Oeˬ siˬ ba la

Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ jiˇ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ laˇ˗eu shaˬ zahˬ ya tahˬ puˬ˗euˬ meh. Yaˬkoˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ Yaˬkoˆ˗euˬ aˬ da aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Yaˬkoˆ˗ahˇ Laˬbaˬ˗euˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ yuˇ˗iˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ biꞈ meh lehˇ jiˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Laˬbaˬ pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. (Beh. 28:1-4) Teu miˇ neh Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ Kaˬnaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗awˇ, Laˬbaˬ jawˇ˗eu jawˇ kʼahˬ˗ahˇ gaˇ ma doˆ˗iˇ˗euˬ meh. Laˬbaˬ Leˇaˬ hawˇ˗eu Laˬkeˬlaˇ lehˇ kuˇ˗eu aˬ buˇ nyiˬ buˇ jawˇ˗eu meh. Yaˬkoˆ aˬ nyiˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Laˬkeˬlaˇ˗ahˇ gaˬ leˇ shaw˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yaˬkoˆ Laˬbaˬ˗ahˇ Laˬkeˬlaˇ˗ahˇ ya yuˇ˗eu gʼaˇ duˬ, gaˇ shiꞈ kʼoꞈ mˇ nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. (Beh. 29:18) Ehˇ kʼawꞈ ni Yaˬkoˆ neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ laˇ˗aˬ. Laˬbaˬ jaˬ myawꞈ myawꞈ˗awˇ, aˬ buˇ aˬ yuiꞈ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Leˇaˬ nehˬ˗ehˇ bi yuˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh tiˬ jaw naˇ Laˬkeˬlaˇ nehˬ˗ehˇ bi yuˇ ma lehˇ paˇ ja tsaˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yaˬkoˆ˗ahˇ gaˇ shiꞈ kʼoꞈ paˇ bi mˇ tehˬ˗euˬ meh. (Beh. 29:26, 27) Jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ neh jiˇ uˬ taꞈ 20 kʼoꞈ shuiˇ dzaˬ˗euˬ meh.—Beh. 31:41, 42. w23.04 15 ¶5

Aˬ dui gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ ngeh maˬ ehˇ, sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ ngeh maˬ ehˇ, aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ shaˇ nya˗eu nga? Aˬ dui aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ ya shaˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu ma. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ shaˇ nya˗eu meh. Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu neh Yeˬhawˇba˗euˬ dawˬ peh jiˆ peh leˇ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ bi jahˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ guiˬ lahˬ bi shaˇ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh “maˬ tsehˆ leˇ ni guiˬ lahˬ shaˇ˗awˬ.” (1 Teˇ. 5:17) Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ heu neh aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ peh yaw muiˬ˗ehˇ jiˆ leˇ nya˗awˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ gʼaˇ duˬ maˬ kaˬ, nui noeˬ nui duˇ shaˇ nya˗eu meh. (Dawˬ. 3:5, 6) Yeˬhawˇbaˬ nui ma jeˇ lo ni gʼeh˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ aˇ myaˆ poˆ keuˆ ni shaˇ nya˗eu lehˇ maˬ ehˇ nehˬ taˬ˗aˬ. Yeˬsuˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ maˬ oe mi naˆ˗ehˇ mˬ kʼoeˇ taˆ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda nehˬ˗ehˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ jawˇ laꞈ˗euˬ miˇ neh, Haˬnahˬ, Daˬbiˇ, Eˇliˇyaˆ hawˇ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ nui deuˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (1 Saˬ. 1:10, 11, 20; 1 Sahˬ. 19:4-6; Ceuˬ. 32:5) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ nui kʼaˬ tsmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ guiˬ lahˬ shaˇ lehˇ mehˬ˗eu meh.—Tehˬ. 7:7-11. w23.05 2 ¶1; 2-3 ¶3

Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guˆ˗eu jeˬ heu naˇ, Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇyaˬdaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Yeˬsaˬbeˬlaˇ˗euˬ aˬ buˇ Aˬdaˬliˇ sahˬ paˬ˗euˬ nuiˇ mahˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ lu geuꞈ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, Yeˬhawˇyaˬdaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ maˇ jawˆ ni mawˇ laˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Aˬdaˬliˇ sahˬ paˬ˗euˬ aˇ yaˬ˗ahˇ nui kʼahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ jaˆ˗awˇ, sahˬ paˬ˗euˬ aˇ jeuˬ aˇ ca pyeuꞈ˗eu oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ˗ahˇ sehꞈ dzeh jiˇ gaˇ keuˆ ni yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ mˇ˗euˬ miˇ neh meh. (2 Laˬ. 22:10, 11) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇyaˬdaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ miˬ zaˬ Yawˇsheˬba aˬ nyaꞈ neh zaꞈ taˬ˗awˇ haw piˇ nehˬ˗euˬ miˇ neh, Yawˇshaˆ lehˇ kuˇ˗eu oeˬ paˬ tiˬ gʼaˬ ya buˬ˗iˇ˗eu meh. Teu miˇ neh Daˬbiˇ˗euˬ sahˬ paˬ aˇ jeuˬ maˬ tsehˆ iˇ˗a. Yeˬhawˇyaˬdaˬ Aˬdaˬliˇ˗ahˇ maˬ guˆ ni Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh.Yeˬhawˇyaˬdaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu lehˇ Yawˇshaˆ shiꞈ kʼoꞈ kʼawˆ ngeh paˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇyaˬdaˬ gaˇ tiˬ hmˬ mˇ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ˗euˬ meh. Gaˇ teu pyeuꞈ leˇ naˇ Yawˇshaˆ sahˬ paˬ pyeuꞈ laˇ˗awˇ Daˬbiˇ˗euˬ dzoeˬ dzaˬ jaˆ tawˆ leꞈ nya˗eu meh. Maˬ mˇ pyeuꞈ nya naˇ Yeˬhawˇyaˬdaˬ˗ahˇ shiˇ hawˇ kʼawꞈ keuˆ le nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu miˇ neh gaˇ teu hmˬ mˇ pyeuꞈ nya˗euˬ meh. w23.06 17 ¶12-13

