NÍ KASEMI 18
Nyɛɛ Wo Nyɛ Sibi He Wami Ngɛ Asafo Mi Kpehi A Sisi
“Nyɛ ha nɛ wa susu wa sibi a he . . . , nɛ waa hi wa sibi he wami woe.”—HEB. 10:24, 25.
LA 88 Ha Nɛ Ma Le O Blɔ Ɔmɛ
NƆ́ NƐ WA MAA KASEa
1. Mɛni he je nɛ wa haa sane heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ?
MƐNI he je nɛ wa yaa asafo mi kpehi? Nɔ́ titli he je nɛ wa yaa asafo mi kpehi ji kaa wa suɔ nɛ wa je Yehowa yi. (La 26:12; 111:1) Jehanɛ hu ɔ, wa yaa asafo mi kpehi bɔ nɛ pee nɛ waa wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ he wami ngɛ haomi be nɛ ɔmɛ a mi. (1 Tɛs. 5:11) Ke wa wo wa nine nɔ nɛ wa ha sane heto ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ ní enyɔ nɛ ɔmɛ pee.
2. Mɛni behi a mi nɛ wa ma nyɛ ma ha sane heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi?
2 Daa otsi ɔ, wa náa he blɔ kɛ haa sane heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke e su otsi ɔ nyagbe ɔ, wa náa he blɔ nɛ wa haa sane heto ke wa ngɛ Hwɔɔmi Mɔ ɔ kasee. Nɛ ngɛ otsi kpɛti kpe ɔmɛ a mi hu ɔ, wa ma nyɛ ma ha sane heto ngɛ Hla Ngmami ɔ Mi Junehi, Asafo Baiblo Mi Ní Kasemi, kɛ fã kpahi nɛ a ji ní sɛɛmi ɔ mi.
3. Mɛni ma nyɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa ma ha sane heto, nɛ kɛ Hebri Bi 10:24, 25 ɔ maa ye bua wɔ ha kɛɛ?
3 Wɔ tsuo wa suɔ nɛ wa je Yehowa yi, nɛ waa wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ he wami. Se ní komɛ ngɛ nɛ ma ha nɛ e he nɛ wa ha wɔ kaa wa ma ha sane heto. Eko ɔ, wa maa ye gbeye kaa wa ma ha sane heto, loo wa suɔ nɛ wa ha sane heto si abɔ, se be komɛ ɔ, ke wa wo wa nine nɔ ɔ, a tsɛ we wɔ. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa da nyagba nɛ ɔmɛ a nya? Sɛ womi nɛ bɔfo Paulo ngma kɛ ya ha Hebri bi ɔmɛ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa na heto ɔ. Benɛ Paulo ngɛ nɔ́ he je nɛ e he hia kaa waa kɛ wa nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ kpe ɔ he munyu tue ɔ, e tsɔɔ kaa e sa nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma ‘wa sibi he wami nɛ wa maa wo ɔ nɔ.’ (Kane Hebri Bi 10:24, 25.) Ke wa yɔse kaa heto kpiti nɛ wa ma ha a ma nyɛ maa wo ni kpahi he wami ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ e be yee ha wɔ kaa wa ma ha sane heto. Ke wa woɔ wa nine nɔ, se pi be fɛɛ be nɛ a tsɛɔ wɔ po ɔ, e sa nɛ wa bua nɛ jɔ kaa ni kpahi nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ hu ma ná he blɔ kɛ ha sane heto.—1 Pet. 3:8.
4. Mɛni otihi etɛ nɛ wa ma susu he ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi?
4 Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ he wami ngɛ asafo nɛ fiɛɛli a he pi ngɛ mi, nɛ́ nihi bɔɔ pɛ lɛ a haa sane heto ɔ he. Lɔ ɔ se hu ɔ, wa maa hyɛ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ wo wa sibi he wami ha ngɛ asafo nɛ fiɛɛli a he hiɛ ngɛ mi, nɛ́ nihi babauu haa sane heto ɔ. Nyagbe ɔ, wa ma susu bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ ha heto nɛ maa fia ni kpahi kɛ ma si ɔ he.
