Yi 17
‘Nɔ Ko Be Suɔmi Nɛ Kle Pe Enɛ Ɔ’
1-4. (a) Benɛ Pilato ngɔ Yesu kɛ ha basabasa peeli nɛ a mi mi fu, nɛ a daa si ngɛ amlaalo ɔ we ɔ se ɔ, mɛni ya nɔ? (b) Kɛ Yesu pee e ní ngɛ hɛ mi si puemi kɛ amanehlu nɛ e kɛ kpe ɔ he ha kɛɛ, nɛ mɛni sane bimihi nɛ a he hia nɛ te si?
“NYƐ nɛ nɔmlɔ ɔ!” Munyu nɛ ɔ ji munyu nɛ Roma Amlaalo Pontio Pilato tu, benɛ e ngɔ Yesu Kristo kɛ ha basabasa peeli nɛ́ a mi mi fu, nɛ a daa si ngɛ amlaalo ɔ we ɔ se makɛ ngɛ Hetsɔmi nyami ligbi ɔ nɔ, ngɛ jeha 33 M.B. ɔ nɛ. (Yohane 19:5) Ngɛ ligbi bɔɔ nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, benɛ Yesu ma Yerusalem kaa Matsɛ nɛ Mawu hla lɛ nɛ́ e ye kunimi ɔ, nimli asafo ɔ nya e he kɛ bua jɔmi. Se nyɔ nɛ ɔ mi lɛɛ, nimli asafo ɔ bui lɛ hu kaa e ji Matsɛ.
2 A wo Yesu tade tsutsuutsu ko nɛ he jua wa kaa nɔ́ nɛ odehehi woɔ, nɛ a ngɔ jlasi kɛ fi e yi. Se tade nɛ a wo lɛ kɛ fɔ e se mi nɛ poopoo kɛ muɔ ɔ nɔ, kɛ mio nɛ a kɛ pee jlasi nɛ a kɛ fi e yi nɛ plaa lɛ kɛ muɔ tsɔtsɔɔtsɔ ɔ, ji níhi nɛ a pee kɛ ngɛ odehe he blɔ nɛ e hɛɛ ɔ he fɛu yee. Osɔfo nikɔtɔma amɛ ha nɛ ni ɔmɛ kua nyumu nɛ a kongo lɛ nɛ e daa si ngɛ a hɛ mi ɔ. Osɔfo ɔmɛ kpa ngmlaa nɛ a de ke: “Sɛu lɛ! Sɛu lɛ!” Akɛnɛ ni ɔmɛ ngɛ hlae nɛ a gbe lɛ heje ɔ, a kpa ngmlaa nɛ a de ke: “E sa gbenɔ.”—Yohane 19:1-7.
3 Yesu ngɔ bumi kɛ kã kɛ da hɛ mi si puemi kɛ amanehlu nɛ ɔ nya nɛ e de we nɔ́ ko.a E pee klaalo kaa e ma gbo. Pee se ngɛ Hetsɔmi Ligbi ɔ nɔ ɔ, e je e tsui mi nɛ e ngɔ e he kɛ ha nɛ e gbo gbenɔ yeyee ngɛ sɛumi tso nɔ.—Yohane 19:17, 18, 30.
4 Yesu wami nɛ e ngɔ kɛ ha a, ma nɔ mi kaa e ji huɛ kpakpa kɛ ha e se nyɛɛli ɔmɛ. E de ke: ‘Nɔ ko be suɔmi nɛ kle pe enɛ ɔ kaa e maa ngɔ e wami ngɔ fɔ si ngɛ e huɛmɛ a he.’ (Yohane 15:13) Enɛ ɔ tleɔ sane bimi komɛ nɛ a he hia si. Anɛ e he hia nitsɛnitsɛ kaa Yesu nɛ ba na amanehlu nɛ ɔ tsuo nɛ e gbo lo? Mɛni heje nɛ e je e tsui mi kaa e maa pee jã? Mɛni blɔ nɔ nɛ wɔ nɛ wa ji “e huɛmɛ” kɛ e se nyɛɛli ɔ maa gu kɛ kase lɛ?
Mɛni Heje Nɛ E He Hia Kaa Yesu Nɛ Na Amanehlu Nɛ E Gbo?
