Koꞈ siˬ ba la

Poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗eu dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ na˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ noeˬ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗eu meh. Pawˇluˆ hawˇ˗eu Baˬnaˬbaˇ Luˇdaˬlaˇ meuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ luꞈ ngeh, aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ? Dahˬ beh ngeh tsawˇ haˬ deuˬ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha nehˬ˗awˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ jiˇ naˇ haˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ muiˇ˗eu deuˬ “tsawˇ haˬ aˇ maꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ paw pyawˬ ni mehˇ shuiˇ shuiˇ tawˆ”˗euˬ miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ Pawˇluˆ˗ahˇ kʼaˬ lo neh biˬ˗awˇ shiˇ˗euˬ ngaˇ lehˇ noeˬ˗awˇ meuˬ laꞈ nyiˇ gʼeu dzeh iˇ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 14:19) Ehˇ kʼawꞈ Pawˇluˆ hawˇ˗eu Baˬnaˬbaˇ yawˬ gaˇ yawˬ paˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ nyaꞈ “tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni”˗ahˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ nya˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ hawˇ˗eu mˇ˗eu shaˇ˗eu jeˬ baˬ da neh Ka li zaˬ nui deuˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 14:21, 22) Pawˇluˆ hawˇ˗eu Baˬnaˬbaˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ˗euˬ miˇ neh yaw myaˬ gʼaˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗euˬ meh. Aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ ni mˇ daˆ leꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. w23.04 16-17 ¶13-14

Sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ muiˇ˗eu deuˬ tiˬ byah ni jawˇ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ tahˬ shaˇ˗eu meh. Daˬbiˇ Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ, dawˬ kʼoꞈ biꞈ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Nawˇ jiˇ toˆ˗ehˇ jah ziꞈ nya meh. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ zaˬ siˬ nui gahˇ hawˇ˗eu kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, maˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ nya˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Yeˬhawˇbaˬ dawˬ kʼoꞈ aˬ dui neh shaˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ biꞈ kʼawꞈ, tiˬ jeˬ jeˬ lehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ aˬ dui jah ziꞈ˗eu ma. Aˬ yawꞈ aˬ dui loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yamˬ law tsaˬ ngeh biꞈ nehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh nymˬ˗mˇ mehˬ kʼehˬ˗ahˇ kʼawꞈ ngehˬ gʼeh nehˬ˗awˇ, miˇ shuiꞈ˗ahˇ “dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ kʼaˇ loˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ˗eu meh” lehˇ jah ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ shaˇ daˆ leꞈ luꞈ˗uˇ.—Ceuˬ. 145:16. w23.05 8-9 ¶4; 13 ¶17-18

Daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ le keuˆ ngeh zaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ deuˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu heu naˇ, muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui aˬ jeˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya˗eu nga? Nawˇ Jaˇliꞈ gui˗eu maˬ ngeuˇ naˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu lehˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ naˇ, teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ nya meh. (Ceuˬ. 145:18, 19) Nawˇ Ka li zaˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ tiˬ hmˬ na˗ahˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ ni leh jeh˗eu lehˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ naˇ, teu nui deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi muiˬ daˆ laˇ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ haw nya meh. (Sehˇ. 3:14) Nawˇ daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ le keuˆ naˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗euˬ nga lehˇ boꞈ taˬ. Kʼoeˇ naˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ haw kʼoꞈ˗iˇ. Daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ le keuˆ nya ni gʼaˬ biꞈ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ cawˬ cawˬ. (Dawˬ. 13:20) Tiˬ nah na˗aˬ, aˬ dui neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ mawꞈ˗eu kʼawꞈ baw meh. Teu naˇ aˬ dui neh daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ maˬ mˇ byah nya˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ nga laˬ? Maˬ, aˬ dui daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ le keuˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma maˬ ahˇ kʼawꞈ yawˬ jeˬ yawˬ lehˇ leh jeh nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu maˬ awˬ kʼawꞈ leh jeh poeˬ kʼoꞈ meh. w23.05 27-29 ¶5-8

Yawˬ ha neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ yawˬ ha ya yehˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ yawˬ lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ ni maˬ ehˇ, laˆ poˆ laˆ paˇ ni maˬ ehˇ, maˬ paˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu jeˬ teu naˇ aˬ dui˗ahˇ dehꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ cehˆ ceh ceh˗eu jeˬ˗ahˇ cehˆ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Nawˇ noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ naˇ aˬ jeˬ jahˇ nya˗eu nga? Pyeuꞈ dzeuˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ laˆ poˆ laˆ paˇ nya meh lehˇ noeˬ taˬ. Teu miˇ neh yawˬ ha˗ahˇ hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ taˬ˗eu, kʼoeˇ heu baˬ da neh nga lehˇ ehˇ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ taˬ bi jiˇ. Yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ nymˬ˗mˇ kʼaˇ mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya ni leh jeh. Nawˇ yawˬ ha neh mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma cawˆ naˇ, taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˬ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, iˬ baˇ pyehˬ nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ. (Ceuˬ. 25:11; 51:3, 4) Kʼoeˇ naˇ yawˬ ha neh mˇ lehˬ shaˇ lehˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ tahˬ shaˇ˗iˇ. Loˬ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ neh bi caw ba. (Koˆ. 5:14, 15) Yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ jeˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ˗awˇ, yaw lehˬ jeˬ teu˗ahˇ taˬ paˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ. Nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ laꞈ˗awˇ, nawˇ kʼaˇ loˬ ngeh caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ nya meh.—Ceuˬ. 103:8-13. w23.08 28-29 ¶8-9

