In verbinding!

● Dink aan die volgende denkbeeldige scenario. Mense het gesê dat Sam outyds is. Hy het jare lank geweier om nuwe tegnologie te gebruik om met familie en vriende in verbinding te bly. Almal, selfs Sam se tienerkinders, het gesê dat hulle die tegnologie wou gebruik om met ander kontak te behou. Sam het skertsend vir sy 16-jarige dogter gesê: “Ek mis die dae toe ’n mens van aangesig tot aangesig met mense gepraat het!”

Toe het Sam weer oor sy standpunt nagedink. Hy het gedink aan mense wat hy jare laas gesien het of met wie hy jare laas gepraat het. Hy het gedink aan familielede wat so besig is dat dit gevoel het of hy kontak met hulle verloor het. ‘As ek met al hierdie mense in verbinding wil bly’, het Sam gedink, ‘sal ek dit dalk op die nuwe manier moet begin doen.’ Dit was die middel van die 20ste eeu op die Amerikaanse platteland. Die outydse Sam het dit uiteindelik oorweeg om ’n telefoon aan te skaf.

Skuif hierdie scenario aan na 2012. Sam se kleinseun Nathan het so pas oor die telefoon gepraat met Roberto en Angela, hegte vriende wat nou oorsee woon. ‘Hulle is al tien jaar daar!’ sê Nathan vir homself, verbaas oor hoe vinnig die tyd verbygegaan het.

Oor die jare was Nathan tevrede om nou en dan oor die telefoon te praat met familie en vriende wat ver weg getrek het. Maar nou lyk dit asof almal—insluitende Nathan se tienerkinders—’n sosiale netwerk gebruik om met ander kontak te behou.

Mense sê dat Nathan outyds is omdat hy weier om met die stroom saam te gaan en die nuwe tegnologie te gebruik. “Ek mis die dae toe ’n mens oor die telefoon gepraat het en die ander persoon se stem gehoor het”, sê hy. Maar nou dink Nathan weer oor die saak na. ‘As ek met al hierdie mense in verbinding wil bly’, sê hy vir homself, ‘sal ek dit dalk op die nuwe manier moet begin doen.’

Het jy al soos Nathan gevoel? Mense hou van nature daarvan om met mekaar te kommunikeer (Genesis 2:18; Spreuke 17:17). Baie mense gebruik sosiale netwerke om dit te doen. Wat moet jy dus omtrent hierdie tegnologie weet?

Waarom so gewild?

WATTER van die kommunikasiemetodes hieronder het jy in die afgelope maand gebruik?

Persoonlike gesprek

Handgeskrewe brief of kaartjie

Telefoonoproep

E-pos

Teksboodskap

Kitsboodskap

Videogesprek

Sosiale netwerk

Daar was nog nooit soveel maniere om met ander in aanraking te bly nie, elkeen met sy voordele en nadele. Kyk na ’n paar voorbeelde:

PERSOONLIKE GESPREK

Voordeel: Dra al die fyn nuanses van gesigsuitdrukkings, stemtoon en gebare oor.

Nadeel: Albei partye moet beskikbaar wees om ’n gesprek te kan voer.

HANDGESKREWE BRIEF OF KAARTJIE

Voordeel: Hartlik en persoonlik.

Nadeel: Dit verg tyd om te skryf en dae om die ander persoon te bereik.

E-POS

Voordeel: Kan vinnig geskryf word en bereik die ander persoon gou.

Nadeel: Dra dikwels te min emosie oor en kan maklik misverstaan word.

Dan is daar ook sosiale netwerke, wat volgens party die beste manier is om kontak te behou. Daar is honderde sosiale netwerke, en die gewildste een—Facebook—het sowat 800 miljoen lede! “As Facebook ’n land was”, sê die tydskrif Time, “sou dit die derde grootste land gewees het, naas China en Indië.” Wat is sosiale netwerke, en waarom het dit so gewild geword?

