Speelgoed—Vandag en in die verlede

PHILIPa en sy maatjies is in hulle noppies wanneer hulle sien hoe die bal hop wat hulle met stukke tou gemaak het. Hulle begin dit rondskop in ’n geesdriftige sokkerspel. Mike is verbaas oor hoe sy karretjie reageer op die bevele van die afstandbeheerder wat hy in sy hand het. Hy kan dit maklik vorentoe en agtertoe laat beweeg. By die huis trek Andrea en haar maatjies hulle poppe aan met skoentjies en al, terwyl hulle gesels oor watter klere hulle gaan dra wanneer hulle groot is.

Wat het hierdie kinders in gemeen? Speelgoed waarmee hulle ure lank kan speel. Soms word ’n speelding—soos ’n geliefkoosde teddiebeertjie—van sy babadae af ’n kind se onafskeidbare vriend. Party kry selfs ’n plek in die gesin se foto-album. Wat is die geskiedenis van speelgoed? Waarom is dit so belangrik vir kinders?

Die oorsprong van speelgoed

Een ensiklopedie sê: “’n Speelding is dikwels iets wat in ’n speletjie gebruik word. Speelgoed en speletjies uit die vroegste tye en uit ’n groot verskeidenheid kulture het behoue gebly. Dit wissel van die eenvoudigste tot die ingewikkeldste voorwerpe, van ’n stok wat in ’n kind se verbeelding ’n perd word, tot gesofistikeerde en komplekse meganiese toestelle.” Enige voorwerp wat vir vermaak of speletjies gebruik kan word, kan dus ’n speelding word. En omdat mense van nature na afleiding soek, is speelgoed heel waarskynlik so oud soos die mensdom self.

Poppe—of ten minste dele daarvan—is byvoorbeeld in lande soos eertydse Babilonië en Egipte gevind. Poppe is heel moontlik die oudste soort speelgoed. Die bal is nog ’n antieke speelding. Hoewel dit onmoontlik is om vas te stel wanneer die eerste bal gebruik is, is klippennetjies waarna ’n klipbal gerol is in ’n soort rolbalspeletjie, in die antieke graf van ’n Egiptiese kind gevind.

Klimtolle, of jojo’s, wat van klip gemaak is, het meer as drieduisend jaar gelede in Griekeland bestaan, en daar is rede om te glo dat dit dalk in eertydse China gebruik is. Romeinse kinders het gespeel met handpoppe en geometriese voorwerpe van ivoor wat gemaak is om inmekaar te pas. Griekse en Romeinse seuns het ook met klein waentjies gespeel, wat toon dat sulke speelgoed deur die jare heen gewild was. In een museumuitstalling is daar ’n kleifiguur van ’n dier op wiele wat moontlik ’n speelding was uit ’n vroeë Mexikaanse kultuur. Interessant genoeg, geen ander wiele is in verband met hierdie kultuur gevind nie. In die Middeleeue is ovaalvormige of ronde balle van die opgeblaasde blase van diere gemaak. Dit is, soos moderne sokker- of rugbyballe, na ’n doel toe geskop of gedra.

Later, in 18de-eeuse Engeland, is legkaarte vir onderrigtingsdoeleindes gemaak, en dit het aan die begin van die 20ste eeu baie gewild geword. Vetkryt het ook toe gewild begin word. In die Verenigde State alleen het een maatskappy al meer as ’n honderdmiljard vetkryte gemaak. Soos jy kan sien, het van ons moderne speelgoed hulle oorsprong in die verre verlede, en dit het ’n belangrike rol in mense se lewens gespeel.

Spel en speelgoed—Waarom?

“Spel is ’n natuurlike bedrywigheid van elke jong kind. Spel voorsien talle geleenthede vir kinders om te leer en te groei—fisies, verstandelik en sosiaal. As spel die kind se werk is, dan is speelgoed die kind se gereedskap, en gepaste speelgoed kan kinders help om hulle werk goed te doen.” Dit is hoe ’n regeringsgids om gepaste speelgoed te kies die belangrikheid van speelgoed beskryf het.