Yeˬhawˇyaˬdaˬ Yawˇshaˆ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ ni hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ miˇ neh, dahˬ beh ngeh aˬ yawꞈ muiˬ˗eu sahˬ paˬ pyeuꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇyaˬdaˬ shiˇ dzeuˇ ngeh, Yawˇshaˆ Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗eu deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗iˇ˗euˬ meh. (2 Laˬ. 24:4, 17, 18) Yeˬhawˇbaˬ nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ‘tsawˇ haˬ kʼoeˇ deuˬ aˬ yawꞈ jawˇ paw gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ ni, aˬ yawꞈ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ pyehˬ gʼeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ naˇ haˬ˗a.’ Sahˬ paˬ hawˇ˗eu zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬhawˇyaˬdaˬ˗euˬ aˬ li pyeuꞈ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ jiˇ maˬ naˇ haˬ˗a. Maˇ diˇ naˇ Zaˬkaˬliˇ bawˇlawˇpeh pyeuꞈ˗awˇ, piˇ ma jiˇ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, Yawˇshaˆ˗euˬ yuiꞈ nyiˇ tiˬ gʼaˬ jiˇ pyeuꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yawˇshaˆ Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ bi sehꞈ˗euˬ meh. (2 Laˬ. 22:11; 24:19-22) Aˇ nah naˇ Yawˇshaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ paˇ guˆ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ “ngaˬ˗ahˇ yaw zeu maˬ baw˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ ngaˇ yaw zeu maˬ baw” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Saˬ. 2:30) Cuiˆ˗eu Suˇliˆ guiˇ maꞈ “myaˬ dui dui˗eu Yuˇdaˆ guiˇ maꞈ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ”˗awˇ, Yawˇshaˆ jiˇ “yaw kʼaˆ˗ehˇ bi deuˆ naˇ”˗euˬ meh. (2 Laˬ. 24:24, 25) Yawˇshaˆ Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ iˬ baˇ baˬ da neh aˬ yawꞈ˗euˬ yaw huiˬ yaw mahˇ deuˬ neh bi puiˬ˗awˇ, bi sehꞈ˗euˬ meh. w23.06 18-19 ¶16-17

Eˇpeˇsu meuˬ˗ahˇ Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ mehˬ˗ehˇ gʼawˬ myahˇ ni jawˇ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 19:1, 8-10; 20:20, 21) Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ mawꞈ˗eu meh. Eˇpeˇsu meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Ka li zaˬ maˬ pyeuꞈ laˇ siˬ ngeh, zahˇ kʼawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗awˇ maw loˬ ja maw gaˇ kawˆ˗ahˇ ya leˇ dui dui˗eu meh. Eˇpeˇsu meuˬ zaˬ deuˬ naˇ, shaꞈ dawˇ˗eu maˬ siˬ nya ni gʼeh˗awˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu meh. Aˇ baˇ jahˇ byaˬ duˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ paw˗euˬ bawˬ˗iˬ deuˬ jahˇ gaˇ maˬ ehˇ, maˬ gaˬ peuˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu dawˬ yaw jawꞈ deuˬ ngehˬ˗eu meh. (Peˇ. 5:3) Tsawˇ haˬ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ “shaꞈ dawˇ nya˗eu nui ma byoˆ˗iˇ jiˇ”˗euˬ meh. Dzaˇ˗i nui jeˬ˗ehˇ ya ehˇ naˇ, “Nui ma buiˆ daˬ ni pyeuꞈ˗iˇ taˬ˗euˬ meh.” (Peˇ. 4:17-19) Tsaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya laˇ˗euˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ yaw lehˬ mˇ kʼawꞈ nui ma maˬ saˇ ni maˬ gʼeh˗a. Teu miˇ neh Pawˇluˆ “Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma zahˇ tsui ni gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ. . . . Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ yaw dehꞈ dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ taꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. w24.03 20 ¶2, 4; 21 ¶5-6

Giˇdoˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh gaˇ ya mˇ dui dui˗eu meh. Giˇdoˬ uˬ ciꞈ paw Miˇdiˬyaˬ tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ guiˇ deuˆ˗awˇ teh ngeh, Yeˬzaˬleˬlaˇ gʼaˬ lawˬ˗ahˇ neh Yawˇdaˬ lawˇ baˬ gawˆ caw teh˗euˬ meh. (Daˇ. 7:22) Yawˇdaˬ lawˇ baˬ˗ahˇ teh keuˆ ngeh Giˇdoˬ naˬ leˇ˗euˬ ngaˇ laˬ? Maˬ, maˬ naˬ leˇ˗aˬ. Gʼaˬ doeˇ doeˇ dui dui luꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ 300 gʼaˬ Yawˇdaˬ lawˇ baˬ iˇ tsehˆ˗awˇ teh daˆ leꞈ˗euˬ meh. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh, Miˇdiˬyaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ teh miˇ˗awˇ deuˆ gʼaˬ nya˗euˬ meh. (Daˇ. 8:4-12) Giˇdoˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˇ diˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ meh. (Daˇ. 6:14, 34) Tiˬ poˆ Giˇdoˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ law taw dziˬ˗awˇ, cehˆ˗euˬ Miˇdiˬyaˬ sahˬ paˬ nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ cehˆ coeˬ coeˬ coeˬ˗ehˇ tehˬ˗euˬ meh. (Daˇ. 8:12, 21) Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗euˬ miˇ neh muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ nyehꞈ mi˗awˇ deuˆ gʼaˬ nya˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ “gʼaˬ doeˇ doeˇ˗awˇ gʼaˬ baˬ˗eu maˬ baw”˗eu miˇ neh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Giˇdoˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe nya meh. Aˬ yawꞈ maꞈ loˬ ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu meh.—Yaˇ. 40:28, 29. w23.06 6-7 ¶14, 16

Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ keuˆ le kʼaw ziꞈ dah ni yawꞈ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˬ. Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu heu naˇ, Baˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga? lehˇ ja sawˇ ma. Yeˬhawˇbaˬ Baˬyehˇ˗ahˇ guiˇ deuˆ˗eu keu ka kuꞈ˗eu Kaˬnaˬ˗euˬ guiˇ maꞈ deuˬ nehˬ˗ehˇ bi deuˆ˗iˇ ngeh, Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ guiˇ maꞈ deuˬ gahˬ hawˇ˗eu dehˬ daˬ duˬ tiˬ hmˬ˗iˬ tehꞈ˗ehˇ kʼawꞈ maˬ jaˆ˗a. (Daˇ. 5:8) Bawˇlawˇpeh ma Diˬboˇlaˬ, Baˬyehˇ˗ahˇ Taˬbawˬ gawˬ jawˬ laˬ oˆ iˇ ka˗awˇ yehˇ deuˬ hawˇ˗eu guiˇ deuˆ˗eu mahˬ laˆ lawˬ 900 laˇ keuˬ˗eu Siˇseˬlaˇ˗euˬ guiˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ deuˆ˗iˆ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Baˬyehˇ deh ga˗ahˇ naˇ mahˬ dziˬ˗eu yehˇ deuˬ jawˇ paw yehꞈ dzehˬ˗awˇ gʼaˬ kʼaˆ dzehˬ meh lehˇ siˬ nya kʼawꞈ, kʼaˇ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ meh. Siˇseˬlaˇ˗euˬ guiˇ maꞈ deuˬ Taˬbawˬ˗euˬ gawˬ jawˬ˗ahˇ neh oe ka˗euˬ nehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ uˬ yehˇ yehˇ ma bi yehˇ le˗euˬ meh. Teu miˇ neh Siˇseˬlaˇ˗euˬ guiˇ deuˆ˗eu mahˬ laˆ lawˬ deuˬ lah yaˬ˗ahˇ pahˬ leˇ jiˇ˗awˇ, Baˬyehˇ neh bi deuˆ gʼaˬ˗euˬ meh. (Daˇ. 4:1-7, 10, 13-16) Aˬ dui jiˇ Miˬyehˇ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ naˇ, gʼaˬ leˇ nya˗eu yaw duˬ baw meh. w23.07 19 ¶17-18

Aˬ dui ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh. Gaˇ hu˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ deuˬ byah laˇ gaˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ ya dawˬ˗eu meh. (Heˬ. 6:11, 12) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗ahˇ deh ma deh yaˇ mˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (Koˆ. 5:7, 8) Deh ma deh yaˇ mˇ˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh ka˗euˬ jeˬ aˇ myah huiˬ doˆ laˇ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya kʼawꞈ, ka˗awˇ iˇ cuꞈ shehˬ˗eu leh jeh˗eu meh. Tiˬ nah ya yehˬ dzaˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ˗awˇ, nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ loꞈ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ ‘aˬ dui˗euˬ Sahˬpaˬ aˬ geu ngeh nah oe˗eu maˬ siˬ nya’ kʼawꞈ, Ka li zaˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ mˇ˗eu kaꞈ gʼa luꞈ˗eu ma. (Tehˬ. 24:42) Aˬ dui nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ dawˬ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ neh nahˇ paˇ paˇ taˬ˗euˬ aˇ nah˗ahˇ mˇ byah meh lehˇ jah ziꞈ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui nui ma maˬ mahˇ ni pyeuꞈ˗iˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ paˇ dawˬ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ gaˇ mahˇ kaˬ˗iˇ nya˗eu meh. Aˬ dui nymˬ˗mˇ mehˬ kʼehˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ poˆ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ naˇ, aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni oˇ oꞈ nya˗awˇ ka kʼoꞈ˗eu jeˬ za˗eu meh.—Kaˬ. 7:7. w23.08 21-22 ¶7

Daˬyeˬlaˇ 2:41-43 laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ, Daˬyeˬlaˇ˗euˬ hawˇ˗eu Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ ngeh, aˬ kuiˇ pehˬ zaˬ heu naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Daˬyeˬlaˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu heu pehˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, “miˇ kʼahˬ kʼoeˇ kʼahˬ gʼaˬ ahˇ˗eu miˇ kʼahˬ pyeuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, gʼaˬ baˬ˗eu miˇ kʼahˬ kʼawꞈ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ baˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, miˇ tsaˬ shaˬ jehˆ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ, shmˇ loꞈ˗ehˇ gʼahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu heu pehˬ˗ahˇ gʼaˬ bi baˬ˗iˇ ni jahˇ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui Daˬyeˬlaˇ neh yuꞈ maˆ maˆ mawˇ˗euˬ tsawˇ haˬ mawˇ kawˇ˗ahˇ neh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ gaˇ kawˆ yaw myaˬ kawˆ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ ma. Ya siˬ˗euˬ dahˬ beh jeˬ naˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ gʼaˬ kʼaˆ dui dui˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu heu pehˬ miˇ tsaˬ guiˇ dahˬ beh˗eu poˆ hawˇ˗eu nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ gʼaˬ leˇ˗euˬ miˇ kʼahˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ pehˬ laꞈ kʼoeˇ zaˬ lahˇ deuˬ yaw kaˬ deuˆ˗awˇ, uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsuˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ deuˆ˗eu miˇ neh gʼaˬ baˬ taꞈ˗ehˇ baˬ˗iˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ heu pehˬ, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ miˇ tsaˬ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ le˗eu lehˇ gʼeh ngeh miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu aˇ saˬ saˬ˗eu pehˬ pyeuꞈ meh. w23.08 11 ¶12-13

Daˬbiˇ shaˬ zahˬ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu miˇ neh tiˬ poˆ na nui ma shaˬ zahˬ naꞈ˗eu meh. (Ceuˬ. 18:4, 5) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui gaˬ hawˇ˗eu caw ba nehˬ˗eu jeˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ yaw shuiˬ biꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ gʼaˬ juˬ laˇ taˬ˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ Daˬbiˇ˗ahˇ “nyoeˇ jawꞈ ni gʼeh˗eu gaˆ duˬ” hawˇ˗eu “nui saˇ za˗eu lawˇ baˬ dawˬ peh” bi jawˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Daˬbiˇ gʼaˬ tiˬ poˆ paˇ ahˇ kʼoꞈ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗euˬ meh. (Ceuˬ. 18:28-32; 23:2) Teu loꞈ˗ehˇ duˇ ni nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui gaˬ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ hawˇ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. (Ngoeˇ. 3:22; Sehˇ. 1:11) Daˇbiˇ shiˇ kʼawˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ya tahˬ puˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ taꞈ˗ehˇ baoˬ jaˆ˗awˇ gʼaˬ kʼaˆ˗eu muiˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ ya tahˬ puˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui gaˬ Daˬbiˇ˗ahˇ maˬ guˆ ni lmˇ boˬ ni bi gʼeh leˇ˗eu meh. Daˬbiˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ˗eu maˬ kaˬ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ haw piˇ nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ “[Yeˬhawˇbaˬ] guˆ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ, ngaˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ meh” lehˇ caˇ˗eu meh. (Ceuˬ. 34:4) Tiˬ poˆ na Daˬbiˇ guˆ dui dui kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh guˆ˗eu nui ma˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗euˬ meh. w24.01 30 ¶15-17

