Anɛ O Maa Kase Ní Kɛ Je Níhi Nɛ A Ngma a Mi Lo?

1, 2. Mɛni he je nɛ wa ma susu Yuda matsɛmɛ eywiɛ komɛ a nɔ hyɛmi níhi a he ɔ?

KE O na nɛ nɔ ko sane ngɛ blɔ ko nɔ, nɛ e nɔ si ɔ, anɛ o be o he nɔ hyɛe saminya ke o ngɛ jamɛ a blɔ ɔ nɔuu nɔ nyɛɛe lo? Jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke wa susu ni kpahi a tɔmihi a he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa ko tɔ̃ jamɛ a tɔmi ɔmɛ nɔuu. Ngɛ Mawu jami mi hu ɔ, jã nɛ e ji. Wa ma nyɛ maa kase ní kɛ je tɔmihi nɛ nihi tɔ̃ nɛ a ngma ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ mi.

² Yuda matsɛmɛ eywiɛ nɛ wa susu a he ngɛ munyu nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ ngɔ a tsui tsuo kɛ sɔmɔ Yehowa. Se kɛ̃ ɔ, a tɔ̃ tɔmihi nɛ hɛdɔ ngɛ he. Mɛni wa ma nyɛ maa kase kɛ je a níhi a si kpami ɔ mi, nɛ mɛni wa maa pee konɛ wa ko wo a nane? Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ ní nɛ ɔmɛ a he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ wa ná kɔkɔ bɔmi nɛ a ngma kɛ fɔ si ha wɔ ɔ he se.​—Kane Roma Bi 15:4.

KE O NGƆ O HƐ KƐ FƆ ADESA NILE NƆ Ɔ, O MA NÁ HAOMI

3-5. (a) E ngɛ mi kaa Asa ngɔ e tsui tsuo kɛ sɔmɔ Yehowa mohu lɛɛ, se mɛni tɔmi nɛ Asa tɔ̃? (b) Mɛni he je nɛ eko ɔ, Asa ngɔ e hɛ kɛ fɔ adesahi a nɔ benɛ Baasha ba tua Yuda ma a?

³ Kekleekle ɔ, nyɛ ha nɛ wa susu Asa he nɛ waa hyɛ bɔ nɛ Mawu Munyu ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ ngɛ si himi mi ha. Benɛ Etiopia tabo ayɔ ba tua Yuda a, Asa ngɔ e hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ, se kɛ̃ ɔ, benɛ Israel matsɛ Baasha ba tua Rama nɛ ji ma ko nɛ ngɛ Asa matsɛ yemi ɔ sisi ɔ, Asa ngɔɛ e hɛ kɛ fɔɛ Yehowa nɔ. (2 Kron. 16:1-3) Benɛ Baasha ba tua Rama a, Asa ngɔ e hɛ ngɔ fɔ lɛ nitsɛ e nile nɔ, nɛ e ya ha Siria matsɛ Benhadad sika konɛ e kɛ Baasha ya hwu ta ha lɛ. Anɛ ga nɛ Asa to ɔ ye manye lo? Baiblo ɔ tsɔɔ kaa benɛ “Baasha nu sane nɛ ba a, e kpa Rama dlami, nɛ e je ní tsumi ɔ he.” (2 Kron. 16:5) Enɛ ɔ he ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ sisije ɔ, ga nɛ Asa to ɔ ye manye!

⁴ Se kɛ Yehowa na blɔ nɛ Asa wo ɔ ha kɛɛ? Mawu tsɔ gbalɔ Hanani konɛ e ya kã Asa hɛ mi ngɛ e hɛ nɛ e kɛ fɔɛ Yehowa nɔ ɔ he je. (Kane 2 Kronika 16:7-9.) Hanani de ke: “Kɛ je mwɔnɛ ɔ kɛ yaa a, ta maa nyɛɛ o se daa nɛ.” A fie Baasha mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, ngɛ be nɛ piɛ nɛ Asa kɛ ye nɔ tsuo mi ɔ, a kɛ tahi tutua lɛ.