5. Kɛ Yesu plɛ kɛ le kahi pɔtɛɛ nɛ maa ba e nɔ ɔ ha kɛɛ?
5 Yesu le níhi nɛ maa ba e nɔ ejakaa lɛ ji Mesia nɛ a wo e he si ɔ nɛ. E le Hebri Ngmami ɔ mi gbamihi fuu nɛ a gba fitsofitso nɛ kɔɔ bɔnɛ Mesia a maa na amanehlu ha a he. (Yesaya 53:3-7, 12; Daniel 9:26) E de e kaseli ɔmɛ si abɔ kaa e kɛ kahi maa kpe. (Marko 8:31; 9:31) Benɛ e kɛ e bɔfo ɔmɛ ngɛ blɔ nɔ kɛ yaa Yerusalem konɛ a ya ye e nyagbe Hetsɔmi ɔ, e gba mi kpoo nɛ e de mɛ ke: “A maa ngɔ Nɔmlɔ Bi ɔ ngɔ wo osɔfo nikɔtɔma amɛ, kɛ mlaa tsɔɔli ɔmɛ a dɛ mi. A maa bu lɛ gbenɔ fɔ, nɛ a maa ngɔ lɛ ngɔ ha ma je li ɔmɛ. Ni nɛ ɔmɛ maa ye e he fɛu, nɛ a maa la lada ngɔ pue e nɔ. A maa fiaa lɛ kpa, nɛ a maa gbe lɛ.” (Marko 10:33, 34) Pi munyu gu ko kɛkɛ nɛ́ e tu. Niinɛ, kaa bɔnɛ wa na kɛ sɛ hlami ɔ, a ye Yesu he fɛu, a su lada ngɔ pue e nɔ, a fiaa lɛ kpa, nɛ a gbe lɛ.
6. Mɛni heje nɛ e he hia kaa Yesu nɛ na amanehlu nɛ e gbo?
6 Se mɛni heje nɛ e he hia kaa Yesu nɛ na amanehlu nɛ e gbo? Ngɛ yi mi tomihi fuu nɛ a he hia heje. Kekleekle ɔ, anɔkuale nɛ Yesu maa ye ɔ maa tsɔɔ kaa e peeɔ dami ní nɛ e fi Yehowa se kaa lɛ ji je mluku ɔ matsɛ. Mo kai kaa Satan ye lakpa nɛ e de ke, níhi nɛ adesahi náa kɛ jeɔ Mawu dɛ ɔ heje nɛ a sɔmɔɔ lɛ ngɛ. (Hiob 2:1-5) Akɛnɛ Yesu ye anɔkuale ‘hluu kɛ ya si benɛ e gbo sɛumi tso nɔ gbenɔ’ heje ɔ, e ná heto nɛ ye mluku kɛ ha Satan nya pomi ɔ. (Filipibi 2:8; Abɛ 27:11) Enyɔne ɔ, amanehlu nɛ Mesia a na kɛ gbomi nɛ e gbo ɔ pee kpatami nɔ́ kɛ ha nihi a he yayamihi. (Yesaya 53:5, 10; Daniel 9:24) Yesu ‘ngɔ e wami ngɔ ha, konɛ a kɛ he nihi fuu a yi wami,’ nɛ enɛ ɔ bli blɔ ha wɔ konɛ waa kɛ Mawu nɛ nyɛ nɛ e ná huɛ bɔmi kpakpa. (Mateo 20:28) Etɛne ɔ, akɛnɛ Yesu da yi mi wami kɛ amanehlu nya heje ɔ, a “ka lɛ ngɛ blɔ tsuaa blɔ nɔ kaa wɔ nɔuu.” Enɛ ɔ ha nɛ e plɛ Osɔfo Nɔkɔtɔma nɛ ngɛ mi mi sami, nɛ e ‘nuɔ wa gbɔjɔmi ɔmɛ a he kɛ haa wɔ.’—Hebribi 2:17, 18; 4:15.
Mɛni Heje Nɛ Yesu Suɔ Kaa E Maa Ngɔ E Wami Kɛ Ha?