Yawˇshaˆ neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ. Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇyaˬdaˬ shiˇ˗euˬ taꞈ naˇ, Yawˇshaˆ maˬ muiˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ laˇ shaw˗euˬ meh. (2 Laˬ. 24:17, 18) Yawˇshaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ gaˬ˗eu Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗euˬ aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ laˇ˗euˬ meh. Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ teu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗iˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Yawˇshaˆ maˬ muiˬ˗eu cawˬ deuˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ laˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ taꞈ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ jiˇ sehꞈ˗euˬ meh. (2 Laˬ. 24:20, 21; Tehˬ. 23:35) Haw sheˇ Yawˇshaˆ aˇ naˆ ni doeˇ˗eu jeˬ mˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ dahˬ beh laˇ dzaˬ˗ahˇ yaw muiˬ kʼawꞈ, aˇ nah dzaˬ˗ahˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ muiˬ˗a. Aˬ yawꞈ puiˬ˗eu tsawˇ haˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ sehꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ iˇ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ, aˬ yawꞈ yaw huiˬ yaw mahˇ gaˇ mˇ˗eu deuˬ neh bi laˆ sehꞈ˗euˬ meh. (2 Laˬ. 24:22-25) Yawˇshaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ cawˬ cawˬ law nmˇ˗aˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ teu loꞈ˗ehˇ maˬ ya jiˇ˗a.w23.09 9-10 ¶6

Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ meh lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ “taˬ guˆ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ nui jah taˬ˗eu miˇ neh Beˬtuˆluˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ paˇ˗iˇ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ Aˬdehˬlehˬ ngaˬ shaˬ poˆ˗eu gaˇ byehˇ dzeh˗awˇ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh iˇ˗euˬ meh. Teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ miˇ neh guiˬ lahˬ gʼawˬ mya ni za˗euˬ meh. (Kuˆ. 1:16-18) Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh laˇ˗euˬ miˇ neh, maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni muiˬ˗eu puˬ haw mawˇ haw laꞈ˗eu jeˬ za˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ, naˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ saˆ taˬ nehˬ gaˇ, nehꞈ ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ teh doˆ nehˬ gaˇ, shiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ gaˇ, ya mawˇ˗euˬ meh. (Tehˬ. 8:14-17; Kuˆ. 5:37, 41, 42) Beˬtuˆluˆ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ mehˬ hu paw Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗ahˇ baoˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ tiˬ byah ni jaˆ˗eu maˬ ngehˇ leˇ coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ baˇ heu ya mawˇ˗euˬ meh. (Kuˆ. 9:1-8; 2 Beˬ. 1:16-18) Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah maˬ caw teh laˇ law nmˇ˗aˬ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ baˇ heu deuˬ˗ahˇ maˬ ya mawˇ˗a. Yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗awˇ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu guiˬ lahˬ deuˬ za˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ jiˇ coeˇ ni laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu yaw duˬ baw meh. w23.09 21-22 ¶4-5

Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ dahˬ beh˗euˬ taꞈ˗ahˇ jiˇ “naw maꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ziꞈ dah ni gaˬ” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui gaˬ iˬ baˇ tiˬ hmˬ nyiˬ hmˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, “myaˬ dui dui˗eu iˬ baˇ˗ahˇ dehˬ kaˬ zaꞈ nya˗eu meh.” (1 Beˬ. 4:8) Beˬtuˆluˆ dzeuˇ yaꞈ ngeh iˬ baˇ pyehˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬsuˇ neh dzawˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ mawˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu ngeh Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ “shiꞈ poˆ” byah ni pyehˬ nehˬ ma lehˇ ehˇ˗eu miˇ neh, nui ma jeˇ dui dui˗euˬ ma lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ dui˗ahˇ ‘shiꞈ tseˇ shiꞈ poˆ’ byah ni iˬ baˇ ya pyehˬ meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Teu naˇ aˬ myah luꞈ iˬ baˇ ya pyehˬ gaˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 18:21) Nawˬ˗ahˇ tiˬ poˆ na aˬ cawˬ˗ahˇ iˬ baˇ peyhˬ nehˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ ngeh gʼaˬ taˬ baˬ siˬ. Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ tiˬ poˆ na teu loꞈ˗ehˇ gʼeh laˇ nya˗eu meh. Aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh iˬ baˇ pyehˬ˗awˇ, tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ ni leh jeh˗eu heu meh. w23.09 29 ¶12

Yawˇnaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ maˬ naˇ haˬ˗euˬ kʼawꞈ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ shaˇ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ naˇ haˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ Yawˇnaˆ˗ahˇ caw ba nehˬ gʼaˬ dzeuˇ˗euˬ naˇ kʼah, Yawˇnaˆ Yeˬhawˇbaˬ neh a nehˬ laꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ˗eu dah laˇ taˬ˗euˬ meh.(Yawˇnaˆ 2:10–3:4) Nawˇ shaˬ zahˬ ya puˬ ngeh guiˬ lahˬ aˬ jeˬ lehˇ ya shaˇ˗eu maˬ siˬ ni pyeuꞈ haw maˬ loˇ? Maˬ ngeuˇ naˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ˗eu gʼaˬ maˬ ahˇ ni pyeuꞈ haw maˬ laˬ? Teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ luˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ luꞈ˗eu lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya meh lehˇ taˬ ngehˇ. Teu miˇ neh nawˇ guiˬ lahˬ yaw nymˇ nymˇ lehˇ shaˇ˗euˬ tehꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nawˇ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ biꞈ nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Peˇ. 3:20) Nawˇ gʼawˇ mawˇ paw maˬ ehˇ, nui ma paw maˬ ehˇ, naˇ luꞈ gawˇ luꞈ˗eu miˇ neh, Jaˇliꞈ gui˗eu, yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ˗eu maˬ jahˇ coeˇ ni pyeuꞈ luꞈ naˇ, Jaˇliꞈ gui ahˇ taˬ˗euˬ teˇ saˇ maˬ ngeuˇ naˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ nui deuˬ˗euˬ teˇ saˇ naˇ haˬ nya meh. Maˬ ngeuˇ naˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ neh lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ dawˬ caˇ naˇ haˬ nya˗awˇ, jw.org gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ biˬdiˬoˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ haw nya meh. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ neh lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ jeˬ paw neh dawˬ kʼoꞈ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu nga lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw˗eu heu naˇ, nawˇ kʼaˆ laˇ ni Yeˬhawˇbaˬ neh bi caw ba˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w23.10 13 ¶6; 14 ¶9