’n Sosiale netwerk is ’n webwerf wat mense in staat stel om inligting met ’n uitgesoekte groep vriende uit te ruil. “Dit is ’n wonderlike manier om kontak te behou”, sê die 21-jarige Jean. “Sosiale netwerke is ook ’n gerieflike manier om vir jou vriende foto’s van reise of geleenthede te wys.”

Waarom nie net ’n brief skryf nie? ‘Dit verg te veel tyd’, sou party sê—en dit is duur as jy ekstra foto’s moet laat ontwikkel. En wat van die telefoon? Weer eens te tydrowend—veral aangesien jy een persoon op ’n slag moet bel en party nie by die huis of beskikbaar sal wees wanneer jy is nie. Wat van e-pos? “Niemand skryf meer terug wanneer jy ’n e-pos stuur nie”, kla die 20-jarige Danielle, “en selfs as hulle dit doen, kan dit weke neem. Op ’n sosiale netwerk kan ek eenvoudig ’n kommentaar plaas oor wat ek doen, en my vriende kan kommentare plaas oor hulle dag. Sodra ons daarop aanteken, is ons almal weer op hoogte van sake. Dis maklik!”

Maar sosiale netwerke word nie net vir leë praatjies gebruik nie. Byvoorbeeld, wanneer daar ’n ramp is—soos die aardbewing en tsoenami wat dele van Japan op 11 Maart 2011 verwoes het—gebruik baie mense sosiale netwerke om uit te vind hoe dit met hulle geliefdes gaan.

Kyk na die ondervinding van Benjamin, wat in die Verenigde State woon. “Ná die tsoenami in Japan was daar geen telefoondiens nie”, sê hy. “’n Kennis het vir my gesê dat hy ’n e-pos gestuur het aan ’n gemeenskaplike vriendin in Tokio, maar dat sy nie teruggeskryf het nie. Toe ek dit hoor, het ek met my selfoon op die Internet na haar sosiale netwerkblad gaan kyk. Ek het onmiddellik gesien dat sy ’n kort boodskap geplaas het om te sê dat sy veilig is en dat sy later meer besonderhede sou voorsien.”

Benjamin sê verder: “Toe ek vriende wou laat weet wat haar ken en nie ’n sosiale netwerk gebruik nie, moes ek vir elkeen ’n e-pos stuur. Dit het tyd geneem om hulle adresse te vind en vir elkeen te skryf. ’n Hele paar van hulle het binne ’n paar dae teruggeskryf. Een het ongeveer twee weke geneem om te antwoord! Hierdie mense het soveel e-posse van almal gekry dat hulle gesukkel het om by te bly. Dit sou soveel tyd gespaar het as almal ’n sosiale netwerk gebruik het. Almal sou binne minute op hoogte van sake gewees het!”

Dit is duidelik dat sosiale netwerke wel voordele het. Maar hou dit enige gevare in? Indien wel, watter gevare, en hoe kan jy dit vermy?

[Venster/Prente op bladsy 5]

HOE DIT WERK

1. Plaas ’n boodskap (statusopdatering) op jou webblad.

2. Almal op jou vriendelys ontvang jou boodskap wanneer hulle op hulle webblad aanteken—en jy ontvang hulle boodskappe wanneer jy op jou webblad aanteken.

Vier vrae wat jy oor sosiale netwerke moet vra

Soos die geval is met feitlik enige gebruik van die Internet, hou sosiale netwerke gevare in.a Hou dit in gedagte wanneer jy na die volgende vrae kyk.

1 Watter uitwerking het die gebruik van ’n sosiale netwerk op my privaatheid?

“In die oorvloed van woorde ontbreek die oortreding nie, maar wie sy lippe in toom hou, tree verstandig op.”—Spreuke 10:19.

Wat jy moet weet. As jy nie versigtig is nie, kan jou profielinligting, foto’s, statusopdaterings (kort boodskappe aan almal op jou vriendelys) en kommentare (jou antwoorde op ander se boodskappe) te veel inligting voorsien. Dit kan byvoorbeeld dinge bekend maak soos waar jy woon, wanneer jy by die huis is (en nie is nie), waar jy werk of waar jy skoolgaan. Jou adres tesame met ’n kort boodskap soos: “Ons gaan môre op vakansie!” is genoeg inligting sodat ’n dief sal weet waar en wanneer om in te breek.

