’n Besoek aan sjimpansees in die natuur
TERWYL ons met die smal voetpaadjie al hoe dieper in die tropiese woud van ekwatoriale Afrika instap, raak ons oë stadigaan gewoond aan die flikkerende lig wat deur die digte blaredak val. Die aanhoudende, dowwe getjir van krieke en die reusebome, waarvan party meer as 55 meter hoog is en waarteen slingerplante oprank, vul ons met ontsag en afwagting. Ons kry die gevoel dat ons in hierdie skemer omgewing wakker moet wees en saggies moet loop. Skielik is daar ’n harde hoe-klank tesame met ’n hoorbare gehyg. Hierdie geluide word al hoe harder en skriller totdat dit ’n oorverdowende crescendo bereik, waarna dit byna eensklaps eindig. Ons vermoeiende staptog het die opwindende oomblik bereik waarop ons gehoop het—ons het ’n groep sjimpansees opgespoor.
Hierdie histeriese opgewondenheid—wat ’n hygende gehoe, ’n geskreeu en soms ’n getrommel op boomstamme insluit—is maniere waarop sjimpansees kommunikeer, of na mekaar roep. ’n Oorvloed heerlike ryp vye het blykbaar hierdie dringende behoefte geskep om met die res van die groep in aanraking te bly. Wanneer ons in die groot, uitgespreide kruin van ’n hoë vyeboom opkyk, kan ons ’n hele klomp van hierdie diere sien, dalk 20 of 30, wat rustig aan die vye smul. Hulle swart hare blink pragtig wanneer die sonlig daarop val. Een van die sjimpansees begin ons met takkies gooi, en kort voor lank reën takkies op ons neer—’n duidelike teken dat hierdie kosvoorraad nie gedeel gaan word nie.
Die beste tyd om sjimpansees op te spoor, is wanneer daar volop vrugte is. Op ander tye is dit moeiliker, aangesien hulle in kleiner groepe van net ’n paar sjimpansees in die lae plantegroei versprei kan wees. In die natuur peusel sjimpansees gewoonlik dwarsdeur die dag terwyl hulle in groot gebiede van etlike vierkante kilometer rondbeweeg. Buiten vrugte sluit hulle dieet blare, sade en stingels in. Hulle eet ook miere, voëleiers en termiete. Nou en dan sal hulle dalk klein diertjies, waaronder apies, jag en doodmaak.
Dit is amper twaalfuur die middag, en die sjimpansees begin warm kry. Een van hulle klim teen die boom af, en kort daarna volg die ander hom. Dan verdwyn hulle een vir een tussen die digte struike. ’n Ondeunde jong mannetjie vat ’n ompad deur van tak tot tak te swaai om ons van naderby te bekyk. Hierdie jong dier se spelerigheid en nuuskierigheid laat ons breed glimlag.
Fassinerende kenmerke
“Kyk agter julle”, sê een van die mans in ons groep terwyl ons met die voetpaadjie terugloop. Ons draai om en sien hoe ’n sjimpansee versigtig agter ’n boomstam uitloer. Hy staan op twee bene en is ongeveer ’n meter lank. Wanneer ons vir hom kyk, verdwyn sy kop agter die boom, maar ’n paar oomblikke later loer hy weer uit. Hoe kostelik is hierdie nuuskierige dier tog! Ja, sjimpansees kan op twee bene staan en kan selfs ’n entjie op twee bene loop. Maar gewoonlik gebruik hulle al vier ledemate om hulle gewig te dra. Die ruggraat van ’n sjimpansee het nie die kurwe by die onderrug wat dit vir mense moontlik maak om regop te loop nie. Ook weens die bou van die sjimpansee—die betreklike swak kruisspiere asook die arms wat heelwat langer en sterker as die bene is—is dit vir hom makliker om hande-viervoet te loop of in bome te klim en te swaai.
Sjimpansees se lang arms kom veral handig te pas wanneer hulle moet strek om vrugte van dun takke af te pluk wat nie hulle gewig sal dra nie. Hulle hande en voete is ideaal gevorm om takke stewig vas te gryp en daaraan vas te hou. Die groottone wys binnetoe en werk soos duime om die dier te help om boom te klim of selfs om voorwerpe byna net so maklik met die voete as met die hande vas te gryp en te dra. Hierdie vermoë is nuttig wanneer dit saans tyd is om ’n nes te maak. Nadat die sjimpansee ’n paar minute lank blare en takke gebuig en omgedraai het, het hy ’n sagte, gemaklike slaapplek vir die nag.