NYƐƐ WO NYƐ SIBI HE WAMI NGƐ ASAFO NƐ FIƐƐLI A HE PI NGƐ MI Ɔ MI
5. Ke nihi nɛ a baa asafo mi kpe ɔ a he pi po ɔ, kɛ wa ma plɛ kɛ wo wa sibi he wami ha kɛɛ?
5 Ngɛ asafo nɛ fiɛɛli a he pi ngɛ mi loo kuu nɛ a pee we asafo lolo ɔ mi ɔ, nihi nɛ a haa sane heto ɔ a he pi. Be komɛ po ɔ, e ma bi nɛ nɔ nɛ ngɛ ní kasemi ɔ nɔ hyɛe ɔ nɛ mlɛ bɔɔ kaa nɔ ko ma wo e nine nɔ konɛ e tsɛ lɛ. Ke e ba jã a, e maa pee kaa nɔ́ nɛ kpe ɔ ngɔɛ, nɛ e be nyɛmimɛ ɔmɛ he wami woe. Ke e ba jã a, mɛni o ma nyɛ maa pee? Moo pɔ o nine nɔ womi. Ke o pee jã a, e maa wo ni kpahi he wami nɛ mɛ hu a maa pɔ jã peemi.
6-7. Mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ko ye gbeye tsɔ kaa wa ma ha sane heto?
6 Mɛni o ma nyɛ maa pee ke o yeɔ gbeye kaa o ma ha sane heto? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nihi fuu hu nuɔ he jã. Se kɛ̃ ɔ, bɔ nɛ pee nɛ o nyɛ nɛ o wo o nyɛmimɛ ɔmɛ he wami ɔ, mo susu níhi nɛ o ma nyɛ maa pee konɛ o ko ye gbeye nɛ o nyɛ nɛ o ha sane heto ɔ he. Mɛni o ma nyɛ maa pee?
7 O ma nyɛ maa hyɛ ga womi kpahi nɛ je kpo ngɛ Hwɔɔmi Mɔ ɔmɛ a mi ɔ.b Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo dla o he saminya. (Abɛ 21:5) Ke o dla o he saminya a, e ma ha nɛ o be gbeye yee kaa o ma wo o nine nɔ nɛ o ha sane heto. Jehanɛ hu ɔ, ha nɛ o heto ɔ nɛ pee kpiti. (Abɛ 15:23; 17:27) Ke o heto ɔ ngɛ kpiti ɔ, o be gbeye yee tsɔ. Ke o ha nɛ o heto ɔ pee kpiti ɔ, e maa ye bua o nyɛmimɛ ɔmɛ konɛ a nu sisi mla mohu pe nɛ o maa tu níhi fuu a he munyu. Ke o ngɔ mo nitsɛ o munyu kɛ ha sane heto kpiti ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa o dla o he saminya nɛ o nu ní kasemi ɔ sisi.
8. Kɛ Yehowa naa mɔde nɛ wa bɔɔ kaa wa ma ha sane heto ɔ ha kɛɛ?
8 Se ke o bɔ mɔde nɛ o kɛ ga womi nɛ ɔmɛ tsu ní, se loloolo ɔ, o yeɔ gbeye kaa o ma ha sane heto pe si kake loo si enyɔ hu nɛɛ? Mo ná nɔ mi mami kaa Yehowa bua jɔ mɔde nɛ o ngɛ bɔe kaa o maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ o ma nyɛ konɛ o ha sane heto ɔ he. (Luka 21:1-4) Yehowa hyɛ we blɔ kaa waa pee nɔ́ nɛ wa be nyɛe maa pee. (Filip. 4:5) Moo le nɔ́ nɛ o ma nyɛ maa pee, nɛ o ngɔ oti nɛ maa ye bua mo kɛ pee jã a kɛ ma o hɛ mi, nɛ o sɔle konɛ o tsui nɛ ko po. Sisije ɔ, o kɛ ma nyɛ maa pee oti kaa o ma ha sane kake heto kpiti.