Sehˬ gʼawˆ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ hawˇ˗eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗euˬ laꞈ kʼoeˇ duˇ leˇ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ “muiˬ˗eu shawˇ˗eu jawˇ duˬ” hawˇ˗eu “muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ” lehˇ kuˆ lawˆ nyiˬ lawˆ jaˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ teu nyiˬ lawˆ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ saˬ paˇ taw paˆ taˬ˗euˬ meh. (Heˬ. 9:2-5; Doˆ. 26:31-33) Muiˬ˗eu shawˇ˗eu jawˇ duˬ laꞈ kʼoeˇ shuiˇ neh jahˇ taˬ˗euˬ tsiˇ kʼmˬ doꞈ taˬ duˬ jaˆ˗awˇ, tsiˇ yaw saw lawˇ˗eu lawˇ duˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, kaˬ muˇ damˬ nehˬ duˬ hawˬ jeh jiˇ jaˆ˗eu meh. “Piˇ ma geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, tsiˇ lehꞈ nehˬ˗awˇ aˇ yaˬ biꞈ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ” tehꞈ˗ehˇ kuˆ lawˆ heu lawˆ˗ahˇ le uˇ˗awˇ gaˇ mˇ˗iˇ nya˗eu meh. (Tsahˬ. 3:3, 7, 10) Muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu jawˇ duˬ laꞈ kʼoeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ teu gaˇ jawˇ˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu shuiˇ neh yawˬ taˬ˗euˬ dawˬ maˬ saˇ jaˇ bahˬ keuˆ jaˆ˗eu meh. (Doˆ. 25:21, 22) Piˇ ma yaw huiˬ deuˬ tehꞈ˗ehˇ yawˬ kʼoꞈ na luꞈ jahˇ˗eu iˬ baˇ pyehˬ˗eu aˇ nah˗ahˇ saˬ paˇ neh taw paˆ taˬ˗euˬ muiˬ dui shawˇ dui dui˗eu kuˆ lawˆ laꞈ kʼoeˇ le ahˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ kuˆ lawˆ teu laꞈ kʼoeˇ jeˬ zaˬ˗euˬ shiˬ yuˇ˗awˇ yawˬ ha˗euˬ iˬ baˇ gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu tiˬ jeuˬ jeuˬ lah ni˗euˬ iˬ baˇ pyehˬ˗eu gʼaˇ duˬ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ ya jahˇ leˇ˗eu meh. (Tahˬ. 16:2, 17) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh kuˆ lawˆ heu nyiˬ lawˆ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu lehˇ pah mehˬ˗eu meh.—Heˬ. 9:6, 7. w23.10 27 ¶12

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗ahˇ “tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ˗awˬ” lehˇ yaw myaˬ poˆ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yoˇ. 15:12; Maˆ. 13:8; 1 Teˇ. 4:9; 1 Beˬ. 1:22; 1 Yoˇ. 4:11) Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu naˇ, laꞈ kʼoeˇ paw jaˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh aˬ dui maˬ mawˇ nya˗a. Aˬ dui ngehˬ˗eu tmˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mˇ shaˇ˗eu jeˬ neh bi mawˇ nya meh. Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ yaw myaˬ jeˬ˗ehˇ mˇ mawˇ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, ‘tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ ngehˬ˗eu tmˇ˗eu.’ (Zaˬ. 8:16) “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ tsaˬ leˇ dzoeˇ leˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ dehꞈ˗eu.” (Kuˆ. 9:50) “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw zeu baw˗eu nui ma ahˇ˗eu.” (Maˆ. 12:10) “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ha geuꞈ˗eu.” (Maˆ. 15:7) “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ iˬ baˇ pyehˬ˗eu.” (Sehˇ. 3:13) “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ kʼaˆ behˆ caw pi˗eu.” (Gaˬ. 6:2) ‘Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼaˬ biꞈ˗eu.’ (1 Teˇ. 4:18) ‘Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ caw dehˬ caw toˆ˗eu.’ (1 Teˇ. 5:11) “Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ guiˬ lahˬ shaˇ nehˬ˗eu” heu deuˬ mˇ mawˇ nya˗eu meh.—Koˆ. 5:16. w23.11 9 ¶7-8

Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ jaˆ meh. Aˬ dui noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ tiˬ jeˬ na˗aˬ, nui jah ziꞈ dah ni ya bi gʼeh˗eu meh. Yaw jeˬ maˬ jeˬ, cawˬ cawˬ˗eu gaˇ kawˆ, byawˬ gʼaˬ muˆ gʼa˗eu gaˇ kawˆ, sahˬ boꞈ dzaw˗eu gaˇ kawˆ, nymˇ dahˬ dahˬ dzaˬ˗eu gaˇ kawˆ, zaˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ, gaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ, gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ noeˬ tsehˆ ngeh ziꞈ dah ni gʼeh˗eu nui jah ya ahˇ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ heu naˇ, haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu tiˬ kʼehˬ tehꞈ meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼehˬ˗ehˇ miˇ shuiꞈ keuˆ le shaw˗i meh lehˇ jah ziꞈ˗eu lehˇ bi mawˇ miˇ˗a laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, heu ziˇ˗aˬ, heu myaˆ tehꞈ ngaˇ lehˇ noeˬ˗awˇ miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ tseˇ mˇ luꞈ nya laˬ?’ lehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. (Tehˬ. 6:19, 20; Luˇ. 12:16-21) Miˇ shuiꞈ keuˆ le˗eu peh dui dui laˇ taˬ˗euˬ lehˇ jah ziꞈ naˇ, gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ tseˇ mˇ nya˗eu meh. Aˬ dui kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ ngeh, yaw kʼaˆ˗ehˇ naˇ laˇ ngeh, gʼaˬ bi baˬ laˇ˗eu gaˇ kawˆ nui jeˬ heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ dui˗euˬ nui jah ziꞈ dah ni gʼeh˗eu loˬ meh. Dahˬ beh ngeh shaˬ zahˬ heu˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ma lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ myahˇ laˇ ngeh keuˆ ni shaˬ zahˬ heu maˬ jiˇ leˇ naˇ, shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, nui jah ziꞈ dah ni bi gʼeh˗eu loˬ meh.—1 Beˬ. 1:6, 7. w23.04 27 ¶4-5