Maˇ diˇ naˇ Neˬbuˬkaˬneˬzaˬ Daˬyeˬlaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ puiˬ˗euˬ ngaˬ lehˇ noeˬ˗awˇ sehꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Daˬyeˬlaˇ sahˬ paˬ˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni yuꞈ maˆ˗euˬ teu dawˬ tsuiꞈ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Daˬyeˬlaˇ˗ahˇ ziˇ jiˇ ngeh keuˆ ni nui kʼaˬ ahˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Daˬyeˬlaˇ yaw nyiˇ ngeh aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma˗euˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗euˬ meh. (Mehˬ. 6:6-9) Daˬyeˬlaˇ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ tseˇ dawˬ tehꞈ˗ehˇ siˬ nya˗eu maˬ ngeuˇ ni, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ jeˬ dzaˬ nya˗eu maˬ dzaˬ nya˗eu zahˇ dawˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ neh jiˇ siˬ nya˗eu meh. (Tahˬ. 11:4-8; Daˬ. 1:8, 11-13) Kʼoeˇ naˇ Daˬyeˬlaˇ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ maˬ caw teh ngeh aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. (Daˬ. 9:10, 11) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Daˬyeˬlaˇ tiˬ ziˇ ziˇ lah ni Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba luꞈ˗eu lehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ myaˆ neh ya mawˇ˗euˬ meh.—Daˬ. 2:19-24; 10:12, 18, 19. w23.08 3-4 ¶5-6

Leˬbehˇkaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ naˇ nui gahˇ ahˇ˗awˇ yaw tsehˆ tsehˆ lehˇ gʼeh˗eu uˬ taꞈ, aˬ geu ngeh yamˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ya mˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. (Beh. 24:58; 27:5-17) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ aˬ cawˬ˗euˬ laꞈ oˆ jawˇ˗awˇ yaw zeu baw˗eu meh. (Beh. 24:17, 18, 65) Nawˇ jiˇ Leˬbehˇkaꞈ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ naˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Nahˬ yu ni gʼeh˗eu jeˬ heu naˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ ahˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu aˇ gʼehˇ pyeuꞈ meh.Iˇsaˬtaˆ nahˬ yu ni gʼeh˗awˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ sahˬ paˬ ma keuˆ leˇ˗euˬ kʼawꞈ yawˬ haˇ yawˬ ha maˬ noeˬ huiˬ˗a. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ yuiꞈ nyiˇ pyeuꞈ˗eu Mawˬdaˬkehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ jiˇ mˇ caw˗euˬ meh. (Taˆ. 2:10, 20, 22) Nawˇ jiˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ muiˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ shaˇ˗awˇ mˇ caw˗eu heu neh nui nahˬ nui yu mˇ mawˇ nya˗eu meh. (Tiˇ. 2:3-5) Iˇsaˬtaˆ nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ dzaˇ˗i tiˬ jeˬ lehˇ paˇ mˇ mawˇ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗aˬ, “seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ muiˬ dui dui˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Taˆ. 2:7, 15. w23.12 19-20 ¶6-8

Nui ma cawˆ˗eu maˬ naˬ leˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui biˬ dzeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kah˗eu kʼaˆ behˆ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ehˇ doˆ˗awˇ, noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗eu uˬ taꞈ, maˬ paˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Kʼehˇ. 3:19) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ nui ma cawˆ cawˆ˗ehˇ maˬ bi jawˇ mawꞈ˗a. Miˬyehˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni deuˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Ceuˬ. 31:10) Aˬ dui shaˬ zahˬ nui ma cawˆ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ga nuiꞈ taˬ naˇ, dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ cehˆ mawꞈ ni pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. (2 Gawˇ. 2:7) Nawˇ nui ma aˇ dzehˬ dzeuˇ ni cawˆ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ maˇ diˇ “iˬ baˇ pyehˬ nehˬ”˗euˬ meh lehˇ aˬ myah luꞈ noeˬ luꞈ˗uˇ. (Ceuˬ. 130:4) Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗ahˇ maˇ diˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ ngeh, aˬ yawꞈ ‘aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ yaw lehˬ maˬ paˇ noeˬ taˬ ma’ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Miˇ. 31:34) Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ pyehˬ nehˬ dzeuˇ˗euˬ aˬ dui˗euˬ iˬ baˇ˗ahˇ maˬ paˇ noeˬ mawˇ kʼoꞈ gaˇ ehˇ˗eu meh. Yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ baˬ da neh aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ tiˬ jeˬ na ya smˇ˗iˇ naˇ, aˇ dzehˬ dzeuˇ ni nui ma taˬ cawˆ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ maˬ noeˬ taˬ˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui jiˇ yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ maˬ ya noeˬ taˬ˗a. w23.08 30-31 ¶14-15