NYƐƐ WO NYƐ SIBI HE WAMI NGƐ ASAFO NƐ FIƐƐLI A HE HIƐ NGƐ MI Ɔ MI
9. Ke wa ngɛ asafo nɛ fiɛɛli a he hiɛ ngɛ mi ɔ mi ɔ, mɛni nyagba nɛ ma nyɛ maa ba?
9 Ke fiɛɛli nɛ a ngɛ nyɛ we asafo ɔ mi ɔ hiɛ ɔ, lɔ ɔ hu ma nyɛ maa ngɔ nyagba kpa ko kɛ ba. Akɛnɛ nyɛmimɛ ɔmɛ a he hiɛ he je ɔ, eko ɔ, nihi fuu ma wo a nine nɔ, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ a be mo tsɛe kpamisaa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Danielle, bua jɔ he wawɛɛ kaa e ma ha sane heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi be fɛɛ be.c E naa lɛ kaa e ji wa jami ɔ fã, kɛ he blɔ nɛ e ná kaa e kɛ maa wo ni kpahi he wami. Jehanɛ hu ɔ, jã nɛ e peeɔ ɔ haa nɛ hemi kɛ yemi nɛ e ngɛ ngɛ Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ mi ɔ mi waa. Se benɛ e ya je asafo nɛ fiɛɛli a he hiɛ ngɛ mi ɔ mi ɔ, ke e wo e nine nɔ ɔ, a pɔɛ lɛ tsɛmi. Be komɛ po ɔ, e ha we sane heto kulaa ngɛ asafo mi kpe sisi. E de ke: “I pee basaa nɛ i nu he kaa nɔ́ nɛ he blɔ ko bɔ mi. Nɔ́ nɛ ɔ ya nɔ si abɔ ɔ, nɛ e ha nɛ i nu he kaa nɔ nɛ ngɛ ní kasemi ɔ nɔ hyɛe ɔ je blɔ nɛ e tsɛ we mi.”
10. Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o ná he blɔhi fuu kɛ ha sane heto?
10 Anɛ o nu he hyɛ kaa bɔ nɛ Danielle nu he ɔ lo? Ke jã a, eko ɔ, e maa pee mo kaa o ko ha sane heto hu, nɛ o hi si nɛ o bu tue kɛkɛ. Se moo bɔ mɔde nɛ o ha sane heto. Mɛni maa ye bua mo konɛ o nyɛ nɛ o pee jã? Ke o dla o he kaa o ma ha sane heto fuu ɔ, e maa ye bua mo wawɛɛ. Ke a tsɛ we mo ngɛ ní kasemi ɔ sisije po ɔ, eko ɔ, a ma tsɛ mo be mi nɛ ní kasemi ɔ ngɛ nɔ yae ɔ. Ke o ngɛ o he dlae kɛ ha Hwɔɔmi Mɔ ɔ Mi Ní Kasemi ɔ, mo susu bɔ nɛ kuku ɔmɛ eko fɛɛ eko kɛ ngmami nɛ a ngɔ ní kasemi ɔ kɛ da nɔ ɔ ngɛ tsakpa ha. Ke o pee jã a, o ma nyɛ maa na nɔ́ ko nɛ o maa tu he munyu ngɛ ní kasemi ɔ mi. Jehanɛ hu ɔ, o ma nyɛ maa tu anɔkualehi nɛ a mi kuɔ, nɛ a nya tsɔɔmi yee ɔ he munyu ngɛ kuku ɔmɛ a mi. (1 Kor. 2:10) Mɛni he je? Ejakaa ke a su jamɛ a kuku ɔmɛ a nɔ ɔ, eko ɔ, nihi bɔɔ pɛ lɛ a ma wo a nine nɔ. Se ke o kɛ ga womi nɛ ɔmɛ tsuo tsu ní, nɛ loloolo ɔ, o ná we he blɔ nɛ o ha heto ngɛ asafo mi kpe sisi hu nɛɛ? Loko a maa je asafo mi kpe ɔ sisi ɔ, o ma nyɛ ma ya na nɔ nɛ maa hyɛ ní kasemi ɔ nɔ ɔ nɛ o tsɔɔ lɛ sane bimihi nɛ o suɔ nɛ o ha heto.