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw gaˇ noeˬ tmˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ smˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ mˇ myawˬ naˬ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ lehˇ ehˇ˗awˬ. Yeˬhawˇbaˬ shaˇ dawˬ heu˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ baw leˬ jawˇ gaˇ, gaˇ shaˇ naˬ˗iˇ peuˬ˗eu nui kʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ ya shaˇ˗iˇ˗eu teu naˇ aˬ yawꞈ ya mˇ˗eu gaˇ pyeuꞈ meh. Gaˇ˗ahˇ naˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ yaw myaˬ poˆ ya shaˇ˗iˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, yawˬ nah yawˬ mˇ tsoeˬ kʼoꞈ nehˬ ma. Maˬ ngeuˇ naˇ, ba la aˇ poeˬ˗ahˇ kʼawꞈ yuˇ doˆ nya meh lehˇ ngehˬ cawˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui kʼahˬ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ taꞈ˗ehˇ shaˇ gaˇ noeˬ tmˬ. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ tiˬ hmˬ na tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ shaˇ˗awˇ neh dawˬ kʼoꞈ maˬ za˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Luˇ. 11:9) Ehˇ kʼawꞈ gʼaˬ taˬ baˬ. Maˬ tsehˆ leˇ ni shaˇ˗awˬ. (Luˇ. 18:1-7) Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, kʼaˇ noeˬ laˇ kʼaˇ ma˗ehˇ shaˇ˗eu guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ bi mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ meh lehˇ jah˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh. w23.11 22 ¶10-11

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ˗eu Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ nawˬ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ˗ahˇ neh guiˬ lahˬ za meh lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. (Beh. 15:5; 22:18) Aˬbyaˬhaˬ nui jah ahˇ dui dui˗eu miˇ neh saˇ jaˇ dawˬ teu maˇ diˇ byah laˇ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Aˬbyaˬhaˬ 100 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗awˇ, Saˬlaˇ 90 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ kʼawꞈ zaˬ maˬ jawˇ le˗aˬ siˬ. (Beh. 21:1-7) Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ ‘Aˬbyaˬhaˬ˗aˬ, jah˗awˇ noeˬ tmˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ miˇ neh, tsawˇ jeuˬ gʼawˬ mya jeuˬ˗euˬ aˬ da pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maˆ. 4:18) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh Aˬbyaˬhaˬ neh noeˬ tmˬ taˬ˗euˬ jeˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Iˇtsaˆ dehꞈ le˗euˬ meh. Aˬbyaˬhaˬ Yeˬhawˇbaˬ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ meh lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah ziꞈ˗eu nga? Aˬbyaˬhaˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dui dui˗eu miˇ neh “Miˬyehˇ˗aˬ, saˇ jaˇ kʼaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ byah nya meh lehˇ aˬ yawꞈ ziꞈ dah ni jah˗euˬ meh.” (Maˆ. 4:21) Aˬbyaˬhaˬ jah˗eu jeˬ baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ lehˇ sawˇ˗eu meh.—Koˆ. 2:23. w23.12 8 ¶1-2

Nui ma taˬ nya˗eu mehˇ nmˇ aˬ li zaˬ guˬ deuˬ naˇ, aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ za˗eu maˬ kaˬ leh jeh˗awˇ mˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ maˬ kaˬ yehˬ bawˬ sehˇ luꞈ˗ehˇ maˬ mˇ˗a. Miˬyehˇ neh biꞈ laꞈ˗euˬ gaˇ teu yaw shaˬ kʼawꞈ, leh jeh˗awˇ mˇ luiˆ˗eu meh. Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ziˇ lawˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇ. 13:1) Teu miˇ neh nawˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ aˬ geu jeˬ˗euˬ gaˇ za˗eu maˬ kaˬ leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ˗uˇ. Aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya naˇ, noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ naˇ haˬ. Kʼaˇ de maˬ de˗eu tehꞈ˗ehˇ taˬ mˇ. (Maˆ. 12:11) Doˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ mˇ ngeh “tsawˇ haˬ˗ahˇ mˇ nehˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗eu, Sahˬ paˬ Miˬyehˇ˗ahˇ mˇ nehˬ˗eu loꞈ˗ehˇ nui ma keuˆ˗awˇ mˇ˗awˬ.” (Sehˇ. 3:23) Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh taˬ aw˗awˬ. Yawˬ ha˗euˬ yaw lehˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗aw.—Dawˬ. 11:2. w23.12 26 ¶8

Aˬ dui iˇ cuꞈ shawˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu ma. Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ za˗euˬ ma. Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Daˬbiˇ neh “Nawˬ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ bi jawˇ˗euˬ, nawˬ neh tseˇ doˆ˗euˬ tsawˇ haˬ kʼoeˇ deuˬ, laˬ kʼaˬ cehˇ luꞈ˗uˇ” lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ aˬ dui jiˇ nui ma tsaˬ˗eu ma. (Ceuˬ. 65:4) Yeˬhawˇbaˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ bi uˇ laˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗awˇ, gʼoeˇ mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ sheuˬ laꞈ˗eu meh. (Koˆ. 4:8) Nawˇ Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ gʼaˬ ngeh, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Nawˇ iˇ cuꞈ shawˇ gʼaˬ˗euˬ naˇ kʼah Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ “muiˬ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tawˆ luꞈ byah kʼaˇ˗iˇ gaˇ keuˆ ni” shehˆ ahˇ neh meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Kiˇ. 3:10; Miˇ. 17:8) Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu heu naˇ, aˇ dahˬ beh˗eu kuiˇ toꞈ pyeuꞈ˗eu tehꞈ˗a siˬ. A nehˬ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ ngeh dzaˬ˗euˬ saˇ jaˇ˗ahˇ ziꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, iˇ cuꞈ shawˇ dzeuˇ˗euˬ miˇ tsa kʼawꞈ ya leh jeh˗eu meh. Shaˬ zahˬ hawˇ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ ya leh jeh˗eu meh. (Tsoˆ. 5:4, 5) Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ˗eu deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya mˇ caw˗eu meh.—Tehˬ. 28:19, 20; 1 Beˬ. 2:21. w24.03 8 ¶1-3

