Kpɔtɔ Azɔnzɔn le Xɔse mɛ

1. Lé apotru Pɔlu kpɔ jijɔ do ci ebu tamɛ kpɔ so lé enɔ agbe do nuɔ?

HWEÐEKANUƆ, apotru Pɔlu nya mɔ woawu ye sabaɖeyɛ, vɔ ci ebu tamɛ kpɔ so yi gbe nuɔ, ékpɔ jijɔ sugbɔ. Ci ébu tamɛ kpɔ so lé enɔ agbe do nuɔ, énu mɔ: “Ŋ shiju ɖegbɔ. Ŋ le xɔse do ashi.” (2 Tim. 4:​6-8) Pɔlu sɔ gbeta nywiwo le Yehowa sɛnsɛn mɛ le yi gbe mɛ yí kando ji mɔ Yehowa kpɔkpɔ jijɔ do ye nu. Mìwo can mìatɛnŋ asɔ gbeta nywiwo yí mìwo nu akpe nɔ Mawu. Lé mìawɛ doɔ?

2. Woazɔn le xɔse mɛ gɔnmɛ ɖe?

² Pɔlu nu so yiŋtɔ koɖo Kristotɔ egbejinɔtɔ buwo nu mɔ: “Mì zɔnnɔ zɔnlin le xɔse mɛ yí denyi mɔ le ŋkuvi nukpɔkpɔ mɛ o.” (2 Kor. 5:7) Enyɔ ci Pɔlu jikɔ anuɔ? Le Bibla mɛɔ, enyɔgbe “zɔnnɔ” xonɔ nuxu so lé mɛɖe jinɔ mɔ yeanɔ agbe do hweɖewonu. Nɔ mɛɖe zɔnzɔn le nukpɔkpɔ mɛ kpoŋ ɔ, yi gbetasɔsɔwo tɛnŋ nɔte do lé ekpɔnɔ nu do, enyɔ ciwo esenɔ koɖo lé enu wanɔ ni do ɖekɛ ji. Vɔ nɔ mɛɖe zɔnzɔn le xɔse mɛɔ, ásɔ gbeta ciwo yí anɔ te do kankandoji ci eɖo do Mawu nu ji. Yi nuwanawo danasɛ mɔ ékando ji mɔ, nɔ yekpɔtɔ wawa do Yehowa mɔdasɛnamɛ ciwo yí le yi Nyɔ lɔ mɛ jiɔ, ácushi nɔ ye.—Eha. 119:66; Ebre. 11:6.

3. Nyɔna ciwo mìakpɔ nɔ mìzɔnzɔn le xɔse mɛɔ? (2 Korɛntitɔwo 4:18)

³ Nyɔnɔnwi enyi mɔ, mì pleŋ sɔnɔ gbeta ɖewo yí enɔnɔ te do lé enu wanɔ do nɔ mì ji. Vɔ nɔ mìnɔ te do ŋciwo mìkpɔ alo nu ciwo mìse ɖekɛ ji hwenu yí mìsɔkɔ gbeta so enyɔ veviwo nuɔ, taŋfuin mìtɛnŋ dogo cukaɖawo. Nyi yí taɖoɔ? Ðo ŋciwo mìse koɖo ŋciwo mìkpɔ tɛnŋ flu mì. Nɔ denyi ahan can, nɔ mìkpɔtɔ yí zɔnzɔn le enukpɔkpɔ mɛ ɖekɛɔ, mìtɛnŋ vawa ŋɖewo ciwo yí dajɔ eji nɔ Yehowa o. (Ŋun. 11:9; Mt. 24:​37-39) Vɔ nɔ mìzɔnzɔn le xɔse mɛɔ, kankando ji li mɔ, mìasɔ gbeta ciwo yí “[a]jɔnɔji nɔ Axwetɔ” sɔwu. (Efe. 5:10) Nɔ mìzɔnzɔn do Mawu nukplamuwo jiɔ, adɔ yí mìakpɔ fafa ji mɛ tɔ yí agbekpɔ jijɔ nyɔnɔnwi tɔ. (Eha. 16:​8, 9; Ezai 48:​17, 18) Yí nɔ mìkpɔtɔ yí zɔnzɔn le xɔse mɛɔ, mìanɔ agbe tɛgbɛɛ.—Hlɛn 2 Korɛntitɔwo 4:18.