⁵ Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ munyu nɛ sɛ hlami ɔ mi ɔ, Mawu hyɛ Asa tsui mi nɛ e na kaa Asa kɛ e tsui tsuo sɔmɔ lɛ. (1 Ma. 15:14) E ngɛ mi kaa Asa yi mluku mohu lɛɛ, se ngɛ kulaa mi ɔ, Mawu na lɛ kaa nɔ nɛ sɔmɔ lɛ kɛ e tsui tsuo. Se kɛ̃ ɔ, akɛnɛ Asa wo blɔ nɛ dɛ he je ɔ, e sa nɛ e na mi nɔ́. Benɛ Baasha te si kɛ wo Asa a, mɛni he je nɛ Asa ngɔɛ e hɛ kɛ fɔɛ Yehowa nɔ, nɛ e ngɔ e hɛ kɛ fɔ lɛ nitsɛ kɛ Benhadad nɔ mohu ɔ? Anɛ eko ɔ, e susu kaa ta hwumi he ga nɛ e le ɔ ma nyɛ ma tsu sane ɔ he ní saminya pe nɛ e ma bi Mawu nɛ e ye bua lɛ lo? Aloo eko ɔ, ga yaya nɛ a wo lɛ ɔ nɛ ha nɛ e susu jã?

6. Mɛni wa ma nyɛ maa kase kɛ je Asa tɔmi ɔ mi? Mo ha enɛ ɔ he nɔ́ he tomi nɔ́.

⁶ Anɛ wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko ngɛ Asa sane ɔ mi lo? Ke waa kɛ haomi nɛ nya wa nɛ wa be nyɛe maa pee nɔ́ ko ngɛ he ngɛ kpee ɔ, eko ɔ, e he be wae ha wɔ kaa wa maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ. Se ke wa ngɛ ní nyafinyafihi a he ní tsue hu nɛɛ? Anɛ wa ngɔɔ wa hɛ kɛ fɔɔ wɔ nitsɛmɛ wa nile nɔ, aloo wa hlaa Baiblo sisi tomi mlaahi, nɛ waa kɛ tsuɔ ní kɛ tsɔɔ kaa wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Yehowa nɔ lo? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɔɔ lɛ kaa be komɛ ɔ, ke o yaa asafo mi kpehi, aloo kpɔ mi kpe ko ɔ, o weku ɔ teɔ si kɛ woɔ mo. Anɛ o ma bi Yehowa konɛ e tsɔɔ mo blɔ nɛ hi pe kulaa nɛ o maa gu nɔ kɛ tsu sane ɔ he ní lo? Aloo eko ɔ, o ní tsumi puɛ, nɛ o ngɛ ekpa hlae, se o nɛ eko. Ke nɔ ko ngɛ hlae nɛ e ha mo ní tsumi ɔ eko, nɛ e kɛ mo ngɛ ní tsumi ɔ he blɔ nya toe ɔ, anɛ loloolo ɔ, o ma ha nɛ e le kaa o maa ya asafo mi kpehi nɛ a peeɔ ngɛ otsi ɔ mi ɔ daa lo? Bɔ fɛɛ bɔ nɛ nyagba a ma ji ha a, wa bɔɔ mɔde kaa waa kɛ ga womi nɛ la polɔ ɔ kɛ ha a ma tsu ní. E de ke: ‘Ngɔɔ o he kɛ ha Yehowa; ngɔɔ o hɛ kɛ fɔ e nɔ, nɛ e maa piɛɛ o he.’​—La 37:5.

KE O BƆƆ HUƐ YAYA A, MƐNI MA NYƐ MAA JE MI KƐ BA?

7, 8. Mɛni tɔmihi nɛ Yehoshafat tɔ̃, nɛ mɛni je mi kɛ ba? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

⁷ Asa bi Yehoshafat hu nɛɛ? E ngɛ su kpakpahi fuu. Yehoshafat ngɔ e hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ, nɛ e pee ní kpakpahi fuu. Se kɛ̃ ɔ, lɛ hu e pee juɛmihi nɛ dɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e ba pee Matsɛ Ahab yiwutsotsɛ nɛ ji yiti je matsɛ yemi ɔ nya matsɛ ɔ ngatsɛ. E ngɛ mi kaa gbalɔ Mikaya bɔ Yehoshafat kɔkɔ mohu lɛɛ, se Yehoshafat bui kɔkɔ bɔmi ɔ tue, nɛ e ya piɛɛ Ahab he nɛ a kɛ Siria bi ɔmɛ ya hwu ta. Benɛ a ya ta a, e piɛ nguɛ nya nɛ Yehoshafat gbo. Kɛkɛ nɛ e kpale kɛ ho Yerusalem ya. (2 Kron. 18:1-32) Enɛ ɔ he ɔ, gbalɔ Yehu bi lɛ ke: ‘Anɛ e da ha mo kaa o ya piɛɛ yiwutsotsɛmɛ a he, nɛ o kɛ ni nɛmɛ nɛ a sume Yehowa nɛ bɔ lo?’​—Kane 2 Kronika 19:1-3.