Ander besonderhede—byvoorbeeld jou e-posadres, jou geboortedatum of jou telefoonnommer—kan jou ’n teiken maak van teistering, afknouery of identiteitsdiefstal. Tog verstrek baie mense, sonder om twee keer te dink, sulke inligting op hulle sosiale netwerkblad.

Mense vergeet dat enigiets wat hulle op die Internet plaas, aan enigiemand beskikbaar gestel kan word. Selfs as hulle spesifiseer dat net mense op hulle vriendelys hulle boodskappe kan sien, het hulle geen beheer oor wat daardie vriende met die inligting doen nie. Trouens, enigiets wat op ’n sosiale netwerk geplaas word, moet beskou word as iets wat aan almal beskikbaar is of maklik beskikbaar gemaak kan word.

Wat jy kan doen. Wees goed vertroud met die privaatheidinstellings op jou sosiale netwerk, en gebruik dit. Beperk toegang tot jou boodskappe en foto’s tot mense wat jy ken en vertrou.

Selfs dan moet jy besef dat meer mense jou plasings sal kan sien as wat jy wil hê. Gaan jou webblad gereeld na en vra jou af of jy enige inligting verstrek het wat deur gewetenlose mense gebruik kan word om jou op te spoor of jou identiteit te steel. Selfs wanneer dit by jou vriende kom, moet jy nie inligting verstrek wat jou privaatheid of dié van ’n ander persoon kan skend nie (Spreuke 11:13). As jy oor iets vertrouliks moet praat, moet jy ’n ander kommunikasiemiddel gebruik. “Om oor die telefoon te praat, is baie persoonliker en is baie meer privaat”, sê ’n jong vrou genaamd Cameron.

Die slotsom. ’n Vrou met die naam Kim som dit goed op. “As jy versigtig is,” sê sy, “kan jy ’n mate van privaatheid op ’n sosiale netwerk behou. Dit veroorsaak slegs probleme as jy dit toelaat.”

2 Watter uitwerking het die gebruik van ’n sosiale netwerk op my tyd?

“Maak [seker] van die belangriker dinge.”—Filippense 1:10.

Wat jy moet weet. Sosiale netwerke kan jou tyd in beslag neem en jou aandag van belangriker bedrywighede aftrek. ’n Vrou genaamd Kay stel dit so: “Hoe meer kontakte jy het, hoe meer tyd sal jy op sosiale netwerke deurbring en hoe meer verslawend kan dit wees.” Kyk na ’n paar kommentare van party wat sê dat hulle in hierdie strik getrap het.

“Dis moeilik om op te hou om ’n sosiale netwerk te gebruik, selfs as jy nie werklik daarvan hou nie. Dis amper soos ’n obsessie.”—Elise.

“Daar is soveel om te doen—speletjies, toetse, webblaaie vir musiekliefhebbers—om nie eers te praat van al jou vriende se profielblaaie waarna jy wil kyk nie.”—Blaine.

“Dis ’n draaikolk wat jou insuig, en jy besef dit glad nie totdat jou ma by die huis kom en jou vra waarom die skottelgoed nie gewas is nie.”—Analise.

“Ek wou so gou as moontlik ná skool by die huis kom om te sien wie op my plasings gereageer het. En dan moes ek vir al daardie mense boodskappe stuur en kyk na al die nuwe foto’s wat hulle geplaas het. Ek was in ’n baie slegte bui wanneer ek op die Internet was, en ek het dit gehaat om onderbreek te word. Party mense wat ek ken, is byna heeltyd op die webwerf—selfs wanneer hulle by ander mense kuier en op die vreemdste tye in die nag!”—Megan.