4. Lé mɛɖe awɛ anya nɔ ézɔnzɔn le xɔse mɛ alo le enukpɔkpɔ mɛɔ?

⁴ Nyɔ ci mìatɛnŋ anu nɔ mìzɔnzɔn le xɔse mɛ alo le enukpɔkpɔ mɛɔ? Nyɔbiɔse vevitɔ ke: Nyiwo nu mìakpɔ do yí asɔ gbetawoɔ? Enu ciwo mìatɛnŋ akpɔ ɖekɛ yí adasɛ emɔ nɔ mìa? Abi Yehowa nukplamuwo yí danasɛ mɔ nɔ mìa? Mìaxo nuxu so enuvevi amɛtɔn ciwo mɛ yí mìakpɔtɔ azɔnzɔn le xɔse mɛ le. Wowo yí nyi: nɔ mìjikɔ asɔ edɔ ci mìawa, nɔ mìjikɔ acan mɛ ci mìaɖe, koɖo nɔ mìxɔ teokrasi mɔdasɛnamɛ ɖe. Le nɔnɔmɛ ɖekaɖeka mɛɔ, mìaxo nuxu so enu ciwo nu mìɖo abu tamɛ kpɔ so gbɔxwe asɔ gbeta nywiwo.

NƆ MÌSƆSƆ EDƆ CI MÌAWA

5. Nyiwo nu mìɖo abu tamɛ kpɔ so nɔ mìcancan edɔ ci mìawaɔ?

⁵ Mì pleŋ jinɔ mɔ mìasun ji akpɔnɔ mìwoŋtɔwo koɖo mìwo xomumɛtɔwo ʒanwo gbɔ. (Ŋun. 7:12; 1 Tim. 5:8) Edɔ ɖewo tonɔ ho haan. Ekpenɔdo mɛ ci yí wakɔ edɔ lɔ nu yí akpɔ gbeshiagbe ʒan yitɔwo gbɔ. Le edɔ ɖewo mɛɔ, eho ci wocunɔ denyinɔ ŋɖe o yí ekpenɔdo mɛ ci yí wakɔ edɔ lɔ nu yí akpɔ eʒan veviwo gbɔ nɔ yi xomu kpoŋ. Gbɔxwe mìalɔn awa dɔ ɖeɔ, mìabu tamɛ kpɔ so eho nɛni ci yí atonɔ le edɔ lɔ mɛ nu. Vɔ mɛɖe tɛnŋ zɔnzɔn le enukpɔkpɔ mɛ nɔ enyi nɔtɔxu ɖekɛ ekpɔkpɔ nɔ nyɔ lɔ nɛ.

6. Lé mìatɛnŋ azɔnzɔn le xɔse mɛ hwenu mìsɔsɔ edɔ ci mìawaɔ? (Ebretɔwo 13:5)

⁶ Nɔ mìzɔnkɔ le xɔse mɛɔ, mìatɛnŋ agbebu tamɛ kpɔ so lé edɔ lɔ atɛnŋ adahɛn nu le exlɔnyinyi kacaca ci yí le mìwo koɖo Yehowa gblamɛ. Mìatɛnŋ abiɔ mìwoɖekiwo se mɔ: ‘Edɔ lɔ atɛnŋ adɔ yí navayi tɔ ŋciwo Yehowa gbe wawaa?’ (Elo. 6:​16-19) ‘Edɔ lɔ avatɔ afɔbli dodo sɛnsɛn ci ŋsɔ nakɔ Yehowa yí taŋfuin masonɔ gbeɖe anyi xomu ɖɛ na nɔ hwenu jinjinɖea?’ (Fili. 1:10) Nɔ ɖoŋci nɔ nyɔbiɔse cɛwo nyi ɛɛɔ, anyɔ mɔ daxɔ gbe nɔ edɔ lɔ wawa o, nɔ edɔ kpɔkpɔ gbɔngbɔnnu can. Ðo ci mìzɔnzɔn le xɔse mɛɔ, mìwo gbetasɔsɔwo danasɛ mɔ mìkando Yehowa ji mɔ nɔ eci do ɖe can ɔ, ákpɔ mìwo ʒanwo gbɔ nɔ mì.—Mt. 6:33; hlɛn Ebretɔwo 13:5.

