Kompulsiewe gedrag—Beheer dit jou lewe?

“Ek word elke oggend sesuur wakker”, sê Keith.a “My wekker is outomaties vir sesuur gestel. Ek weet dat dit gestel is. Ek verander dit nooit. En tog moet ek die hele tyd seker maak. Ek kyk elke aand ten minste vyf keer daarna voordat ek bed toe gaan. En die stoofknoppe—ek moet seker maak dat elkeen van hulle af is. Ek kan sien dat hulle af is, maar ek moet teruggaan en gaan kyk—een, twee, drie keer—net om seker te maak. Dan moet ek die yskas se deur nagaan, herhaaldelik, om seker te maak dat dit toe is. Dan is daar die gaasdeur se slot, en die twee slotte aan die voordeur van die huis . . . ”

KEITH ly aan obsessief-kompulsiewe steurnis (OKS), wat gedefinieer word as ’n aftakelende toestand wat gekenmerk word deur onbeheerbare gedagtes (obsessies) en dade (kompulsies).b ’n Persoon met OKS voel dat hierdie obsessies en kompulsies heeltemal onwillekeurig is. Dit is asof hulle indring en oorneem.

Elke mens ondervind van tyd tot tyd ongewenste gedagtes en drange. Maar met OKS word dit so intens en kom dit so dikwels voor dat dit die normale lewensgang ontwrig en kwaai ongemak veroorsaak, wat soms tot depressie lei. “Die voortdurende verstandelike stryd het daartoe gelei dat ek selfmoord oorweeg het”, sê een lyer. Beskou van die simptome van hierdie verbysterende siekte.

Sien is nie glo nie

Wanneer Bruce met sy motor oor ’n knik in die pad ry, word hy deur ’n verskriklike vrees oorweldig. ‘Sê nou ek het ’n voetganger omgery?’ wonder hy. Die gevoel groei totdat hy eenvoudig na die toneel van die “misdaad” moet teruggaan en seker maak—nie net een keer nie, maar herhaaldelik! Bruce vind natuurlik nie ’n beseerde voetganger nie. Maar hy is nog steeds nie seker nie! Wanneer hy by die huis kom, hou hy dus die nuus dop vir berigte van ’n tref-en-trap-ongeluk. Hy skakel selfs die polisie en “beken”.

Soos Bruce word baie met OKS deur bedenkinge geteister: ‘Het ek iemand seergemaak? Het ek die stoof afgesit toe ek by die huis uit is? Het ek die deur gesluit?’ Die meeste mense het nou en dan soortgelyke gedagtes, maar die persoon met OKS sal seker maak en weer seker maak en steeds nie tevrede wees nie. “Dit lyk of my ‘seker maak’-pasiënte sê dat ‘sekerheid net deur die sintuie verkry word’”, skryf dr. Judith Rapoport. “Daarom moet die deurknop herhaaldelik gedraai word; die lig moet aan- en af-, aan- en afgeskakel word. Hierdie handelinge bring onmiddellike inligting, maar dit dring nie deur nie.”

Skoon is nie skoon genoeg nie

Die vrees om met kieme besmet te word, het ’n obsessie by ’n 14-jarige seun genaamd Charles geword. Sy ma moes alles waaraan hy miskien sou vat met alkohol skoonmaak. Daarbenewens was Charles bang dat besoekers besmetting van die straat af sou inbring.

Fran het vrese ondervind terwyl sy haar klere gewas het. “As klere aan die kant van die wasmasjien geraak het wanneer ek dit uithaal”, sê sy, “moes dit weer van voor af gewas word.”

Soos Charles en Fran het baie mense met OKS obsessies oor kieme en besmetting. Dit kan daartoe lei dat hulle geweldig baie stort of handewas, partymaal tot hulle blase kry—en tog voel die lyer nog steeds nie skoon nie.

Deur die verstand gemartel

Elaine word geteister deur onwillekeurige oneerbiedige gedagtes teenoor God. “Dit is dinge wat ek nooit kon bedoel nie, en ek sou eerder sterf as om dit te bedoel”, sê sy. Maar die gedagtes duur voort. “Partykeer is ek in die aand letterlik uitgeput, omdat ek elke dag daarteen stry.”

Steven doen “geloftes” aan God weens skuldgevoelens oor sy foute. “Hierdie neiging maak my hartseer, want dit kom blykbaar teen my wil”, sê hy. “Agterna dwing my gewete my om my belofte na te kom. As gevolg hiervan moes ek eenkeer iets vernietig wat baie sentimentele waarde gehad het.”

Elaine en Steven het albei obsessies wat grootliks in die verstand uitgevoer word. Hoewel hulle simptome nie maklik waargeneem kan word nie, is diegene met obsessiewe gedagtes gevangenes in ’n kringloop van skuldgevoelens en vrees.

Dit is net ’n paar van die simptome van OKS.c Wat is die oorsaak van hierdie siekte? Hoe kan dit verlig word?

Om die onbeheerbare te beheer

Een dokter beskryf OKS-gedrag as die gevolg van “‘n serebrale kortsluiting” waarin sensoriese inligting nie registreer nie en “die program dan herhaaldelik gespeel word”. Wat is die oorsaak van hierdie kringloop? Niemand is seker nie. Die oordragstof serotonien is blykbaar hierby betrokke, maar ander aspekte van die brein word ook ondersoek. Party sê dat ondervindinge vroeg in die lewe aanleiding kan gee tot OKS, miskien tesame met ’n genetiese vatbaarheid.