11. Mɛni nɛ Filipi Bi 2:4 ɔ woɔ wɔ he wami kaa waa pee?
11 Kane Filipi Bi 2:4. Mumi klɔuklɔu ɔ wo bɔfo Paulo he wami nɛ e wo Kristofo ɔmɛ he wami kaa a susu ni kpahi a he. Mɛni blɔ nɔ nɛ ga womi nɛ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ ngɛ asafo mi kpehi a sisi? E maa ye bua wɔ nɛ wa kai kaa ni kpahi hu suɔ nɛ a ha sane heto kaa wɔ nɔuu.
Kaa bɔ nɛ ke o kɛ nihi ngɛ ní sɛɛe nɛ o maa suɔ nɛ mɛ hu a tu munyu ɔ, jã nɔuu kɛ̃ nɛ e sa nɛ o ngmɛ ni kpahi blɔ nɛ a ha sane heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi (Hyɛ kuku 12)
12. Mɛni ji blɔ nɛ hi pe kulaa nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ wo ni kpahi he wami ngɛ asafo mi kpehi a sisi? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)
12 Mo susu he nɛ o hyɛ. Ngɔɔ lɛ kaa o kɛ o huɛmɛ ngɛ ní sɛɛe, anɛ o maa suɔ nɛ o tu munyu fuu konɛ mɛɛ a ko ná he blɔ kɛ tu munyu lo? E ngɛ heii kaa o be jã pee! O maa suɔ nɛ mɛ hu a ngɔ a he kɛ wo ní sɛɛmi ɔ mi. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ e ji ngɛ wa kpe ɔmɛ hu a blɔ fa mi. Wa suɔ nɛ wa ha wa nyɛmimɛ ɔmɛ he blɔ nɛ mɛ hu a ha sanehi fuu a heto. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, blɔ nɛ hi pe kulaa nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ he wami ji kaa wa ma ha mɛ he blɔ nɛ a ha sane heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi. (1 Kor. 10:24) Nyɛ ha nɛ waa hyɛ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ pee jã.
13. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ ni kpahi hu nɛ a ná he blɔ kɛ ha sane heto?
13 Nɔ́ kake nɛ wa ma nyɛ maa pee ji kaa, wa ma ha nɛ wa hetohi nɛ a pee kpiti bɔ nɛ pee nɛ ni kpahi nɛ a ná he blɔ kɛ tu munyu. Asafo mi nikɔtɔmahi kɛ fiɛɛli kpahi nɛ a ngɛ níhi a si kpami ɔ ma nyɛ maa pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa ngɛ enɛ ɔ he. Ke o ha nɛ o heto ɔmɛ pee kpiti po ɔ, koo bɔ mɔde kaa o maa tu otihi fuu a he munyu. Ke o tu otihi tsuo nɛ ngɛ kuku ɔ mi ɔ he munyu ɔ, ni kpahi be nɔ́ ko nae nɛ a ma de. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ kuku nɛ ɔ mi ɔ, a kɛ ga womi enyɔ komɛ ha wɔ. Lɔ ɔmɛ ji kaa wa ha nɛ wa heto ɔmɛ nɛ pee kpiti nɛ wa ko tu otihi fuu a he munyu. Ke mo ji nɔ kekleekle nɛ o ma ha sane heto ngɛ kuku nɛ ɔ mi ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o tu oti kake pɛ he munyu.
Mɛni behi a mi nɛ wa ma nyɛ maa hla kaa wa be wa nine nɔ woe ngɛ asafo mi kpe sisi? (Hyɛ kuku 14)f
14. Mɛni maa ye bua wɔ konɛ waa le si abɔ nɛ e sa kaa wa wo wa nine nɔ? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)
14 Ke o suɔ nɛ o pɔ sane heto hami po ɔ, o kɛ hɛ si kami nɛ tsu ní. Ke wa pɔɔ wa nine nɔ womi ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ nɔ nɛ ngɛ ní kasemi ɔ nɔ hyɛe ɔ maa nu he kaa e sa nɛ e tsɛ wɔ be fɛɛ be, nɛ e be hae nɛ ni kpahi hu nɛ a ná he blɔ kɛ ha sane heto. Enɛ ɔ ma nyɛ ma jɔ̃ ni kpahi a kɔni mi nɛ a be a nine nɔ woe.—Fiɛlɔ 3:7.