Koˇbiˬ naˇ gawˇ aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ gʼawˬ mya ni doˆ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ maꞈ aˇ muˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ caw teh˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ, maˬ ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni kʼahˬ lahˇ˗eu deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ ya shaˬ˗aˬ. (Tehˬ. 24:45) Aˬ dui “dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ” ya haw tsoˆ taˬ˗eu meh. Teu gaˇ˗ahˇ neh maˬ ya baˇ˗iˇ˗a. (Piˆ. 1:9, 10) Aˬ dui yawˬ gaˇ yawˬ baˇ˗iˇ naˇ, aˇ yamˬ jiˇ˗awˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ bi haw tsoˆ taˬ ni gʼeh˗eu meh. Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ mˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu dzaˬ˗eu dawˇ˗eu, gʼaˬ naˬ naˬ˗eu, mˇ˗eu shaˇ˗eu, heu deuˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ baˬ tiꞈ pyeuꞈ laˇ naˇ aˬ dui maˬ haw tsoˆ taˬ nya ni baˇ˗iˇ nya˗eu meh. (Luˇ. 21:34, 35) Kʼoeˇ naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui miˇ kʼahˬ zaˬ deuˬ yehˆ gʼa˗eu, miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ja dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ aˬ dui yawˬ nah na luꞈ ya mawˇ˗awˇ, ya gui ya gaˬ luꞈ˗eu ma. Aˬ dui teu gaˇ baˇ˗iˇ˗awˇ neh maˬ geuꞈ nya˗a. Aˬ dui baˇ˗iˇ naˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ tiˬ paw maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ paw pyawˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui neh noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼaˬ bi baˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ Saˬdaˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. w23.07 16-17 ¶12-13

Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, Yeˬsuˇ Ka li shiˇ˗euˬ gaˇ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ heu naˇ tiˬ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu bawˬ˗iˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ neh zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ jahˇ lehˇ ehˇ taˬ yaꞈ˗euˬ bawˬ˗iˬ naˇ heu tiˬ hmˬ tehꞈ meh. (Luˇ. 22:19, 20) Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬsuˇ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ heu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu siˬ nya ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. (2 Gawˇ. 5:14, 15) Kʼoeˇ naˇ mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ “gʼaˬ ahˇ dzehˬ laˇ” ni tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya˗eu meh. (Maˆ. 1:12) Nui ma ahˇ˗eu deuˬ jiˇ daˆ laˇ˗eu meh. Teu ngeh nah˗ahˇ ya mawˇ ya gaˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gaˇ ma˗ahˇ cah mawꞈ dahˬ beh laˇ˗eu meh. Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ heu naˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ mehˬ bawˬ bi gm laˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ kʼoꞈ na luꞈ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ dawˬ˗eu ma. w24.01 8 ¶1-3

Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ aˬ nyaꞈ da zaˬ neh biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ naˇ ngehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ da zaˬ, aˬ dui˗ahˇ aˇ naˆ ni gaˬ˗eu lehˇ gʼoˆ shaw laˇ˗eu meh. (Gaˬ. 2:20) Ka kʼoꞈ˗eu jeˬ heu naˇ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh biꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ diˇ maˇ maˇ˗ehˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ poeˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu heu neh mˇ mawˇ˗euˬ meh. Teu naˇ Yeˬsuˇ˗euˬ ziˇ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ Zaˬmaˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˬ shaˬ zahˬ zahˬ˗ehˇ, naˇ naˇ gawˇ gawˇ˗ehˇ bi shiˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ noeˬ noeˬ˗ehˇ maˬ jawˇ ni ngehˬ doˆ leꞈ˗awˇ mˇ doˆ leꞈ˗euˬ meh. (Miˇ. 31:3) Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ kuˇ laꞈ˗euˬ meh (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 7:7, 8 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ.) Miˬyehˇ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ aˬ dui maˬ za ni tiˬ jeˬ˗iˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ laˆ tsoeˬ laˇ nya˗a. (Maˆ. 8:38, 39) Miˬyehˇ nawˬ˗ahˇ gaˬ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya? w24.01 28 ¶10-11

Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ mˬ taˆ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Pehˇdeˬ˗liꞈ Paˬlahˬ˗suiꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ byah laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Cuiˆ˗eu yawˇ deuˬ pyeuꞈ˗eu 144,000 gʼaˬ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ, aˬ dui neh maˬ noeˬ doˆ coeˇ˗euˬ jeˬ˗ehˇ byah laˇ˗eu meh.” 1991 kʼoꞈ˗ahˇ mehˇ nmˇ Paˬlahˬ˗suiꞈ “Aˬ dui noeˬ tmˬ˗eu jeˬ teu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu jeˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ. Aˬ dui ngehˬ˗ehˇ ya dawˬ myahˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ teu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dzehˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui dawˬ poeˬ kʼoꞈ meh. Ngaˇ aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw beh naˆ maˬ tseˇ aˇ poeˬ taˬ baw ma” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ mˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu maˬ ehˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui˗euˬ muiˬ dui dui˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ ziꞈ taꞈ˗ehˇ ziꞈ dzehˬ laˇ nya˗eu meh. w23.12 9¶6; 10 ¶8

Guiˬ shuiˇ neh jahˇ˗euˬ lawˇ duˬ sehˬ gʼawˆ gʼoˆ kʼehˬ˗euˬ mehˬ shi jaˆ˗eu meh. Lawˇ duˬ heu kʼoeˇ taˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jeˬ zaˬ lawˇ nehˬ˗eu meh. (Doˆ. 27:1, 2; 40:29) Ehˇ kʼawꞈ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ heu deuˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ maˬ pyehˬ nehˬ nya˗a. (Heˬ. 10:1-3) Sehˬ gʼawˆ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsehˆ leˇ ni jeˬ zaˬ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ heu naˇ, tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ lawˇ˗euˬ kʼawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ tsehˆ tsehˆ nya˗eu lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ baˇ baˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi oe˗euˬ heu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ bi ka kʼoꞈ le˗eu gʼaˇ duˬ bi kamˇ shiˇ le˗euˬ lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Tehˬ. 20:28) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ ma lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. (Yoˇ. 6:38; Gaˬ. 1:4) Yeˬsuˇ˗euˬ dehꞈ ziˇ “tiˬ poˆ lawˇ nehˬ˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ [YB18]” aˬ yawꞈ˗ahˇ jah˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗euˬ iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ dehˬ kaˬ nehˬ jiˇ nya˗eu meh. .—Heˬ. 10:5-7, 10. w23.10 26-27 ¶10-11