Naw nyaꞈ dzeˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ aˇ yamˬ biꞈ˗eu nui ma maˬ ahˇ naˇ tawˇ neh? Miˬ dzaˬ tsawˬ bu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ paˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Miˬ dzaˬ baw doˆ˗eu nehˬ˗ehˇ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ duiˬ lehˇ maˬ nyehˆ laˇ˗a. Miˬ dzaˬ baw doˆ ngeh, shehˇ muˆ ni gʼeh˗eu miˬ dzaˬ deuˬ neh jeˬ hu baw doˆ˗awˇ, aˇ nah naˇ miˬ dzaˬ miˬ kawˬ yaw huiˬ deuˬ tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ dawˆ lahˬ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ tiˬ nah cuiˆ cuiˆ˗ehˇ aˇ yamˬ biꞈ haw. Kʼoeˇ naˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ ya leˇ˗eu jeˬ mˇ haw. (Koˆ 3:18) Nyiˬ gʼaˬ luꞈ heu loꞈ˗ehˇ mˇ baˇ niˇ gʼa˗eu jeˬ heu, miˬ zaˬ˗euˬ nui gaˬ˗ahˇ bi kʼaˆ kʼoꞈ laˇ nya˗eu meh. Nymˇ dahˬ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw zeu baw˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yaw zeu baw˗eu jeˬ heu naˇ, miˬ dzaˬ nyehˆ ni caw ba nehˬ˗eu awˇsiˬjeˬ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Awˇsiˬjeˬ maˬ jaˆ naˇ, miˬ dzaˬ taˆ lehˇ miˆ˗iˇ nya˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw zeu baw˗eu jeˬ maˬ jaˆ naˇ, nyiˬ gʼaˬ˗euˬ nui gaˬ tsehꞈ teuˆ ni pyeuꞈ˗iˇ nya˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ yaw zeu baw naˇ, nui gaˬ aˬ myah luꞈ ziꞈ dah ni gʼeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ngaˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw zeu baw luꞈ ma lehˇ yawˬ haˇ yawˬ ha noeˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ jiˇ˗a. Yawˬ ha˗euˬ nymˇ dahˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˇ diˇ yaw zeu baw ngaˇ˗a lehˇ ya bi noeˬ leˇ˗eu meh. w23.05 22 ¶9; 24 ¶14-15

Tiˬ poˆ na aˬ dui˗ahˇ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ keuˆ le nya˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ muiˇ˗eu jeˬ hawˇ˗eu nyehꞈ suꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh guˆ guˆ˗ehˇ shaˬ˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 18:4; 55:1, 5) Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ neh maˬ ehˇ, laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya daˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui kʼaˆ dui dui˗eu naˇ gawˇ naˇ luꞈ˗eu miˇ neh ya shiˇ gaˇ guˆ dui dui luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ ya puˬ ngeh zaˬ yaw nyiˇ loꞈ˗ehˇ tiˬ jeˬ˗iˬ mˇ tsaˬ maˬ siˬ ni guˆ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga? Aˇ yamˬ yuˇ˗awˇ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ Jaˇliꞈ ya gui˗eu meh. (Ceuˬ. 77:1, 12-14) Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ dzaw taˬ naˇ, nui ma suˬ saˬ laˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ jawˇ gaˇ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ cehˆ leꞈ˗awˇ caw ba˗eu jeˬ shaˇ˗eu meh. Nawˬ˗euˬ shaˬ zahˬ mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ dzawˇ nehˬ. Kʼoeˇ naˇ, Jaˇliꞈ gui˗eu heu neh aˬ yawꞈ ngehˬ gaˇ naˇ ha.—Ceuˬ. 119:28. w24.01 24-25 ¶14-16

Laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ ahˇ˗eu deuˬ naˇ, daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ leˇ keuˆ nya ni leh jeh˗eu meh. aˬ dui jiˇ laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ ngehˬ˗ehˇ myaˬ naˇ ngehˬ˗ehˇ daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ le keuˆ˗eu awˬ dzehˬ meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ myaˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu nga? Laˆ noeˬ nehˬ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ biꞈ˗awˇ aˬ dui neh daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ le keuˆ nya ni laˆ noeˬ nehˬ nya˗eu meh. Tiˬ poˆ na aˬ dui mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh, yaw muiˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh aˇ pyaˇ daˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui mˇ mawꞈ˗eu nui ma yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ahˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ. (Ceuˬ. 143:5) Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇlu Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. (1 Gawˇ. 15:9, 10; 1 Tiˆ. 1:12-14) Teu gaˇ duˇ ni Yeˬhawˇbaˬ neh nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ le keuˆ mawꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh.—Ceuˬ. 116:12. w23.05 27 ¶3-5

Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ja ceuˬ ngeh aˬ dui˗euˬ mˬ taˆ Aˬda nui kʼahˇ shiˇ˗eu meh. (Ceuˬ. 119:108) Baoˬ huiˬ dui dui˗eu Miˬyehˇ naˇ, maˬ kuꞈ maˬ loꞈ˗eu miˇ neh bi ja ceuˬ mawꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ loꞈ˗ehˇ maˬ duˇ˗a. Aˬ dui mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu heu naˇ, Saˬdaˬ neh ngehˬ˗euˬ jeˬ jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ pyeuꞈ meh lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Saˬdaˬ tsawˇ haˬ aˬ geu gʼaˬ maˬ kaˬ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ maˬ ziꞈ˗a. Aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ maˬ haw piˇ˗a lehˇ ja bu˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ yawˬ ha˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ maˬ jaˆ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ jiˇ maˬ mˇ˗a. Miˬyehˇ˗ahˇ jiˇ byehˇ dzeh meh lehˇ ja bu˗eu meh. (Baˆ. 1:9-11; 2:4) Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Yawˇbaˆ Saˬdaˬ neh ehˇ˗euˬ teu maˬ tsaˬ˗a lehˇ mˇ mawˇ nya˗euˬ meh. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ˗eu heu neh aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ haw piˇ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ nya˗eu meh. (Dawˬ. 27:11) Heu loꞈ˗ehˇ mˇ nya˗eu heu naˇ, muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w24.02 8-9 ¶3-5