Sjimpansees se talle fassinerende kenmerke en duidelike ooreenkomste met die mens wat hulle anatomie en gedrag betref, maak dit werklik interessant om hulle in die natuur dop te hou en te bestudeer. Maar sommige mense stel slegs om eksperimentele redes in die sjimpansee belang om ’n beweerde evolusionistiese verband met die mens te probeer steun. Daarom kan vrae soos die volgende ontstaan: Wat maak mense en sjimpansees nou eintlik so verskillend? In watter opsig is die mens, in teenstelling met diere, “na God se beeld” gemaak?—Genesis 1:27.
’n Onvergeetlike ondervinding
Sjimpansees in die natuur is sku, en gewoonlik verdwyn hulle stil-stil sodra hulle ’n menslike indringer sien. Maar vir hulle beskerming en behoud is sommige groepe sjimpansees gewoond gemaak aan die teenwoordigheid van mense.
Ons kort besoekie aan die woudtuiste van die sjimpansee was ’n onvergeetlike ondervinding. Dit het ons gehelp om ten minste ’n bietjie insig te kry in hoe sjimpansees in werklikheid is—so anders as dié in dieretuine of laboratoriums. Hulle is waarlik fassinerende diere en is ingesluit onder die “kruipende diere en wilde diere van die aarde” wat God gesien het goed is—volmaak ontwerp vir die omgewing waarin hulle moes lewe.—Genesis 1:24, 25.
[Venster/Prent op bladsy 14, 15]
SJIMPANSEES EN DIE MENS
In haar boek In the Shadow of Man skryf die dierkundige dr. Jane Goodall dat haar waarnemings in die 1960’s van sjimpansees wat “gereedskap maak”, “’n aantal wetenskaplikes daarvan oortuig het dat dit nodig is om die mens op ’n komplekser wyse as voorheen te herdefinieer”. Sjimpansees wat blare as ’n spons gebruik, klippe of takke gebruik om neute te kraak en blare van takkies afstroop voordat hulle dit in ’n grondhoop insteek om termiete uit te grawe, was waarlik verstommende ontdekkings. Maar in onlangse tye het dit algemeen bekend geword dat heelwat diere ongelooflike vaardighede toon wat die maak van gereedskap betref. Dr. T.X. Barber, skrywer van die boek The Human Nature of Birds—A Scientific Discovery With Startling Implications, sê: “Alle diere wat deeglik bestudeer is, wat nie net ape en dolfyne insluit nie, maar ook miere en bye, het ’n heeltemal onverwagte basiese bewustheid en praktiese intelligensie geopenbaar.”
Dit verander geensins die feit dat die mens uniek is nie. Soos professor David Premack skryf, “is die grammatika of sintaksis van menslike taal beslis uniek”. Ja, die kompleksiteit van menslike taal tesame met die ryk kultuur van die mens, waarin taal en spraak ’n onontbeerlike rol speel, onderskei ons inderdaad van die diere.
Nadat Jane Goodall sjimpansees jare lank in die natuur bestudeer het, het sy geskryf: “Ek kan my nie voorstel dat sjimpansees vir mekaar emosies ontwikkel wat enigsins vergelyk kan word met die teerheid, beskermende sorg, verdraagsaamheid en diepe tevredenheid wat kenmerkend is van menslike liefde in sy suiwerste en diepste sin nie.” Sy het ook geskryf: “Die mens se bewustheid van homself oortref die primitiewe bewustheid van ’n vleeslike liggaam. Die mens eis ’n verduideliking vir die raaisel van sy bestaan en die wonder van die wêreld om hom en die kosmos bo hom.”
Die Bybel verduidelik die verskil tussen diere en mense deur te sê dat die mens “na God se beeld” gemaak is (Genesis 1:27). In teenstelling met diere sou die mens dus die geestelike beeld van sy Maker weerspieël, deur Sy eienskappe te openbaar, waarvan liefde die vernaamste is. Die mens sou ook in staat wees om ’n groot hoeveelheid kennis in te neem en met ’n intelligensie op te tree wat dié van enige dier oortref. Die mens is ook gemaak met die vermoë om uit vrye wil op te tree en word nie hoofsaaklik deur instink beheer nie.
[Prente op bladsy 15]
Sjimpansees is spelerige en nuuskierige diere wat volmaak ontwerp is vir hulle omgewing
[Erkennings]
Sjimpansees, regs bo: Corbis/Punchstock/Getty Images; links onder en regs onder: SuperStock RF/SuperStock; Jane Goodall: © Martin Engelmann/age fotostock
[Foto-erkenning op bladsy 13]
© Photononstop/SuperStock