Aˬ dui iˬ baˇ hawˇ˗eu shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh tiˬ jeˬ˗iˬ gʼeh nehˬ˗iˬ yawˬ ha˗ahˇ maˬ ka kʼoꞈ nya˗a. (Ceuˬ. 49:7, 8) Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼawˇ mawˇ bi lawˇ le˗euˬ meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ neh maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni huiˬ˗eu jeˬ lawˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ naˇ ngehˬ˗ehˇ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw nya laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Aˬdaˬ iˬ baˇ mˇ˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ gʼeh˗eu aˬ kawˬ˗aˬ ya smˇ˗euˬ meh. Aˬdaˬ neh laˆ smˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ zeuˇ kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ byah kuꞈ˗eu ziˇ lawˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ yaw dehꞈ dehꞈ ngeh “iˬ baˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ mˇ haw˗aˬ. Aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ meh˗ahˇ jaꞈ myawꞈ myawꞈ˗eu dawˬ tiˬ dawˬ˗iˬ ma ngehˬ doˆ leꞈ haw˗aˬ.” (1 Beˬ. 2:22) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ shiˇ ngeh keuˆ ni byah kuꞈ luꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ neh biꞈ˗euˬ ziˇ heu naˇ Aˬdaˬ neh laˆ smˇ˗euˬ ziˇ nehˬ˗ehˇ tiˬ diˬ jaˆ˗eu miˇ neh zeuˇ kʼoꞈ nya˗eu meh.—1 Gawˇ. 15:45; 1 Tiˆ. 2:6. w24.01 10 ¶5-6

Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ ngeh yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ˗euˬ muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu kuˆ lawˆ˗ahˇ le ahˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ˗euˬ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu piˇ ma˗euˬ gaˇ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ nya ni Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ naˆ maˬ tseˇ dzehˬ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ piˇ ma yaw huiˬ deuˬ naˇ jeˬ zaˬ˗euˬ shiˬ yuˇ˗awˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu gʼaˇ duˬ muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu kuˆ lawˆ laꞈ kʼoeˇ uˇ leˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ naˇ muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ pyeuꞈ˗eu “mˬ kʼoeˇ taˆ aˬ yawꞈ le uˇ˗awˇ” miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ ngeh˗euˬ byah kuꞈ˗eu gʼawˇ mawˇ Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ leˇ˗euˬ meh. ‘Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ gmˬ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼawˇ mawˇ lawˇ nehˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, iˬ baˇ yuˇ dzeh le˗euˬ meh.’ (Heˬ. 9:24-26.) Noeˬ tmˬ˗eu jeˬ mˬ taˆ jaˆ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nya meh lehˇ dzaw daˆ leꞈ ma. w23.10 28 ¶13-14

Nymˬ˗mˇ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ mˇ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗euˬ Sahˬ paˬ kʼawꞈ pyeuꞈ˗awˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗eu Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui “guiˬ lahˬ yaw dzahˇ tiˬ byah ni jaˆ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ dzoeˬ dzaˬ nuiˇ mahˬ mehˬ shi” guiˬ lahˬ shaˇ nya˗awˇ “aˬ dui kʼaˇ loˬ ngeh caw ba nehˬ laꞈ” lehˇ shaˇ nya˗eu meh. (Heˬ. 4:14, 15) Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ neh aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ nehˬ dzeuˇ˗euˬ jeˬ hawˇ nymˬ˗mˇ mˇ nehˬ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ luˬ˗uˇ. Aˬ yawꞈ nyaꞈ da zaˬ˗euˬ nui gaˬ aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ gaˇ maˬ ehˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ maˬ ehˇ, leh jeh ni laˆ noeˬ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. (2 Gawˇ. 5:14, 15) Aˬ dui guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni leh jeh˗awˇ caw ba nehˬ˗eu heu meh. (Tehˬ. 28:19, 20) Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ leh jeh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ “tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ bi za mawꞈ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ bi siˬ nya mawꞈ˗eu meh” lehˇ siˬ nya˗eu meh.—1 Tiˆ. 2:3, 4. w23.10 22-23 ¶13-14

Tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh yaw myaˬ gʼaˬ miˇ shuiꞈ˗ahˇ dehꞈ ziˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ nymˇ sahˇ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ teu deuˆ gui nehˬ˗eu meh. Aˬ dui aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Pah mehˬ˗eu 21:3, 4 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ deuˬ˗ahˇ jah ziꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? Kʼoeˇ naˇ aˬ dui yawˬ haˇ yawˬ ha saˇ jaˇ dawˬ heu˗ahˇ jah ziꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu saˇ jaˇ dawˬ deuˬ biꞈ˗eu tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui˗ahˇ saˇ jaˇ dawˬ teu˗ahˇ aˬ jeˬ baˬ da neh jah ziꞈ nya˗eu lehˇ jiˇ dzawˇ nehˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui teu gaˇ neh jaˆ tawꞈ leꞈ˗eu aˇ deuˆ deuˬ˗ahˇ haw ngeh, Baˬlaˬdiˇsuˆ gaˇ kawˆ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah nya˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya mawˇ˗eu meh. Teu gaˇ “nuiˇ mahˬ˗ahˇ nuiˇ luꞈ˗eu gʼaˬ ehˇ˗eu, ‘Haw sheˇ, ngaˇ yawˬ jeˬ na luꞈ yaw shuiꞈ jahˇ paˇ jiˇ˗euˬ ma.’ Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ ehˇ mehˬ laꞈ˗eu, ‘Nawˇ boꞈ taˬ˗awˬ. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, dawˬ heu deuˬ˗aˬ, tsaˬ dui dui˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu dawˬ meh.’ Kʼoeˇ ngeh aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh. ‘Mˇ luiˆ jiˇ˗euˬ ma. Ngaˇ˗aˬ, aˇ dahˬ beh˗awˇ aˇ saˬ saˬ˗eu gʼaˬ Aˬlaˬpaˇ hawˇ˗eu Oˇmeˬgaˇ ma.’” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Pah. 21:5, 6, YB18. w23.11 3 ¶3-5