7. Mɛni ji níhi nɛ Yesu si loko e ba zugba a nɔ?
7 Bɔnɛ pee nɛ o nu nɔ́ nɛ Yesu je e tsui mi nɛ e pee ɔ sisi ɔ, mo susu nɔ́ nɛ ɔ he nɛ o hyɛ: Mɛnɔ maa je e we mi, nɛ e maa je e wekuli hu a he kɛ ho ma se zugba ko nɔ ya, ke e le kaa nihi nɛ a ngɛ he nɛ́ e yaa a kpɛti nihi fuu ma kua lɛ, nɛ a ma pue e hɛ mi si, nɛ a maa wa lɛ yi mi, nɛ nyagbe ɔ, a maa gbe lɛ? Amlɔ nɛ ɔ, mo susu nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ he nɛ o hyɛ. Loko e maa ba zugba a nɔ ɔ, e hɛɛ blɔ nya ngua ngɛ hiɔwe ngɛ e Tsɛ ɔ kasa nya. Se kɛ̃ ɔ, Yesu je e tsui mi nɛ e je e hiɔwe sihi he ɔ nɛ e ba zugba a nɔ kaa adesa. E le kaa nihi babauu ma kua lɛ, a ma pue e hɛ mi si kpɔtɔɔ, a maa wa lɛ yi mi wawɛɛ, nɛ e ma gbo gbenɔ yeyee mohu, se e je hiɔwe ɔ nɛ e ba. (Filipibi 2:5-7) Mɛni wo Yesu he wami nɛ e ngɔ níhi kɛ sã afɔle jã a?
8, 9. Mɛni wo Yesu he wami nɛ e ngɔ e wami kɛ ha?
8 Suɔmi nɛ mi kuɔ nɛ Yesu ngɛ kɛ ha e Tsɛ ɔ ji nɔ́ titli nɛ wo lɛ he wami nɛ e pee jã. Yesu to e tsui si ejakaa e suɔ Yehowa. Suɔmi nɛ ɔ nɛ Yesu ngɛ kɛ ha e Tsɛ ɔ ha nɛ e sume kaa e Tsɛ ɔ biɛ nɛ puɛ. (Mateo 6:9; Yohane 17:1-6, 26) Nɔ́ nɛ he hia Yesu pe kulaa ji, e suɔ nɛ e jé he guɛ gbemi nɛ a kɛ ba e Tsɛ ɔ biɛ ɔ nɔ ɔ kɛ je. Enɛ ɔ he ɔ, Yesu bu enɛ ɔ kaa e ji he blɔ ngua nɛ e ná kaa e maa na amanehlu ngɛ dami ní peemi heje, ejakaa e le kaa dami ní nɛ e maa pee ɔ hu ma ha nɛ e Tsɛ ɔ biɛ kpakpa nɛ ngɛ nyami ɔ he ma tsɔ.—1 Kronika 29:13.
9 Yesu ngɛ yi mi tomi kpa heje nɛ e ngɔ e wami kɛ ha, lɔɔ ji suɔmi nɛ e ngɛ kɛ ha adesahi. Kɛ je benɛ a bɔ adesahi tɔɔ nɛ Yesu ná suɔmi nɛ ɔ. Jehahi abɔ loko Yesu maa ba zugba a nɔ ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ su nɛ e ná ngɛ adesahi a he: ‘I náa nimli adesahi a he bua jɔmi.’ (Abɛ 8:30, 31) E je suɔmi nɛ ɔ kpo pãa benɛ e ngɛ zugba a nɔ ɔ. Kaa bɔnɛ wa na ngɛ womi nɛ ɔ yi 14 kɛ ya si 16 mi ɔ, Yesu je suɔmi nɛ e ngɛ kɛ ha adesahi, titli ɔ, e se nyɛɛli ɔmɛ kpo ngɛ blɔ slɔɔtohi a nɔ. Se ngɛ Nisan 14, jeha 33 M.B., e je e tsui mi nɛ e ngɔ e wami kɛ ha ngɛ wa he. (Yohane 10:11) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, blɔ kpa ko be nɛ pe enɛ ɔ nɛ Yesu maa gu nɔ kɛ je suɔmi nɛ e ngɛ kɛ ha adesahi ɔ kpo. Anɛ e sa kaa waa kase lɛ ngɛ enɛ ɔ blɔ fa mi lo? Ee. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, a fa wɔ ke waa pee jã.
“Nyɛɛ Suɔ Nyɛ Sibi Kaa Bɔnɛ I Suɔ Nyɛ ɔ”
10, 11. Mɛni mlaa he Yesu wo e se nyɛɛli ɔmɛ, nɛ mɛni e tsɔɔ, nɛ mɛni heje nɛ e he hia kaa waa ye nɔ?