7-8. Lé nɔviŋsu ɖeka ci yí so Amérique du Sud zɔn le xɔse mɛ doɔ? (Kpɔ foto lɔ hɛnnɛ.)

⁷ Do jeshi lé nɔviŋsu Javier,a ci yí so Amérique du Sud, kpɔ mɔ yɛle veviɖe mɔ woazɔnzɔn le xɔse mɛ do. Énu mɔ: “Ŋkpɔ edɔ kpɛnkpin ɖeka yí womɔ woacu ho ci han ŋxɔxɔ yɛ donu amɛve nɔŋ yí adɔ yí navo haan.” Vɔ edrokɔ Javier veviɖe mɔ yeanyi gbeshiagbe mɔɖetɔ. Énu kpi mɔ: “Woyɔŋ nɔ dɔmɛga lɔ akan seŋ koɖoŋ gbɔwe nɔ dɔ lɔ akpan. Doŋkɔ nɔ seŋkankan lɔɔ, ŋdo gbe ɖaɖa nɔ Yehowa nɔ akpedo ŋnu yí ŋkando ji mɔ, Yehwa nya ŋci yí anyɔ nɔŋ sɔwu hwenɔnu. Ŋji mɔ naɖo acɛ le edɔwawa mɛ yí agbekpɔ eho sugbɔ, vɔ ŋdeji edɔ cɛ, nɔ avadɔ yí ŋdaɖo anyi gbɔngbɔn mɛ tajinuwo gbɔ o.”

⁸ Javier nu mɔ: “Le seŋkankan lɔ hwenuɔ, dɔmɛga lɔ nu nɔŋ mɔ nyɛ nawanɔ dɔ do dɔ ji blaŋblaŋ. Ŋsɔ xomɛfafa nu ni mɔ, anyi sɛnsɛn datɛnŋ aɖe emɔ nɔŋ yí nawa dɔ cɛ o.” Javier gbe edɔ lɔ. Le kwɛshila ve goduɔ, étɔ emɔɖeɖedɔ lɔ ji. Le yiyimɛ le exwe ŋtɔ́ mɛɔ, ékpɔ dɔ ci yí ana vovo yi. Énu mɔ: “Yehowa se anyi gbedoɖawo yí ŋkpɔ edɔ ci yí akpedo ŋnu yí nawa emɔɖeɖe dɔ lɔ. Ŋkpɔ jijɔ mɔ edɔ ŋtɔ́ ci ŋkpɔ atɛnŋ akpedo ŋnu nazan gamɛ sugbɔ keŋ asɔ sɛn Yehowa yí akpedo nɔvinyɛwo nu.”