Mehˇ nmˇ aˬ li zaˬ guˬ deuˬ noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu jeˬ naˇ, dm gʼaˬ dm lmˇ aˬ joˆ˗ehˇ tseˇ˗eu heu pyeuꞈ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Pehˇsheˬ, dm gʼaˬ dm lmˇ lawˬ muˇ jahˇ doˆ˗eu deuˬ myaˬ tiˬ pa dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw zeu maˬ baw˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ mehˬ tsoeˬ suꞈ ti ni maˬ ehˇ, aˬ buˇ loꞈ˗ehˇ bi duˇ leˇ˗eu mehˬ tsoeˬ deuˬ maˬ ehˇ, jahˇ doˆ laꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu mehˬ tsoeˬ lawˬ muˇ tseˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ ngeh, Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ nya˗eu meh. ‘Ngaˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ laˬ? Aˬ cawˬ deuˬ ngaˬ˗euˬ dm gʼaˬ dm lmˇ˗ahˇ haw˗awˇ neh ngaˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ yaw awˬ˗ehˇ haw doˆ nya ngaˇ laˬ?’ (1 Gawˇ. 10:31-33) Noeˬ siˬ noeˬ mawˇ nya˗eu mehˇ nmˇ aˬ li zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, mˬ taˆ Aˬda maˬ ehˇ, aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. w23.12 26 ¶7

Gaˇ hu “laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ” jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼehˬ haw kʼaˆ haw˗euˬ meh. (Daˬ. 11:40) Yaw jeˬ ma jeˬ, miˇ tsaˬ˗euˬ guiˇ dahˬ beh˗eu poˆ hawˇ˗eu nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ yaw kaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ yaw myaˬ gʼaˬ yehˇ maˬ geuꞈ˗eu miˇ neh tawˬ˗ahˇ bi dawˆ˗awˇ, zaˬ deuˬ jiˇ paˇ loˬ paˇ lehˇ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu miˇ neh sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu myaˆ kʼoꞈ˗ahˇ “laꞈ oˆ paw˗euˬ sahˬ paˬ” uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ lehˇ ya daˬ˗euˬ meh. Yawˬ jeˬ ma jeˬ, miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ tseˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ, mehˇ nmˇ deuˬ tiˬ gʼaˬ na aˇ maꞈ tiˬ maꞈ, maˬ ngeuˇ naˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ gʼaˬ biꞈ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ yawꞈ mawˇ do iˇ˗awˇ maˬ tseˇ iˇ kʼawꞈ, nui ma laꞈ kʼoeˇ aˇ maꞈ heu maꞈ muiˬ dzehˬ nga, aˇ maꞈ heu maꞈ gʼaˬ leˇ nmˇ lehˇ noeˬ kʼoeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu miˇ neh aˬ dui tiˬ paw tiˇ paw gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗eu gʼaˇ duˬ mˇ˗eu shaˇ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ jiˇ ya yahˇ˗eu meh.—Yoˇ. 15:18, 19. w23.08 12-13 ¶17

Aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh, ‘laꞈ sawˬ za nya ni ya cehˆ˗eu’ meh. (1 Gawˇ. 9:24) Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ aˬ dui “dzaˬ boˆ dawˇ boˆ boˆ˗eu jeˬ, dzaˬ yehꞈ dawˇ yehꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu, yaw dehꞈ dehꞈ˗eu gaˇ kawˆ kʼahˬ lahˇ” nya meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Luˇ. 21:34) Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu deuˬ hawˇ˗eu nui deuˬ aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh aˬ jeˬ jeˇ laˆ poˆ laˆ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jaˆ nga lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ biꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh ngeh laꞈ sawˬ za nya meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Yaˇ. 40:29-31) Gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni laꞈ sawˬ za˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗awˇ cehˆ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˬ. (Piˆ. 3:13, 14) Dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ nawˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ˗i maˬ cehˆ dah nehˬ laˇ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nawˇ pi paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼaˆ behˆ deuˬ pi˗awˇ, biˬ dzeh paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu kʼaˆ behˆ deuˬ biˬ dzeh nya ni caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗eu baˬ da neh nawˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ cehˆ keuˆ duˬ˗ahˇ cehˆ keuˆ nya˗awˇ, laꞈ sawˬ za˗eu yaw duˬ baw meh. w23.08 31 ¶16-17

Yeˬsuˇ aˇ kʼoꞈ 12 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Yeˬsuˇ aˬ da aˬ ma nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. (Luˇ. 2:46-52) Ehˇ kʼawꞈ iˇ kahˇ˗ahˇ gʼoꞈ leˇ ngeh Yeˬsuˇ ahˇ maˬ ahˇ nga laˬ lehˇ Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ haw˗aˬ. Maˇ diˇ naˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ ahˇ jiˇ nga laˬ maˬ ahˇ jiˇ nga laˬ lehˇ haw˗eu heu naˇ, Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ doˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ poˆ mawˇ ngeh, Maˬliˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh jawˇ yaꞈ de lehˇ dehꞈ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ Yeˬsuˇ toˆ˗ehˇ ehˇ˗eu teu naˇ maˬ tsaˬ˗a lehˇ ehˇ kʼoꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ toˆ˗ehˇ maˬ ehˇ ni yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ ngehˬ kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh. Teu loꞈ˗ehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ kʼawꞈ “aˬ yawꞈ ehˇ mawꞈ˗eu dawˬ tsuiꞈ˗ahˇ, aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ maˬ gʼoˆ shaw nya˗a.” Ehˇ kʼawꞈ aˬ myah luꞈ Yeˬsuˇ “ehˇ dawˬ naˇ haˬ naˇ haˬ˗ehˇ jawˇ˗euˬ meh.” Zaˬ hawˇ˗eu zaˬ guˬ deuˬ˗oˇ, aˬ da aˬ ma deuˬ mˇ lehˬ ngeh maˬ ehˇ, nawˬ˗ahˇ maˬ gʼoˆ shaw nehˬ laꞈ ngeh maˬ ehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu shaˬ miˇ˗a laˬ? Ehˇ dawˬ naˇ haˬ ni caw ba nehˬ nya˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ nga lehˇ shaˇ noeˬ. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ da aˬ ma˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, “Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Sehˇ. 3:20) Yeˬhawˇbaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ nawˬ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ maˬ gʼoˆ shaw nehˬ˗eu, gaˇ kahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ dahˇ˗eu zahˇ deuˬ jahˇ doˆ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ, nawˇ aˬ da aˬ ma˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. w23.10 7 ¶5-6