10 Nyɔ mi loko je maa na nɛ a maa gbe Yesu ɔ, e de e kaseli nɛ e suɔ mɛ wawɛɛ ɔ ke: “Jehanɛ ɔ, mlaa he i ngɛ nyɛ woe; nyɛɛ suɔ nyɛ sibi kaa bɔnɛ i suɔ nyɛ ɔ. Ke nyɛ suɔ nyɛ sibi ɔ, kɛkɛ nɔ tsuaa nɔ maa le kaa ye kaseli ji nyɛ.” (Yohane 13:34, 35) “Nyɛɛ suɔ nyɛ sibi”—mɛni heje nɛ enɛ ɔ ji “mlaa he”? Mose Mlaa a de momo ke: “Moo suɔ o nyɛmi nɔmlɔ kaa bɔnɛ o suɔ o he ɔ.” (3 Mose 19:18) Se mlaa he nɛ ɔ biɔ nɛ wa je suɔmi ngua kpo, nɛ ji suɔmi nɛ ma ha nɛ wa maa ngɔ wa wami kɛ fɔ si ngɛ nihi a he. Yesu nitsɛ ha nɛ enɛ ɔ pee pãa benɛ e de ke: ‘Mlaa nɛ i ngɛ nyɛ woe ji nɛ ɔ nɛ: nyɛɛ suɔ nyɛ sibi kaa bɔnɛ i suɔ nyɛ ɔ. Nɔ ko be suɔmi nɛ kle pe enɛ ɔ kaa e maa ngɔ e wami ngɔ fɔ si ngɛ e huɛmɛ a he.’ (Yohane 15:12, 13) Lɔɔ he ɔ, nɔ́ nɛ mlaa he ɔ ngɛ tsɔɔe ji: “Moo suɔ nihi, pi bɔnɛ o suɔ o he ɔ, se mohu pe mo nitsɛ o he.” Yesu pee suɔmi nɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ kɛ gu bɔnɛ e hi si ha kɛ gbomi nɛ e ba gbo ɔ nɔ.
11 Mɛni heje nɛ e he hia kaa waa ye mlaa he ɔ nɔ? Mo kai kaa Yesu de ke: “Ke nyɛ suɔ nyɛ sibi [nɛ ji suɔmi nɛ́ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle] ɔ, kɛkɛ nɔ tsuaa nɔ maa le kaa ye kaseli ji nyɛ.” Niinɛ, suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ ji nɔ́ nɛ kadiɔ wɔ kaa anɔkuale Kristofoli. Wa ma nyɛ maa ngɔ suɔmi nɛ ɔ kɛ to badge he. Nihi nɛ a yaa Yehowa Odasefoli a kpehi daa jeha a ngɔɔ badge kɛ maa a gugue mi. Badge ɔ haa nɛ a leɔ nɔ ɔ, ejakaa e biɛ kɛ asafo nɛ e je mi ɔ ngɛ nɔ. Suɔmi nɛ́ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ ngɛ kaa “badge” nɛ kadiɔ wɔ kaa anɔkuale Kristofoli. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ nihi nɛ́ a na suɔmi nɛ wa jeɔ kpo kɛ haa wa sibi ɔ kaa bɔnɛ a naa badge nɛ nɔ ko kɛ ma e gugue mi ɔ, konɛ lɔɔ nɛ ha nɛ a na kaa wa ji anɔkuale Kristo se nyɛɛli niinɛ. E sa nɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ nɛ bi e he ke, ‘Anɛ i jeɔ suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle, nɛ ji ye “badge” ɔ kpo ngɛ ye si himi mi lo?’
Suɔmi Nɛ Haa Nɛ Nɔ Ngɔɔ E He Kɛ Sãa Afɔle—Mɛni E Tsɔɔ?
12, 13. (a) Jije e sa kaa waa je wa tsui mi nɛ wa je suɔmi kpo kɛ ha wa sibi kɛ ya su? (b) Ke nɔ ko ngɔ e he kɛ sã afɔle ɔ, mɛni lɔɔ tsɔɔ?