9. Nyi èkpla le enu ci yí jɔ do Trésor ji mɛɔ?

⁹ Vɔ nyi mìawa nɔ edɔ ci mìwakɔ kakayɛ deɖe emɔ nɔ mì yí mìazɔn le xɔse mɛɔ? Kpɔ enu ci yí jɔ do Trésor ci yí so Congo ji ɖa. Énu mɔ: “Anyi dɔ yoyu lɔ nyɔ haan yí gbehunnɔ emɔwo nɔŋ. Eho ci ŋxɔnɔ saɔ, ŋvaxɔxɔ yɛ donu amɛtɔn, edɔ yí ŋvanyi amɛvevi ɖeka.” Vɔ, Trésor gɔnnɔ bɔbɔwo gbɛmɛgbɛmɛ ɖo éwanɔ edɔ do edɔ ji. Wogbeʒinnɔ ji mɔ le wa enu ficificiwo le edɔ lɔ mɛ yí agbesɔ enu sɔ cɔnnɔ enuwo ji. Trésor ji mɔ yeaso le edɔ lɔ mɛ, vɔ évɔnvɔn mɔ yedavakpɔ edɔ bu ɖe awa o. Nyi yí kpedo nuɔ? Énu mɔ: “Xabakuku 3:​17-19 kpedo ŋnu yí ŋmɔŋje mɛ mɔ, nɔ ŋtashi edɔ lɔ yí ŋdegbekpɔnɔ eho ŋtɔ́ hanci can ɔ, Yehowa ato emɔ ɖe ji yí alé bu nɔŋ. Eyi taɖo ŋlɔn yí tashi edɔ lɔ.” Évanu le vɔvɔnu mɔ: “Edɔwatɔ sugbɔ buini mɔ edɔ ci mɛ wocunɔ eho sugbɔ leɔ, woale gbesɔsɔ yí asɔ ŋɖekpokpui asɔ savɔn shigbe mɔ xomumɛgbenɔnɔ alo gbɔngbɔnmɛdɔwo nɛ. Ŋkpɔ jijɔ ci ŋglɔn ta nɔ ekacaca ci yí le nyɛ koɖo Yehowa koɖo anyi xomu gblamɛ. Le exwe ɖeka goduɔ, Yehowa kpedo ŋnu yí ŋvakpɔ edɔ adodwi ɖeka ci yí na yí ŋkpɔkɔ anyi ʒanwo gbɔ yí nɔnɔ agbe kleŋ yí gbeɖo gamɛ sugbɔ nɔ gbɔngbɔnmɛdɔwo. Nɔ mìsɔ Yehowa sɔ ɖo texwe ŋkɔtɔ le mìwo gbe mɛɔ, mìtɛnŋ do go eho cukaɖawo le tɔtɔmɛ, vɔ Yehowa alé bu nɔ mì.” Nɔ mìkando Yehowa mɔdasɛnamɛwo koɖo yi gbeɖuwo ji nyaoɔ, mìakpɔtɔ azɔnzɔn le xɔse mɛ yí Yehowa acukɔ eshi nɔ mì.

NƆ ÈSƆSƆ MƐ CI ÀÐE

10. Nyi yí atɛnŋ ana yí mìazɔn le enukpɔkpɔ mɛ hwenu mìsɔkɔ mɛ ci mìjikɔ aɖeɔ?

¹⁰ Alɔlele nyi enunana so Yehowa gbɔ yí esɔgbe mɔ alɔlele adrodroɔ eo. Nɔ nɔvinyɔnu ɖe jijiɛ asu aɖeɔ, étɛnŋ lé ŋkuvi do nɔviŋsu lɔ nu, yi jijɔ, zezemɛ yitɔ, lé ewanɔ nu do koɖo lé alɔmɛ le shi do yí akpɔ mɔ xomumɛ gbanléamɛji ɖewo le ji ma yí agbekpɔ mɔ yi donɔ jijɔ nɔ ye ma.b Enu cɛwo le veviɖe. Vɔ, nɔ enyi wowoɖekɛ yí ékpɔkpɔɔ, anyi ézɔnkɔ le enukpɔkpɔ mɛ.