Sahˬ boꞈ dzaw cawˬ aˬ li aˬ buˇ cawˬ cawˬ gaˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ haw jeˬ haw kawˆ beˬ paˇ paˬ˗ehˇ gʼeh nga lehˇ ehˇ laˇ˗eu lehˇ ehˇ˗awˬ. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ naˇ tsawˇ haˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ meh lehˇ dzawˇ nehˬ nya meh. (1 Beˬ. 2:17) Teu gaˇ neh naˇ Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ joˆ˗ehˇ ehˇ˗eu nga, Jaˇliꞈ ehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw naˇ muiˬ dui dui˗eu dahꞈ ziˇ aˬ joˆ˗ehˇ za nya˗eu nga lehˇ dzawˇ nehˬ nya meh. Yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ ngeuˇ ma lehˇ noeˬ maˇ taˬ˗euˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ ya mawˇ ngeh, aˬ dui aˬ yawꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ jah˗eu lehˇ siˬ nya ma lehˇ taˆ lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, dzaw cawˬ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jah˗eu teu naˇ aˬ poeˬ dawˬ oeˇ tehꞈ meh lehˇ ehˇ laˇ naˇ, teu ngeh aˬ dui aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ˗ahˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ jah˗awˇ, yaw kʼaˆ˗ehˇ siˬ nya nga lehˇ taˆ lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu teu naˇ, aˬ cawˬ ehˇ gaˇ gaˬ˗awˇ ehˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ yawꞈ˗ahˇ jw.org laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu beh˗euˬ yaw sahˇ jawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ liˆ˗kuiꞈ sha nehˬ nya meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ gʼoeˇsaiˇ teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ sahˬ boꞈ maˬ ngeuˇ naˇ biˬdiˬoˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ haw˗awˇ nawˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ mawꞈ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Nawˇ yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ ngehˬ gaˇ tmˇ gaˇ haw˗awˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ nui ma ahˇ laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. w23.09 17 ¶12-13

Aˬ dui mˇ bahˬ˗euˬ kʼawꞈ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe daˆ leꞈ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ zmˬ daˆ leꞈ˗awˇ, guiˬ lahˬ jiˇ gʼawˬ mya ni biꞈ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. (Dawˬ. 28:13) Saˬsoˬ maˬ byah kuꞈ˗a. Aˬ yawꞈ Deˬliˇlaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ mˇ bahˬ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ mˇ ni naˬ leˇ taˬ˗awˇ maˬ jawˇ˗aˬ. Saˬsoˬ gʼaˬ maˬ baˬ˗aˬ. Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ jiˇ Saˬsoˬ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh˗aˬ. Piˇliˇtiˆ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni˗ahˇ sehꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ paˇ zmˬ kʼoꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui jah ahˇ dui dui˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ haw˗awˇ, nui jah gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ cawˬ dzaw geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ Heˬbyehˇ gaˬ naˇ yaw huiˬ 11 laꞈ kʼoeˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui uˬ duˬ tahˬ luꞈ˗eu Miˬyehˇ heu gʼaˬ naˇ, nui gaˬ tiˬ byah ni ahˇ˗eu mˬ taˆ Aˬda pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui gʼaˬ baˬ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu miˇ neh gʼaˬ ahˇ laˇ dui dui miˇ˗a. Teu miˇ neh aˬ dui jiˇ Saˬsoˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ‘Ngaˬ˗ahˇ taˬ ngehˇ nehˬ laꞈ. Ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ’ lehˇ shaˇ kaˇ˗euˇ.—Daˇ. 16:28. w23.09 7 ¶18-19

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ nah gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ keuˆ le meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh tsaꞈ gaˬ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui tiˬ poˆ na nui kʼaˬ maˬ ahˇ ni pyeuꞈ nya˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ dui tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ guˆ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Beˬtuˆluˆ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ haw˗euˬ meh. Yeˬsuˇ bi nyehꞈ ngeh miˇ Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kehˇ ma lehˇ maˬ ehˇ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ jiˇ gʼawˬ mya poˆ pyehˇ˗euˬ meh. (Tehˬ. 26:69-75) Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ Beˬtuˆluˆ nui kʼaˬ tsmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, “Naw maꞈ˗ahˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ taˬ guˆ. Taˬ noeˬ shaˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬ. 3:14) Beˬtuˆluˆ˗euˬ dawˬ heu naˇ aˬ dui jiˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ngaˇ lehˇ bi jah ziꞈ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga? Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ “nui ma laꞈ kʼoeˇ Ka li˗ahˇ yaw zeu baw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ Sahˬpaˬ loꞈ˗ehˇ taˬ huiˬ taˬ mahˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬ. 3:15) Teu naˇ nymˬ˗mˇ Yeˬsuˇ sahˬ paˬ geuꞈ luꞈ˗awˇ, baoˬ aˇ naˆ ni ahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ keuˆ gaˇ jiˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. w23.09 27-28 ¶6-8