⁸ Anɛ Yehoshafat kase nɔ ko kɛ je nɔ́ nɛ ba e nɔ ɔ mi lo? E ngɛ mi kaa e ya nɔ nɛ e pee nɔ́ nɛ sa Mawu hɛ mi mohu lɛɛ, se e ngɛ kaa nɔ́ nɛ e kase we nɔ́ ko kɛ ji nɔ́ nɛ ba Ahab nɔ, kɛ kɔkɔ bɔmi nɛ Yehu kɛ ha lɛ ɔ mi. Yehoshafat kpale pee juɛmi ko nɛ dɛ. E kɛ Mawu he nyɛlɔ nɛ ji Ahab bi Matsɛ Ahazia yiwutsotsɛ ɔ pee somi. Yehoshafat kɛ Ahazia pee kake kɛ kpɛ lɛhi, se lɛ ɔmɛ ya ywia, nɛ yi mi tomi he je nɛ a kpɛ lɛ ɔ pee yaka.​—2 Kron. 20:35-37.

9. Ke waa kɛ huɛ yayahi bɔ ɔ, mɛni maa je mi kɛ ba?

⁹ Ke wa kane Yehoshafat he sane ɔ, e sa nɛ lɔ ɔ nɛ ye bua wɔ konɛ waa hyɛ bɔ nɛ wa baa wa je mi ha a saminya. Mɛni he je? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehoshafat ji matsɛ kpakpa. E pee nɔ́ nɛ da, nɛ ‘e sɔmɔ Yehowa kɛ e tsui tsuo.’ (2 Kron. 22:9) Se kɛ̃ ɔ, huɛ yayahi nyɛ nɛ a sisi lɛ. Mo kai Baiblo mi abɛ ko nɛ de ke: “Nɔ nɛ kɛ ní leli nyɛɛɔ ɔ, e leɔ ní. Se nɔ nɛ kɛ kuasiahi bɔɔ ɔ, haomi lɛ baa e nɔ.” (Abɛ 13:20) Eko ɔ, wa ngɛ mɔde bɔe kaa wa maa ye bua tsui kpakpatsɛmɛ nɛ a ba le anɔkuale ɔ. Se kɛ̃ ɔ, akɛnɛ Yehoshafat kɛ Ahab bɔ be mi nɛ e hia we kaa e pee jã a he je ɔ, e piɛ nguɛ nya nɛ e wami je e dɛ. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, oslaa ngɛ he kaa waa kɛ nihi nɛ a sɔmɔ we Yehowa a maa bɔ gbagbanii.

10. (a) Ke wa suɔ nɛ waa sɛ gba si himi mi ɔ, mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ Yehoshafat he? (b) Mɛni nɛ e sa kaa wa kai ke waa kɛ huɛ yaya bɔmi he ka kpe?

¹⁰ Mɛni wa ma nyɛ maa kase kɛ je nɔ́ nɛ Yehoshafat pee ɔ mi? Eko ɔ, Kristofo no ko ma susu kaa e be nɔ ko nɛ e suɔ nae ngɛ anɔkuale Kristofohi a kpɛti, enɛ ɔ he ɔ, e ma bɔni nɔ ko nɛ sume Yehowa a he suɔmi nami. Aloo eko ɔ, Kristofo no nɛ e weku li be asafo ɔ mi ɔ maa nyɛ e nɔ kaa e sɛ gba si himi mi loko “e be nɛ be.” Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, e maa pee ni komɛ kaa bɔ nɛ e pee nyɛmiyo ko ɔ. E de ke: “Nɔ tsuaa nɔ suɔ kaa e ma ná suɔlɔ kɛ he piɛɛlɔ.” Mɛni e sa kaa Kristofo no ko nɛ e pee? Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ nɔ́ nɛ ba Yehoshafat nɔ ɔ he ɔ, e maa ye bua wɔ. E pɔɔ Mawu bimi konɛ e tsɔɔ lɛ blɔ. (2 Kron. 18:4-6) Se benɛ Yehoshafat kɛ Ahab nɛ e sume Yehowa a bɔ huɛ ɔ, mɛni je mi kɛ ba? E sa nɛ Yehoshafat ko le kaa Yehowa hɛngmɛ ngɛ nihi nɛ a sɔmɔɔ lɛ kɛ a tsui tsuo ɔ a he. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Mawu “hɛngmɛ ngɛ je ɔ tsuo he,” nɛ e pee klaalo kaa ‘e maa wo wɔ he wami.’ (2 Kron. 16:9) E nuɔ wɔ sisi, nɛ e suɔ wɔ. Anɛ o he we yi kaa Mawu maa ye bua mo konɛ o ná suɔlɔ kɛ he piɛɛlɔ nɛ ma ha mo bua jɔmi lo? Mo ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa ngɛ be nɛ sa mi ɔ, e maa pee jã ha mo!