12 Akɛnɛ wa ji Yesu se nyɛɛli heje ɔ, e he hia kaa waa suɔ wa sibi kaa bɔnɛ e suɔ wɔ ɔ. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ waa je wa tsui mi nɛ waa ngɔ níhi kɛ sã afɔle ngɛ wa nyɛmimɛ Kristofoli a he. Jije e sa kaa waa ngɔ níhi kɛ sã afɔle kɛ ya su? Baiblo ɔ deɔ wɔ ke: “Kristo ngɔ e wami ngɔ ha ngɛ wa he. Kɛ gu enɛ ɔ nɔ ɔ, wa na bɔnɛ suɔmi tsuɔ ní ha. Lɔɔ he ɔ, e sa kaa wɔ hu waa ngɔ wa wami ngɔ ha ngɛ wa nyɛmimɛ a he.” (1 Yohane 3:16) Kaa bɔnɛ Yesu pee ɔ, ke e he ba hia kaa wa gbo ngɛ wa nyɛmimɛ a he ɔ, e sa nɛ waa je wa tsui mi nɛ waa pee jã. Ke a ngɛ wɔ yi mi wae ɔ, e sa kaa waa ngɔ wa wami kɛ ha mohu pe nɛ wa maa tsɔɔ wa nyɛmimɛ Kristofoli a se blɔ, loo nɛ wa maa ngɔ a wami kɛ wo oslaa mi. Ke wa ngɛ hehi nɛ ta hwumi nɛ yaa nɔ ngɛ mahi kɛ wekuhi a mi ɔ ha nɛ nihi a mi gba a, e sa nɛ waa ngɔ wa wami kɛ wo oslaa mi nɛ waa po wa nyɛmimɛ a he piɛ, nɛ wa ko hyɛ ma loo weku nɛ a je mi. Ke mahi kɛ a he ngɛ ta hwue ɔ, wa suɔ nɛ a wo wɔ tsu, loo a gbe wɔ mohu pe nɛ wa ma wo tu kɛ wo wa nyɛmimɛ Kristofoli, loo ni kpahi a he.—Yohane 17:14, 16; 1 Yohane 3:10-12.
13 Pi wa tsui mi nɛ́ wa maa je kaa wa ma gbo ngɛ wa nyɛmimɛ a he ɔ pɛ ji blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo jee. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa ti nihi bɔɔ pɛ ji nihi nɛ waa kɛ si himi ko kpe nɛ e biɔ kaa waa ngɔ wa he kɛ sã afɔle ngua kaa kikɛ nɛ ɔ. Se ke wa suɔ wa nyɛmimɛ wawɛɛ nɛ wa suɔ kaa wa ma gbo ngɛ a he ɔ, anɛ wa be wa tsui mi jee nɛ waa ngɔ ní nyafinyafihi kɛ sã afɔle nɛ waa ye bua mɛ amlɔ nɛ ɔ lo? Ke nɔ ko ngɔ e he kɛ sã afɔle ɔ, lɔɔ tsɔɔ kaa e ngmɛɛ níhi nɛ ma ha nɛ lɛ nitsɛ e ma ná bua jɔmi ɔ a he bɔnɛ pee nɛ ni kpahi nɛ a ná he se. Wa susuu níhi nɛ hia nihi nɛ́ ma ha nɛ a ná bua jɔmi ɔ a he kekle mohu pe níhi nɛ hia wɔ nitsɛmɛ. (1 Korintobi 10:24) Mɛni blɔhi pɔtɛɛ a nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ je suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo?
Ngɛ Asafo ɔ Kɛ Weku ɔ Mi
14. (a) Mɛni afɔle e biɔ nɛ asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a sã? (b) Kɛ o buu asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a gboɔ dengme kɛ tsuɔ ní wawɛɛ ngɛ asafo nɛ o ngɛ mi ɔ mi ha kɛɛ?