Maar wat die oorsaak ook al is, een feit is duidelik: Om eenvoudig vir diegene met OKS te sê hulle moet ophou was of ophou seker maak, sal waarskynlik nie help nie. Meer as wilskrag is betrokke.

Baie is al met medikasie gehelp. ’n Ander benadering is om die pasiënt aan die gevreesde situasie bloot te stel en dan die gewone reaksie te verhinder. Daar sal byvoorbeeld van ’n persoon wat aanhoudend was, verwag word om iets vuils vas te hou en dan nie te was nie. Sulke behandeling genees ’n persoon natuurlik nie oornag nie. Maar party voel dat volharding verligting kan bring.

Deskundiges het ook die moontlikheid ondersoek dat OKS, ten minste in sommige gevalle, uit ondervindinge vroeg in die lewe kan spruit. Daar is opgemerk dat talle mishandelde kinders grootword met ’n inherente gevoel dat hulle waardeloos of vuil is, en sommige van hulle het as gevolg daarvan kompulsiewe wasrituele ontwikkel.

Verligting van obsessies en kompulsies

As jy aan OKS ly, moet jy nie voel dat jy anders is of miskien besig is om mal te word nie. “Afgesien van hulle spesifieke vrese”, skryf dr. Lee Baer, “bly mense met OKS in voeling met die werklikheid in al die ander aspekte van hulle lewe.” Jy kan gehelp word! Onthou, OKS is ’n produk van onvolmaaktheid. Dit is nie ’n teken van morele swakheid of geestelike mislukking nie! Dit dui ook nie op God se onguns nie. “Barmhartig en genadig is die HERE, lankmoedig en groot van goedertierenheid. Want Hy, Hy weet watter maaksel ons is, gedagtig dat ons stof is.”—Psalm 103:8, 14.

Maar sê nou dit voel asof obsessiewe gedagtes oneerbiedig of godslasterlik is? In die geval van OKS gee afstootlike gedagtes aanleiding tot skuldgevoelens, en skuldgevoelens kan aanleiding gee tot nog afstootlike gedagtes. “Dit laat my geïrriteerd voel”, sê Elaine. “Dit maak my gespanne—ek dink die hele tyd dat Jehovah miskien vir my kwaad is.” Party voel dalk selfs dat hulle gedagtes gelykstaande met die onvergeeflike sonde is!

Maar dit is duidelik dat Jesus se woorde oor die onvergeeflike sonde, sonde teen God se heilige gees, nie na onbesonne, obsessionele gedagtes verwys het nie (Matteus 12:31, 32). Jesus se kommentare was teen die Fariseërs gerig. Hy het geweet dat hulle aanvalle opsetlik was. Hulle doelbewuste handelinge het uit harte vol haat gekom.

Trouens, besorgdheid dat ’n mens God miskien te na gekom het, is heel moontlik ’n bewys dat jy nie onvergeeflik gesondig het nie (Jesaja 66:2). Verder is dit gerusstellend om te weet dat die Skepper hierdie siekte verstaan. Hy is barmhartig en “vergewensgesind” (Psalm 86:5; 2 Petrus 3:9). “God is groter as ons hart en weet alles”, selfs wanneer ons eie hart ons veroordeel (1 Johannes 3:20). Hy weet in watter mate gedagtes en drange veroorsaak word deur ’n siekte waaroor ’n mens beperkte beheer het. Die OKS-lyer wat dit besef, hoef hom dus nie oor onredelike skuldgevoelens te kwel nie.

Hoe dankbaar is ons tog dat Jehovah ’n nuwe wêreld belowe waarin daar verligting van alle fisiese, verstandelike en emosionele beproewinge sal wees! (Openbaring 21:1-4). Ondertussen kan dié wat hierdie siekte moet verduur praktiese stappe doen om hulle lyding te verlig.

[Voetnote]

[Venster op bladsy 22]

Om bystand te verleen

AS ’N vriend of familielid kan jy baie help om die persoon wat aan obsessief-kompulsiewe steurnis (OKS) ly te ondersteun.

• Kyk eers na jou eie gesindheid. As jy dink dat die lyer swak, lui of hardkoppig is, sal hy of sy dit ongetwyfeld agterkom en nie gemotiveerd wees om te verbeter nie.

• Gesels met die lyer. Vind uit waarmee hy of sy worstel. ’n Vertroueling wat openhartig en eerlik is, is baie keer die lyer se eerste stap om die simptome van OKS te beheer.—Spreuke 17:17.

• Moenie vergelykings tref nie. OKS veroorsaak oorweldigende drange wat anders is as dié wat deur nielyers ondervind word. Daarom help dit gewoonlik nie om te vertel hoe jy jou drange verwerk nie.—Vergelyk Spreuke 18:13.

• Help die lyer om realistiese doelwitte te stel en te bereik. Kies ’n simptoom en sit ’n reeks doelwitte uiteen om dit te oorkom. Begin met die doelwit wat die maklikste is om te bereik. Een doelwit kan byvoorbeeld wees om net ’n bepaalde tyd in die stort te bestee.

• Gee erkenning vir verbetering. Lof versterk die regte optrede. Elke bietjie vooruitgang—hoe klein ook al—is belangrik.—Spreuke 12:25.

Om saam met ’n OKS-lyer te leef, kan vir familielede emosioneel uitputtend wees. Daarom moet vriende begrip toon en bystand verleen op enige prakties moontlike maniere.—Spreuke 18:24b.

[Prente op bladsy 21]

Oordadige wassery en seker maak —twee simptome van OKS