15. (a) Ke wa wo wa nine nɔ nɛ a tsɛ we wɔ ɔ, kɛ e sa nɛ waa pee wa ní ha kɛɛ? (b) Mɛni nɛ nɔ nɛ ngɛ ní kasemi ɔ nɔ hyɛe ɔ ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa e susuɔ nɔ fɛɛ nɔ he? (Hyɛ daka nɛ ji, “Ke O Ngɛ Ní Kasemi Ko Nɔ Hyɛe.”)
15 Ke nihi fuu wo a nine nɔ ɔ, eko ɔ, wa be he blɔ náe kɛ ha sane heto fuu kaa bɔ nɛ wa ngɛ hlae ɔ. E ma nyɛ maa ba kaa be komɛ ɔ, nɔ nɛ ngɛ ní kasemi ɔ nɔ hyɛe ɔ be wɔ tsɛe kulaa, nɛ enɛ ɔ ma nyɛ ma jɔ̃ wa kɔni mi. Se ke e ba lɛ jã a, e sɛ nɛ wa mi mi nɛ fu lɛ.—Fiɛlɔ. 7:9.
16. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ wo ni kpahi he wami konɛ a ha sane heto?
16 Ke o nyɛ we nɛ o ha sane heto kaa bɔ nɛ o ngɛ hlae ɔ po ɔ, moo bu ni kpahi nɛ a ngɛ heto hae ɔ tue saminya, konɛ o je a yi ke a kpa asafo mi kpe ɔ. A yi nɛ o ma je ɔ maa wo mɛ he wami kaa bɔ nɛ ke o ha sane heto ɔ, e maa wo mɛ he wami ɔ. (Abɛ 10:21) Blɔ kpa nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ wo wa nyɛmimɛ ɔmɛ he wami ji kaa wa ma je a yi.
BLƆ KPAHI A NƆ NƐ WA MAA GU KƐ WO WA SIBI HE WAMI
17. (a) Mɛni fɔli ma nyɛ maa pee kɛ ye bua a bimɛ konɛ a dla a he kɛ ha heto nɛ sa mɛ? (b) Ngɛ video ɔ nya a, mɛni ji blɔ eywiɛ komɛ nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ dla wa he kɛ ha sane heto? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)
17 Mɛni ji blɔ kpa komɛ a nɔ nɛ wa ma nyɛ maa gu kɛ wo wa nyɛmimɛ he wami ngɛ asafo mi kpehi a sisi? Ke o ji fɔlɔ ɔ, moo wo o bimɛ ɔmɛ he wami konɛ a ha sane heto ngɛ a jeha nya. (Mat. 21:16) Be komɛ ɔ, wa susuɔ níhi nɛ kɔɔ gba si himi loo sanehi nɛ kɔɔ je mi bami he ɔ a he. Se eko ɔ, kuku kake loo enyɔ ko ngɛ nɛ o bi ɔ ma nyɛ maa tu munyu ke a su lejɛ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, moo ye bua o bimɛ ɔmɛ nɛ a le nɔ́ he je nɛ tsa pi be fɛɛ be nɛ ke a wo a nine nɔ ɔ, a ma tsɛ mɛ. Ke o pee jã a, e ma ha nɛ a kɔni mi be jɔ̃e ke a tsɛ we mɛ, nɛ a ya tsɛ ni kpahi ɔ.—1 Tim. 6:18.d
18. Mɛni wa ma nyɛ maa pee konɛ wa ko gbla nihi a juɛmi kɛ ba wa nɔ ke wa ngɛ sane heto hae? (Abɛ 27:2)
18 Wɔ tsuo wa ma nyɛ ma dla wa he konɛ wa ha heto nɛ woɔ Yehowa hɛ mi nyami nɛ maa fia wa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ ma si hulɔ. (Abɛ 25:11) E ngɛ mi kaa be komɛ ɔ, wa ma nyɛ maa tu wɔ nitsɛmɛ wa níhi a si kpami he munyu mohu lɛɛ, se e sɛ nɛ wa de níhi fuu kɛ kɔ wa he. (Kane Abɛ 27:2; 2 Kor. 10:18) Mohu ɔ, wa suɔ nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma Yehowa, e Munyu ɔ, kɛ e we bi a nɔ. (Kpoj. 4:11) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke sane bimi ko tsɔɔ kaa waa tu wɔ nitsɛmɛ wa níhi a si kpami he munyu ɔ, tɔmi be he kaa wa maa pee jã. Enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ ngɛ kuku nɛ nyɛɛ se ɔ mi.