14 Asafo mi nikɔtɔmahi ngɔɔ níhi fuu kɛ sãa afɔle bɔnɛ pee nɛ a nyɛ nɛ a ‘hyɛ asafo ɔ nɔ.’ (1 Petro 5:2, 3) Ngɛ mɛ nitsɛmɛ a wekuhi a nɔ nɛ a hyɛɔ se ɔ, eko ɔ, e ma bi nɛ a puɛ be daa gbɔkuɛ, loo Hɔ kɛ Hɔgba nɛ a kɛ dla a he kɛ ha asafo mi kpehi, loo nɛ a kɛ slaa nyɛmimɛ nɛ a wo mɛ he wami, loo nɛ a kɛ ye nihi nɛ a tɔ̃ a sanehi, loo nɛ a kɛ tsu asafo ɔ mi nítsumi kpahi. Asafo mi nikɔtɔmahi fuu ngɔɔ níhi kɛ sãa afɔle ngɛ blɔ kpahi a nɔ hulɔ; a gboɔ dengme kɛ tsuɔ ní ngɛ kpehi a sisi, a sɔmɔɔ kaa Hiɔtsami He Kɛ Ní Sɛɛmi Ajla Toli, Hiɔtsɛmɛ A Slaami Kuuhi a mi bi, kɛ Kpokpa Nɔ Tsu Mami He Ajla Toli. Asafo mi nikɔtɔmahi, nyɛ hɛ nɛ ko je nɔ kɔkɔɔkɔ kaa nyɛ tsui mi nɛ nyɛ jee nɛ nyɛɛ kɛ sɔmɔɔ—nyɛ be, nyɛ he wami, kɛ níhi nɛ nyɛ ngɛ nɛ nyɛɛ kɛ hyɛɛ asafo ɔ nɔ ɔ—tsɔɔ kaa nyɛ ngɛ suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo jee. (2 Korintobi 12:15) Pi Yehowa pɛ nɛ bua jɔɔ nyɛ he nɛ nyɛɛ kɛ sãa afɔle ɔ he, se mohu asafo ɔ nɛ nyɛ ngɛ nɔ hyɛe ɔ hu bua jɔɔ he.—Filipibi 2:29; Hebribi 6:10.
15. (a) Mɛni afɔle komɛ nɛ asafo mi nikɔtɔmahi a yihi sãa? (b) Kɛ o buu asafo mi nikɔtɔmahi a yihi nɛ fiɔ a hunomɛ a se nɛ a kplɛɛɔ nɛ asafo ɔ kɛ a huno ɔmɛ tsuɔ ní ɔ ha kɛɛ?
15 Nɛ asafo mi nikɔtɔmahi a yi ɔmɛ hu nɛɛ? Anɛ yi nɛ ɔmɛ nɛ a fiɔ a hunomɛ a se ɔ ngɔɛ níhi kɛ sɛ̃ afɔle bɔnɛ pee nɛ a huno ɔmɛ nɛ a nyɛ nɛ a hyɛ to kuu ɔ nɔ lo? Atsinyɛ jemi ko be he kaa e ji afɔle sami ngɛ yo ɔ blɔ fa mi kaa e huno ɔ maa ngɔ be nɛ e sa kaa e ná ha e weku ɔ kɛ tsu asafo mi nítsumihi. Jehanɛ ɔ, mo susu kpokpa nɔ hyɛli a yihi nɛ a piɛɛ a hunomɛ a he kɛ ngɛ kpokpahi a nɔ kɛ asafohi slaae ɔ a he nɛ o hyɛ. A be mɛ nitsɛmɛ a we, nɛ eko ɔ, e biɔ nɛ a hwɔ sa ekpaekpahi a nɔ daa otsi. Yigbayihi nɛ a jee a tsui mi nɛ a susuu asafo ɔ níhi a he kekle mohu pe níhi nɛ hia mɛ nitsɛmɛ ɔ, sa yi jemi ngɛ suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo nɛ a jeɔ ɔ heje.—Filipibi 2:3, 4.
16. Mɛni afɔle nɛ fɔli nɛ a ji Kristofoli sãa ngɛ a bimɛ a heje?
16 Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ je suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo ngɛ wa weku ɔ mi? Fɔli, nyɛ ngɔɔ níhi fuu kɛ sãa afɔle bɔnɛ pee nɛ nyɛɛ hyɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ konɛ nyɛɛ lɛ mɛ ‘nɛ nyɛɛ wo mɛ ga kpakpa nɛ maa sa Yehowa hɛ mi.’ (Efesobi 6:4) Eko ɔ, bɔnɛ pee nɛ nyɛ nyɛ nɛ́ nyɛ ha nyɛ bimɛ ɔmɛ a nya mi ngma, heha ní, kɛ hwɔhe nɛ sa heje ɔ, nyɛ tsuɔ ní ngmlɛfiahi babauu kɛ pɔtɔtɔɛ. Nyɛ peeɔ níhi nɛ hia nyɛ bimɛ ɔmɛ ngɛ a si himi mi ɔ kɛ haa mɛ, mohu pe nɛ nyɛ maa pee níhi nɛ hia nyɛ nitsɛmɛ. Jehanɛ se hu nyɛ bɔɔ mɔde wawɛɛ nɛ nyɛɛ kɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ kaseɔ ní, nyɛɛ kɛ mɛ yaa Kristofoli a kpehi, kɛ fiɛɛmi. (5 Mose 6:6, 7) Suɔmi nɛ́ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo nɛ nyɛ jeɔ ɔ saa Nɔ nɛ to weku sisi ɔ hɛ mi, nɛ enɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ nyɛ bimɛ ɔmɛ ma ná neneene wami.—Abɛ 22:6; Efesobi 3:14, 15, NW.