Wat jy kan doen. Tyd is ’n bate, en jy kan nie bekostig om dit te verkwis nie. Daarom moet jy jou tyd begroot, soos jy sou doen met geld. Skryf eers neer hoeveel tyd jy meen redelik is om op ’n sosiale netwerk deur te bring. Hou dan ’n maand lank boek van hoeveel tyd jy daaraan bestee, en kyk of jy by jou besluit gebly het. Maak aanpassings waar nodig.

As jy ’n ouer is en jou tieners te veel tyd op ’n sosiale netwerk deurbring, moet jy probeer onderskei of daar enige onderliggende probleme is. In haar boek Cyber-Safe Kids, Cyber-Savvy Teens sê Nancy E. Willard byvoorbeeld dat kinders wat te veel tyd op ’n sosiale netwerk deurbring, moontlik worstel met angstigheid, stres en ’n lae selfbeeld. “Baie tieners is baie besorg oor hulle sosiale status”, skryf sy. “As tieners hulle sosiale waarde meet aan hoeveel elektroniese kommunikasie hulle met vriende het, kan dit tot verslawing lei.”

Moet nooit toelaat dat jou gebruik van sosiale netwerke—of enige ander aanlyn bedrywigheid—’n negatiewe uitwerking het op die vriendskappe wat jy in jou eie huisgesin moet opbou nie. “’n Ironiese aspek van die Internet”, skryf Don Tapscott in sy boek Grown Up Digital, “is dat dit gesinslede help om makliker kontak te behou wanneer hulle fisies van mekaar geskei is, maar dat dit ’n skeiding tussen hulle kan veroorsaak wanneer hulle onder een dak woon.”

Die slotsom. ’n Meisie met die naam Emily sê: “Ek dink dat sosiale netwerke ’n wonderlike manier is om met ander mense in aanraking te bly. Maar soos met enigiets anders, moet jy eenvoudig weet wanneer om op te hou.”

3 Watter uitwerking het die gebruik van ’n sosiale netwerk op my reputasie?

“’n Goeie reputasie en respek is van baie groter waarde as silwer en goud.”—Spreuke 22:1, “Contemporary English Version”.

Wat jy moet weet. Wat jy op ’n sosiale netwerk plaas, kan jou ’n reputasie gee waarvan jy dalk nie maklik ontslae sal raak nie (Spreuke 20:11; Matteus 7:17). Baie is blykbaar glad nie bewus van die gevare nie. “Dit lyk asof mense hulle vermoë om te redeneer verloor wanneer hulle op ’n sosiale netwerk is”, sê ’n jong vrou met die naam Raquel. “Hulle sê dinge wat hulle gewoonlik nie sou sê nie. Party besef nie dat hulle hulle goeie naam met net een ongepaste plasing kan verloor nie.”

As jy jou reputasie op ’n sosiale netwerk skaad, kan dit langtermyngevolge hê. Grown Up Digital sê: “Daar is baie stories oor gebruikers van sosiale netwerke wat hulle werk verloor het of nie nuwe werk kon kry nie weens dinge wat hulle op die Internet geplaas het.”

Wat jy kan doen. Kyk na jou sosiale netwerkblad en probeer dit deur ander se oë sien. Vra jou af: ‘Is dit werklik die indruk wat ek wil skep? As iemand na my foto’s sou kyk en my karakter moes beskryf volgens die indruk wat hulle kry, watter woorde sou in daardie persoon se gedagtes opkom? “’n Flirt”? “Verleidelik”? “Partytjiemal”? Is dit die indruk wat ek wil skep as ek byvoorbeeld vir ’n werk aansoek doen en my voornemende werkgewer na my webblad kyk? Is hierdie foto’s werklik ’n weerspieëling van my waardes?’

As jy ’n jongmens is, kan jy jou afvra: ‘Sê nou my ouers, ’n onderwyser of ’n volwassene na wie ek opsien, kyk na my webblad? Sal ek skaam wees oor wat hulle sien en lees?’

Die slotsom. Wat jou reputasie betref, moet jy die woorde van die apostel Paulus in gedagte hou: “Wat ’n mens saai, dit sal hy ook maai.”—Galasiërs 6:7.