KO HA NƐ HE NƆ WOMI NƐ HE SI NGƐ O TSUI MI

11, 12. (a) Mɛni Hezekia pee kɛ tsɔɔ nɔ́ nɛ ngɛ e tsui mi? (b) Mɛni he je nɛ Mawu ngɔ Hezekia he yayami kɛ pa lɛ ɔ?

¹¹ Mɛni wa ma nyɛ maa kase kɛ je Hezekia sane ɔ mi? Be ko ɔ, nɔ nɛ hyɛɛ tsui mi ɔ ha nɛ Hezekia na nɔ́ nɛ ngɛ lɛ Hezekia a e tsui mi. (Kane 2 Kronika 32:31.) Benɛ Hezekia nu hiɔ wawɛɛ ɔ, Mawu ha lɛ okadi ko nɛ tsɔɔ kaa e ma ná he wami. Yehowa ha nɛ nini ko kpale kɛ ba e se. Eko ɔ, ma nimeli ɔmɛ nɛ a ngɛ Babilonia a ngɛ hlae nɛ a le nɔ́ he je nɛ nini ɔ kpale kɛ ba e se ɔ, enɛ ɔ he ɔ, a tsɔ nihi konɛ a ya bi he sane. (2 Ma. 20:8-13; 2 Kron. 32:24) Benɛ Mawu “ngmɛɛ Hezekia je mi he ngɔ ha lɛ ɔ,” Hezekia je nɔ́ nɛ ngɛ e tsui mi ɔ kpo. E tsɔɔ Babilonia bi ɔmɛ “níhi tsuo nɛ a he jua wa ngɛ e nito he ɔmɛ.” Hezekia kuasia jemi ɔ, ha nɛ a na “nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ ngɛ e tsui mi.”

¹² Baiblo ɔ tsɔɔ we nɔ́ nɛ ha nɛ he nɔ womi he si ngɛ Hezekia tsui mi mohu lɛɛ, se anɛ e ma nyɛ maa pee kaa Asiria bi ɔmɛ a nɔ kunimi nɛ e ye, aloo nyakpɛ blɔ nɔ nɛ Mawu gu kɛ tsa lɛ ɔ he je nɛ e wo e he nɔ ɔ lo? Aloo akɛnɛ e ba ná “ní babauu nitsɛ, nɛ nɔ tsuaa nɔ buɔ lɛ” ɔ he je nɛ e pee jã lo? Bɔ fɛɛ bɔ nɛ sane ɔ ji ɔ, Hezekia wo e he nɔ, enɛ ɔ he ɔ, ‘kpakpa nɛ ɔ nɛ a pee lɛ ɔ, e nɛ Yehowa si, nɛ e je we Yehowa yi.’ Mo nitsɛ moo hyɛ! E ngɛ mi kaa Hezekia nyɛ nɛ e de Mawu kaa e kɛ e tsui tsuo sɔmɔ lɛ mohu lɛɛ, se e pee níhi nɛ sɛ Yehowa hɛ mi. Se pee se ɔ, ‘Hezekia ba e he si,’ enɛ ɔ he ɔ, Mawu ngɔ e kɛ e we bi ɔmɛ a he yayami kɛ pa mɛ.​—2 Kron. 32:25-27; La 138:6.

13, 14. (a) Ngɛ mɛni si fɔfɔɛ mi nɛ eko ɔ, Yehowa ‘maa ngmɛɛ wa je mi he ha wɔ’? (b) Ke a je wa yi ngɛ nɔ́ kpakpa ko nɛ wa pee he ɔ, kɛ e sa kaa waa pee wa ní ha kɛɛ?