Die hoofrede waarom speelgoed so gewild is, is natuurlik dat dit pret is om daarmee te speel. Nogtans is speelgoed se bydrae tot ’n kind se ontwikkeling opmerkenswaardig. Dink aan die volgende voorbeelde: Wanneer ’n kind ’n speelgoedwaentjie stoot, ontwikkel hy sy motoriese vaardighede. Wanneer hy touspring, verbeter hy sy koördinasie. Wanneer hy op een been staan om ’n bal te skop of wanneer hy fietsry, leer hy hoe om hom te balanseer. En wanneer hy met blokkies bou of prentjies teken, leer hy om sy bewegings op ’n presiese manier te beheer.

Wat van die kind se intellek? Taalvaardighede word ontwikkel wanneer ’n kind sing en rympies opsê, soos wanneer hy dit doen terwyl hy touspring of aan-aan speel. Wanneer ’n kind met blokkies bou, die instruksies van ’n speletjie volg, die stukkies van ’n legkaart inmekaarpas, stories opvoer of soos een of ander karakter aantrek, word sy denk- en kreatiewe vermoëns gestimuleer. Dieselfde gebeur wanneer hy ’n musiekinstrument bespeel of met kunsmateriaal werk.

Net so belangrik is die manier waarop spel kinders help om sosiale vaardighede te ontwikkel—hulle interaksie met ander—soos wanneer hulle spanne opmaak en met ’n bal speel. Dr. Bruce Duncan Perry sê: “Die kind verkry ’n begrip van diegene om hom en kan meer medelydend en minder egosentries word. Wanneer kinders met hulle vriende speel, leer hulle ’n stel sosiale reëls, insluitende maniere om hulle te bedwing en hulle frustrasies in ’n sosiale situasie onder beheer te hou.”

Kinders gebruik speelgoed ook om dinge na te boots wat hulle grootmense sien doen. Die Griekse filosoof Aristoteles het gesê: “Om na te boots, is van kleintyd af instinktief deel van die mens.” Ja, baie van die bedrywighede van die daaglikse lewe word in kinders se speletjies nageboots en dus geleer. Ons kan ons maklik voorstel hoe ’n jong meisie haar pop aan die slaap sus, net soos sy veel later met ’n regte baba sal maak. Of miskien maak sy of sy geregte voorberei vir ’n maaltyd saam met haar maatjies. Net so speel seuns met hulle “motors” om te oefen vir die dag wanneer hulle ’n regte motor sal bestuur, en hulle boots selfs die klank van die enjin na. Daar is egter faktore wat in ag geneem moet word wanneer ’n mens speelgoed vir jou kinders kies. Waarom?

Wees selektief

“Speelgoed bevorder deesdae die denke van ’n gewelddadige, wettelose gemeenskap”, sê The Daily Telegraph van Londen. Hoewel hierdie stelling nie op alle speelgoed van toepassing is nie, word tradisionele speelgoed al hoe skaarser en “misvormde, gespierde figure . . . met ’n aggressiewe voorkoms” al hoe algemener, sê ’n artikel in die Mexikaanse koerant La Jornada. Volgens hierdie artikel sê Patricia Ehrlich, ’n dosent en navorser by die Xochimilco- Outonome Universiteit, dat baie speelgoed wat op die mark is, ’n ideologie van oorheersing bevorder waarin geweld, aggressie, mag, onderdanigheid en vrees die voorkeur geniet.

Die Nasionale Vereniging van Skoolsielkundiges in die Verenigde State bevestig dat dit “’n negatiewe impak op ’n kind se leervermoë en ontwikkeling kan hê en tot skadelike gevolge kan lei” as hy aan speelgoed blootgestel word wat geweld bevorder. Studies dui daarop dat gewelddadige video- en rekenaarspeletjies aanleiding kan gee tot aggressiewe gedrag en misdaad. Elke volwassene wat vir ’n kind verantwoordelik is, moet dus goed nadink oor die keuse van gepaste speelgoed.—Sien die venster op bladsy 26.