19. (a) Ke wa pee níhi nɛ tsɔɔ kaa wa susuɔ nihi tsuo nɛ a baa asafo mi kpe ɔ a he ɔ, mɛni maa je mi kɛ ba? (Roma Bi 1:11, 12) (b) Mɛni nɛ o bua jɔ he ngɛ he blɔ nɛ o náa kɛ haa sane heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ he?
19 E ngɛ mi kaa a wui mlaa pɔtɛɛ ko ngɛ bɔ nɛ wa ma plɛ kɛ ha sane heto ha a he mohu lɛɛ, se wɔ tsuo wa ma nyɛ maa fia wa pɛɛ si kaa wa ma ha heto nɛ maa wo ni kpahi he wami. Eko ɔ, enɛ ɔ ma bi nɛ waa pɔ sane heto hami, aloo wa bua nɛ jɔ kaa wa náa he blɔ kɛ haa sane heto, nɛ ni kpahi hu náa he blɔ kɛ peeɔ jã. Ke wa peeɔ níhi kɛ tsɔɔ kaa wa susuɔ ni kpahi a he ngɛ asafo mi kpehi a sisi ɔ, wa bua maa jɔ kaa wa ‘ngɛ wa sibi he wami woe.’—Kane Roma Bi 1: 11, 12.
LA 93 Moo Jɔɔ Wa Kpe ɔ Nɔ
a Wa woɔ wa sibi he wami ke wa ha sane heto ngɛ asafo mi kpehi a sisi. Se ni komɛ yeɔ gbeye kaa a ma ha sane heto. Ni komɛ hu a bua jɔ sane heto hami he, nɛ a suɔ kaa be fɛɛ be nɛ a ma wo a nine nɔ ɔ, a tsɛ mɛ. Ngɛ si fɔfɔɛ enyɔ nɛ ɔmɛ tsuo a mi ɔ, mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa susuɔ wa sibi a he, nɛ waa wo wa sibi he wami? Kɛ wa ma plɛ kɛ ha heto nɛ maa fia wa nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ ma si ngɛ suɔmi mi konɛ a tsu ní tsumi kpakpahi ha kɛɛ? Ní kasemi nɛ ɔ maa tsɔɔ wɔ.
b O ma nyɛ maa na ga womi kpahi ngɛ January 2019 Hwɔɔmi Mɔ ɔ, bf. 8-13 ɔ mi, kɛ September 1, 2003 Blɛfo gbi Hwɔɔmi Mɔ ɔ, bf. 19-22 ɔ mi ɔ.
c A tsake biɛ ɔmɛ ekomɛ.
d Hyɛ video nɛ ji, Moo Pee Yehowa Huɛ—Dla O Munyu Heto Saminya nɛ ngɛ jw.org ɔ nɔ ɔ.
f FONI Ɔ MI TSƆƆMI: Nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ asafo ko nɛ fiɛɛli a he hiɛ ngɛ mi ɔ mi. Akɛnɛ e ha sane heto momo he je ɔ, e ngmɛ blɔ konɛ ni kpahi hu nɛ a ha heto.