¹³ Ke wa kane Hezekia he sane, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ he ɔ, kɛ wa ma ná he se ha kɛɛ? Mo kai kaa benɛ Yehowa ye bua Hezekia nɛ e ye Senakerib nɔ, nɛ e tsa Hezekia gbenɔ hiɔ ɔ ha lɛ ɔ se pɛ nɛ e he nɔ womi ɔ je kpo paa. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, ke wa pee nɔ́ kpakpa ko ɔ, anɛ e ma nyɛ maa pee kaa Yehowa ‘ngmɛɛ wa je mi he ngɔ ha wɔ,’ konɛ nɔ́ nɛ ngɛ wa tsui mi ɔ nɛ je kpo paa lo? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, nyɛminyumu ko dla e he saminya nɛ e ya tu magbɛ nɔ munyu ngɛ nihi fuu a hɛ mi. Nihi fuu je e yi ngɛ e mɔde bɔmi ɔ he. Kɛ e maa pee e ní ngɛ yi jemi ɔ he ha kɛɛ?

¹⁴ Ke a ngɛ wa yi jee ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa waa kɛ Yesu munyu nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ ma tsu ní: “Ke nyɛ pee níhi tsuo nɛ a fã nyɛ ke nyɛɛ pee ɔ, nyɛ de ke, ‘Wɔɔ lɛɛ sɔmɔli nɛ he be se nami kɛkɛ ji wɔ. Ní tsumi nɛ sa kaa wa tsu ɔ, lɔ ɔ pɛ wa tsu nɛ ɔ nɛ.’” (Luka 17:10) Ngɛ si fɔfɔɛ nɛ ɔ mi hu ɔ, wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko kɛ je Hezekia sane ɔ mi. Hezekia wo e he nɔ, ejakaa ‘kpakpa nɛ ɔ nɛ a pee lɛ ɔ, e nɛ Yehowa si, nɛ e je we Yehowa yi kɛ to nane mi.’ Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi nɛ Mawu pee ha wɔ ɔ he ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa ba wa he si, nɛ wa ma nyɛ maa ngɔ yi jemi ɔ kɛ ha Yehowa. E sa nɛ waa pee jã, ejakaa lɛ nɛ e ngɔ e Ngmami Klɔuklɔu ɔ, kɛ e mumi klɔuklɔu ɔ kɛ ye bua wɔ.

KE O NGƐ JUƐMI PEE Ɔ, MO SUSU HE SAMINYA

15, 16. Mɛni he je nɛ Mawu pui Yosia he piɛ nɛ e gbo ɔ?

¹⁵ Nyagbe kulaa a, mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ ba Yosia nɔ ɔ mi? Yosia ji matsɛ kpakpa, se mo susu nɔ́ nɛ ha nɛ a ye e nɔ kunimi nɛ a gbe lɛ ɔ he nɛ o hyɛ. (Kane 2 Kronika 35:20-22.) E ngɛ mi kaa Egipt matsɛ Neko de Yosia kaa e kɛ lɛ be pɛ ko mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, Yosia “ya nɛ e kɛ lɛ ya kpe.” Baiblo ɔ tsɔɔ kaa munyu nɛ Neko tu ɔ, ‘Mawu lɛ de kɛ gu Matsɛ Neko nɔ.’ Lɛɛ mɛni he je mɔ nɛ Yosia ya tua lɛ ɔ? Baiblo ɔ tsɔɔ we.

¹⁶ Se kɛ Yosia ma plɛ kɛ le kaa munyu nɛ Neko tu ɔ je Yehowa ngɔ ha kɛɛ? Eko ɔ, e ko nyɛ bi Yeremia nɛ ji anɔkuale gbali ɔmɛ a kpɛti nɔ kake ɔ. (2 Kron. 35:23, 25) Se Baiblo ɔ tsɔɔ we kaa e pee jã. Jehanɛ hu ɔ, jinɛ Neko yaa Karkemish. Tsa pi e kɛ Yerusalem nɛ ná, mohu ɔ, e kɛ ‘e he nyɛli ɔmɛ nɛ yaa hwu ta.’ Neko gbi Yehowa aloo e we bi a he guɛ hulɔ. Lɔ ɔ he ɔ, Yosia pee juɛmi nɛ dɛ benɛ e kɛ Neko ya hwu ta a. Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ munyu nɛ ɔ mi? Ke waa kɛ haomi ko kpe ɔ, e sa nɛ waa le Yehowa juɛmi ngɛ sane ɔ he loko waa pee nɔ́ ko ngɛ he.