Danksy moderne tegnologiese ontwikkelinge is ’n groot verskeidenheid speelgoed met gesofistikeerde kenmerke beskikbaar. Maar dit is dalk duurder as wat die gesin kan bekostig, kinders raak dalk gou daarmee verveeld of dit is dalk net nie goed vir die kinders nie. Leanne, ’n enkelmoeder van vyf in Australië, sê: “My ouer seuns word beïnvloed deur advertensies en wil dikwels duur rekenaarspeletjies hê. Maar dit lyk asof hulle meer ure van genot en oefening kry wanneer hulle in die agterplaas met ’n goedkoop kolf en rubberbal speel. Ek vind dat die eenvoudige speelgoed die duursaamste is en dat dit my kinders die beste geleenthede gee om hulle verbeelding te gebruik.”

Maak jou eie speelgoed

As jy ’n kind is en nie die nuutste speelgoed kan bekostig nie, kan jy nog steeds gelukkig wees as jy jou kreatiwiteit en verbeelding gebruik. In baie wêrelddele maak kinders soos jy hulle eie speelgoed.

Kyk na die foto’s op hierdie bladsye. Lyk dit nie asof die kinders pret het nie? Dit is nie maklik om party van die “motors” aanmekaar te sit nie. Jy moet stukkies ou draad bymekaarmaak en dit in die regte vorm buig. Vir wieletjies sal rubber of plastiek wat in ronde skyfies uitgesny is, goed werk. Wat dink jy van daardie trein wat van koeldrank- en melkbottels gemaak is? Of wat van die vragmotor wat van stukke hout gemaak is? Soms is dit selfs moontlik om op hierdie speelgoed te ry, soos op hierdie tuisgemaakte Afrika-skopfiets. Vir hierdie kinders hoef speelgoed nie duur te wees sodat hulle dit kan geniet nie. En deel van die pret is om dit te maak. Hoekom probeer jy dit nie ook nie?

[Voetnoot]

[Venster/Prent op bladsy 26]

’n Goeie speelding . . . 

● Is gepas en veilig vir die kind se ouderdom, vaardighede en fisiese vermoëns

● Is goed gemaak en duursaam (kinders is geneig om dinge uitmekaar te haal)

● Is aantreklik en interessant genoeg om die kind se aandag te boei

● Sal die kind se kreatiwiteit en verbeelding stimuleer

● Is bekostigbaar

● Is nie giftig nie

[Venster/Prent op bladsy 27]

Om speelgoedverwante risiko’s te vermy . . . 

● Hou speelgoed vir ouer kinders buite die bereik van jonger kinders

● Lees alle veiligheidsetikette en instruksies noukeurig, indien moontlik saam met jou kind

● Leer die kind en sy maats hoe om speelgoed behoorlik te gebruik en te bêre

● Vermy raserige speelgoed wat skadelike geraasvlakke kan bereik

● Gaan speelgoed van tyd tot tyd na. In baie gevalle moet ’n beskadigde speelding dadelik reggemaak of weggegooi word

● Speelgoed wat moontlik gevaarlik is, soos teikenspeelgoed, skerp voorwerpe en elektriese speelgoed, moet slegs deur ouer kinders en onder die toesig van ’n volwassene gebruik word

● Speelgoed met dele wat klein genoeg is om ingesluk te word, moet van klein kinders af weggehou word

[Prent op bladsy 24]

Leeu en krimpvarkie op platforms met wieletjies, tweede millennium v.G.J., Iran

[Erkenning]

Leeu en krimpvarkie: Erich Lessing/Art Resource, NY

[Prent op bladsy 25]

Kleipop, omstreeks 600 v.G.J., Italië

[Prent op bladsy 25]

Draaitol, Klassieke Griekse tydperk omstreeks 480 v.G.J.

[Prent op bladsy 25]

Mieliestronkpop, koloniale Amerika

[Prent op bladsy 25]

Vetkryt, vroeë 1900’s, Verenigde State

[Prent op bladsy 26]

Kinders met tuisgemaakte speelgoed

[Foto-erkenning op bladsy 25]

Kleipop: Erich Lessing/Art Resource, NY; tol: Réunion des Musées Nationaux/ Art Resource, NY; mieliestronkpop: Art Resource, NY