Moˇseˬ hawˇ˗eu Yawˇshuˆ maˬ paˇ jawˇ˗euˬ taꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ sahˬ paˬ jawˇ laˇ ngeh jiˇ Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗euˬ meh. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu sahˬ paˬ yaw myaˬ gʼaˬ bawˇlawˇpeh deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, sahˬ paˬ Daˬbiˇ bawˇlawˇpeh Naˬdaˬ neh mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗euˬ meh. (2 Saˬ. 12:7, 13; 1 Laˬ. 17:3, 4) Sahˬ paˬ Yeˬhawˇshaˬpaˇ jiˇ bawˇlawˇpeh Yaˬhaˬzeˬlaˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ caw teh˗awˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ “aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu gʼaˬ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naw maꞈ jah˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (2 Laˬ. 20:14, 15) Sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ jiˇ shaˬ zahˬ keuˆ le ngeh bawˇlawˇpeh Iˇsaˬyaˇ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. (Yaˇ. 37:1-6) Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ kʼaˇ mˇ caw ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗awˇ, tsawˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ jeuˬ lah ni˗ahˇ haw piˇ˗eu meh. (2 Laˬ. 20:29, 30; 32:22) Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ bawˇlawˇpeh deuˬ˗ahˇ zmˬ luꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. w24.02 22 ¶8

Saˬdaˬ aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ maˬ bi mˇ caw ni laˆ tsoeˬ laˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ bi cawˬ mawꞈ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui tsawˇ haˬ mawˇ do maˬ mawˇ kʼawꞈ Soˇsho miˇdiˬ˗yaˬ˗ahˇ neh cawˬ cawˬ nya˗eu miˇ neh saˇ tiˇ ya taˬ˗eu meh. Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ heu naˇ, yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ heu˗ahˇ aˬ dui ya deuˆ ceh ceh˗eu meh. Teu naˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. (Peˇ. 4:19, 20) Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. ‘Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ yaw zeu maˬ baw˗eu gaˇ mˇ cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ dzaw cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, nui deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, maˬ loˬ gaˇ maˬ cawˬ˗eu gʼaˇ duˬ yahˇ miˇ˗a laˬ? Aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ duˇ nga lehˇ ehˇ laˇ kʼawꞈ, ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ nui kʼaˬ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ caw miˇ˗a laˬ?ʼ Kʼoeˇ naˇ 2 Tiˆmoˇseˬ 2:20-22-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ kʼawꞈ ni aˬ suˇ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya haw˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, cawˬ kʼaˇ ngeuˇ˗eu aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗eu miˇ neh meh. w24.03 22-23 ¶11-12

Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nga lehˇ shaˇ noeˬ haw maˬ loˇ? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ mawˇ nya kʼawꞈ Jaˇliꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “nahˇ ma hawˇ˗eu dehˬ daˬ duˬ” uˬ taꞈ, “puiˆ dzaˬ jiˇ nya˗eu miˬ dzaˬ pyeuꞈ˗eu” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 84:11; Heˬ. 12:29, Yawˇ shawˇ Yehˇboꞈ 2018) Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nyoeˇ naˆ naˆ˗eu kʼaˬ lo sehˇ loꞈ˗ehˇ duˇ˗awˇ, guiˬ shuiˇ loꞈ˗ehˇ guiˇ nyiˬ ni jaˆ˗awˇ, aˇ deˇ leˇ kʼah loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw shehꞈ gʼawˬ mya jeˬ ahˇ˗eu meh lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Yeˬ. 1:26-28) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ mawˇ nya˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu˗ahˇ jah˗eu yaw shaˬ meh. Tiˬ deuˬ na naˇ dzeuˇ yaꞈ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ nui gaˬ maˬ za haw˗euˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˬ gaˬ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗awˇ, teu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi gʼeh leˇ˗eu lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ aˬ yawꞈ˗euˬ muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ngehˬ keuˆ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu dawˬ naˇ, gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu pyeuꞈ meh. (1 Yoˇ. 4:8) Yeˬhawˇbaˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ nui gaˬ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ mˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ maˬ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ nui gaˬ mˇ mawˇ gaˇ keuˆ ni aˬ yawꞈ˗euˬ nui gaˬ huiˬ dui dui˗eu meh.—Tehˬ. 5:44, 45. w24.01 26 ¶1-3

Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh sheuˬ doˆ˗eu gʼaˇ duˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nahˇ gʼahˇ paw mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ neh gaˇ ma sheuˬ mehˬ nehˬ˗awˇ, uˬ ciꞈ paw naˇ miˬ dzaˬ kʼawˇ zeuˇ neh yaw shehꞈ bya nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 13:21) Moˇseˬ mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ teu˗euˬ mehˬ nah caw teh˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ gʼaˬ na luꞈ Iˬ ma laˆ shaˆ Yaw neˇ˗ahˇ le keuˆ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ mehˬ shi Iˬ ma laˆ shaˆ Yaw neˇ jaˆ˗awˇ, naˇ kʼah paw naˇ Iˇjiˇtuˆ guiˇ maꞈ deuˬ caw teh le luꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ jahˇ tsaˬ maˬ siˬ ni guˆ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ gaˇ ma sheuˬ bahˬ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ diˇ daˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ heu gaˇ sheuˬ laꞈ˗euˬ meh. (Doˆ. 14:2) Yeˬhawˇbaˬ zahˬ dui dui leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ka kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh.(Doˆ. 14:26-28) 40 kʼoꞈ aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ Moˇseˬ bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ jawˇ ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗euˬ meh. (Doˆ. 33:7, 9, 10) Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ mˬ dmˇ kʼawˇ zeuˇ laꞈ kʼoeˇ neh ngehˬ cawˬ˗awˇ, Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ neh ngehˬ˗euˬ dawˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ dzaˇ˗i tiˬ tiˆ lehˇ paˇ dzawˇ nehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni mawˇ nya˗eu meh. w24.02 21 ¶4-5