17. Mɛni blɔ nɔ hunomɛ maa gu kɛ kase Yesu he kɛ afɔle sami su ɔ?
17 Hunomɛ, mɛni blɔ nɔ nyɛ maa gu kɛ kase Yesu nɛ nyɛ je suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo? Baiblo ɔ ha heto ke: “Nyɛ hunomɛ, nyɛɛ suɔ nyɛ yi ɔmɛ kaa bɔnɛ Kristo hu suɔ asafo ɔ, nɛ e ngɔ lɛ nitsɛ e wami ngɔ ha ngɛ e he ɔ.” (Efesobi 5:25) Kaa bɔnɛ wa na kɛ sɛ hlami ɔ, Yesu suɔ e se nyɛɛli ɔmɛ wawɛɛ nɛ lɔɔ ha nɛ e gbo ngɛ a he. Hunomɛ nɛ a ji Kristofoli kaseɔ he kɛ afɔle sami su nɛ Yesu ngɛ nɛ ha nɛ e “pee we lɛ nitsɛ e suɔmi nya ní” ɔ. (Romabi 15:3) Huno kaa kikɛ ɔ jeɔ e tsui mi nɛ e susuu níhi nɛ hia e yo ɔ he kekle mohu pe níhi nɛ hia lɛ nitsɛ. E de we doo ke a pee níhi ngɛ blɔ nɛ lɛɛ e suɔ nɔ, se mohu e suɔ kaa e maa pee nɔ́ nɛ maa da e yo ɔ ke nɔ́ ɔ nɛ a maa pee ɔ ti si kɛ wui Ngmami ɔ. Huno nɛ jeɔ suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo ɔ saa Yehowa hɛ mi, nɛ e yo kɛ e bimɛ ɔmɛ jeɔ suɔmi kɛ bumi kpo kɛ haa lɛ.
Mɛni O Maa Pee?
18. Mɛni woɔ wɔ he wami nɛ wa yeɔ mlaa he nɛ tsɔɔ kaa waa suɔ wa sibi ɔ nɔ?
18 E ngɛ mi kaa mlaa he ɔ nɛ́ tsɔɔ kaa waa suɔ wa sibi ɔ nɔ yemi be gbɔjɔɔ mohu lɛɛ, se nɔ́ ko ngɛ nɛ ma nyɛ maa wo wɔ he wami nɛ́ waa pee jã. Paulo ngma ke: “Suɔmi nɛ Kristo ngɛ kɛ ha wɔ ɔ, woɔ wɔ he wami. Kristo gbo ha wɔ tsuo. Nɛ wa heɔ yeɔ kaa gbenɔ nɛ nɔ kake gbo ha nihi tsuo nɛ ɔ tsɔɔ kaa . . . nihi nɛ a hɛ ngɛ ɔ, a ko pee mɛ nitsɛmɛ suɔmi nya ní hu; se mohu a pee Kristo suɔmi nya ní. Ejakaa Kristo gbo, nɛ Mawu tle lɛ si kɛ ba wami mi ekohu ngɛ mɛɛ a he.” (2 Korintobi 5:14, 15) Ke Yesu gbo ha wɔ ɔ, anɛ e sɛ kaa wa peeɔ e suɔmi nya ní lo? Wa ma nyɛ maa pee jã ke wa kase nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ e pee nɛ e jé suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo ɔ.
19, 20. Mɛni nike ní nɛ he jua wa nɛ Yehowa ha wɔ, nɛ mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa kplɛɛ nɔ?