11. Lé mìatɛnŋ azɔn le xɔse mɛ nɔ mìsɔkɔ mɛ ci mìjikɔ aɖeɔ? (1 Korɛntitɔwo 7:39)

¹¹ Kpɔ lé ajɔ eji nɔ Yehowa do nɔ mìwo nɔvinyɔnu koɖo nɔviŋsuwo zɔnkɔ do emɔdasɛnamɛ yitɔwo ji hwenu yí wosɔsɔ mɛ ci woaɖe ɖa! Le kpɔwɛ mɛ, wolɔn faa yí wanɔ do amɛkanxlenyɔ ci yí nyi mɔ wo le ze to “jajɛ mɛ xwe” nu gbɔxwe yí atɔ nɔnɔjiji. (1 Kor. 7:​36, nwt) Wokpɔnɔ mɔ mɛ ci yí yewojikɔ aɖe lɔ ɖo nɔnɔmɛ nywi vevi ciwo Yehowa ji mɔ nyɔnu nywi alo ŋsu nywi aɖo ma. (Elo. 31:​10-13, 26-28; Efe. 5:33; 1 Tim. 5:8) Nɔ mɛ ci yí denyi Kunuɖetɔ vatɔ wo jiji mɔ yeaɖeɔ, wowanɔ do nukplamu ci yí nyi mɔ woɖo aɖe nɔnɔ le “Axwetɔ lɔ ɖekɛ mɛ” ji shigbe lé ele le 1 Korɛntitɔwo 7:39 mɛ nɛ. (Hlɛn.) Wokpɔtɔ yí zɔnnɔ le xɔse mɛ yí kannɔdo Yehowa ji mɔ énya lé enu wanɔ do nɔ yewo nywiɖe sɔwu mɛɖekpokpui.—Eha. 55:22.

12. Nyi èkpla le Rosa kpɔwɛ lɔ mɛɔ?

¹² Mìakpɔ enu ci yí jɔ do Rosa ci yí nyi emɔɖetɔ le Colombie ji. Éwanɔ edɔ ci yí na yí enɔnɔ eju koɖo ŋsu ɖeka ci yí denyi Yehowa Kunuɖetɔ o, yí evatɔ dadasɛ ni mɔ yesɔ ɖe le ji ni. Ŋsu lɔ nu vatɔ eji jɔjɔ nɔ Rosa. Énu mɔ: “Évawa nɔŋ shigbe ényi ŋsu adodwi hannɛ. Ékpenɔdo amɛwo nu le yi nuwanawo mɛ yí amɛwo gbekpɔɛni do amɛnywi ji. Ŋlɔnnɔ lé hanci ewanɔ nu ɖaɖa ŋgbɔ do. Éɖo enu ciwo pleŋ ŋji mɔ asu aɖo, vɔ denyi Yehowa Kunuɖetɔ o.” Énu kpi mɔ: “Égbɔnnu nɔŋ mɔ manu ni amɔ o, ɖo yi nu jɔ eji nɔŋ. Le hwenɔnuɔ, ewanɔŋ shigbe mɔ ŋci nyɛɖekɛ yí ŋji mɔ nalé alɔ, vɔ ŋdekpɔ mɛɖe ci naɖe le nyɔnɔnwi lɔ mɛ o.” Ele ahan gan, Rosa desɔ susu ɖo enu ci ekpɔkpɔ ɖekɛ ji o. Ébu tamɛ kpɔ so lé gbeta ŋtɔ́ adahɛn exlɔnyinyi kacaca ci yí le yi koɖo Yehowa gblamɛ do nu. Éso ekacacawo pleŋ ci yí le gblamɛ nɔ yi koɖo ŋsu lɔ yí tɔ gamɛ sugbɔ zanzan do teokrasidɔwo mɛ. Yi godu le majinjinɖe mɛɔ, woyɔɛ nɔ ayi Fyɔɖuxu Ŋɛnywidratɔwo Suklu yí ecɛyɛɔ, évanyi emɔɖetɔ vevi. Rosa nu mɔ: “Yehowa cushi nɔŋ sugbɔ ci yí dɔ ŋkpɔkɔ jijɔ haan.” Dele fafɛɖe mɔ woazɔn le xɔse mɛ vevitɔ nɔ amɛ ji kudo enu ɖe nu sɛnŋsɛnŋɖe o, vɔ nɔ mìzɔn do Yehowa mɔdasɛnamɛwo jiɔ, jijɔ tonɔ le mɛ tɛgbɛɛ.