17. Ke waa kɛ haomi ko kpe ɔ, mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa ko pee wa ní kaa Yosia?

¹⁷ Ke haomi ko ba a, e sa nɛ wa susu Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ ɔ he, nɛ waa ngɔ kɛ tsu ní. Ngɛ si fɔfɔɛ komɛ a mi ɔ, eko ɔ, wa maa suɔ nɛ wa ya na asafo mi nikɔtɔma amɛ. Eko ɔ, wa susu níhi nɛ wa le kɛ kɔ sane ɔ he ɔ he momo, nɛ wa pee níhi a mi hlami ngɛ asafo womi ɔmɛ a mi. Se eko ɔ, Baiblo sisi tomi mlaa kpahi ngɛ nɛ e sa kaa wa susu he, nɛ asafo mi nɔkɔtɔma ko ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa pee jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛmiyo ko le kaa e ji e blɔ nya ní tsumi kaa e maa fiɛɛ sane kpakpa a. (Níts. 4:20) Waa ngɔ lɛ kaa, nyɛmiyo ɔ mwɔ e yi mi kpɔ kaa e maa ya fiɛɛmi ligbi pɔtɛɛ ko, se e huno nɛ be asafo ɔ mi ɔ sume kaa nyɛmiyo ɔ nɛ ya. E huno ɔ tsɔɔ kaa ligbi etɛ nɛ ɔ, a ná we be kɛ ha a he, nɛ e maa suɔ nɛ e kɛ lɛ nɛ je kpo. Eko ɔ, nyɛmiyo ɔ ma susu ngmami komɛ nɛ kɔɔ sane ɔ he ɔ he. E le kaa e sa nɛ e bu Mawu tue, nɛ e fiɛɛ kaa bɔ nɛ Yesu fã wɔ ke waa pee ɔ. (Mat. 28:19, 20; Níts. 5:29) Se e sa nɛ e kai hu kaa e sa nɛ e ba e he si kɛ ha e huno ɔ, nɛ e nu nɔ́ sisi. (Efe. 5:22-24; Filip. 4:5, NW) Anɛ e huno ɔ ngɛ e nya tsie kaa e ko ya fiɛɛmi kulaa lo, aloo e ngɛ hlae nɛ a je kpo jamɛ a ligbi ɔ pɛ? Ke wa ngɛ hlae maa pee Mawu suɔmi nya ní ɔ, e sa nɛ waa ngmɛ pɛpɛɛpɛ, nɛ waa pee níhi nɛ ma ha nɛ wa ná he nile kpakpa.

NGƆƆ O TSUI TSUO KƐ SƆMƆ YEHOWA NƐ O BUA NƐ JƆ

18. Ke o susu matsɛmɛ eywiɛ nɛ wa susu a he ngɛ munyu nɛ ɔ mi ɔ a he ɔ, kɛ o ma ná he se ha kɛɛ?

¹⁸ Akɛnɛ wa yi mluku he je ɔ, be komɛ ngɛ nɛ wɔ hu wa ma nyɛ ma tɔ̃ kaa bɔ nɛ matsɛmɛ eywiɛ nɛ wa susu a he ɔ tɔ̃ ɔ. Eko ɔ, (1) waa kɛ wa he fɔɔ adesa nile nɔ, (2) wa bɔɔ huɛ yaya, (3) wa woɔ wa he nɔ, aloo (4) wa peeɔ juɛmi ngɛ nɔ́ ko he be mi nɛ wa hla we Mawu susumi ngɛ he. Yehowa mi mi hi, nɛ e naa nɔ́ kpakpa ko ngɛ wa mi, kaa bɔ nɛ e na nɔ́ kpakpa ngɛ matsɛmɛ eywiɛ ɔmɛ a mi ɔ! Jehanɛ hu ɔ, Yehowa naa bɔ nɛ wa suɔ lɛ ha, kɛ bɔ nɛ wa suɔ kaa waa kɛ wa tsui tsuo ma sɔmɔ lɛ ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e ha wɔ nɔ hyɛmi níhi kɛ ngɛ wɔ kɔkɔ bɔe, konɛ lɔ ɔ nɛ ye bua wɔ nɛ wa ko pee yayamihi nɛ hɛdɔ ngɛ a he. Nyɛ ha nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ Baiblo mi sane nɛ ɔmɛ a he, nɛ waa na Yehowa si kaa e ha wɔ nɔ hyɛmi ní nɛ ɔmɛ!