ɔ hyɛ? Mawu ke, ‘Imi ji Abraham Mawu, kɛ Isak Mawu, kɛ Yakob Mawu.’ Mawu ɔ, hɛ kali a Mawu ji lɛ, pi ni gbogboehi a Mawu.” (Mateo 22:31, 32) Sadukibi ɔmɛ le ngmami nɛ ɔ nɛ́ Mose, nɛ ji nyumu nɛ a buu lɛ wawɛɛ ɔ ngma a saminya. Anɛ o yɔse kaa bɔnɛ Yesu tsɔɔ munyu ɔ mi ha a pi si lo?

21 Mose kɛ Yehowa sɛɛ ní ngɛ mio tso nɛ ngɛ tsoe ɔ he ngɛ jeha 1514 L.M.B. (2 Mose 3:2, 6) Enɛ ɔ ya nɔ ngɛ Abraham gbenɔ se jeha 329, kɛ Isak gbenɔ se jeha 224, kɛ Yakob gbenɔ se jeha 197. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa de ke: ‘Imi’ ji a Mawu. Sadukibi ɔmɛ le kaa Yehowa be kaa ni gbogboehi a mawu komɛ nɛ nihi susuu kaa a ngɛ tsɛ yee ngɛ gbeje ɔ. Dɛbi, se kaa bɔnɛ Yesu de ɔ, “hɛ kali a Mawu ji lɛ.” Ke jã a, lɛɛ mɛni Yesu ngɛ tsɔɔe mɔ? Bɔnɛ Yesu mwɔ sane ɔ nya ha a pi si: “E hɛ mi ɔ, nihi tsuo a hɛ ngɛ.” (Luka 20:38) Yehowa hɛ ji e sɔmɔli nɛ e suɔ mɛ nɛ a gbo ɔ a nɔ kɔkɔɔkɔ. Wa ngɛ nɔ mi mami kaa Yehowa yi mi tomi kaa e ma tle nihi nɛ a tu a he munyu kaa a hɛ ngɛ ɔ si ɔ maa ba mi. (Romabi 4:16, 17) Anɛ bɔnɛ Yesu tsɔɔ Mawu Munyu ɔ sisi ha a be nyakpɛ lo? Enɛ ɔ heje nɛ bɔnɛ e plɛ kɛ tsɔɔ ní ɔ ‘pee nimli asafo ɔ nyakpɛ’ ɔ nɛ!—Mateo 22:33.

22, 23. (a) Mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ kase Yesu ngɛ bɔnɛ e plɛ kɛ tsɔɔ Mawu Munyu ɔ mi ha a he? (b) Mɛni he wa ma susu ngɛ yi nɛ nyɛɛ se ɔ mi?

22 Kristofoli nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ kaseɔ bɔnɛ Yesu tsɔɔ Mawu Munyu ɔ mi ha a. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa juɛmi yi mluku. Se wa nyɛɔ nɛ waa kɛ nihi susuu ngmamihi nɛ a le momo ɔ a he, nɛ wa tsɔɔ mɛ ní komɛ ngɛ jamɛ a ngmami ɔmɛ a mi nɛ́ a susuu we he hyɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, a sɔleɔ ke “O biɛ ɔ he nɛ tsɔ” kɛ “O matsɛ yemi ɔ nɛ ba” si abɔ ngɛ a wami si himi mi, se a li Mawu biɛ kɛ nɔ́ nɛ e Matsɛ Yemi ɔ ji. (Mateo 6:9, 10) E ji he blɔ ngua kɛ ha wɔ ke nɔ ko kplɛɛ nɔ kaa waa tsɔɔ lɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale nɛ ɔmɛ a sisi fitsofitso ngɛ blɔ nɛ sisi numi yi nɔ!

23 Munyuhi a se nɛ wa tsɛɛ kɛ jee Mawu Munyu ɔ mi, kɛ Mawu Munyu ɔ he nɛ wa fãa, kɛ Mawu Munyu ɔ mi nɛ wa tsɔɔ ɔ, ji blɔhi titli a nɔ nɛ wa guu kɛ kaseɔ bɔnɛ Yesu plɛ kɛ fiɛɛ anɔkuale ɔ ha. Nyɛ ha nɛ wa susu blɔ kpa komɛ nɛ a pi si nɛ Yesu kɛ tsu ní nɛ e kɛ ha nɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ sɛ e tue buli ɔmɛ a tsui mi ɔ he nɛ waa hyɛ.

[Sisi ningma]

a Pee se ɔ, yinɔ sane ngmalɔ nɛ a tsɛɛ lɛ ke Josephus, nɛ e hi si ngɛ kekle jeha lafa a mi nɛ́ e ji Farisino nɛ e kɛ e yo po gba mi ɔ de ke, a ma nyɛ maa da nɔ́ “saisaa ko nɔ kɛ po gba mi (nyumuhi ji nihi nɛ a daa ní nɛ ɔmɛ a kpɛti babauu nɔ kɛ peeɔ jã).”

Mɛni Blɔ Nɔ O Maa Gu Kɛ Nyɛɛ Yesu Se?

● Mɛni heje nɛ e sa kaa waa hyɛ nɛ e hi konɛ wa ko bu adesahi a susumihi loo kusumihi kaa a he hia pe Mawu Munyu ɔ?—Mateo 15:2-11.

● Mɛni heje nɛ nile ngɛ mi kaa ke wa ngɛ nihi munyuhi a heto hae ɔ, waa kane Baiblo ɔ?—Luka 10:25-28.

● Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ kase Yesu ngɛ bɔnɛ e suɔ kaa Mawu gbami Munyu ɔ nɛ kudɔ e si himi kɛ e juɛmi peemihi?—Luka 18:31-34; 22:37.

● Be tsuaa be nɛ nihi maa tu munyu kɛ si wa hemi kɛ yemi ɔ, mɛni heje nɛ e sa kaa heto saisaa nɛ wa ma ha kɛ fã wa he ɔ nɛ je Mawu Munyu ɔ mi?—Yohane 10:31-39.

[Foni ngɛ bafa 98]

“Mwɔnɛ ɔ ligbi nɛ ɔ, ngmami nɛ ɔ ba mi”

    Dangme Womihi Tsuo (2000-2025)
    Moo Je Mi
    Moo Sɛ Mi
    • Dangme
    • Kɛ Mane
    • Bɔ Nɛ O Suɔ Lɛ Ha
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • E He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Mlaahi
    • Laami Sanehi A He Blɔ Nya Tomi
    • JW.ORG
    • Moo Sɛ Mi
    Kɛ Mane