NƆ MÌXƆ TEOKRASI MƆDASƐNAMƐ ÐE

13. Nyi yí ana mìavatɔ zɔnzɔn le enukpɔkpɔ mɛ nɔ wona teokrasi mɔdasɛnamɛ ɖe mìɔ?

¹³ Blaŋblaŋ ɔ, mìxɔnɔ emɔdasɛnamɛwo so mìwo hamɛmɛshinshinwo, ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔ, alɔjedɔwaxu lɔ alo Edɔjikpɔha gbɔ ci yí kpenɔdo mì nu le Yehowa sɛnsɛn mɛ. Vɔ nɔ mìdevamɔŋje susu ci yí dɔ wona emɔdasɛnamɛ ɖe mì ɖe? Mìtɛnŋ vasɔ susu ɖo lé wawa do emɔdasɛnamɛ lɔwo ji agbɔnnu nɔ mì ɖekɛ ji. Mìtɛnŋ vasɔ susu ɖo afɛntɔxuwo nɔ nɔvi ciwo yí nakɔ emɔdasɛnamɛ lɔwo mì ji ŋtɔkpu.

14. Nyi yí akpedo mì nu mìazɔnnɔ le xɔse mɛ nɔ wona teokrasi mɔdasɛnamɛwo mìɔ? (Ebretɔwo 13:17)

¹⁴ Nɔ mìzɔnkɔ le xɔse mɛɔ, mìakando Yehowa ji mɔ eyi dadasɛ emɔ nɔ mì yí ejeshi mìwo nɔnɔmɛwo ɖɛ. Ecɛ dɔ yí mìsenɔ tonu yí wanɔ enuwo koɖo susu nywi. (Hlɛn Ebretɔwo 13:17.) Mìdo jeshi mɔ tonusese mìwotɔ na yí hamɛ lɔ nyinɔ ɖeka. (Efe. 4:​2, 3) Mìkando ji mɔ ci nɔvi ciwo yí le ŋkɔ nɔ edɔ lɔ nyi nuvɔnmɛ can ɔ, Yehowa cunɔ shi do tonusese mìwotɔ ji. (1 Sam. 15:22) Mìgbekando ji mɔ nɔ evaʒan mɔ woawa trɔtrɔ so emɔdasɛnamɛ ɖe nuɔ, Yehowa awɛ yí anyi wawa le gamɛ nywitɔ ji.—Mishe 7:7.

15-16. Nyi yí kpedo nɔvi ɖeka nu yí ezɔn le xɔse mɛ, ci eɖo enuxoxokpɔ ɖewo so emɔdasɛnamɛ ci exɔ nuɔ? (Kpɔ foto lɔ hɛnnɛ.)

¹⁵ Mìakpɔ kpɔwɛ ɖeka ci yí dasɛ nyɔna ciwo yí mìkpɔnɔ nɔ mìzɔnkɔ le xɔse mɛ. Ci enyi Espagnol yí wodonɔ le Peru nyigbanmama lɔ pleŋ ji can ɔ, amɛ sugbɔ donɔ axwegbe sugbɔwo. Ðeka le wo mɛ yí nyi Quechua. Na nɔ exwe sugbɔɔ, nɔviŋsu koɖo nɔvinyɔnu ciwo yí donɔ Quechua-gbe ji Quechua-gbedotɔwo kpɔ le nyigbanmama lɔ mɛ. Vɔ ci woji mɔ yewoawa do acɛkpakpa lɔ sewo jiɔ, wowa trɔtrɔwo so lé woaji Quechua-gbe dotɔ lɔwo kpɔ do. (Rɔm. 13:1) Ecɛ dɔ yí mɛɖewo vatɔ wowoɖekiwo biɔbiɔse mɔ yi dadɔ yí kunuɖeɖedɔ lɔ dagbesɔsɔ le nyigbamama lɔ mɛ ma. Ci nɔvi lɔwo wa do trɔtrɔ lɔwo jiɔ, Yehowa cushi sugbɔ do ashitrɔtrɔ wowotɔ lɔ ji yí wovakpɔ Quechua-gbedotɔwo sugbɔ.