4 Watter uitwerking het die gebruik van ’n sosiale netwerk op my vriendskappe?

“Hy wat met wyses wandel, sal wys word, maar hy wat hom met die sotte inlaat, met hom sal dit sleg gaan.”—Spreuke 13:20.

Wat jy moet weet. Jou vriendskappe beïnvloed jou denke en optrede (1 Korintiërs 15:33). Daarom is dit verstandig om selektief te wees oor wie jy op ’n sosiale netwerk as jou vriende aanvaar. Party mense aanvaar tientalle of selfs honderde vriendskapsversoeke van mense wat hulle skaars ken—of glad nie ken nie. Ander vind uit dat nie almal op hulle vriendelys goeie assosiasie is nie. Kyk na wat party gesê het.

“As ’n persoon vriendskapsversoeke aanvaar van elke Jan Rap en sy maat, sal hy of sy waarskynlik in die moeilikheid beland.”—Analise.

“Ek ken baie mense wat vriende sal aanvaar wat hulle nie werklik wil hê nie, omdat hulle nie die persoon se gevoelens wil seermaak deur die versoek te ignoreer nie.”—Lianne.

“Dis asof jy letterlik in daardie persoon se geselskap is. Jy moet jou vriende versigtig kies.”—Alexis.

Wat jy kan doen. Besluit op ’n ‘vriendskapsbeleid’. Party het byvoorbeeld vereistes gestel ten opsigte van wie hulle as vriende aanvaar:b

“Ek aanvaar iemand net as ’n vriend as ek hom of haar ken—nie net herken nie—maar werklik ken.”—Jean.

“Ek voeg slegs mense wat ek lank ken, by my vriendelys—nooit vreemdelinge nie.”—Monique.

“Ek aanvaar slegs mense wat ek redelik goed ken en wat ek weet dieselfde standaarde as ek het.”—Rae.

“As ek ’n vriendskapsversoek ontvang van iemand wat ek nie ken nie, ignoreer ek dit eenvoudig. Al my vriende is mense wat ek ken en met wie ek alreeds vriende is in die werklike lewe.”—Marie.

“As ’n vriend foto’s of boodskappe begin plaas wat vir my onaanvaarbaar is, voel ek glad nie sleg om daardie persoon van my vriendelys af te haal nie. Selfs as jy net na hulle plasings kyk, is dit slegte assosiasie.”—Kim.

“Toe ek ’n sosiale netwerk gebruik het, het ek baie streng privaatheidinstellings gehad. Ek het nie toegelaat dat vriende van my vriende my plasings of foto’s sien nie—dit was net vir my vriende. Ek het dit gedoen omdat ek nie seker was of my vriende se vriende goeie assosiasie is nie. Ek het nie genoeg geweet van hulle—of hulle reputasie—nie.”—Heather.

Die slotsom. Dr. Gwenn Schurgin O’Keeffe skryf in haar boek CyberSafe: “Die beste riglyn wat jy kan volg, is om net mense as vriende te aanvaar wat jy ken en met wie jy nie net aanlyn vriende is nie.”c

[Voetnote]

[Venster op bladsy 8]

TEKEN UIT!

As jy nie uitteken wanneer jy jou rekenaar verlaat nie, loop jy die risiko dat ander mense inligting op jou webblad kan plaas. Volgens die prokureur Robert Wilson is dit “soos om jou beursie of selfoon in die openbaar op ’n piekniektafel te los. Enigiemand kan gaan sit en dinge op jou Muur plaas.” Sy raad? “Maak seker dat jy uitteken.”

[Venster op bladsy 8]

SOEK JY MOEILIKHEID?

’n Opname deur Consumer Reports het aan die lig gebring dat baie persone wat sosiale netwerke gebruik, “nie versigtig genoeg is nie, en dit kan lei tot inbrake, identiteitsdiefstal en agtervolging deur ’n vreemdeling. Vyftien persent het bekend gemaak waar hulle hulle bevind of wat hulle reisplanne is, 34 persent het hulle volle geboortedatum verstrek en 21 persent van dié wat kinders in die huis het, het die kinders se name en foto’s geplaas.”