19 Benɛ Yesu de ke, ‘Nɔ ko be suɔmi nɛ kle pe enɛ ɔ kaa e maa ngɔ e wami ngɔ fɔ si ngɛ e huɛmɛ a he’ ɔ, pi nɛ e ngɛ munyuhi a he za woe. (Yohane 15:13) E tsui mi nɛ́ e je nɛ e ngɔ e wami kɛ ha ngɛ wa he ɔ tsɔɔ suɔmi ngua nɛ e ngɛ kɛ ha wɔ. Se kɛ̃ ɔ, nɔ kpa ko hu je suɔmi nɛ kle wawɛɛ kpo ha wɔ. Yesu tsɔɔ nya ke: “Mawu suɔ je ɔ saminya, nɛ e ngɔ e Bi kake ɔ ngɔ ha, konɛ nɔ tsuaa nɔ nɛ heɔ lɛ yeɔ ɔ, e hɛ mi ko kpata, se mohu e ná neneene wami.” (Yohane 3:16) Mawu suɔ wɔ wawɛɛ nɛ lɔɔ ha nɛ e ngɔ e Bi ɔ kɛ ha kaa kpɔmi nɔ́, nɛ enɛ ɔ bli blɔ ha wɔ konɛ a kpɔ wɔ kɛ je yayami kɛ gbenɔ dɛ mi. (Efesobi 1:7) E ngɛ mi kaa kpɔmi nɔ́ ɔ ji nike ní nɛ he jua wa mohu lɛɛ, se Yehowa kɛ fi we wa nɔ kaa waa kplɛɛ nɔ.
20 E sa kaa waa kplɛɛ Yehowa nike ní ɔ nɔ. Mɛni blɔ nɔ wa maa gu kɛ pee jã? Kɛ gu ‘Bi ɔ mi hemi kɛ yemi’ nɛ wa ma ná a nɔ. Se pi wa nya kɛkɛ nɛ wa ma kɛ de kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi. E jeɔ kpo ngɛ wa je mi bami kɛ wa ní peepeehi a mi. (Yakobo 2:26) Wa tsɔɔ kaa wa ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Yesu Kristo mi kɛ gu e se nɛ wa nyɛɛɔ daa a nɔ. Ke wa peeɔ jã a, wa ma ná bua jɔmi agbo amlɔ nɛ ɔ kɛ hwɔɔ se tsuo kaa bɔnɛ a tsɔɔ mi ngɛ womi nɛ ɔ e nyagbe yi ɔ mi ɔ.
[Sisi ningma]
a A su lada ngɔ pue Yesu nɔ si enyɔ jamɛ a ligbi ɔ; jami nya dali ɔmɛ ji nihi nɛ a pee jã kekle, kɛkɛ nɛ Roma ta buli ɔmɛ hu pee jã. (Mateo 26:59-68; 27:27-30) Se ngɛ hɛ mi si puemi ní peepee nɛ ɔmɛ nɛ a kɛ ba e nɔ ɔ tsuo se ɔ, e to e tsui si nɛ e de we nɔ́ ko, nɛ lɔɔ ha nɛ gbami munyu nɛ ɔ ba mi: “I ngmɛ blɔ nɛ . . . a su lada ngɔ pue ye hɛ mi kɛ pue ye hɛ mi si.”—Yesaya 50:6.
Mɛni Blɔ Nɔ O Maa Gu Kɛ Nyɛɛ Yesu Se?
● Mɛni he kɛ afɔle sami su nɛ Yesu tsɔɔ e se nyɛɛli ɔmɛ kaa a ná?—Mateo 16:24-26.
● Mɛni heje nɛ se nami ngɛ he kaa wa maa ngɔ wa he kɛ sã afɔle?—Marko 10:23-30.
● Mɛni blɔ nɔ Yesu gu kɛ tsɔɔ kaa e ji To Hyɛlɔ Kpakpa, nɛ mɛni asafo mi nikɔtɔmahi ma nyɛ maa kase ngɛ e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi?—Yohane 10:11-15.
● Mɛni blɔhi pɔtɛɛ a nɔ wa maa gu kɛ kase Yesu ngɛ bɔnɛ e jé suɔmi nɛ haa nɛ nɔ ngɔɔ e he kɛ sãa afɔle ɔ kpo ngɛ?—1 Yohane 3:17, 18.
[Ba fa mluku foni ngɛ ba fa 173]