¹⁶ Kevin nyi hamɛmɛshinshin ɖeka le hamɛ ci mɛ wodonɔ Quechua-gbe le, yɛ can le nɔvi ciwo yí vɔnvɔn lɔwo mɛ. Éɖe mɛ mɔ: “Ŋbiɔ nyɛɖekise mɔ, lé mìawɛ akpɔ mɛ ciwo yí donɔ Quechua-gbeɔ?’” Nyi Kevin waɔ? Énu mɔ: “Ŋɖo ŋwi Elododo Wema 3:5. Yí ŋbu tamɛ kpɔ so Moizi nu. Yehowa nu ni mɔ le kplɔ Izraɛliviwo so Eʒipti yí wosɔ axu jin mɔ lɔ, fini etɛnŋ wa ni shigbe mɔ yewodatɛnŋ ashi nɔ Eʒiptitɔ ciwo yí nyanya yewo hannɛ. Vɔ éɖo to enyɔ ci Yehowa nu ni yí Yehowa cushi ni ci ewa enujiŋ ɖeka yí sɔ hwlɛn wo gan.” (Hun. 14:​1, 2, 9-11, 21, 22) Kevin le gbesɔsɔ yí wa trɔtrɔwo le yi kunuɖeɖedɔ lɔ mɛ. Nyi yí to so mɛɔ? Énu mɔ: “Ekpacaŋ ci ŋkpɔ lé Yehowa cu shi nɔ mì do. Le tɔtɔmɛɔ, mìzɔnnɔ zɔnlin le kunuɖeɖedɔ lɔ mɛ, yí hweɖewonuɔ, mɛ ciwo yí donɔ Quechua-gbe ɖeka alo amɛve kpaŋ mìkpɔnɔ. Vɔ evyɛɔ, mìsɔnɔ susu ɖo nyigbanmama ciwo mɛ yí amɛ sugbɔ donɔ Quechua gbe le. Ecɛ dɔ yí mìvakannɔ seŋ koɖo amɛ sugbɔ sɔwu, yí ɖo trɔtrɔyi sugbɔ sɔwu yí gbeɖo Bibla nukplavi sugbɔ doji. Amɛ sugbɔ vavava mìwo bɔbɔwo.” Nyɔnɔnwi yɔ, nɔ mìzɔnzɔn le xɔse mɛɔ, Yehowa cunɔ shi nɔ mì tɛgbɛɛ.

17. Nyi èkpla le nyɔta cɛ mɛɔ?

¹⁷ Mìkpɔ enu amɛtɔn ciwo mɛ ele veviɖe mɔ mìakpɔtɔ azɔnzɔn le xɔse mɛ le. Vɔ mìɖo akpɔtɔ azɔnzɔn le xɔse mɛ le akpaxwe ɖeshiaɖe nɔ mìwo gbe. Le kpɔwɛ mɛ, nɔ mìjikɔ asɔ enu ciwo mìasɔ aɖe aye daɖɛ alo le ejunɔnɔ ɖe mɛ, nɔ mìjikɔ asɔ gbeta so fini mìayi suklu asɛn alo lé mìahɛn mìwo viwo do. Gbeta ɖekpokpui ci mìasɔɔ, mìdeɖo akpɔ do enu ci mìkpɔnɔ ɖekɛ nu o, vɔ mìakpɔ do ekacaca ci yí le mìwo koɖo Yehowa gblamɛ, emɔdasɛnamɛ yitɔ koɖo egbe ci eɖo mɔ yealé bu nɔ mì nu. Nɔ mìwɛ ahan ɔ, mìasun ji “a kplɔ mìwo Mawu do keke a sɔyì mavɔ mavɔ.”—Mishe 4:5.