Aˬ dui “yaw zahˇ˗ahˇ taꞈ leˇ˗eu gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jeˬ”˗ahˇ maˬ paˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, ya deuˆ ceh ceh daˆ leꞈ˗eu meh. (Peˇ. 5:11) Aˬ dui maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ hawˇ˗eu dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ haw, ngehˬ˗ehˇ naˇ haˬ, ngehˬ˗ehˇ ja naˇ ngehˬ˗ehˇ, teu˗ahˇ maˇ diˇ laꞈ keuˆ˗iˇ˗awˇ mˇ˗eu awˬ˗eu lehˇ puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗eu jeˬ yaw myaˬ hmˬ˗ahˇ neh ya mawˇ˗euˬ ma. (Beh. 3:6; Koˆ. 1:14, 15) Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ aˬ dui˗ahˇ muˇ juˇ juˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh yaw cawˆ jeˬ, maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu jeˬ lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ heu naˇ, teu naˆ naˆ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu meh. (2 Beˬ. 2:19) Tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ tsaˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu maˬ mawˇ shawˇ laˇ ni jahˇ˗eu jeˬ heu˗ahˇ Saˬdaˬ zmˬ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ meh. (Yaˇ. 5:20; 2 Gawˇ. 4:4) Teu miˇ neh biˬdiˬoˬ, tiˬbiˬ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ nehˬ˗ehˇ maˬ tsaˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ jaˆ byah jiˇ taˬ˗euˬ meh. Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu heu naˇ, yaw lehˬ yaw ca jeˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu meh.—Peˇ. 5:6. w24.03 22 ¶8-10

Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ kʼaˇ pawˇ˗iˇ ngeh sehˬ gʼawˆ byaˆ˗awˇ tsoˆ paˇ˗iˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ sehˬ gʼawˆ teu˗ahˇ 500 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni zmˬ keuˆ laꞈ ngeh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗euˬ meh. (Doˆ. 25:8, 9; Tsahˬ. 9:22) “Sehˬ gʼawˆ” mehˬ shi, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uiˬ laˇ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ duˬ pyeuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ teu gaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗iˇ˗awˇ, lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ damˬ˗iˇ˗eu meh. (Doˆ. 29:43-46) Sehˬ gʼawˆ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ baˇ baˇ mawˇ nehˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Heu naˇ “mˬ kʼoeˇ taˆ mˇ luꞈ˗eu jeˬ˗euˬ naˇ shmˇ aˇ baˇ” hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma baˇ mawˇ nehˬ˗eu aˇ baˇ pyeuꞈ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ ‘sehˬ gʼawˆ heu˗aˬ, nymˬ˗mˇ saˇ ka˗euˬ aˇ baˇ pyeuꞈ˗eu meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Heˬ. 9:9, YB18) Teu miˇ neh Pawˇluˆ Yuˇdaˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ ngeh yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma jaˆ luꞈ˗eu meh. Yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma heu naˇ A.D. 29-ahˇ jaˆ dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Teu kʼoꞈ naˇ Yeˬsuˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ uˬ taꞈ, yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ ‘Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ’ geuꞈ˗awˇ mˇ dahˬ beh˗euˬ kʼoꞈ pyeuꞈ meh.—Heˬ. 4:14; Kʼehˇ. 10:37, 38. w23.10 26 ¶6-7

Ka li zaˬ deuˬ nui jah paw huiˬ laˇ mahˇ laˇ mawꞈ naˇ, gaˇ kahˇ dahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ ya pyeuꞈ meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu nga? Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ kawˆ deuˬ poˆ laˇ paˇ laˇ ngeh ya laˆ paˇ caw˗awˇ, aˬ cawˬ˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ yaw zeu ya taˬ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, gaˇ kahˇ dahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui taˬ aw˗awˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu maˬ baw ni ziꞈ dah ni yawꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ˗ahˇ “lo guˇ” nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (Mehˬ. 32:4) Toˆ˗ehˇ nga lehˇ˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ gaˇ kahˇ dahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ gaˇ yawꞈ haw tsaˬ˗awˇ neh mˇ˗eu meh. Miˇ tsaˬ heu siˬ paˇ˗iˇ˗eu loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ jiˇ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi byah laˇ˗eu gʼaˇ duˬ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu meh. Miˬyehˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ loꞈ˗ehˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ nya ni beh taˬ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ deuˬ aˬ jeˬ lehˇ poˆ laˇ paˇ laˇ kʼawꞈ, nui gahˇ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ tseˇ mˇ biˇ paˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu Jaˇliꞈ zahˇ deuˬ jiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ shaˇ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ neh biꞈ˗euˬ zahˇ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ “lo guˇ” nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taꞈ˗euˬ kʼawꞈ gaˇ kahˇ dahˇ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. w23.07 20 ¶1-3

Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ yawˬ ha˗ahˇ zaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu aˬ ma nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 66:12, 13) Zaˬ yaw nyiˇ˗ahˇ cu luꞈ˗eu aˬ ma tiˬ gʼaˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ haw sheˇ. Zaˬ ngoeˇ laˇ ngeh hawˇ˗eu laˆ naˇ ngeh jiˇ kawˇ ma˗ehˇ cehˆ gʼeh˗awˇ aˬ jeˬ gʼeh˗eu nga lehˇ haw˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui naˇ ngeh gawˇ ngeh, shaˬ zahˬ mˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ nya meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ aˬ dui yaw lehˬ mˇ˗euˬ kʼawꞈ maˬ tsehˆ leˇ˗a. (Ceuˬ. 103:8) Yaw jeˬ ma jeˬ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ Yeˬhawˇbaˬ nui ma cawˆ ni mˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ noeˬ poˆ noeˬ paˇ kʼoꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu maˬ tsehˆ leˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ “Ngaˬ˗euˬ mehˬ shi nawˇ aˇ poeˬ kʼaˆ˗eu miˇ neh, nawˬ˗euˬ saꞈ laˇ ka kʼoꞈ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, tsawˇ jeuˬ dawˬ tawˆ luꞈ biꞈ dah coeˇ ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Yaˇ. 43:4, 5) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui gaˬ neh gaˬ˗eu meh. Aˬ dui huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ kʼawꞈ ni aˬ dui iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ neh gʼoꞈ laˇ ngeh aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ gaˬ luꞈ siˬ gaˇ ya mawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “iˬ baˇ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ pyehˬ nehˬ” ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 55:7) Miˬyehˇ neh iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ˗euˬ heu naˇ “guiˬ lahˬ saꞈ laˇ gʼaˬ byah˗eu aˇ yamˬ” loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Kʼehˇ. 3:19. w24.01 27 ¶4-5

Aˬ dui shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya puˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui baw leˬ˗ahˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ ya shaˇ naˬ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ aˇ muˇ˗euˬ mehˬ bawˬ yawˬ hmˬ na luꞈ˗ahˇ iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ mˇ˗eu aˇ yamˬ beˬ paˇ nehˬ laꞈ lehˇ ya shaˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga lehˇ ya mawˇ ni gaˇ ma pah dahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui neh noeˬ˗euˬ naˆ maˬ tseˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ paˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. Eˇzaˬlaˬ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ. Eˇzaˬlaˬ yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ jaˆ ngeh yawˬ poˆ na luꞈ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu meh. (Eˇ. 8:21-23; 9:3-5) Eˇzaˬlaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe ngeh nui deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ mawꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ dzaw geuꞈ mawꞈ˗eu meh. (Eˇ. 10:1-4) Teu loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ dui pyuˇ shuiˇ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu nymˇ jiˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ kʼahˬ lahˇ ngeh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ meh lehˇ ya jah ziꞈ˗eu meh. w23.11 18 ¶15-17

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, Aˬbyaˬhaˬ neh mˇ yaꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ ya mˇ meh lehˇ ehˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui jah˗eu jeˬ ahˇ˗eu lehˇ gʼawˬ mya jeˬ gʼawˬ mya paw neh mˇ mawˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tsawˇ shuiꞈ deuˬ˗ahˇ ha˗eu, shaˬ luꞈ zahˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu, yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ muiˬ˗eu jeˬ mˇ nehˬ˗eu, heu deuˬ jahˇ nya˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗awˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh. (Maˆ. 15:7; 1 Tiˆ. 5:4, 8; 1 Yoˇ. 3:18) Aˬ dui˗euˬ jah˗eu jeˬ, mˇ˗eu shaˇ˗eu jeˬ neh mˇ mawˇ nya˗eu aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu heu meh. (1 Tiˆ. 4:16) Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ maˇ diˇ byah laˇ meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ ma kʼaˇ muiˬ˗eu kahˇ pyeuꞈ meh lehˇ jahˇ˗eu lehˇ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ neh mˇ mawˇ nya˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ lehˇ ha geuꞈ nehˬ laꞈ˗awˇ, aˬ dui˗ahˇ cawˬ lehˇ kuˇ meh lehˇ aˬ dui jah ziꞈ nya meh. w23.12 2 ¶3; 6 ¶15

Sahˬ paˬ Daˬbiˇ Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ ehˇ nehˬ ngeh aˬ yawꞈ shiˇ˗eu peh laˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Sahˬ. 2:1, 3) Nui noeˬ nui duˇ teu naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li yawˬ gʼaˬ na luꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu meh. Nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ mˇ caw nya˗eu gʼaˇ duˬ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ mehˬ nah ya caw teh˗awˇ, Jaˇliꞈ zahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ paw na luꞈ ya zmˬ˗eu meh. (Luˇ. 2:52) Mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li zaˬ guˬ deuˬ noeˬ dahˇ doe laˇ˗eu Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ ni leh jeh˗eu aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga? Noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li deuˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ deuˬ jaˆ˗eu meh. Mehˇ nmˇ aˬ li zaˬ guˬ deuˬ˗oˇ nawˇ mehˬ hu paw˗euˬ doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ luꞈ˗eu paˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu, aˇ muˇ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu lehˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ nawˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ mawꞈ˗awˇ, zaˬ jawˇ mawꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Peˇ. 6:4; 1 Tiˆ. 3:1) Teu miˇ neh daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ teu deuˬ˗ahˇ le keuˆ nya˗awˇ, gaˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ Ka li zaˬ ya pyeuꞈ meh. w23.12 24 ¶1-2

Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ aˇ poeˬ baw dui dui˗eu yawˇ deuˬ˗ahˇ bo saˆ˗eu gaˇ za taˬ˗euˬ meh. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu heu deuˬ gaˇ heu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ “sheuˬ gʼeh” nya ni leh jeh˗eu meh. (Miˇ. 23:4; 1 Beˬ. 5:2) Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ jawˇ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu Giˇdoˬ˗ahˇ neh yaw myaˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. (Heˬ. 6:12; 11:32) Giˇdoˬ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗awˇ haw piˇ nehˬ˗euˬ meh. (Daˇ. 2:16; 1 Laˬ. 17:6) Giˇdoˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah doeˇ dui dui˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh bo saˆ˗eu gaˇ za taˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 20:28; 2 Tiˆ. 3:1) Aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ ngeuˇ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, aˬ dui yaw gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ deuˬ mˇ ngeh yawˬ ha˗euˬ dui dui baw˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, taˬ aw˗eu uˬ taꞈ, ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ, kamˬ daˬ coeˇ˗eu jeˬ mˇ mawˇ˗euˬ Giˇdoˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya meh. Aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ nya dzehˬ laˇ ni, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ nya dzehˬ laˇ ni dzaw geuꞈ nya meh.—Heˬ. 13:17. w23.06 2 ¶1; 2-3 ¶3